Hoe worden toetsen minder partijdig voor allochtonen?

Publicatie datum: 1996-01-01
Collectie: 27
Volume: 27
Nummer: 1
Pagina’s: 75-84

Documenten

ontwikkeling van een model voor dom e inbeschrij henny uiterwijk ving van taalonderwijs dissertatie arnhem cito 1991 tonvallen sijtstra j taal voor ie deree n raamplan voor een ge integreerde rtt t rr t z methode vo or de ba sis school s hertogenbosch katholiek peda gogisch centrum 1994 hoe worden toetsen vegt n van der op vooroordelen bek eke n het toetsen van leermiddelen voor intercultureel onder minder partijdig voor w ijs enschede slo 1 98 7 veenman s p lem e roelofs f nijssen allochtonen red effectieve instructie en doelmatig klasse ma nage ment een schoolverb eteringsprogramma voor enkelvoudige e n combinatieklassen amster dam lisse swets zeitlinger 1 992 veenman s red effectieve instru ctie le ren de s choolres ultate n van allochtone l ee rlinge n in h e t onderwazen met behulp van h e t directe in s tru ctie basisonderwijs en hun doors tro ming naar mode l hoevelaken christelijk pedagogisch mavo havo vwo ontwikk elen z ich langzaam studiecentrum x993 maar zek e r in p ositie ve zin dat n eemt niet w eg verhull en m s verhull en woorden lere n woo r dat hun onde rwijsp os itie nog s tee ds be duide nd o n den onderwazen handre iking voor le raren in het guns tiger is dan di e van hun autoc hton e leeftijdge bas is en voo rtgezet onde rwijs hoevelaken crs noten we ten schappelijk ond erzoek laat z ie n dat er 1 994 vo o r d e mind er vo o rspoe dig ve rlopende sc hooll oop ban e n van allo chtone leerlingen vel e en zeer uiteen lop end e oorzaken zijn aan te wijzen vooral de vol gende veelal nie t onafhankel ijk van elkaar operere nde fa ctoren kome n daarb ij veelvuldig naar v o ren migrati egesc hie de nis soc iaal eco no misch e sociaal cultu rele en tal ige kenmerken van het gez in kenm erken van de processen van l ere n e n ins tructi e op school en kenm erk en van de k euzeprocessen di e zich op cru ciale mom e nten in de schoolloopbaan afsp e len aan de laatstgenoemde fa ctor e n dan m et name aan d e vraag of de toets en di e t er on derste u ning bij d e te maken keuzes worden gebruikt alloc htone lee rlinge n o nb edoe ld b evoo rde le n dan we l benade len wordt s lechts we inig aanda c ht g escho n ken in dit artik el staat die vraag ec hte r centraal een eers te aanze t tot beantwoording e rvan gebeurt aan de hand van de resultate n van een door d e auteurs uitge vo e rd onde rzoek naar de bruikbaarhe id van de ciz o eindto e ts basiso nderwijs voor alloc h to ne le erlinge n onderz o e ksopz et het onderzoek dat het werkverband taal en minderheden van de letterenfaculteit van de kub en het cito in verband met de eindtoets basisonderwijs gezamenlijk uitvoeren bestaat uit twee onderdelen het eerste heeft betrek 1 996 i moer 75 king op de eindtoets als geheel h e t tweede op maar het kan natuurlijk ook voorkomen dat de afzonderlijke toetsopgaven in het eerste een toets opgaven bevat die partijdig zijn ten onderdeel gaat het om de schoolresultat ei i van voordele van deze subgroep van leerlingen all ochtone en autochtone leerlinge n met dat is het geval wanneer voor het correct scho o lresultaten worden de toetss cores op kunnen oplos s en van een item additionele ond e rdelen van de eindtoets b a sisonderwij s vaardigheden ve reist zijn waarover a ll ochtone 1 9 87 e n 19 8 9 bedoeld en de schooll o opbaan l e erlingen in grotere ma te beschikken dan gegevens van deze leerling e n wat betreft hun gelijkpresterende autochtone toelating tot en doorstroming in de beginfa s e van het voortgezet onderwijs tegen die ach het onderzo ek naar itembias is in verschill en tergrond wordt ook nagegaan in we lke mate de s tappen uitgevoerd in een eerste fase zijn de eindtoets basisonderwijs het s choolsucces met versc hill ende s tatistis c he technieken die in het voortgezet onderwijs kan voor s p ell en toetsopgav e n opgespoord waarbij autochtone in vergelijking me t he t advies van d e basis en all ochtone l eerlingen die over dezelfde scho o l dit onderzoeksgedeelte h eeft dus relevante vaardigheid beschikken toch een betrekking op e en vergelijking van de tref ongelijke kans hebben om de betreffende zeke rheid waarm ee door toets en advies het opgave goed t e beantwoorden in de tweede sc ho o l s ucces van autochtone en all o c htone fase van dit o nderzoeksonderdeel is een leerlingen in h e t voortgezet onderwijs wordt poging ondernomen om te na te gaan wat bij ingeschat een bepaalde opgave de inhoudelijke oorzaak het tweede onderdeel gaat over ite mbias of van itembias zou kunnen zijn een fundamen vraagpartijdigh eid bij itembias gaat het om sco teel probleem daarbij was dat niet alleen in rever schillen tussen beide groepen l e erlingen nederland maar ook daarbuiten bijzonder die niet veroorzaakt worden door de uiteen weinig onderzoek naar inhoud e lijke oorzaken lop e nde mate van beheersing van de vaardig van itembias voor all ochton e leerlingen is heden die toetsopgaven beog en te meten gedaan in feite moe s t vanaf nul worden maar door verschill en die toetsopgaven niet begonnen en tentatief te werk worden gegaan beogen te meten wanneer voor het jui st bijgevolg kunn e n de resultaten van het beantwoorden van de items nog andere va a r onderhavige project dan ook s lechts als voor digh eden nodig zijn dan uitsluitend de vaar lopig word e n be s chouwd dighede n die de opg aven beog en t e meten om bij de inhoud s analyses va n de statistis c h kan afbreuk gedaan worden aan d e validiteit partijdige it e ms zoveel mogelijk gericht te van h e t meetinstrument de toets m ee t immers kunnen kijken is allereerst op basis van een meer dan ze pretendeert te meten de validi uitgebreide lite ratuurstudie een inventarisatie teit i s in het geding wanneer die b e nodigde gemaakt van de problemen die allochtone additionele vaardigh eden niet bij alle autoc h basi ssc hoolverlaters met het ne d erlands al s tone e n allochton e le erlingen in vergelijkbare tweede taal ond e rvinden ook zijn de pro mate aanwezig zijn er kan bijvoorbe eld spra blemen geinventariseerd waarmee ze mogelijk ke zijn van itembia s wanneer het nie t direct geconfronteerd worden op grond van het feit tot het rekenjargon behorende taalgebruik in dat hun culturele achtergrond op z n minst een re kenitem voor bijvoorbee ld a ll o c htone voor een deel verschillend is van de autoch leerlingen dermate ingewikkeld i s dat ze daar tone mains tre am in nederland het gaat hier door niet of in onvoldo e nde mate aan het uit bij dus om uit onderzoek naar voren gekomen voeren van de feitelijk beoogde r e k e noperatie verschill en in moeilijkheids graad voor to ekomen of daaraan onvoldoende aandacht autochtonen en allochtonen op een aantal kunn e n besteden all ochtone leerlingen die deel vaardigheden en niet direct om itembia s over de ze lfd e rekenvaardigheid b es chikken als d eze verschill en in moeilijkheidsgraad wat autochtone hebben dan ten onrec hte en de nederland se taal betreft onde r andere op onbedoeld een geringere kans op e e n goed het terrein van de woordenschat en de zins antwoord en tekstcomplexiteit zijn in het kader van ons bij bovenstaand voorbeeld is er sprake van onderzoek echter toch van belang omdat ze itembias ten nadele van allochtone leerlingen te beschouwen zijn als hypotheses omtren t 76 moer 1 99 6 l potentiele linguisti s che en culturele bronnen tone leerlinge n zijn bij de spe ll ingopgaven van itembia s elders met name in de jong met name bij de spe ll ing van werkwoordsvor va ll en 1989 en uiterwijk 1994 is uitgebreid men relatief klein vers lag geda an over dit deel va n het ond er wa nn ee r we bij d e to elatin g t o t h et voort zoek gezet onderwij s naar d e instroom van leerlin na afronding van het literatuuronderzoek en gen met ee n vergelijkbaar prestatieniveau kij de eerste inhoudelijke interpretaties door de ken dan blijkt dat er meer autoc hton e dan al projectmedewerkers zijn voor het achterhalen lochtone leerlingen naar sc hool ty pen met een van mogelijke inhoudelijke oorzaken van lager gepudde ld prestatieniveau tvso vso en itembias extern e experts en le erlingen uit vso nvo gaan a ll ochton e l eerlingen heb gro e p 8 van het basi s onderwijs inge s chakeld ben over h e t alge meen de overhand in het de experts is gevraagd om d e items di e in av o in ve rg elijking met vergelijkbaar preste statistische zin partijdig zijn in het voor en rende autochtone leerlingen deze bevindin nade el van allochtone leerlingen op bia sbron gen zijn door andere onderzoekers herhaal nen te beoordelen da a rnaast is door middel d elijk bevestigd a ll ochtone leerlingen worden van een kleinschalig hardop de nken experi tot een ho ger sc hool ty pe toegelaten dan op ment waarin all ochtone e n autochtone leer grond van toe ts of te s tsc ore s verwa cht zou lingen uit groep 8 van h et basisonderwijs zo kunnen word en drie ss en r99r mulder uitgebreid en nauwkeurig mogelijk moesten te ss er i 99 i van langen jungbluth 1992 ve rte ll en hoe ze d e hen voorlegde item s a a n m e ijnen r ieme rs ma 1992 ge pakt hadden ge tracht in de redeneringe n de relatieve voorsprong die allochtone leer van de leerlingen verdere aanwijzingen te vin linge n bij d e start in h e t voortge zet onderwij s den omtrent bronnen van itembia s een e n ten opzic hte van autochtone leerlingen heb ander gebeurde vanuit het idee dat uit het ben wordt vol gens de gegevens uit het onder totale onderzoek welli c ht zou kunnen blijke n havige onderzoek voor een de el weer teniet met welke aanpassingen de bruikbaarheid van gedaan aan het einde van het eerste l ee rjaar de eindtoets basi sonderwij s voor allochton e uit de do o r s troomgeg even s van l eerlingen leerlingen vergroot zou kunn en worde n van ee n vergelijkbaar prestatieniveau blijkt dat allochtone le erlingen meer dan hun autochto schoolresultaten allochtone leerlingen ne klasgenoten afstromen blijven zitten of doorstrome n naar een onderwij stype met een in het onder s taande wordt eerst gerapporteerd lager gemiddeld prestatieniveau ook blijkt over de toetsscores van all ochtone leerlinge n dat all oc htone leerlingen die toegelat en zijn op onderdelen van de eindtoet s basisonder tot het vbo e n het mavo ie ts m eer dan wij s e n ve rvolgens over de gegevens van d ez e autochtone leerlingen doors tromen naar leerling en omtrent hun to elating tot en door ond erwijs typen met een h o ger ge middeld stroming in het vo o rtgezet onderwijs pres tati e nive au er zijn du s ook all o chtone de gemiddelde ci t o totaalscore van d e opstrome rs he t meer algemen e be eld blijft onderscheiden etnische gro epen op de eind echter toch dat allo c htone leerlingen vanuit toets basisonderwij s 1 9 87 en 1989 verschille n het eerste leerjaar van een scholengemeen aanzienlijk de leerlingen van marokkaanse schap in verge lijking me t autochtone naar de en turks e herkom st be halen in beide jaren d e s chool ty pen met een lager gemiddeld presta laagst e gemiddelde totaalscore gevolgd door tieniveau gaa n de leerlingen van surinaamse antilliaans e e n molukse herkomst d e chinese leerlinge n de voorspellende waarde behalen vergeleken met a ll e and e re etnis che groepen inclusief de autochtone leerlingen tegen de achtergrond van bovenstaande gege de hoogste gemidd elde rekenscore dit wordt vens is ook onderzocht hoe hoog de voorspel bevestigd door ander onderzoek in nederland lende waarde van de eindtoets basisonderwijs en de verenigde staten dossey e a 198 8 voor allochtone en autochtone leerlingen is in dri essen i99o d e ve rs chill en tu sse n de vergelijking met die van het advies van de gemiddelde score s van autochtone en all och basisschool hierbij is de samenhang correla 1996 1 moer 77 tie berekend tussen de cito score respectie vergelijkbare wijze functioneert aan de hand velijk het advies basisschool en de posities die van de afstroomgegevens kan ingeschat wor de leerlingen na een jaar in het voortgezet den of de toelatingsregeling voor zowel onderwijs innemen uiterwijk 1 994 op allochtone als autochtone leerlingen niet te grond van de onderzoeksgegevens kan gesteld streng of te soepel is verder is het van groot worden dat de voorspe ll ende waarde van belang dat het voortgezet onderwijs zijn ver zowel de cito score als het advies basisschool antwoordelijkheid ten opzichte van de toege hoog is de voorspellende waarde van de laten leerlingen effectueert gezien de relatief eindtoets voor a ll ochtone leerlingen kan uit grote afstroom van all ochtone leerli ngen dient gedrukt in een schoolcijfer met een 7 5 ge het voortgezet onderwijs na te gaan of het waardeerd worden voor autochtone met een onderwijsaanbod niet beter afgestemd kan 8 d e voorspell ende waarde van het school worden op de mogelijkheden van a ll ochtone keuze advies van de basisschool voor all och leerlingen tone leerlingen kan met het cijfer 8 gewaar deerd worden voor autochtone met een 8 5 resultaten van het itembias onderzoek hieruit blijkt dat de voorspe ll ende waarde van zow e l de eindto e ts als het advies basisschool zoals eerder opgemerkt kunnen in het onder bij allochtone leerlingen iets lager is dan bij zoek naar vraagpartijdigheid twee elkaar aan autochtone het voorspell en van schoolsucces vullende fasen worden onderscheiden in de voor all ochtone leerlingen gaat dus minder eerste fase zijn met behulp van verschillende trefzeker dan voor autochtone het advies statistische procedures vraagpartijdige items basi sschool voorspelt het schoolsucces beter opgespoord in de tweede fase is nagegaan wat dan de ct t o score maar de verschi llen zijn bij statistisch gebiaste items de inhoudelijke klein verder is gebleken dat bij autochtone oorzaak daarvan zou kunnen zijn leerlingen de voorspellende waarde van het zonder hier nader in te gaan op voors en toetsonderd e el taal het grootst is bij allochto tegens van de verschillende typen statistische ne zijn zowel de taal als de rek e nscores van procedures zie daarvoor uiterwijk 1994 kan b elan g opgemerkt worden dat van meerdere statisti het is moeilijk om precies aan te geven sche technieken gebruik werd gemaakt omdat waarom het schoolsu c ces van a ll o chtone leer uit eerder onderzoek was gebleken dat diverse lingen in h et voortgezet onderwijs minder relevante procedures niet tot identieke resulta trefzeker is te voorspe ll en dan dat van autoch ten leiden tone leerlingen op de schoolkeuze en op de de resultaten van de statistische analyses ma toelating tot en doorstroming in het voortge ken duidelijk dat niet exact is aan te geven zet onderwij s zijn immers veel factoren van hoeveel opgaven van de eindtoets 1987 en invloed onderzoek geeft wel aan d a t het risi 1989 in totaal 36o items partijdig zijn uit de c o op afstromen h et grootst i s als bij de analyses met de ene procedure blijkt dat 20 s choolkeuze en to elating weinig rekening van de in totaal 36o geanalyseerde opgaven wordt gehouden met het advies van de basis 6 procent partijdig zijn voor turkse en of s chool en met de behaalde toetsscore de wit marokkaanse leerlingen de analyses met de suhre mulder 1 993 uiterwijk 1 994 andere procedure leveren een aantal van 45 ov e r het alg e m ee n kan gesteld worden dat partijdige items op 13 procent voor turken meer aandacht voor de schoolkeuze toelating en of marokkanen in totaal zijn er 13 items en doorstroming van allochtone leerlingen 4 procent partijdig met zowel de ene als de geboden is om de schoo ll oopbanen van andere procedure waarvan er drie partijdig all o c htone leerlingen in de beginfase van het zijn in het voordeel van een of beide etnische voortgezet onderwijs te verbeteren is het in de groepen en tien in het nadeel in conclude eerste plaats gewenst om de geldende toela rende zin kan worden opgemerkt dat uitspra tingsregelingen te ev alueren hi erbij kan met ken over de partijdigheid van items gradaties empirische gegevens nagegaan worden of een moeten kennen sommige items zijn partijdig toelatingsrege li ng in het schoolkeuzeproces bij alle analyses andere bij een analyse en de van all ochtone en all ochtone leerlingen op meeste bij geen enkele analyse 78 moer 1996 t bij alle statistisch gebiaste items is vervolgens wacht wordt dat het geen bias veroorzaakt nagegaan wat de inhoudelijke oorzaak van de hoeveel moet hij betalen met s t w de partijdigheid zou kunnen zijn de betreffende allochtone en autochtone leerlingen moesten opgaven zijn rekening houdend met de eerst de hen voorgelegde oorspronkelijke res beoogde te meten vaardigheid eerst door drie pectievelijk gemanipuleerde items goed bestu projectmedewerkers onafhankelijk van elkaar deren daarna konden ze het naar hun oordeel inhoudelijk in detail geanalyseerd op mogelij goede antwoord aankruisen tot slot moesten ke bronnen van partijdigheid in de diverse ze zo uitgebreid en nauwkeurig mogelijk aan item onderdelen introductie uitleg eventu geven hoe ze aan hun antwoord gekomen ele afbeelding vraag afleiders hierbij is waren in de redeneringen van de leerlingen is vooral aandacht besteed aan die elementen die getracht aanwijzingen te vinden omtrent voorkomen in items die partijdig zijn in het inhoudelijke bronnen van itembias coenen nadeel van turkse en marokkaanse leerlingen vallen 1 99 1 en ontbreken in opgaven die in het voordeel zijn van deze leerlingen en omgekeerd bij in het hardop denken experiment werden deze inhoudsanalyse hebben de eerder op zeventien opgaven uit de eindtoets basison basis van de uitgevoerde literatuurstudie derwijs 1987 vijf taalitems acht rekenitems en geformuleerde potentiele bronnen van item vier opgaven voor informatieverwerking die bias voor allochtone leerlingen als hypotheses volgens de statistische analyses sterk ten nadele gefungeerd de jong vallen 1989 vervol van de turkse en of marokkaanse leerlingen gens zijn de gemeenschappelijkheden in de gebiast waren in hun oorspronkelijke vorm analyses van de afzonderlijke projectmedewer versie n en in een talig gemanipuleerde kers in kaart gebracht vorm versie s opgenomen bij de keuze van vervolgens is aan zestien externe experts elf de opgaven speelde mede een rol dat de vaar autochtone en vijf allochtone gevraagd om digheid die ze in hun oorspronkelijke vorm partijdige items in het voor en nadeel van pretenderen te meten door de minimale allochtone leerlingen op biasbronnen te manipulaties niet zou worden aangetast de beoordelen van de waal 1992 tussen de items werden ter oplossing en bespreking oordelen van de experts over de itemelemen voorgelegd aan 44 leerlingen uit groep 8 van ten die moeilijk zijn voor allochtone leerlin de basisschoool az paren van telkens qua gen blijkt niet alleen een hoge mate van niveau vergelijkbare autochtone en allochtone onderlinge overeenstemnung te zijn maar turkse en marokkaanse leerlingen aan de bovendien sluiten deze oordelen over het ene helft van de paren werd versie n voorge algemeen ook sterk aan bij de bevindingen legd aan de andere helft de gemanipuleerde van de projectmedewerkers versie b de resultaten van het experiment laten zien het hardop denken experimen t dat de allochtone leerlingen die de gemanipu leerde versie s maakten in totaal gemiddeld in een volgende stap van de inhoudelijke bias rs s procent meer items goed maken dan de analyse werd door middel van een kleinschalig volgens de leerkrachten even vaardige hardop denken experiment onderzocht hoe allochtone leerlingen die de oorspronkelijke vaak allochtone en autochtone leerlingen par items versie n maakten bij de qua vaardig tijdige items fout beantwoorden tengevolge heidsniveau vergelijkbare autochtone leerlingen van een element in het item dat waarschijnlijk bedraagt het scoreverschil tussen beide versies de itembias veroorzaakt verder is nagegaan slechts 3 7 procent ten voordele van de s versie hoe vaak bij gemanipuleerde items ten gevolge het verschil in het gemiddeld percentage van de itemmanipulatie een goed antwoord goede antwoorden tussen de allochtone en wordt gegeven gemanipuleerde items zijn autochtone leerlingen die toetsversie n maak opgaven waarbij het itemelement dat vermoe ten is 22 5 procent ten voordele van laatst delijk de biasbron vormt bijvoorbeeld hoe genoemden bij de gemanipuleerde versie s is veel moet hij betalen inclusief s t w is ver het gemiddelde verschil in percentage goede vangen door een itemelement waarvan ver antwoorden tussen beide groepen meer da n 1996 t moer 79 gehalveerd en bedraagt het nog maar 10 7 oorsp ronkelij ke vers ie 1987 r e kenen 57 procent deze b ove ns t aand e gegevens la t en zien d at vader koopt een naaimachine deze kost d e allochtone l ee rlinge n gross o modo meer f 800 zonder b t w de b tw is 20 hoe van de itemmanipulaties geprofiteerd hebben veel moet vader betalen inclusief b t w dan de autochtone voor de drie toetsonder delen taal reke nen en informatieverwer a f 160 king lag dat trouwens vers chillend bij infor b f 640 mati everwerking maa kten de all ochtone lee r c f 820 lingen all e ge manipuleerde opgaven beter dan d 960 d e oor s pronkelijke wat een toen a me in het ge middeld aantal goede antwoorden van ruim gemanipuleerde vers ie 20 procent opleve rt terwijl de score voor d e auto c htonen hetze lfde bleef d e toename in vader koopt een naaimachine deze kost d e correctsc or e b ij de gema nipule erde reken f 800 zonder b t w de b tw is 20 wat item s bedraagt voor de all oc htonen ruim moet vader voor de naaimachine betalen met 17 procent terwijl de corrects c ore voor de b tw autochtonen s lechts zo n 2 procent s tijgt zowel op de on ge manipuleerde als op d e a f 160 gemanipuleerde opgaven voor r e kenen e n b f 640 informatieverw e rking blijven de autochtone c f 820 lee rlingen we l beter s coren dan de allo c htone d 960 ma a r het ver s chil tuss en beide subgroep en i s bij de gema nipuleerde items veel kleine r afb ee lding i een gemanipuleerde re ken opgave geworden bij rekenen is he t verschil gedaald van 1 9 3 naar 4 6 proc e nt en bij informati e en c omplexi teit van de opgaven om een zo verwerking van 3 1 8 naar 11 4 procent duidelijk mogelijke indruk te geven van de d e ite mmanipulaties bij het onderdeel taal proc edur e worden in het onderstaande bij ware n nauwe lijks su cc esvol niet alleen w a s er wijze van voorbeeld twee rekenopgaven en spra ke van e en ve el gering ere toename in de e en opgave voor informatieverwerking correctsco re maa r boven dien was die toename behandeld de doelstelling van die drie s tatis van 9 procent voor allocht o nen en autochto tisch sterk in het nadeel van a llochtone leer ne n precies gelijk dit zou erop kunnen wij lingen gebiaste items heeft primair met de z e n dat met de talige manipulatie van de taal m e ting van rekenen re spectievelijk informa it e ms niet d e mo gelijke biasbron geelimin eerd tieve rwerking van doen en met de meting van is maar dat de moeilijkheidsgraad van de taalvaardigheid n ederlands de kwestie van ite ms veranderd is waardoo r ze voor iedereen interferentie van taalbias en beoogde moeilijk gemakkelijker zijn geworden manipulatie van heid b e hoort daarom bij deze items du s niet taalopgaven lijkt nauw elijks mog elijk zond er aan de orde te zijn de items worden telkens de moeilijkh e idsgraad van die opgaven te ver eerst in hun oorspronkelijke en daarna in hun anderen of wezenlijk aan te tasten bij item gemanipuleerde vorm gepresenteerd het bias van taalopgav en zijn well ic ht andere bias gemanipuleerde deel van het item is steeds bronnen in het geding zijn dan ta li ge gec ursi veerd de talige manipulati e bestaat met name over de vraag of de veronders telde inhoude hierin dat de vraag anders geformuleerd is lijke biasbronnen in de 17 bij het hardop den onder andere een wat vraag in plaats van een ken experiment betrokken opgaven ook ho e vraag en dat het woord inc lu si ef vervangen daadwerkelijk voor all ochtonen een rol speel is door het equivalente alternatief m et den moesten de geregistre erde leerlinguit de oorspronkelijke versie van rekenopgave spraken en de op basis daarvan gemaakte pro 57 afbeelding i wordt door zes van de elf al tocolanalyses uitsluitsel g even dat w as geen lochtone leerlingen fout beantwoord en door eenvoudige opgave mede gezien de diversiteit twee van de elf autochtone bij de gemanipu 8o moer 1996 r oorspronkelijke versie 1987 rekenen 52 lingen geven te kennen dat de opgave daar door voor hen begrijpelijker zou zijn geweest per jaar gaf een gezin gemiddeld f 1500 uit aan aardappels en groenten ze wilden be de leerli ngen moeten bij rekenopgave 52 zuinigen ze huurden een jaar een tuin van afbeelding 2 uit de tekst opmaken welke 200 vierkante meter voor f 2 per vierkan rekenoperaties ze achtereenvolgens moeten te meter de overige onkosten waren f 80 uitvoeren door het relatief grote aantal getal ze moesten nog voor een bedrag van len dat in een omvangrijke talige c ontext is f 400 aan aardappelen en groenten in de ingebed en gebruikt moet worden doe t deze winkel kopen de rest kwam uit de tuin rekenopgave een groot beroep op taalvaardig hoeveel had dat gezin bespaard met tuinie heid nederlands het is dan ook niet zo ver ren wonderlijk dat de meerderheid van de all och tone leerlingen grote problemen met de oor a f 620 spronkelijke opgave heeft daarom is in de b f 820 gemanipuleerde versie die met name door de c f 920 all ochtonen beduidend beter werd gemaakt d f 1020 met meer expliciete en duidelijker op elkaar aansluitende formuleringen gewerkt daar gemani puleerd e versi e naast heeft personificatie plaatsg e vonden m evrouw kn o l in plaats van de verzamelnaam per jaar koopt mevrouw knol voor f 1500 gezin verder bevat d e oorspronkelijk e opg a ve gro enten dat vindt ze teveel geld daarom niet alleen v e el verwijzingen maar ook e en huurt ze voor een jaar een gro entetuin van 200 aantal complexe verwijzingen bijvoorbeeld vierkante meter die tuin kost f 2 per vierkan het verwijswoord ze in de tweede zin dat te meter de spullen die ze voor de tuin nodig getalsmatig afwijkt van zijn antec e de nt in de heeft kosten nog f 80 omdat de tuin veel eerste zin een gez in uit de literatuur i s het gro enten oplevert hoeft mevrouw knol nog bekend dat de verwijzings systematiek van het maar voor f 400 aan gro enten in de winkel te nederlands voor a ll o c htonen een s pecifiek kopen problee m vormt dat ze pas in een vrij laat t2 hoeveel geld heeft mevrouw knol met haar verwervingsstadium onde r de knie krijgen groentetuin bespaard in de gemanipuleerde versie van informatie a f 620 opdracht 40 afbeelding 3 is de vraagstelling b f 820 meer exp li ciet gemaakt en zijn toen em en en c f 920 afnem en ve rvangen door respectievelijk stijgen d f 1020 en dale n de oorspronkelijke versie wordt door vijf van de elf all ochtone leerlingen fout afb eelding 2 een gemanipulee rde rekenopgave beantwoord en door geen enkele autochtone leerling uit de protocol analys es blijkt dat leerde versie geven nog twee allochtone en twee allochtone leerli ngen de legenda niet een autochtone leerling een fout antwoord meteen opmerken omdat die erg dicht op de uit de protocol analyses blijkt dat bij drie al grafieken staat vier all ochtone leerlingen heb lochtone en bij een autochtone leerling het ben problemen met de woorden to e n emen en woord inclusief duidelijk de oorzaak van de afneme n een van deze leerlingen die aan afne fout is een andere allochtone leerling heeft men de betekenis ie mand zijn spullen afpakken ook problemen met inclusief maar ook met toekent komt via de redenering dat de drie het berekenen van procenten als de aandui andere grafieken raar zijn toch uiteindelijk op ding met in de oorspronkelijke opgave zou het goede antwoord uit a ll e vier de all och zijn gebruikt had dat naar het eigen oordeel tonen die problemen hebben met de beteke van de bevraagde leerlingen voor twee al nis van de oorspronkelijke combinatie van lochtone leerlingen geen verschil uitgemaakt werkwoorden begrepen het begrippenpaar maar vier allochtone en twee autochtone leer stage n dalen wel bij de gemanipuleerde versie 1996 1 moer 81 oorspronkelijke versie 1 98 7 informa gemanipuleerde versi e tieverwerking 40 sterfte en geboortecijfers in vier lande n sterfte en geboortecijfers in vier lande n i da hm c i da hmc 60 66 7 0 75 bo 5 606 6 70 75 8 0 o 5 60 66 70 75 bo 65 60 66 a 75 80 65 ird b hnd d ir d b ird d w a a 75 b as b 56 70 7 5 z0 06 w a70 76b es o m 70 75 w w pp t y epppr st rf b van welk land kan men zeggen dat het aantal in welk land is tussen 1960 en 1985 het aantal geboorten toeneemt en het aantal sterfge geboorten gestegen en het aantal sterfgevallen vallen afneemt gedaald a van land a a van land a b van land b b van land b c van land c c van land c d van land d d van land d afbee lding 3 een gemanipuleerde opgave voor lifo rmati everwe rking gaven twee allochtone leerlingen en een het onderzoek zeker inzichten heeft opgele autochtone een fout antwoo rd verd over de vraag in welke richting verder g ewerkt zou moeten word e n e n enkele plau met ina chtneming van de beperkinge n van dit s ibele bronnen van talige it e mbias voor turkse tentatieve onderzoeksonderd eel kan gezegd en marokkaanse l eerlingen heeft opgeleverd worden dat de hardop denken pro c edure de die plausibiliteit is vooral hierin gelegen dat meeste van de op basis van de andere activitei de resultaten van de diverse gehanteerde pro ten geformuleerde voorlopige bronnen van cedures op een aantal punten steeds in de ite mbias h eeft bevestigd en bovendien enkele ri c hting van dez elfde talige bia s bronnen wij nieuwe opties heeft opgel everd voor meer zen die plau s ibiliteit wordt nog vergroot informatie zie coenen vallen r99r en door het gegeven dat de eer s te resultaten van uiterwijk 1994 het vervolgond erzo ek naar itembias in de eindtoets van 1993 grotendeels de inhoudelij inhoudelijke bronnen van itembia s ke bevindingen inzake de toetsen van 1 98 7 en 1989 ondersteunen zie uiterwijk vallen te op basis van de besproken onderzoeksactivi verschijn e n teiten kan all ereerst worden va s tgesteld dat in het volgende overzicht wordt aangegeven onderzoek naar itembias nog met veel onze welke elementen en welke soorten opgaven kerheden is omgeven dat neemt niet w e g dat gezien het onderzoek tot nu toe een gered e 82 moer 1996 1 kans lopen partijdig te zijn in het nadeel van opgeleverd dat er ook soorten opgaven zijn turkse en marokkaanse leerlingen die partijdig kunnen zijn in het voordeel van items die op meso microniveau een beroep allochtone leerlingen doen op tekstbegrip zoals dat het geval is bij items die op macroniveau tekst alineani vragen naar de betekenis van zinnen of ver veau naar de hoofdgedachte van een tekst vra banden tussen zinnen of naar de betekenis van gen hierbij gaat het dus om globaal tekstbe woordgroepen of combinaties van woordgroe grip zoals dat voorkomt in opgaven als wat pen dit geldt in het bijzonder wanneer om wil de schrijver in de eerste tien regels duide een woordelijke of geparafraseerde herhaling lijk maken of welke conclusie kun je uit de van expliciet in de tekst gegeven informatie laatste alinea trekken wordt gevraagd in aansluiting hierop kan nog items die vragen spellingfouten in werkwoor worden opgemerkt dat dit tevens geldt voor den en in woorden met een vast woordbeel d moeilijke verwijzingen bijvoorbeeld over lan aan te geven gere tekstpassages heen of verwijzingen waar bij het bijwoord er een functie vervult of enkele praktische suggesties potentieel ambigue verwijzingen zoals het verwijzende het en verwijswoorden als die het onderzoek naar inhoudelijke bronnen deze ze en dergelijke die een enkelvoudig of van vraagpartijdigheid staat nog in de kinder een meervoudig antecedent kunnen hebben schoenen en is vanwege zijn complexiteit items die vragen naar de betekenis van moei werk van lange adem het lijkt niettemin zin lijke inhoudswoorden functiewoorden en vol dat toetsontwikkelaars en leerkrachten bij woordcombinaties waarbij de betekenis niet of de ontwikkeling van toets of proefwerkopga moeilijk uit de context kan worden afgeleid ven zich toch al bewust zijn van en waar items die betrekking hebben op de kennis van mogelijk rekening houden met de behandelde de vorm van idiomatische letterlijk of figuur talige bronnen van vraagpartijdigheid ten lijk gebruikte woordcombinaties bijvoor nadele van allochtone leerlingen dat is zeker beeld ergens zonder kleerscheuren afkomen relevant bij bijvoorbeeld de formulering en en of conventies op het gebied van de zins opbouw van opgaven vragen voor realistisch bouw zinsvolgorde inversie vraagvormen rekenen wiskunde wat steeds meer een talig items die veel contextmateriaal bevatten voor karakter krijgt en zaakvakken als geschiedenis het oplossen van complexe items moet de leer en aardrijkskunde maar al te vaak komt het ling vaak een aantal tussenstappen maken uit voor dat allochtone leerlingen op deze terrei de context moet dan worden afgeleid welke nen onnnodig en onbedoeld ingewikkeld tussenstappen gemaakt moeten worden en dit geformuleerde vragen krijgen voorgelegd die wordt voor allochtone leerlingen extra moei een groot beroep doen op hun taalvaardigheid lijk wanneer er in dergelijke items vooral op nederlands terwijl het niet de bedoeling is zinsniveau veel verwijswoorden en impliciete hun taalvaardigheid nederlands te meten zins en tekstverbanden voorkomen vooral bij maar een andere vaardigheid realistische rekenopgaven en opgaven voor in dergelijke gevallen met andere woorden informatieverwerking kan dit een rol spelen wanneer het niet gaat om toetsing van taal items die betrekking hebben op contextmate vaardigheid nederlands zou op grond van het riaal bijvoorbeeld een tekst dat specifieke tot nu toe uitgevoerde onderzoek in talig nederlandse cultuurkennis vereist zo kunnen opzicht nadrukkelijker gelet kunnen worden turkse en marokkaanse leerlingen minder op bijvoorbeeld vertrouwd zijn met het onderwerp dat in een het vermijden van moeilijke inhouds en func tekst aan de orde wordt gesteld dit kan tot tiewoorden ingewikkelde woordcombinaties itembias leiden wanneer dat contextmateriaal of termen waar een eenvoudiger alternatief cruciaal is voor het oplossen van de opgave dit voorhanden is of waar met expliciterende onderdeel vergt trouwens uitgebreid nader omschrijvingen kan worden gewerkt onderzoek klatter folmer vallen 1995 het gebruiken van korte zinnen waarin zo weinig mogelijk en zeker geen ambigue ver verder heeft het onderzoek ook aanwijzingen wijzingen voorkomen 1996 i moer 83 het vermijden van staande uitdrukkingen en een klassenkwestie in commissie all ochtone figuurlijk en idiomatisch lastig taalgebruik lee rl i n gen i n h et o nd erwij s cede rs i n de tuin het duidelijk in de formulering aangeven van deel twee z oe t erm eer mini s te rie va n onder de te nemen tussenstappen in complexe en wijs en wetenschappen 1992 p 1 5 5 langere opgaven mulder l p tesser de schoolkeuze van allochto het typografisch duidelijk aangeven van rele ne leerlingen nijmegen instituut voor toege vante kernbegrippen die voor beantwoording paste sociale wetenschappen i99 i van opgaven van belang zijn uiterwijk h de bruikbaarheid van de eindtoe ts ba sisonderwijs voor alloc hton e leerlingen arnhem door rekening te houden met aandachtspun instituut voor toetsontwikkeling cito ten in deze geest kunnen we ll icht beter onge 1 994 wenste talige stuikelblokken voor a ll ochtone uiterwijk h t vall en onderzoek naar bias leerlingen worden voorkomen bovendien voor allochtone leerlingen in de cito eindtoets komt dat ook de validiteit van de instrumen basis onderwijs te verschijnen ten ten goede een toets behoort immers te waal m van de expert oordele n over pote ntiele meten wat ze pretendeert te meten en niet bro nnen van itembias in de eindt oe ts bas is onder leerlingen te beoordelen op andere dan de wijs doctoraalscriptie tilburg kub faculteit bedoelde vaardigheden der letteren 1 99 2 wit w de c suhre l mulder de onde rwijs litera tuur po sitie van d e ovb doelgroepleerlingen na drie jaar voortgezet onderwijs nijmegen instituut voor coenen m t vallen itembias in de eind toegepaste sociale wetenschappen 1993 toets basisonderwijs in pe dagog isch e studien 1991 68 p z 5 a 6 dossey j i mullis m lindquist d cham bers the mathematics report card princeton educational testmg service 1988 driesen g de onderwijspos itie van alloc hton e leer lingen nijmegen instituut voor toegepaste sociale wetenschappen i99o driesen g discrepanties tussen toetsresultaten en doorstroomniveau positieve discriminatie bij de overgang basisonderwijs voortgezet onderwijs in pedagogische studien i99i 68 p 27 35 jong m de t vallen linguistische en cultu rele bronnen van i t emb ias in d e eindt oe ts basisonderwijs voor leerlingen uit etnische minderheidsgroepen in pedagogi sch e studi en 1989 66 p 390 402 klatter folmer j t vallen een toets mag wel moeilijk zijn maar niet partijdig over talige en culturele bias voor allochtone leerlingen in nederlandstalige toetsen in e huls j klat ter folmer red artikelen van de tweede socio linguistische conferentie delft eburon 1 995 p 357 37 1 langen a van p jungbluth leerkracht over wegingen bij de vervolgadvisering van migranten in tijdschrift voor onderwijsweten schappen 1992 22 p 69 79 meijnen g f riemersma schoolcarrieres 84 moer 1996 1