Honderd pagina’s is nooit genoeg. Een bundel voorleesteksten voor de onderbouw.

hermance wissink en michel van der maas honderd pagina s is nooit genoeg een bundel voorleesteksten voor de onderbouw voorleeskampioen va n nederland he t i s ee n begerenswaardig e titel d e twaalfjarige liedeke pol uit franeker wist op 27 mei de hele mnziekzaal vre denburg in utrecht sal te krijgen met een verhaal van anke de vries blauwe plekken ze won er de allereerste landelijke voorleeswedstrijd mee een ini tiatief va n de stichting lezen de bedoeling is e r een jaarlijks terugkeren d evenement va n te maken vooriezen is terug van weggeweest e n wordt een nationale sport op de middelbare school was vooriezen sinds eind jaren zes tig voor nogal wa t docenten pass meer iets voor op de rand van het bed in de kinderkamer niet iets voor jong volwassenen maar veel leerkrachten ont dekken de laatste jaren opnieuw d e magische kracht van vooriezen op die zelfde nationale voorleesdag liep het storm voor de workshops over de tech niek va n he t vooriezen ja w e wete n he t wee r zeker voorieze n maak t nieuwsgierig naar boeken en lezen en stimuleert het voorstellingsvermogen de overgang van weinig literatuur in de onderbouw naar hoge literatuur in de bovenbouw zo u soepeler kunnen ook daarin zou vooriezen een functie kun nen hebben met fragmentenuit goede jeugdromans en mooie korte verhalen zou je onderbouwleerlinge n geleidelij k aa n kunne n voorbereide n o p he t zwaardere werk en dan de leeslijst di e mag toch niet tot in de eeuwigheid bestaan uit ee n afgezaagde opsommin g va n overbekende titels e n namen misschien zou ook dat veranderen als je eens wat nieuws voorlas maar wat is er allemaal welke teksten kies je en sluit die keus nu eindelijk eens aan bij de voorkeuren van je leerlingen wat eraan vooraf ging op verzoek van de vereniging voor didaktiek van het nederlands vdn en de stichting promotie literatuuronderwijs spl is de werkgroep literatuur didaktiek van de katholieke universiteit nijmegen in 1993 vijf maanden met deze vragen in de weer geweest 1 op dat onderzoek gaan we bier summier in een uitgebreide weergave is te vinden in de bundel die verscheen naar aanlei ding van de zevende conferentie het schoolvak nederlands november 1993 2 en in de komende moer vdn en spl nodigden warn de moor ku nijmegen uit iets concreets t e doen met de uitslagen van het onderzoek voorleesbundels moesten er komen voor de onderbouw en de bovenbouw clary ravesloot ru groningen nam namens de initiatiefnemers zittin g in de redactie hermance wissink namens de werkgroe p en miche l va n der maas wer d redactiesecretaris uitgeveri j knippenberg bulkboek zegde haar medewerking toe voor de uitgave in deze tsjip willen wij als leden van de redactie de voorgeschiedenis van de bundel met voorleesteksten voor de onderbouw in het kort weergeven de voorkeure n van docenten hebben de inhoud bepaald wat lezen zi j he t liefst voor in de onderbouw welke teksten hebben zich in de praktijk bewe 14 wissink van der maas honderd pagina s is nooit genoeg zen en waar zou hem dat in zitten maar ook verlaten docenten dat veilig e nest van canonliteratuur wel eens op zoek naar originelere nieuwere teksten favoriete teksten om een indruk te krijgen van de stand van zaken verstuurde de werkgroq li teratuurdidaktiek in april 199 3 een enquete naar 40 didactici en 450 docenten nederiands in het hele land hun werd gevraagd aan te geven welke teksten zij als hun favoriete voorieesteksten beschouwen drie voor de onderbouw en drie voor de bovenbouw verder werd hun verzocht die keuze toe te lichten aan de hand van de volgende criteria wilden de docenten 1 leerlingen enthousiast maken voor lezen en boeken 2 leerlingen vermaken 3 een bepaald literair verschijnsel illustreren 4 een bepaald thema introduceren ondanks de wat matige respons van 75 ingevulde enqueteformulieren stelde de werkgroep op grond van de reacties een behoorlijk gevarieerd e lijst met teksten samen bomans bordewijk e n van kooten zijn namen die niet als een verrassing komen ze hebben hun kracht als leveranciers van mooie voor ieesteksten bewezen en worden veel genoem d door de docenten zij blijve n een plaats bezetten in de lijst met toppers minder bekende schrijvers die slechts een hooguit twee keer genoemd zijn in de enquete en die de leerlingen volgens docenten eveneens zullen aanspreken zijn om er een paar te noemen robert cormier herman finkers f p va n oostrom en levi weemoedt uit deze lijst met meer verrassende voorstellen heeft de redactie van de voor leesbundel een eigen keus gedaan om tot een meer divers en actueler aanbod te komen doo r d e lijst me t toppers same n t e voege n me t di e alternatiev e teksten kwamen we tot een totaal van 42 korte verhalen en verhaalfragmen ten waaruit een verdere selectie moest worden gemaakt lezen en selecteren naast de criteria uit de enquete zie hierboven werden op basis va n verder onderzoek dat door de eerder genoemde werkgroep was verricht enkele andere criteria toegepast bij de selectie het ging daarbij om voor menig docent o pen deuren als een voorleestekst moet actie humor en spanning bevatten niet vol beschrijvingen staan levendig zijn daar dragen bijvoorbeeld dialogen toe bij en aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen voorts werd aan de hand van het aantal woorden dat een tekst telt een grove schatting gedaan van de tijd die het voorlezen van dat verhaal zal vergen voor de docenten die uit het boek gaan voorlezen een belangrijke indicatie geen enkel verhaa l vraag t veel meer dan 35 minuten voorleestijd waardoor er in het lesuu r tij d overblijf t voo r verder e bespreking o f iet s hee l ander s verwerking door middel van dramatiseren of een schrijfopdracht bijvoorbeeld of een nieuw lesonderdeel 15 wissink van der maas honderd pagina s is nooit genoeg verder moest de redactie rekening houden met het feit dat de uitgever mikt op een bundel van ongeveer 10 0 bladzijden veel te weinig vonden we maar ja door niet te lange verhalen op te nemen bewaakten we de vanatie in thema s en schrijvers uitgangspunt bleven de voorstellen van de docenten thema s we wilden een bundel vol afwisseling samenstellen onder andere door verha len rond verschillende thema s op te nemen in de voorleesbundel staan nogal wat verhalen die samenhangen met het eigen bestaan van leerlingen bijvoor beeld ee n fragment ui t drie verschrikkelijke dagen va n guus kuijer he t thema boy meets girl je anders voordoen dan je bent juist op school i s he t uitdagend verhale n voo r te leze n ove r de gespanne n verhouding di e soms tussen leraren en leerlingen kan ontstaan passages uit de overbekende roman bint van f bordewijk draaien om een adembenemende machtsstrijd tussen een leraar en een hele klas de jeugdroman desnoods met geweld va n jan de zanger speelt ook op een middelbare school en brengt het belangrijke onderwerp racisme dicht bij de leerlingen een ander verhaal dat zich in en om school afspeel t is een fragment uit het systeem van prosper kips van louis hermans over discriminatie en het vergroten van weerbaar heid van onderdrukte leerlingen de biefstuk va n het zoete water van hans dorrestijn gaat over kindermishandeling en maakt het nut van weerbaarheid op wel heel schrijnende wijze zichtbaar op bijna alle verhalen zijn meerdere criteria genoemd in de enquete van toe passing een voorbeeld fragmenten uit het eerste meisje van piet meeuwis sen sluiten enerzijds uitstekend aan bij de belevingswereld van onderbouwleer lingen de spanning van een eerste relatie het je minder thuis gaan voelen bij je eigen ouders etcetera anderzijds valt met dit verhaal een literaire techniek als het wisselen van perspectief te demonstreren het eerste hoofdstuk word t verteld vanuit een meisje het tweede vanuit een jongen het derde weer vanuit het meisje enzovoorts verhalen die zich op grond van een heel ander thema met elkaar laten verbin den zijn te plaatsen onder de noemers vededen geschiedenis en fantasie die komen we auedrie tegen in de middelnederlandse exempelen bewerkt en toe gelicht door f p van oostrom met deze vertellingen probeerden de middel eeuwers wonderlijk e gebeurtenisse n ui t hun bestaan vooral o p religieu z e gronden te verklaren meester van de zwarte molen van otfried preussler is een van de jeugdromans die docenten vaak noemden dit verhaal speelt in een gefantaseerd verlede n waarin zwarte magie zorgt voor een onderhuidse dreiging een akelige sfeer het stelt thema s aan de orde die veel leerlinge n bezighouden vriendschap volwassen worden leven en dood dit laatste onderwerp is de spil va n het fantasierijke verhaal daa n is dood van willem wilmink daan komt in de hemel die een bijna vrolijke troost rijke wereld blijkt te zijn eveneens va n wilmink i s het verhaal oorlog dit was in de ogen van veel docenten de beste keus om het thema oorlog aan de orde te stellen o p het 16 wissink van der maas honderd pagina s is nooit genoe g lijst van voorleesverhalen voor de onderbouw basisvorming 1 godfried bomans de rijkebiamenplukker uit sprookjes amsterdam brussel elsevier 1972 2 tonke dragt het gevaarlijk venster uit het gevaarlijke venster en andere verhalen den haag leopold 1983 3 otfried preussler de hoofdstukken de man met de haneveer en hup op de stang uit de jeugdroman meester van de zwarte molen rotterdam lem niscaat 1978 4 oek de jong het examen uit de hemelvaart van massimo en lui oog verhalen amsterdam meu lenhoff 1982 5 f p van oostrom een paar exempelen uit voorbeeldig vertellen middel neder landse exempelen amsterdam querido 1985 6 raymon d queneau enkel e stijloefeningen vertaald doo r rud y kous broek amsterdam de bezige bij bezige bij pocket 89 1992 7 pie t meeuwissen d e eerste hoofdstukken ui t d e jeugdroman het eerste meisje den haag leopold 1986 8 maarten biesheuvel welp uit in de bovenkooi amsterdam meulenhoff 1975 9 f bordewijk twe e fragmenten ui t bint opgenomen in blokken knor rende beesten bint s1 gravenhage nijgh van ditmar 1983 10 guus kuijer hoofdstuk 1 uit de jeugdroman drie verschrikkelijke dagen amsterdam querido jeugdsalamander 1988 11 hans dorrestijn de biefstuk van het zoete water uit brandnetels en andere verhalen over kindermishandeling amsterdam bert bakker 1988 12 jan de zanger hfdst 1 uit desnoods met geweld den haag leopold 1986 13 louis hermans hoofdstuk 5 uit het systeem van prosper kips amster dam antwerpen kosmos 1982 14 robert cormier hoofdstuk 6 uit chocoladeoorlog utrecht sjaloom 1982 15 willem wilmink oorlog en daan is dood uit het verkeerdepannetje amsterdam bert bakker 1992 16 roald dahl de lifter uit het wonderlijk verhaal van hendrik meier verhalen baarn de fontein 1991 17 herman finkers t e vinger in aadorp met het vervolg johan van ol denbarnevelt gedicht te veel vertering met het vervolg fjfstedentocht 1 beide stukken afkomsug uit verhalen voor in het haardvuur de meest brand bare teksten uit zijn theaterprogramma s amersfoort novell a uitgeverij 1987 18 tim krabbe fragment uit het gouden ei amsterdam bert bakker 1993 19 levi weemoedt bingham co uit liefdewerk oud papier de beste verhalen van uvi weemoedt amster dam uitgeverij contact 1987 17 wissink van der maas honderd pagina s is nooit genoeg eerste gezicht is het een oneeibiedig snelle opsomming van gebeurtenissen wie beter leest ziet haast een karikatuur van de geschiedenis die misschien alleen op deze manier steeds opnieuw te vertellen is voorleestekst lesidee docenten gaven zelf voortdurend aan naast het voorlezen iets meer met een tekst te willen doen natuurlijk hoeft een voorleestekst niet altijd een middel te zijn voor verdere verwerking uit een bescheiden telefonische enquete die de werkgroep tijdens het onderzoek afnam blijkt dat leerlingen het heerlijk vin den om af en toe alleen maar1 te hoeven luisteren de docenten droegen verscheidene verhalen aan die haast onvoorwaardelijk mikken op de lach en zich dos oitstekend lenen voor zulk lezen zonder leer zame bedoelingen we hopen in de bundel in elk geval de lifter1 van roald dahl e n wat fragmenten uit het enorm populaire boek verhalen voor in het haardvuur van de twentse droogkomiek herman finkers op te nemen volgens didacticus j griffioen is voorlezen om het voorlezen zelfs de ma nier om leerlingen te enthousiasmeren voor boeken en lezen in zijn artikel voorlezen pleit hij ervoor na een voorlees sessie niet in alle gevallen diep op een tekst in te gaan 3 je kunt al aandacht besteden aan een thema door een verhaal alleen maar voor te lezen en zo de visie van een schrijver in confron tatie te brengen met je eigen interpretatie sommige verhalen vragen echter wel om een grondiger voorbereiding en be spreking in de klas we denken bier vooral aan de biefstuk van het zoete wa ter van hans dorrestijn een somber verhaal waarin een vader zijn zoontj e voortdurend geestelijk ui t balans brengt met onverwachte woede uitbarstin gen de docent moet kortom van tevoren goed weten wat hij met het voorle zen beoogt leerlingen amuseren en enthousiast maken voor lezen 6f literaire verschijnselen illustreren thema s introduceren e n discussie uitlokken o p grond hiervan kan hij dan kiezen voor verder verwerking of niet bekijken we de lijst met voorkeuren kritisch dan moeten we het leerlingen misschien iets minder kwalijk nemen dat ze aan het eind van hun middelbare schoolcarriere een leeslijst inleveren vol oude bekenden natuurlijk blijft een verhaal als de hel uit bint prachtig maar er is nog zoveel meer de leerlin gen hebben nu hun eigen voorleeskampioen een titel die zeker ook voor veel docenten is weggelegd 1 de werkgroep literatuurdidaktiek stond onder leiding van warn de moor en be stond uit floor basten lisa damen yvonne van gennip marielle de grauw he leen litmaath dees maas en hermance wissink 2 de bundel het schootvak nederlands in het secundair voortgezet onderwijs verslag van de zevende conferentie diemen 1993 te bestellen bij conferentie hsn josef israelsstraat 28 9718 gl groningen 3 j griffioe n voorteze n in levende talen 349 februari 1980 p 89 98 18