Horizontaal en verticaal, een interactieve taalzaakvakles heeft het allemaal

35 horizontaal en verticaal een interactieve taalzaakvakles heeft het allemaal tjalling brouwer in het onderwijs is een duidelijke wens waarneembaar om leerlingen meer en beter te betrekken bij het onderwijsleerproces dit heeft er ondermeer toe geleid dat veel methoden waaronder die voor taal en of lezen uitgaan van een interactieve didactiek methoden geven echter weinig aanwijzingen voor het goed vorm en inhoud geven hiervan naast de roep om interactief onderwijs staat een betere afstemming van het taal op het zaakvakonderwijs sterk in de belangstelling ook met betrekking tot meer afgestemd taalzaakvakonderwijs krijgen de leerkrachten weinig concrete aanwijzingen vanuit de methoden onderwijs waarbij taal en zaakvakken beter op elkaar afgestemd wordt vraagt veel van leerkrachten hierbij kun je ver reiken of verrijken in dit artikel1 wordt uitgegaan van verrijkte taalzak vaklessen waarbij het accent ligt op het interactief onderwijzen hierbij wordt zowel aandacht besteed aan de verticale interactie tussen leerkracht en leerling als aan de horizontale interactie tussen leerlingen onderling een blik op de praktijk jongens en meisjes ruim de boeken van begrijpend lezen maar op en neem je biologieboek maar voor je waar waren we gebleven eens even kijken op bladzijde 26 de les heet zon maan en sterren kijk er staat ook een verhaal bij joris wil jij het eerste stukje eens voorlezen joris leest voor en nadat hij de paragraaf over het zonnestelsel voorgelezen heeft wijst de leerkracht op de vragen die onder de tekst staan kijk onder het plaatje staan ook een paar vragen om samen over te praten eens even kijken de eerste vraag gaat over marsmannetjes oshira geloof jij in marsmannetjes oshira geeft aan dat zij niet in marsmannetjes gelooft de volgende vraag gaat over de grootte van de zon ten opzichte van de aarde william mag deze vraag beantwoorden de leerkracht neemt de overige praatvragen ook nog even door en geeft vervolgens een van de leerlingen de opdracht om de volgende paragraaf hardop voor te lezen hierna nemen de leerlingen hun werkschrift voor zich in dit werkschrift staan een aantal verwerkingsvragen over de gelezen tekst de leerlingen werken individueel aan het beantwoorden van de vragen de leerkracht kijkt op zijn horloge en zegt jongens en meisjes het is tijd ik zie dat de meeste kinderen nog niet klaar zijn met het beantwoorden van de vragen morgen hebben we zelfstandig werken je kunt daarin de vragen verder afmaken dan kijken we die de volgende les samen na februari 2006 nummer 3 35e jaargang 36 het bovenstaande doorkijkje is slechts een anno 2005 blijkt de hierboven beschreven zeer globale samenvatting van een zaak praktijkschets bij leerkrachten nog steeds vak les maar in deze praktijkschets zijn toch herkenning op te roepen veel leerkrachten wel een paar opvallende zaken aan te geven aan dat zij zich voor een groot wijzen gedeelte herkennen in dit doorkijkje van een zaakvakles zelfs al werken ze met relatief begrijpend lezen en het lezen tijdens moderne methoden voor taal begrijpend een direct hierop volgende zaakvakles lezen en wereldorientatie veel leerkrachten worden door de leerkracht niet expliciet baseren zich bij het uitvoeren van hun aan elkaar gerelateerd het is maar zeer lessen voornamelijk op de lesbeschrijvingen de vraag of de leerlingen ongevraagd van methoden ook de leerkracht uit het datgene dat ze bij begrijpend lezen praktijkvoorbeeld volgde bij zijn les de in de geleerd hebben zelf zullen toepassen methode beschreven lesaanpak bij het lezen van zaakvakteksten de zaakvakles heeft veel kenmerken onderzoek naar talige van een les volgens het tekst vraag antwoord model een model dat aspecten in zaakvakmethoden kenmerkend is voor de oudere gene raties begrijpend leesmethoden het in het rapport taal bij andere vakken ver begrijpend leesonderwijs bestaat in rijken of ver reiken brouwer van graft deze traditionele methoden uit het laten 2003 wordt verslag gedaan van een lezen van een tekst waarna het analyse van een zevental methoden voor tekstbegrip gecontroleerd wordt aan de het domein orientatie op mens en wereld hand van gesloten vragen in neder op de aanwezigheid van expliciet beschre land zijn deze methoden vrijwel ven talige activiteiten doel was het ontwik allemaal vervangen door proces kelen van handreikingen voor auteurs van gerichte op leesstrategieen zaakvakmethoden om taal en zaakvak georienteerde begrij pend onderwijs beter op elkaar af te stemmen leesmethoden in bovenbe schre ven zodat er een win win situatie kan ontstaan zaakvakles blijkt dit model nog steeds voor zowel het onderwijs in de zaakvakken aanwezig het correct kunnen als voor het taalonderwijs beantwoorden van vragen die bij een bepaalde tekst horen lijkt hierbij het de geselecteerde methoden zijn door de hoogste doel projectgroep taal in andere vakken 2 onder zocht aan de hand van een voor dit er is sprake van sterk leerkracht project opgestelde checklist met taal gestuurd onderwijs volgens een tradi activiteiten deze checklist is opgesteld op tioneel patroon voor zover er sprake basis van de kerndoelen voor nederlandse is van interactie is deze uitsluitend taal ministerie ocenw 1998 bij het van leerkracht naar een leerling dit samen stellen van het analyse instrument is traditionele interactiepatroon leidt vaak in eerste instantie uitgegaan van de tot een geringe betrokkenheid bij de domeinen zoals die in de kerndoelen voor leerlingen neder landse taal genoemd zijn mondelinge taalvaardigheid schrijfvaardigheid leesvaar 35e jaargang nummer 3 februari 2006 37 dig heid en taalbeschouwing het domein domein spreken mondelinge taalvaardigheid is ten behoeve van deze analyse onderverdeeld in spreken in alle methoden wordt in groep 5 derde en luisteren daarnaast is woordenschat leerjaar en groep 8 zesde leerjaar als domein opgenomen dit is niet alleen de taalactiviteit vragen beantwoorden gedaan omdat veel taalmethoden voor gescoord in sommige methoden voor woordenschat een aparte leerlijn hebben natuuronderwijs en geschiedenis komt de maar ook omdat er juist bij de zaakvakken taaltaak ervaringen vertellen en mening veel woorden en begrippen aan de orde geven voor in de materialen van groep 8 zijn de checklist bestaat derhalve uit zes zesde leerjaar komt een enkele keer het domeinen spreken luisteren schrijfvaardig taalaspect discussieren voor in het alge heid leesvaardigheid taalbeschouwing en meen is de gespreksvorm polylogisch en woordenschat klassikaal onder leiding van de leerkracht de methoden besteden geen aandacht aan elk domein is verder onderverdeeld in gespreksstrategieen en geven de leerkracht aspecten als taaltaken taalgebruiks situa ook geen aanwijzingen voor het voeren van ties regels strategieen en communicatieve interactieve gesprekken context per domein zijn deze aspecten verder ingevuld hierbij is er gekeken naar het beantwoorden van vragen van de leer voorbeelden van taalactiviteiten en taal kracht lijkt daarmee de belangrijkste aspecten die in veel gebruikte taal en of gespreksactiviteit die kinderen tijdens de leesmethoden voorkomen peilingsdatum zaakvaklessen uitvoeren daarbij komt dat september 2001 bij het analyseren van de op basis van de soort vragen en de aan zaakvakmethoden zijn er twee voor aard wijzingen die de leerkracht vanuit de rijks kunde twee voor geschiedenis twee methoden krijgt voor het voeren van voor biologie en een voor wereldorientatie gesprekken dit beantwoorden van vragen bekeken op het voorkomen van expliciet al gauw leidt tot traditionele klassen beschreven talige activiteiten als zoek gesprekken ruimte is bepaald alle materiaal voor leerkrachten en voor leerlingen van groep 5 kenmerkend voor dergelijke gesprekken is derde leerjaar en groep 8 zesde leerjaar het ontstaan van een zonpatroon figuur 1 zie ook bijlage 1 waarbij de leerkracht de spil is waarom alles draait en een centrale rol speelt een hieronder worden de resultaten van de dergelijk interactiepatroon leidt vaak tot analyse per onderscheiden domein op geringe betrokkenheid bij de leerlingen dit hoofd lijnen weergegeven zoals verwacht in tegenstelling tot het kaatspatroon figuur komt het domein taalbeschouwing niet of 2 waarbij de leerkracht veel meer een nauwelijks voor in de methoden voor spelverdeler is die antwoorden van kinderen orientatie op mens en wereld het domein doorkaatst naar andere kinderen waardoor taalbeschouwing wordt dan ook buiten veel meer kinderen in het gesprek betrok deze bespreking gelaten ken worden brouwer 1998 februari 2006 nummer 3 35e jaargang 38 figuur 1 het zonpatroon elke pijl stelt een vraag of antwoord voor a de leerkracht staat als een stralende zon in het midden hij stelt een vraag pijl 1 krijgt antwoord van een leerling pijl 2 en reageert non verbaal instemmend of afkeurend b als het antwoord fout is wordt de vraag opnieuw gesteld pijl 3 de aangesproken leerling geeft de leerkracht antwoord pijl 4 er volgt weer onmiddellijke feedback c als het antwoord goed is stelt de leerkracht een nieuwe vraag pijl 5 het patroon herhaalt en herhaalt zich overige pijlen figuur 2 het kaatspatroon a de leerkracht stelt een vraag voorgesteld door de pijlen gericht op de gehele groep alle leerlingen worden uitgedaagd om het antwoord te geven een leerling krijgt de beurt pijl 2 deze leerling geeft zijn antwoord pijl 3 b de leerkracht reageert met een neutrale knik speelt het antwoord door en vraagt een andere leerling op dit antwoord te reageren pijl 4 de leerling reageert op zijn medeleerling pijl 5 c de overige leerlingen reageren spontaan op de opmerkingen antwoorden van hun medeleerlingen pijlen 6 7 8 de leerkracht stelt zich op als spelverdeler speelt de vragen door spitst ze toe en of parafraseert de opmerkingen van de leerlingen domein luisteren echter gering leerlingen luisteren vooral naar instructie naar infor matie of op drachten ze in de geselecteerde metho den is luisteren een luisteren naar een verhaal of naar klas genoten veel voorkomende activi teit net als bij het kort samengevat is luis teren vooral luisteren spreken is het aantal verschillende taal taken naar de leerkracht of naar mede leerlingen in 35e jaargang nummer 3 februari 2006 39 een door de leer kracht geleid traditioneel beklijven en het zaakvak onderwijs op deze klassen gesprek waarbij er sprake is van het manier voldoende bijdraagt aan de woorden reeds besproken zonpatroon schatontwikkeling van kinderen domein stellen besluit bij het domein stellen is het schriftelijk de analyse van de zaakvakmethoden laat beantwoorden van vragen de dominante zien er sprake is van een gering aantal activiteit af en toe komen er ook andere taalactiviteiten met weinig variatie dit beeld activiteiten aan bod zoals het schrijven van geldt zowel voor groep 5 derde leerjaar als een verhaal het beschrijven van een voor groep 8 zesde leerjaar en is niet gebeurtenis handeling of situatie gekoppeld aan een bepaald vakgebied of bepaalde methode de domein lezen aangetroffen taal activi tei de leerkracht stelt ten passen bij een meer zich op als spel binnen vrijwel elke zaakvakles lezen kinderen traditionele leer kracht ge verdeler speelt de teksten en of opdrachten geme ten naar de stuurde vorm van klas vragen door spitst tijd die hiermee gemoeid is is dit een sikale instructie met ze toe en of belangrijke taaltaak binnen zaakvak lessen bij weinig interactie en een parafraseert de het lezen van teksten in de zaak vaklessen ligt geringe actieve partici patie opmerkingen van de toepassing van datgene dat bij het vak van de leerlingen zwart de leerlingen begrijpend lezen geleerd is voor de hand in de wit gefor mu leerd als de meeste lesbeschrij vingen ontbreken echter de zaakvaklessen conform meest basale aanwijzingen voor de wijze de aanwijzingen vanuit de waarop er gele zen moet worden individueel in methoden vorm gegeven worden kan dit snel groepen klassikaal laat staan dat er expliciete leiden tot verkapte begrij pend lees lessen die relaties worden gelegd naar inhoudelijke gebaseerd zijn op het ach ter haalde tekst aspecten en taaltaken die ook bij begrijpend vraag antwoord model aan de hand van lezen aan de orde komen voor kinderen slecht toegankelijke teksten zowel vanuit het perspectief van het domein woordenschatontwikkeling zaakvakonderwijs als vanuit het taalonderwijs is dit een weinig gewenste situatie in alle geanalyseerde methoden worden kernbegrippen genoemd in termen van woor denschatonderwijs zou men deze ver reiken of verrijken woor den doelwoorden kunnen noemen de keuze van de kernbegrippen die door de methodeschrijvers geselecteerd zijn lijken de boven beschreven analysegegevens nogal eens toevallig arbitrair en zijn vaak ook zouden aanleiding kunnen geven om te onvolledig in de methoden ontbreken vrijwel pleiten voor een drastische wijziging van het altijd aanwijzingen voor de wijze waarop de zaakvakonderwijs echter voor veel leer doelwoorden aangeboden en geconsoli krachten zou dit kunnen leiden tot een deerd moeten worden op basis hiervan kan aanpak die ver afstaat van hun huidige de vraag gesteld worden of deze aange onderwijspraktijk deze ver reikende aanpak boden kernbegrippen daad wer kelijk zullen zou door leraren als niet haalbaar beschouwd februari 2006 nummer 3 35e jaargang 40 kunnen worden waardoor er weinig van de algemeen ook inhoudelijk beter in staat om voorstellen terecht zou komen actief deel te nemen aan de momenten waarop de verticale interactie plaatsvindt de projectgroep heeft daarom niet gekozen deze werk wijze stelt echter zowel eisen aan voor het ver reiken maar voor het verrijken leerling als aan leerkracht vaardigheden hierbij is steeds uitgegaan van de be staande zaakvakles de doelstellingen van deze les zijn onverkort een blik op de praktijk door een zwakke gehandhaafd de lessen zijn ook zoveel mogelijk van juf julianne lezer te koppelen aan een sterke gelaten zoals ze zijn maar lezer kan ook de zijn verrijkt door er func op de school van juf julianne wordt voor het zwakke lezer zijn tionele talige activi teiten tweede jaar gewerkt met een recente leesmaatje aan toe te voegen hierbij zaakvakmethode het lezen van informa tieve informeren over is opnieuw gebruik teksten vormt een belangrijk onderdeel van de door hem ge m aakt van de checklist de zaakvakles juf julianne merkt dat de gelezen tekst met taalactiviteiten uit leerlingen uit haar klas hetgeen ze bij deze lijst zijn activiteiten begrijpend lezen geleerd hebben niet of gehaald die ook te vinden nauwelijks toepassen bij de zaakvaklessen zijn in recente taalmetho den en methoden daarnaast merkt ze dat de betrokkenheid voor begrijpend lezen zodat deze verrijkte van de kinderen tijdens de les in het taalzaakvaklessen zowel recht doen aan de algemeen en het klassengesprek in het inhoud en doelstellingen van het zaakvak bijzonder erg gering is ze besluit de als het taalonderwijs in het eerder eerstvolgende zaakvakles te verrijken door ge noemde rapport taal in andere vakken hier expliciet een relatie te leggen met de verrijken of ver reiken zijn drie verrijkte begrijpend leesstrategieen en de begrips lessen als voorbeeld opgenomen doelen die in de methode voor begrijpend lezen voorkomen daarnaast wil ze de in workshops en trainingen voor leer krachten kinderen ook meer op elkaar betrekken de is deze werkwijze ook veelvuldig toegepast betreffende zaakvakles bestaat uit drie deze aanpak blijkt voor veel leerkrachten een teksten ze besluit ondermeer gebruik te echte eye opener leerkrachten ervaren dat maken van het principe van de verdeelde hun bestaande zaakvaklessen aan kwaliteit informatie daarnaast neemt ze zich voor om winnen en zien dat deze werkwijze op bij de verticale interactie leerkracht leerling lesniveau vrij eenvoudig toe te passen is het te proberen het kaatsmodel te realiseren leidt tot lessen die zich kenmerken door een veel grotere variatie in talige activiteiten en tot bij de werkvorm verdeelde informatie werken een duidelijke transfer van taallees onderwijs de kinderen in tweetallen kind a leest de naar de zaakvakken door bij deze talige eerste tekst kind b leest de tweede tekst activiteiten gebruik te maken van inter actieve na dat de kinderen hun tekst gelezen hebben cooperatieve werkvormen ontstaat veel meer vertellen ze elkaar over de inhoud daarvan horizontale interactie tussen leerlingen on der deze vorm van samen werkend leren creeert ling en zijn kinderen over het algemeen meer weder zijdse afhanke lijkheid en een grote indivi betrokken door deze grotere betrokkenheid duele verant woordelijkheid immers je hebt als bij de lesstof zijn de leerlingen over het leerling de taak om je leesmaatje te vertellen 35e jaargang nummer 3 februari 2006 41 wat de inhoud is van de tekst die jij gelezen koppelen aan een sterke lezer kan ook de hebt om er voor te zorgen dat ook zwakke zwakke lezer zijn leesmaatje informeren over lezers een goede inbreng kunnen hebben en de door hem gelezen tekst goede lezers niet benadeeld worden door onvolledige infor matie van een zwakke lezer onderstaand treft u twee lesschema s aan hanteert de leerkracht een getrapte werkwijze het eerste schema laat de bestaande les waarbij twee kinderen de a tekst lezen en twee zien het tweede schema laat zien hoe de kinderen de b tekst door een zwakke lezer te les die julianne uitgewerkt heeft eruit ziet 3 bestaande zaakvakles bestaande les taalactiviteit interactievorm samengevat volgens items checklist opmerkingen taalactiviteiten blik met de leerlingen terug op spreken verticaal waarschijnlijk volgens de vorige les waarin u een vragen leerkracht zonpatroon in de handleiding verhaal voorgelezen hebt over beantwoorden staan elf gesloten rendierjagers bespreek de reproducerende kennisvragen vragen die in de handleiding luisteren genoemd staan naar instructie naar verschillende deelnemers of groeps gesprek lees samen met de kinderen de lezen teksten stillezen of hardop geen aanwijzingen in handleiding over vorm waarin dit gebeurt informatie uit tekst halen de kinderen maken de vragen stellen op het verwerkingsblad vragen beantwoorden u bespreekt de antwoorden met spreken verticaal waarschijnlijk volgens de kinderen vragen beantwoorden het zonpatroon ook hier veel reproducerende kennisvragen luisteren in de handleiding naar verschillende geen aanwijzingen over hoe deelnemers of andere kinderen bij het gesprek groepsgesprek te betrekken februari 2006 nummer 3 35e jaargang 42 verrijkte taalzaakvakles verrijkte les taalactiviteit interactievorm samengevat volgens items checklist opmerkingen taalactiviteiten kinderen eerst laten nadenken luisteren verticale interactie over wat ze nu al weten over naar instructie intentie is om het kaatspatroon rendierjagers naar eigen gespreks te realiseren kinderen in tweetallen laten partner uitwisselen en elkaar aanvullen naar verschillende hierna kort plenair bespreken deelnemers aan een proberen het kaatspatroon te groepsgesprek realiseren door antwoorden van kinderen door te spelen spreken informatie geven uitleggen wat de bedoeling is luisteren van de werkvorm verdeelde naar instructie leerkracht als model is dus informatie vertellen dat er naar beoordelen van juist intentioneel niet interactief sleutelwoorden gezocht moet heid van informatie worden conform de werkwijze bij begrijpend lezen daarna tekst 1 hardop voorlezen en voordoen hoe je gebruik maakt van titel en illustraties en hoe je sleutelwoorden vindt hierbij expliciet noemen dat dezelfde aanpak gehanteerd wordt die ook in de begrijpend leesmethode gebruikt wordt daarna de globale inhoud van de tekst vertellen aan de hand van de sleutelwoorden de kinderen oordelen of de juiste sleutel woorden gevonden zijn en de tekst juist naverteld is 35e jaargang nummer 3 februari 2006 43 de kinderen lezen in tweetallen lezen horizontale interactie doordat een tekst de a kinderen a1 en informatie uit tekst elke leerling individuele a2 lezen tekst 2 de b kinderen halen verantwoordelijkheid heeft is de b1 en b2 lezen tekst 3 elk hoofd en bijzaken kans op een actieve tweetal bespreekt en noteert de onderscheiden betrokkenheid groot belangrijkste sleutelwoorden strategieen voor het lezen toepassen spreken tweegesprek voeren stellen notities maken hier sleutelwoorden noteren de a kinderen vertellen aan de spreken horizontale interactie hierbij is b kinderen de inhoud van de informatie geven wederzijdse afhankelijkheid gelezen tekst a1 vertelt aan b1 gecreeerd hierdoor is de kans a2 vertelt aan b2 daarna ver luisteren op betrokkenheid groot en tellen de b kinderen de a kinde naar een eigen ontstaat er waarschijnlijk veel ren over hun gelezen tekst gesprekspartner interactie de kinderen maken van de stellen verwerkingsopdrachten alleen vragen beantwoorden vraag 2 en 4 plenaire bespreking waarbij spreken verticale interactie teruggekoppeld wordt naar de verslag uitbrengen de vragen zijn open gericht aanpak hoe heb je het gedaan vragen beantwoorden op reflectie en uitwisseling waren jullie het eens over de groepsgesprek onder de intentie van de leerkracht is belangrijkste sleutelwoorden leiding leerkracht gericht op het realiseren van enz en naar inhoud hebben het kaatspatroon alle a tweetallen dezelfde luisteren sleutelwoorden idem voor b naar verschillende lukte het om het gelezen verhaal deelnemers groeps terug te vertellen aan de hand gesprek van de gekozen sleutelwoorden beoordelen van de lukte het om het verhaal te juistheid van de begrijpen zonder dat je het aangeboden informatie verhaal gelezen hebt lukt het om de vraag te maken over het niet gelezen verhaal letten op het kaatspatroon februari 2006 nummer 3 35e jaargang 44 dit tweede doorkijkje laat zien dat in de besteden aan deze vorm van interactie leidt verrijkte les van juf julianne wel degelijk een niet zelden tot lesmomenten die weliswaar duidelijke koppeling is tussen de aanpak interactief bedoeld zijn maar toch verlopen van de begrijpend leesmethode en de volgens het tra di tio nele zonpatroon toepassing daarvan bij het lezen van de zaakvakteksten interactieve gesprekken met kinderen voeren vergt nogal wat van de leerkracht in de tweede kolom wordt zichtbaar dat er vaardigheden het bewust zijn van valkuilen in de verrijkte les veel meer verschillende voor verticale interactie kan een eerste stap taalactiviteiten uitgevoerd worden deze zijn brouwer 2001 hier gericht en taalactiviteiten zijn zodanig planmatig aan werken is een tweede gekozen dat ze helpen om belangrijke stap die zijn vruchten zonder de vier hoofd het doel van de zaak meer afwerpt de verticale interactie domeinen van het vakles namelijk het ver verdient dan ook blijvend aandacht binnen taalonderwijs zijn krijgen van informatie over een interactieve taalzaakvakles binnen een les de leefwijze van rendier functioneel met jagers beter te realiseren elkaar verbonden daarnaast zijn de spreek tot slot luister activiteiten en de stel activiteit gekoppeld aan de te realiseren lees het blijkt in de praktijk goed mogelijk om taak de vier hoofddomeinen van het zaakvaklessen te verrijken door er expliciet taalonderwijs zijn hiermee binnen een les talige activiteiten aan toe te voegen elke functioneel met elkaar verbonden verrijkte les is winst zowel voor het taal als voor het zaakvakonderwijs deze verrij de derde kolom van de les van juf julianne kings activiteit vergt echter nogal wat laat zien dat er binnen deze verrijkte taal inspan ning van leerkrachten en veron der zaak vakles zowel sprake is van horizon tale stelt tevens van hen een goed zicht op de als van verticale interactie een samenhang kerninhouden voor zowel taal als de die zeer van belang is op dit moment is er zaakvakken dit vraagt in het algemeen een terecht veel aandacht voor cooperatieve goede en langdurige ondersteuning van de werkvormen immers deze werkvormen zijn leerkrachten wil het taal uitermate geschikt om de betrokkenheid van zaakonderwijs echt van leerlingen bij de lessen te vergroten en de grond komen dan lokken veel talige interactie uit vanuit het zouden er naar meer elke verrijkte les is winst zowel perspectief van een interactieve taalzaak vak structurele aanpakken voor het taal als les is het vrijwel ondenkbaar dat in een gezocht moeten worden voor het zaakvak dergelijke les geen sprake zou zijn van waarbij de leerkrachten onderwijs horizontale inter actie in de lessen die door expliciete aanwijzingen leer krachten zelf verrijkt zijn zien we dan ook krijgen voor het uitvoeren dat zij vrijwel altijd cooperatieve werk vormen van de taalzaakvakles opnemen minder aandacht besteden hierbij zou naast de leerkrachten aan de verticale inter actie aandacht voor afstemming van de curricula terwijl deze vorm van interactie vaak heel voor taal op zaakvakonderwijs ook essentieel is het niet voldoende aandacht aandacht besteed moeten worden aan de 35e jaargang nummer 3 februari 2006 45 wijze waarop de interactie vorm en inhoud moeten zijn voor de wijze waarop de krijgt bij dit laatste zou de focus niet alleen leerkracht interactieve gesprekken met moeten liggen op het toepassen van kinderen kan voeren immers horizontaal cooperatieve werkvormen voor en door de en verticaal een interactieve taalzaakvakles leerlingen maar zou er ook aandacht heeft het alle maal tjalling brouwer p a schoolbegeleidingsdienst de kempen markt 28 nl 5521 an eersel tj brouwer wolmail nl noten 1 dit is de tekst van een inleiding gepresenteerd op hsn 18 antwerpen 20 november 2004 2 het project taal bij andere vakken is een project van slo leden van de projectgroep theo beker cees hageman tjalling brouwer en marja van graft projectleider 3 omdat het in dit artikel niet de bedoeling is om een oordeel over bestaande methoden uit te spreken is het voorbeeld niet rechtstreeks ontleend aan een bepaalde methode maar is de voorbeeldles samengesteld op basis van lessen zoals die in het onderzoek aangetroffen zijn in methoden voor zaakvakonderwijs de verrijkte les is qua aanpak gebaseerd op een les zoals die gegeven is door een van de leerkrachten die begeleid is door de projectgroepleden een gedeelte van deze les is getoond tijdens de hsn conferentie bibliografie brouwer tj 1998 interactief onderwijzen vergt een interactieve interne coaching basisschool management 12 1 p 6 11 brouwer tj 2001 een hoge betrokkenheid door interactief onderwijzen jsw 85 5 p 28 31 brouwer tj m van graft 2003 taal in andere vakken verrijken of ver reiken enschede slo ministerie ocenw 1998 kerndoelen basisonderwijs den haag sdu februari 2006 nummer 3 35e jaargang 46 bijlage gedeelte uit checklist taalactiviteiten taaldomein spreken vindplaats 1 a doelen spreektaken informatie doorgeven verzamelen beschrijving geven verslag uitbrengen spreken over verzamelde informatie bijvoorbeeld spreekbeurt presentatie werkstuk samenvatten vertellen verhaal informatie geven toelichten aanwijzingen geven informatie geven aanwijzingen geven vragen beantwoorden ervaring vertellen mening geven waardering afkeuring stellen van vragen interview doorvragen om meer info te krijgen overtuigen beinvloeden beargumenteren discussieren problemen met elkaar oplossen tot handelen actie aanzetten n a v pleidooi voor verzoeken uiten stemming of gevoelens uiten amuseren anekdote of verhaal vertellen mop of grappig voorval vertellen spelen met taal woorden en zinnen uit brouwer van graft 2003 35e jaargang nummer 3 februari 2006