Hugo Claus als enscenerend toneelauteur. Een opvoeringsgerichte benadering van ‘Een bruid in de morgen’.

hugo claus als enscenerend toneelauteur een opvoeringsgerichte benadering van een bruid in de morgen martin desloovere sinds de invoering van het eenheidstype en de nieuwe leerpl an nen in het secundair onderwijs in vlaanderen worden andere eisen gesteld aan de benadering van theater in de klas meestal wordt deze nieuwe werkwijze samenvattend aangeduid met de term opvoeringsgericht omtrent de precieze betekenis hiervan blijken som mige leerkrachten nog wat in de war nochtans lijkt het ons een heldere term een vlag die perfect de lading dekt theater moet bestudeerd worden vanuit een voort durende aandacht voor de theatertekentaal het scenische gebeuren de opvoering dus zo moet ook het lezen van theaterteksten op een opvoeringsgerichte wijze geschieden wat dus betekent een toneeltekst lezen zoals hij eigenlijk bedoeld is namelijk als partituur voor een opvoering een andere mogelijke omschrijving is lezen en ensceneren in gedachten een illustratie daarvan proberen we hier te geven aan de hand van een bruid in de morgen van hugo claus een tekst die zich daartoe heel goed leent ehalve dat het een werk is van steeds die typisch clausiaanse herkenbaar de meest besproken en nog heid van de huiskamer die hij als toneel steeds belangrijkste levende gebruikt van de kerktorenmentaliteit en vlaamse toneel auteur be vooral ook van de taal die zo heel sterk de staat er ook een brede con onze is op hier en daar een paar licht sensus dat met name een gedateerde woorden en zinsneden na bruid een van de sterkste originele stukken van claus is een derde in deze een bruid lijkt zeker bij een eerste ken context meest pertinente overweging is dat nismaking een duidelijk realistisch natura claus zich hier heel sterk toont als ensce listisch stuk wat een goede instapmogelijk nerend auteur of zoals kvs dramaturg heid biedt voor de leerlingen gewend tot alex mallems het stelde tijdens de claus zelfs verslaafd als ze zijn aan het televisie dag op het theaterfestival 1994 in antwer drama realisme claus is trouwens onge pen hugo claus is in zijn schriftuur heel twijfeld de vlaamse toneelschrijver bij uit sterk aanwezig als regisseur stek die de literaire en theatrale realistische traditie in vlaanderen heeft voortgezet en hoewel een bruid ondertussen ruim een meerwaarde heeft weten te geven veertig jaar oud is werkt bovendien nog goal jan feb 1996 nummer 3 25 jaargang de wereld van moeder en zeker een toneeltekst tussen zitten vader pattini voor een vlot verloop van de hier gesugge reerde behandeling van de tekst verdient we willen hier dus enkele aspecten van een het bovendien aanbeveling om de leerlingen mogelijke opvoeringsgerichte benadering de volgende huis taak te geven de vier van een bruid belichten voor een uitwer bedrijven van het stuk verder indelen in sce king hiervan in de klas lijkt het ons absoluut nes volgens het oude maar hier zeker werk aan te bevelen dat de leerlingen vooraf het bare criterium opkomstexit van een perso stuk volledig gelezen hebben aangezien zij nage daarna brengen ze volgende 4 of 2 in sommige tso richtingen titels als gegevens in een schema van acht kolom huislectuur dienen te lezen mag daar o i men samen bedrijf scene mv t ah plaats van inhoud beginblz handeling 1 1 xx i 2 yy m moeder v vader t thomas a andrea h hilda per scene wordt met een kruisje aangeduid gisch techniekje wat in dit geval normaler welke personages aanwezig zijn wat de wijze toelaat om de voorgestelde benade lokatie is huiskamer trap andrea s ring in vrij korte tijd te doorlopen kamer en wat er in die scene gebeurt liefst sterk gesynthetiseerd in enkele woor we beginnen de bespreking met het lezen den en zeker geen volzinnen dit is een van de decor en regie aanwijzingen bij de eenvoudige toepassing van een dramatur aanvang van het eerste bedrijf het decor is een grillige doorsnede van het appartement der pattini s rechts de woon kamer een tafel een kast een sofa en een paar stoelen aan de muur een oude affiche van een pattini recital het raam rechts geeft uit op de straat de deur in de fond is die van de slaapkamer der ouders links drie vier trappen hoger de kamer van andrea een ijzeren bed tussen deze twee kamers begint de trap die naar een klein kamertje boven de huiskamer leidt de leerlingen kunnen hier de opdracht krij drukkelijk aan de leerlingen vraagt te gen om een schets te maken een basis beschrijven welk beeld ze voor ogen heb plan te tekenen van het decor zoals claus ben na het lezen van deze neventekst hun het hier beschrijft in technische richtingen antwoord ligt wellicht in de lijn van een kan dit zeker een goede instap betekenen huiskamer zoals we in de vlaamse of voor andere richtingen of in geval van tijds nederlandse soaps zien gebrek kan het volstaan dat men heel uit nrif 25 jaargang nummer 3 jan feb 1996 bekijken we meteen daarna de eerste replieken de moeder de manchetknopen pattini en je weet het goed genoeg zijn voor tho mas waarom moet jij ze precies vandaag aandoen het lijkt wel alsof je het opzettelijk doet alsof je wil dat hij er uitziet als een vagebond je weet wat ervan afhangt en toch veroorloof je je weer grilletjes de vader waarom mag ik niet eens zijn manchetknoopjes aandoen als hij mijn scheerzeep gebruikt mijn hemden aandoet waarom moet i1r me altijd met veiligheids spelden behelpen de moeder morgen pattini overmorgen elke dag vanaf morgen mag je ze aandoen vandaag niet als alles op het spel staat hier kunnen vragen gesteld worden als opwekken precies vandaag je weet wat waar blijkt het gesprek over te gaan welk ervan afhangt vandaag niet als alles op taalregister wordt hier gebruikt het is in elk het spel staat dergelijke uitlatingen maken geval geen zwaar poetische proloog in ver ons alvast duidelijk dat het vandaag een zen over een geest die al dan niet zal ver heel bijzondere dag is onze nieuwsgierig schijnen of een kreupele machtsgeile prins heid naar het verdere verloop is gewekt die cynisch aankondigt dat het winter is en ook die vreemde naam pattini die we al dat hij niet content is en dat hij over vele lij snel te horen krijgen doet ons met belang ken zal gaan om toch maar koning te kun stelling uitkijken naar een verklaring en ten nen worden 5 wel krijgen we hier de wat bij slotte is meteen ook een eerste maar vrij zondere eerste woorden de manchet helder beeld getekend van de bazige moe knopen pattini niet meteen een gewich derfiguur die alles regelt en bereddert tig theatraal onderwerp zoveel is meteen tegenover de kinderachtige sullige vader duidelijk de conclusie moet dus zijn dat deze korte het onderwerp van gesprek en de taal van openingsscene de lezer toeschouwer con de personages ondersteunen dus de fronteert met een typisch kleinburgerlijk en decorbeschrijving en de indruk die gewekt kleinzerig gezeur en terzelfder tijd de toon werd dat we hier binnenduikelen in een heel zet van de situatie van die huiskamer van alledaagse omgeving er wordt gekibbeld die twee personages meteen roept ze vra over manchetknopen die voor een dag toe gen op in de lijn van het systeem van gewezen zijn aan thomas waarbij de vader spanningsopbouw zoals dat geanalyseerd zich voordoet als een klein kind dat zeurt staat in het schema boeiende werking over speelgoed dat hem eventjes is afgeno van cor geljon dat heel goed toepasbaar men is op deze tekst het lijkt dus allemaal banaal realistisch een opvoeringsgerichte vraag die bij deze maar bij nader inzien heeft claus hier een vaststellingen aansluit is bijvoorbeeld hoe schitterende ouverture geschreven als we we het begin van deze scene zouden deze eerste zinnen bekijken vanuit een ensceneren hoe die eerste zinnen gezegd expositorisch oogpunt op de eerste kunnen worden door de acteurs teneinde plaats introduceert deze opening duidelijk meteen die banale maar toch geladen sfeer de absolute banaliteit waarin de persona te vatten het lijkt ons perfect mogelijk om ges leven tegelijk krijgen we een aantal zin de diverse mogelijkheden door in groepjes netjes te horen die onze nieuwsgierigheid samenwerkende leerlingen te laten uitpro jan feb 1996 nummer 3 25 jaargang wiz beren en met elkaar te confronteren deze ningselement of een nieuw brokje informatie ontdekkingstocht kan voor hen een con wordt geintroduceerd de uiteindelijke vast frontatie betekenen met subtekst aan de stelling blijft echter dat er hier meer aan de oppervlakte krijgen we hier alledaags gekib hand is dan gewoon twee ruziende en zeu bel tussen langgehuwden die niets beters rende mensen maar tegelijk blijft voorlopig te doen hebben die de tijd volpraten in ook het gevoel van een weergave van een afwachting van iets anders of omdat ze realistisch herkenbare werkelijkheid die niet over de echt belangrijke dingen zouden weliswaar gecondenseerd gecomponeerd moeten spreken het uitproberen zoals dat en met spanning geladen is het blijft ook tijdens een repetitieproces zou gebeu immers theater ren van dit pinteriaanse praten om toch niets te moeten zeggen het ontwijkende op dit moment is de lectuur van de aan het gekibbel het subtiel in de tekstzegging naar stuk voorafgaande nota s voor de regis boven proberen te brengen van deze gela seur boeiend het betreft hier opmerkingen den onderstroom het zijn allemaal aspec en expliciete richtlijnen van de auteur de ten die inherent zijn aan het lezen en bestu enscenerende auteur de regisseur claus deren van een theatertekst als zoals op zovele andere vlakken toont zich speelpartituur de voorgestelde tekstzeg ook hier die steeds weerkerende dualiteit bij gingen zullen wellicht verschillen van groep claus enerzijds kan hij als het ware moeilijk je tot groepje wat een zinvolle discussie zijn tekst loslaten in andere regisseurs kan opleveren handen terwijl hij anderzijds als regisseur perfect in staat is om zichzelf als de voorgaande opmerkingen gelden overi auteur vertaler te corrigeren en zonder pro gens niet alleen de geciteerde drie beginre blemen vast te stellen dat de auteur op plieken ook bij verdere lectuur van het eer een bepaald punt iets theatraal onbruik ste tafereel merken we hoe het geruzie baars heeft geschreven in die nota s lezen voortgezet wordt terwijl ondertussen met we dus het volgende nagenoeg elke repliek een nieuw span daar dit geen realistisch stuk is zeker geen realistisch decor het geheel zeer schema tisch effen panelen in een eenvoudig gebinte een gelijk grijze kleur alleen de trap en het kamertje boven ontsnappen hieraan de trap is helderwit het kamertje boven in tegenstelling met het uiterst herleid aangeven der andere kamers is een bric d brac van een heftige kleur zodat wanneer het licht in dit kamertje aangaat voor het eerst de toeschouwer die al gewoon was aan de grauwheid van het pattini huis ineens een hevi ge bijna glanzende nieuwe wereld in dit huis ontdekt waar de dromen dus opgesta peld zijn en waar het meisje andrea sterft na deze tekst kunnen we de leerlingen de opdracht krijgen om op zoek te gaan laten nagaan hoe deze opmerkingen de naar andere niet realistische elementen in eerdere vaststellingen beinvloeden wan een mogelijke enscenering spel kledij neer we dit lezen moeten we onze oor belichting enz hier willen we met name spronkelijke visualisering van het decor bij nog even ingaan op het gebruik van ver stellen evenals onze visie op en schillende taalregisters en een daarmee interpretatie van het stuk tot hie rtoe vanuit samenhangende symbolische aanwending dit nieuwe vertrekpunt kunnen de leerlingen van het decor nm 25 jaargang nummer 3 jan feb 1996 de wereld van thomas en andrea na het hierboven besproken eerste tafereel sen de moeder en de vader laat claus een de veelzeggende openingsconfrontatie tus scene wissel plaats vinden het licht in de huiskamer gaat langzaam uit en gaat op in andrea s kamer thomas komt de trap af en gaat de kamer binnen hij is jong en onzeker andrea ligt op haar bed rookt een sigaret aan de leerlingen kan gevraagd worden dat deze conversatie op een andere d i hoger ze zich deze aldus beschreven personages gelegen plaats laat voeren aan de hand even proberen voor te stellen op een podi van het schema kunnen de leerlingen um het is belangrijk dat ze leren zien hoe nagaan in welke mate deze betekenisvolle we meteen vanuit het spel en de handelin verhouding tussen taalregister persona gen een eerste zij het typerend beeld krij ges lokatie doorgetrokken wordt gen thomas is een vrij kinderlijk gebleven adolescent de sigaret rokende andrea is de bevinding is eenvoudig tot in het twee zekerder sterker een meisje dat rookt in de bedrijf hebben alle ontmoetingen en de vroege jaren 1950 een voorbeeld droomgesprekken van broer en zus in de meteen van het dramaturgische belang van hogergelegen kamer van andrea plaats historische context de vaststelling dringt volgens claus inleidende nota s is die zich op dat de mannen in dit stuk veeleer kamer wel al onheilspellend in het over als zwakke figuren ten tonele worden heersende grijs van het pattini huis gevat gevoerd terwijl er van de vrouwenfiguren en niet meer in de bonte kleuren van het een veel grotere kracht uitgaat nog hogere kleine kamertje toch hebben deze twee jonge mensen daar een wereld een volgende vraag betreft de taal die in van droom en illusie opgebouwd die fel deze scene wordt aangewend blijft dit het contrasteert met de leefwereld van hun zelfde taalregister als in 1 1 aanvankelijk ouders in de woonkamer beneden lijkt de dialoog tussen andrea en thomas inderdaad verder te kabbelen op dezelfde in het verdere verloop van het stuk werkt banale stroom als bij hun ouders maar na claus dit verband tussen het poetischer een paar replieken geeft de gebruikte taal taalgebruik en het niveau van de verschil toch aan dat we een andere wereld zijn bin lende speelplatformen verder uit eveneens nengegleden we treffen een taal aan van aan de hand van het schema kan aan de fantaserende kinderen die elkaar verhalen leerlingen worden gevraagd om na te gaan vertellen en gaandeweg het vervolg van die wanneer het zojuist vastgestelde patroon vertellingen verzinnen het is ook een poeti doorbroken wordt wat er daarna gebeurt scher taal waarmee de personages hun en waar claus dat dan situeert fantasieen en dromen verwoorden haar plan om nicht hilda een nacht met in de bespreking hiervan is het van belang thomas te laten doorbrengen opdat ze dat de leerlingen zich ook realiseren dat de zouden kunnen praten wil de moeder ten auteur deze taal niet alleen aan de twee uitvoer brengen in de kamer van andrea jonge mensen meegeeft maar dat hij hen wanneer andrea dit opzet ontdekt gaat ze jan feb 1996 nummer 3 25 jaargang nh dan ook wild tekeer ze komt tot het besef lectuur van de zonet vermelde eerste scene dat het grijs nu definitief greep krijgt op hun van het vierde bedrijf uit het schema valt brave new world dat hun verheven overigens meteen ook op te maken welke droomwereld nu onherroepelijk aangetast breuk we hier krijgen tegenover het eerste dreigt te worden t0 het plannetje loopt ech en tweede bedrijf in iv 1 is het de allereer ter mis op het einde van het derde bedrijf ste keer dat claus een scene tussen broer holt thomas andrea s kamer en het huis uit en zus laat plaats vinden in de benedenwe blijkbaar compleet overstuur door iets wat reld van gesjoemel en kuiperijen dat is nicht hilda heeft willen doen andrea beslist uiteraard niet toevallig andrea heeft inge op hem te wachten beneden in de woon zien dat de droomwereld niet haalbaar is kamer daar vangt het vierde bedrijf aan ze geeft de illusie op en laat thomas achter met de terugkeer van thomas in die wereld van haar ouders en haar nicht opnieuw zien we in deze ruimtelijk onder op deze manier kan na de bestudering van steunde kentering een verband met de 1 1 en 2 via het overzicht vrij snel de brug gebruikte taal geslagen worden naar een diepgaandere andrea je slaat niet toe thomas je bent een kleine laffe jongen een bang kind dat nooit zal durven toeslaan thomas waarom zeg je mij dat nu dat heb je mij nooit gezegd waarom spreek je nu ineens zo hard zo gemeen tegen mij niet zoals vroeger andrea omdat het niet meer als vroeger is thomas toen wij samen leefden jijen ik als twee kinderen de droom is voorbij andrea heeft haar con opvoeringsgericht lezen tot hiertoe clusies getrokken welke gevolgen dat gepoogd om suggesties voor opdrachten heeft kan nogmaals via het schema nage en vragen te verwerken opdat de geinte gaan worden wat gebeurt er immers verder resseerde lezer vrij vlot een aantal lessen uit nog en opnieuw waar situeert claus die de tekst zou kunnen distilleren in functie handelingen we stellen vast dat andrea van de beschikbare tijd de eigen bedoelin niet meer in haar vroegere nu bezoedelde gen en niet het minst de mogelijkheden van kamer binnengaat zij zal zich wel terugtrek de eigen leerlingen ken in het hoogste kleurige kamertje nog een laatste vluchtpoging dus naar een de ultieme stap zou uiteraard zijn dat een nog hoger niveau waar toch nog iets over dergelijke opvoeringsgerichte benadering blijft van de sfeer van de droom om daar van deze of een andere toneeltekst zou uiteindelijk uit het om zich heen grijpende resulteren in een daadwerkelijke opvoering grijs te ontsnappen van dat stuk of fragmenten ervan in de loop van een schooljaar dienen zich meest al wel enkele gelegenheden aan waarop zo n voorstelling aan een publiek kan mogelijke verdere uitwer gepresenteerd worden in de meeste geval king een praktijkvoorbeeld len wordt dan iets gemaakt wat totaal los staat van de lessen vanuit een opvoerings binnen de beperkingen van een schriftelijke gerichte tekstlezing binnen de lesuren kan neerslag hebben we in deze proeve van men echter zeker de stap zetten naar een e 25 jaargang nummer 3 jan feb 1996 verdere uitwerking zo gaat een voorstelling door een veel intenser en vooral levendiger heel nauw aansluiten bij en organisch karakter zal krijgen voortvloeien uit de leersto f die net daar ti y 1fy 4 1 t t i t sint jozelschool erpe mere repetitie een bruid in de morgen vinr jo wijnant vader sofie vandenberghe hilda katrien van droogenbroeck moeder bij wijze van voorbeeld geven wij graag nog jecten opgenomen rond hugo claus naar volgende impressie van het verloop van aanleiding van zijn 65ste verjaardag in een project waarin precies een bruid in de 1994 een van die projecten kreeg de naam morgen van claus centraal stond het uit impressies van claus mee en werd opge gangspunt was niet meteen het in volle zet door het gentse jeugd theaterhuis vic praktijk brengen van een opvoeringsgerich toria de bedoeling was om vier verschillen te tekstbenadering in de lessen nederlands de scholen in samenwerking met maar het moge duidelijk zijn dat dit uitein professionele theatermakers een selectie te delijk niet zoveel ter zake doet het gaat laten maken van verschillende fragmenten ons vooral om de beschrijving van een uit werken van claus die moesten dan in mogelijke werkwijze zoals ze is toegepast schoolverband worden gerealiseerd en de in de schoolpraktijk en waarvan de algeme resultaten zouden als een pakket na elkaar ne aanpak ook binnen andere kaders inspi gepresenteerd worden op het eerste victo ratie kan bieden ria festival in november 1994 eventueel gevolgd door een kleine tournee de leerlin in de tweede dynamo2 catalogus voor het gen zouden hierbij kennis kunnen maken schooljaar 1994 95 waren nogal wat pro met alle facetten van de theaterpraktijk jan feb 1996 nummer 3 25 jaargang acteren licht en geluidstechniek decor thematiek en of de boodschap van het bouw enz stuk de acteurs in spe zagen zelfs niet meteen in hoe uit die veelheid aan tekst een de vier scholen die uiteindelijk aan het pro theateropvoering kon ontstaan we noteer ject meewerkten waren het stedelijk den in dit verband trouwens een nogal ter kunstinstituut gent het koninklijk athe loopse opmerking die echter een vaststel neum oudenaarde een samenwerkingsver ling van het onvolledige partituur karakter band van onze lieve vrouw ten doorn en van een toneeltekst inhoudt namelijk dat bij het provinciaal technisch instituut van de eerste kennismaking de personages in eeklo de sint jozefschool uit erpe mere de toneeltekst heel anders overkomen dan omdat de laatstgenoemde school met een in een roman waar de figuren plaatsen en bruid werkte gingen we praten met erna situaties meer afgewerkt naar voren schelstraete een van de coordinerende komen leerkrachten en thomas de meyer lien vonck en katrien van droogenbroeck die om praktische redenen werd er op zondag respectievelijk thomas andrea en moeder gerepeteerd telkens maar liefst gedurende pattini speelden 12 de utrechtse regisseur zes uur op de eerste repetitie werd een mechtild prins was als professionele bege echte eerste lezing gehouden waarbij het leidster aan de school toegewezen omdat hele stuk doorgelezen werd met elke acteur ze er als middelbare scholier erg van onder in zijn haar eigen rol de taal kwam aanvan de indruk was had zij zelf voor een kelijk een tikje verouderd over en lag daar bruid gekozen om in het begin niet echt makkelijk in de mond uiteindelijk is daaraan in de opvoe aangezien het victoria festival de dead line ring echter niets veranderd was moest er heel snel bij het begin van het nieuwe schooljaar van start worden verder waren er opwarmingsoefeningen en gegaan op 3 september reeds had een allerlei speloefeningen uitbeelden van die auditie plaats mechtild prins vertelde daar ren biografie opdrachten rond de diverse in grote lijnen het verhaal waarna de kandi personages e d zo werd onder meer ook daat acteurs en actrices aan het werk wer geregeld teruggegrepen naar het spiege den gezet deels aan de hand van enkele len een bekende concentratie en vertrou fragmenten uit het stuk zelf uit de audities wensoefening volgens de acteurs werd dit werden vier leerlingen geselecteerd voor echter vrij snel achterwege gelaten de de rol van vader pattini werd niet meteen oefening wilde niet zo best lukken wellicht een geschikte acteur gevonden uiteindelijk omdat zij ook niet echt goed begrepen wat werd een beroep gedaan op een pas afge de bedoeling ervan was dit bevestigt het studeerde jongen die het schooljaar voor gevoel dat we in repetitie situaties of tijdens dien samen met enkele medeleerlingen een expressie of drama workshops met leerlin eigen toneelstuk gemonteerd had gen al vaker hadden hoe zeer men er ook van uitgaat dat het vooral aankomt op de van de uitverkorenen werd natuurlijk ver uitvoering van opdrachten is het voor een wacht dat ze voor de eerste repetitie het goed verloop en resultaat o i toch wenselijk stuk helemaal zouden lezen gevraagd naar om geregeld het doel van een opdracht toe hun aanvankelijke reactie op de tekst klinkt te lichten of naderhand vanuit de eigen het antwoord vrij eensluidend veel tekst ervaring door de leerlingen te laten ver saai met personages die enerzijds heel woorden open bleven en anderzijds vanuit de regie aanwijzingen heel beperkt gehouden wer den bovendien vatten zij niet meteen de nrit 255 jaargang nummer 3 jan feb 1996 sint jozefschool erpe mere repetitie een bruid in de morgen a i fnfa nm1 f f i1 aow 11 ff i gtiti4l 4 fy n ay mhi h 7 yav idaxi wowi f ffnfn vinr thomas my y1a de meyer thomas lien vonck andrea tijdens spiegeloefening y iiy iiiiij opdrachten die door de acteurs als heel uit te proberen b y als alles nog koek en ei zinvol werden ervaren waren bijvoorbeeld is in de familie als andrea dood is enz het improviseren vanuit tekstgegevens zo ideeen op voor het eindscene beeld werd hun eigen beleving in de situaties van het stuk ingeschakeld er werd bijvoorbeeld in de loop van het project ervaarden de vertrokken van het gegeven dat andrea en jonge acteurs ook hoe sterk een theater thomas in hun kamer ziften en dat er zich produktie een levende materie is die nooit dan iets voordoet bv de komst van nicht echt als af kan worden beschouwd in de hilda de acteurs mochten dan vanuit hun laatste generale week voor de premiere eigen aanvoelen en met eigen woorden was er een gezamenlijk moment met alle improviseren hoe de personages zouden deelnemende scholen mechtild prins die reageren uit die improvisaties werden som van bij het begin een heel duidelijk beeld mige elementen overgehouden in de voor had gehad van waar ze naartoe wilde stelling zo leverde de opdracht om ver kreeg vanuit die confrontatie blijkbaar ande schillende opstellingen voor een familiefoto re ideeen in de laatste dagen werd dan jan feb 1996 nummer 3 25e jaargang xrit ook nog heel wat veranderd wat begrijpelij taak met leerlingen van het eerste jaar kerwijze onwennigheid bij de onervaren werd dan weer aandacht besteed aan inle acteurs opriep al hadden ze uiteindelijk zelf ving in teksten van claus en de uitdrukking ook het gevoel dat de nieuwe versie beter daarvan in tekeningen en collages de was verder verwoordden ze ook de erva cobra stroming werd behandeld in de les ring dat met elke voorstelling en confronta sen plastische opvoeding en ook rond de tie met een publiek de voorstelling sterker grafische experimenten van claus werd werd gewerkt daaruit groeide een tentoonstel ling en een lijvig fraai boek rond claus gevraagd naar hun uiteindelijke houding tegenover deze ervaring is de reactie weer dat een dergelijke onderneming ook als ze unaniem de aanvankelijke bedenkingen bij binnen een klasgroep blijft enkel een goede de tekst zijn vrij snel verdwenen en vooral slaagkans heeft wanneer er een goede voor de rollen van andrea en thomas samenwerking is tussen collega s en er waarvan regisseur prins meteen had steun is vanwege de directie ligt voor de gezegd dat ze hem niet als abnormaal wilde hand uiteindelijk is echter ook dat een inte voorstellen hadden de acteurs het gevoel ressante ervaring voor de leerlingen deel dat ze er mettertijd een stuk van zichzelf in uitmaken van een ploeg die alleen maar als hadden herkend en bijgevolg ook gelegd ploeg het gestelde doel kan verwezenlijken hoewel zij het niet meteen met die woorden we zouden nu poetisch kunnen oreren over uitdrukken wordt het gedurende hun ver verantwoordelijkheidszin en dergelijke maar slag en de manier waarop ze dat brengen die facetten van de meerwaarde van zo n wel duidelijk dat het voor hen op vele vlak ervaring mogen bekend zijn ken een verrijking is geweest misschien zijn er ondertussen wel lezers die het mag duidelijk zijn dat er voor deze spe denken dat we hiermee toch een heel eind cifieke onderneming werd gewerkt met leer van het vertrekpunt van dit artikel verwijderd lingen uit verschillende klassen en richtin zijn geraakt onze laatste bedenkingen gen we suggereerden eerder dat zo n behoren o i echter eveneens tot de aard toneelproduktie perfect zou kunnen voort van het theatergebeuren dat hoe dan ook vloeien uit een lessenreeks opvoeringsge team work is en blijft ook dat is per slot richt werken met theater in de klas in dat van rekening een element dat niet ostenta geval zal men wellicht binnen een klasgroep tief maar wel onverbrekelijk in het wezen moeten werken uit eigen ervaringen waar van een theatertekst vervlochten zit bij we theaterprojecten van een klas als externe coordinator regisseur mochten begeleiden weten we dat een dergelijke martin desloovere onderneming bijzonder leerrijk is voor de tussen heerwegen 19 leerlingen en heel wat ook vakoverschrij 9030 gent mariakerke dende mogelijkheden biedt ook aan dat laatste punt werd bij het pro ject in de sint jozefschool in erpe mere aandacht geschonken zo werd de promo tie toevertrouwd aan de leerlingen van het 6de jaar handel die van de promotieverant woordelijke van cultureel centrum de werf in aalst waar gerepeteerd werd een intro ductie kregen in de vele facetten van die viz 25 jaargang nummer 3 jan feb 1996 noten 1 het betreft hier een verdere uitwerking van een referaat tijdens de conferentie het schoolvak nederlands zie johan van lseghem hugo de jonghe red het schoolvak nederlands verslag van de achtste conferentie leuven amersfoort acco 1995 p 263 268 en van een gelijkaardige benade ring van dit stuk opgenomen in de door mij opgestelde theatersecties van het schoolboek nederlands taalboeket 6 leuven wolters 1994 2 zie bv johan thielemans het pa ard begeerte aspecten van het toneel van hugo claus amsterdam theater instituut nederland 1994 3 hugo claus een bruid in de morgen in acht toneelstukken amsterdam de bezige bij 1978 p 27 4 ibid p 27 5 we parafraseren hier de eerste lijnen van richard everzwijn hugo claus vertaling bewerking van shakespeares richard ill 6 zie bv cor geljon toneelteksten in de klas vonk 18 2 maart april 1988 p 62 79 7 hugo claus een bruid in de morgen in acht toneelstukken amsterdam de bezige bij 1978 p 25 8 of dergelijke aanwijzingen bij een echte enscenering al dan niet moeten worden gevolgd door een regisseur is nog een ander zij het heel interessant discussie punt hoe zit het met de vrijheid van de regie tegenover de trouw aan de auteur de grenzen van die eventuele vrijheid van de regisseur 9 ibid p 28 10 ibid p 57 62 11 ibid p 80 12 mijn uitdrukkelijke dank aan de sint jozefschool erpe mere en in het bijzonder aan mevrouw erna schelstraete en de drie leerlingen thomas lien en katrien voor hun tijd toelichtingen en het ter beschikking gestelde materiaal jan feb 1996 nummer 3 25 jaargang nrif