ICT ontdekken in de derde graad van het basisonderwijs

ict ontdekken in de derde graad van het basisonderwijs jeroen devlieghere naar aanleiding van de conclusies van een terreinverkennend project rond de inzet baarheid van educatieve software binnen zorgverbreding 1 gaf het vlaamse depar tement onderwijs in 1999 de opdracht aan het centrum voor taal migratie van de katholieke universiteit leuven om een disseminatieproject op te zetten rond het gebruik van educatieve software in het onderwijs dat project werd terra nova gedoopt devlieghere e a 2000 na een proeffase 2 werd een bijgewerkte versie van terra nova vanaf het schooljaar 2000 2001 aangeboden aan alle vlaamse lagere en secundaire scholen het is ondertussen door meer dan 140 vlaamse scholen uitgevoerd met gemiddeld 2 a 3 deelnemende klassen per school en loopt nog steeds terra nova is bestemd voor het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs en het 1 ste jaar secundair onderwijs het wordt aangeboden onder de vorm van een lespakket handleiding met kopieerbladen goed voor 30 a 40 lesuren aan vakoverschrijdende activiteiten bij deze activiteiten wordt afwisselend gebruik gemaakt van educatieve cd roms en papieren materialen ook het internet komt aan bod maar is in tegen stelling tot de educatieve software enkel facultatief e hoofddoelstelling van terra nova is het algemeen laat staan in de klas het is het zinvol gebruik van ict informatie de bedoeling van dit artikel om de opzet de en communicatietechnologie te stimu werkwijze en de ervaringen van terra nova leren terra nova wil vooral drempelverla verder toe te lichten en deze toelichting te gend werken het mikt in de eerste plaats gebruiken als een aanleiding om in te gaan op leerkrachten die weinig of geen ervaring op de ruimere vraag welke rol heeft ict te hebben met het gebruik van computers in vervullen in het hedendaagse onderwijs mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang waarom computers denkt best eens terug aan hoe jammerlijk in het onderwijs het de taallabo s is vergaan natuurlijk zijn computers en taallabo s qua gebruik niet te omdat het gebruik van ict in het vlaamse vergelijken maar het zijn beide wel techno onderwijs natuurlijk niet begint met terra logische vernieuwingen die als dusdanig nova is het interessant om de recente ont met gelijkaardige problemen en weerstan wikkelingen op dat terrein en de positione den te kampen hebben bij hun introductie ring van terra nova eens van naderbij te en het taallabo debacle leert ons dat die bekijken al wie de evolutie van ict in het zeker niet onderschat mogen worden onderwijs van dichtbij of veraf volgt zal beamen dat computers op een paar jaar tijd veralgemenend kan men stellen dat twee een vaste stek hebben veroverd in de problemen de succesvolle introductie van vlaamse scholen 3 maar het simpele feit dat computers in het onderwijs in de verenigde computers in de klaslokalen zijn geraakt is staten ernstig bemoeilijkten fabry higgs nog geen voldoende reden om meteen van 1997 het eerste struikelblok is de hype een geslaagde technologische vernieuwing factor het tweede de overbelasting van het te kunnen spreken daarvoor moeten die curriculum computers ook daadwerkelijk gebruikt wor den en moet dit gebruik een meerwaarde hype opleveren voor het onderwijs we mogen immers niet uit het oog verliezen dat com natuurlijk kan men nog niet van een pro puters duur tuig zijn 4 en dan spreken we bleem spreken simpelweg omdat het nog niet over de vele extra gepresteerde gebruik van computers in het onderwijs werkuren die de introductie van computers plots heel veel aandacht krijgt in de media met zich meebrengt elke vernieuwing moet nu eenmaal stevig gepromoot worden wil ze een serieuze het is nog wat te vroeg om te beoordelen of kans op slagen hebben maar er ontstaat deze investeringen inderdaad renderen wel een probleem wanneer de computer toch valt over de toekomst van ict in ons wordt voorgesteld als een mirakeloplossing onderwijs in dit stadium al heel wat te zeg voor de meest uiteenlopende problemen in gen de massale introductie van computers het onderwijs terwijl het tegelijkertijd ont in het onderwijs is immers geen nieuw feno breekt aan voldoende objectieve informatie meen maar heeft zich meer dan vijftien jaar en praktische ondersteuning want wanneer geleden al voorgedaan in de verenigde leerkrachten als gevolg van de gecreeerde staten en in mindere mate in groot hype massaal aan het experimenteren slaan brittannie en australie dit maakt het moge en al vlug moeten vaststellen dat het toch lijk om in te schatten hoe het bij ons zal allemaal niet zo simpel is als voorgesteld lopen de problemen die men daar ervoer werd slaat het kunstmatig opgewekte zullen meer dan waarschijnlijk ook ons deel enthousiasme al snel om in teleurstelling en worden tenzij we trachten te leren van de keert men zich van de computer af en hoe eerder opgedane ervaringen met computer groter de verwachtingen die werden ondersteund onderwijs gecreeerd hoe groter ook de teleurstelling wie zich totaal geen zorgen maakt over de een eerste probleem waarmee leerkrachten introductie van computers in het onderwijs geconfronteerd worden is de selectie van wri 31 e jaargang nummer 5 mei juni 2002 software zo vind je in de programmamatrix gebruik de computer programmamatrix nv meer dan waarvoor hij gemaakt is 1000 nederlandstalige programma s terug bestemd voor het basisonderwijs en deze beide struikelblokken zijn terug te voeren op verzameling is zeker niet een zelfde dieperliggende denkfout bij het exhaustief nu is deze bepalen van het doel van ict in het onder vooral op het programmamat ri x een uit wijs zowel het gebrek aan didactische didactische en stekend initiatief dat leer omkadering als de introductie van compu pedagogische krachten helpt om door ters als apart vak wijzen erop men compu vlak zijn de vragen de bomen nog het soft ters ziet als een doel op zich de computer en problemen het warebos te zien maar is zijn eigen rechtvaardiging en hoeft bijge meest prangend eens die educatieve pro volg niet gedefinieerd te worden in functie terwijl de onder gramma s daadwerkelijk in van andere vakken kijken we echter naar steuning meestal de klas gebruikt worden sectoren waar de computer in tegenstel tot de technische stellen zich weer andere ling tot het onderwijs al lang een vanzelf aspecten beperkt problemen hoe moet het sprekendheid is pakweg de bank of tele blijft computergebruik ingebed comsector dan zie je dat informatica niet worden in het leerpro op zichzelf staat maar integendeel een puur gramma hoe organiseer je computerge dienende rol heeft ze verlicht en versnelt bruik als je maar over twee computers het uit te voeren werk of dat is minstens beschikt voor meer dan 20 leerlingen toch de overtuiging vooral op dit didactische en pedagogische vlak zijn de vragen en problemen het meest natuurlijk is een belang rijk doel van onder prangend terwijl de ondersteuning meestal wijs dat het kinderen klaarstoomt voor de tot de technische aspecten beperkt blijft arbeidsmarkt daartoe moet het onderwijs naast de gebruikelijke vaardigheden zoals overbelasting van het curriculum rekenen en talige vaardigheden hoe langer hoe meer ook computervaardigheden aan het tweede bel an g rijke struikelblok dat de leren maar zolang leerkrachten enkel de introductie van computers in het ameri lasten van computers moeten dragen kaanse onderwijs ernstig hypothekeerde kinderen computervaardig maken zonder was de beslissing om van ict een apart vak de lusten efficienter en vlotter lesgeven te maken dit draaide uit op een tactische zal de integratie van ict moeizaam verlo misser deze uitbreiding van het lesprogram pen ma werd immers zelden gecompenseerd met als gevolg dat leerkrachten computers asso even terzijde dat het bedrijfsleven mee de cieerden met een verzwaring van hun aankoop van computers in het onderwijs opdracht wat het enthousiasme vaak gevoe financiert hoeft in dit licht dan ook niet te lig temperde zo gebeurde het vaak dat com verbazen deze kosten worden op termijn puters eerst met de nodige bombarie werden immers ruimschoots terugverdiend doordat geintroduceerd niet zelden door directies die toekomstige werknemers niet of veel minder gevoelig bleken voor de publicitaire mogelijk dure computertrainingen moeten volgen heden van high tech in hun school om bij de met productieverlies tot gevolg annoot eerstvolgende herschikking van het lesroos govaerts 2000 ter heimelijk weer afgevoe rd te worden mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang v11 nochtans toont heel wat onderzoek aan dat wijs misschien is het pas als de computer ict wel degelijk ook binnen de onderwijssec aanleiding geeft tot bezinning over deze vra tor efficientiewinst kan opleveren mits het op gen dat de veelgehoorde slogan ict als de juiste manier ingezet motor voor onderwijsvernieuwing ook echt wordt precies die kaart bewaarheid wordt ook als je de moet volop uitgespeeld computer inzet worden wil men leerkrach om de kwaliteit ten meekrijgen en het zijn welke computertoepassingen van je lessen te zij die vernieuwingen in het gebruiken verhogen zullen onderwijs maken of kra de leerlingen ken bovendien valt de op basis van deze uitgangspunten moest computervaardig computer als middel per terra nova dus in de eerste plaats een pro heden verwerven fect te combineren met de ject worden dat leerkrachten een laagdrem en misschien zelfs computer als doel op pelige instap zou bieden om computers te meer en beter dan zich ook als je de com ieren gebruiken in functie van de reeds wanneer dat het puter inzet om de kwaliteit bestaande vakken en wel op zo n manier enige doel is van je lessen te verhogen dat de lessen zowel voor leerkracht als leer zullen de leerlingen com lingen aangenamer en vlotter verlopen putervaardigheden verwer daarbij moest vooral de grote groep leer ven en misschien zelfs meer en beter dan krachten bereikt worden die weinig of geen wanneer dat het enige doel is ervaring heeft met computergebruik in de klas maar recentelijk wel met computers op het moment dat gezocht wordt naar opgezadeld werd manieren waarop ict het bestaande onder wijs efficienter kan maken ontstaat ook op bij de concrete invulling was de eerste stap een ander niveau meerwaarde voor het de keuze van software hoewel computers onderwijs want automatisch leidt deze nooit ontworpen zijn met het oog op onder zoektocht naar vragen als wat kan een wijs zijn er ondertussen wel al heel wat computer beter dan een leerkracht en onderwijskundige toepassingen voor be wat kan een leerkracht beter dan een com dacht zie figuur 1 daaruit moest dus een puter maar vooral wat moeten we keuze gemaakt worden die keuze wordt eigenlijk verstaan onder efficienter onder hieronder verder toegelicht figuur 1 overzicht van educatieve computertoepassingen overzicht van educatieve computertoepassingen 1 computers voor de administratie computerbeheerd onderwijs 2 lesgeven over computers computeronderwijs 2 1 werking onderdelen computer 2 2 bureau applicaties tekstverwerking 2 3 programmeren vit 31 e jaargang nummer 5 mei juni 2002 3 lesgeven met computers computerondersteund onderwijs 3 1 auteurssystemen en presentatieprogramma s 3 2 raamwerkprogramma s 3 3 gesloten en halfopen pakketten naslagwerken drill practice adventure games 3 4 computer als communicatiemiddel computers voor de administratie onderscheiden zich van de rest door hun het gebruik van computers om te helpen bij zogenaamde open karakter dit betekent de schooladministratie is de oudste vorm dat ze bundelingen zijn van verschillende van ict in het onderwijs omdat het met reeds voorgeprogrammeerde of zelf nog te terra nova de bedoeling was te focussen programmeren manieren om leerstof aan te op het onderwijs zelf en niet op de rand bieden te laten inoefenen en te toetsen die voorwaarden die het onderwijs mogelijk op voorhand nog geen leerstof bevatten de maken werd deze mogelijkheid niet in over lesgever moet er zelf de gewenste leerstof weging genomen insteken hoe flexibeler en veelzijdiger deze programma s hoe moeilijker ze meestal te lesgeven over computers bedienen zijn over het algemeen kan men een tweede wijdverbreide vorm van com stellen dat dit soort programma s een meer putergebruik in het onderwijs is het lesge dan gemiddelde computervaardigheid ver ven over computers dat kan gaan van het eist zeker als men er efficient gebruik van bestuderen van de hardware van compu wil maken met de computervaardigheden ters en het leren bedienen van computer van de doorsnee leerkracht in het achter programma s tot het leren programmeren hoofd is in terra nova ook van dit type pro ook dit was echter geen optie omdat de gramma s geen gebruik gemaakt computer hierbij duidelijk een doel op zich is en er zeer moeilijk een link kan gelegd wor daartegenover staan de gesloten pakket den met het bestaande curriculum ten die niet meer gevuld moeten worden met leerstof maar meteen hapklare leerstof lesgeven met computers aanbieden en over het algemeen heel wat makkelijker te gebruiken zijn een eerste blijft nog over het lesgeven met computers type van gesloten software zijn de elektroni de toepassingen die hieronder zijn inge sche naslagwerken woordenboeken en deeld hebben als gemeenschappelijk ken encyclopedieen op cd rom deze overtref merk dat ze leerstof uit andere vakken als fen hun papieren tegenhangers op het onderwerp nemen en niet de computer gebied van veelzijdigheid en gebruiksge zelf naast deze overeenstemming zijn er mak hun gebruik stond dan ook niet ter binnen deze groep ook belangrijke verschil discussie in terra nova op zich kunnen zij len te noteren auteurssystemen presenta de investeringen die gepaard gaan met ict tieprogramma s en raamwerkprogramma s echter nog niet rechtvaardigen verder mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang itt kijkend vinden we onder gesloten software het is echter de vraag of deze tijdswinst pakketten ook nog drill and practice en ook tot beter onderwijs leidt door de sterke avonturen cd roms ook wel adventure atomisering van de leerstof en het gebrek games genoemd die samen het leeuwen aan functionele en pregnante contexten zijn deel uitmaken van de beschikbare educa deze pakketten immers vaak niet in staat tieve software hoewel er een heel conti om een leerbehoefte op te wekken leerlin nuum van mengvormen bestaat tussen gen zien niet in waar de dingen waarop ze deze twee types worden ze hier voor de oefenen goed voor zijn eens het nieuwig duidelijkheid in hun prototypische vorm heidseffect van de computer is weggeebd beschreven zijn deze pakketten dan ook vaak weinig motiverend bovendien leiden de gedecon onder drill and practice kan je alle software textualiseerde en abstracte oefenvormen rekenen die gericht is op het expliciet inoefe ook tot transferproblemen ook al hebben nen van sterk afgebakende leerstofonderde leerlingen deelvaardigheden en leerstof len daarbij kan het zowel gaan om het inslij onderdelen grondig ingeoefend ze weten pen van kennis de hoofdsteden van europa daarom nog niet hoe ze er concrete proble de woordsoorten als om het automatise men in realistische situaties mee kunnen ren van deelvaardigheden hoofdrekenen oplossen een laatste punt van kritiek spelling drill and practice maakt zelden betreft de begeleiding die ingebakken is in een doorgedreven gebruik van de multime drill and practice pakketten om doeltref diale mogelijkheden die moderne computers fend problemen van leerlingen te kunnen bieden dit komt doordat drill and practice oplossen is een zorgvuldige interpretatie software stamt uit een tijd dat multimedia vereist van alles wat een leerling niet zegt nog niet mogelijk was op gewone compu en doet dit veronderstelt normaal gezien ters maar men enkel in staat was tot een vrij interactie tussen begeleider en teerder maar letterlijke vertaling van papieren oefeningen interpretatie en intelligente interactie zijn tot naar een computerscherm hieraan werden nader order de dubbele achilleshiel van dan later multimediale verfraaiingen toege computers daarom blijft de begeleiding van voegd zoals het gebruik van tekeningen of leerlingen best in handen van de leerkracht geluidssignalen als beloning of om een score aan te geven avonturen cd roms zijn van een heel andere orde kunnen drill and practice pakketten vanuit efficientie oogpunt valt op het eerste na een oogopslag al geidentificeerd worden gezicht zeker wat te zeggen voor drill and als inoefenprogramma s dan kost het bij practice software deze programma s ne avonturen cd roms heel wat meer moeite men heel wat werk over van de leerkracht om uit te vissen wat precies de bedoeling is doordat ze op eigen kracht oefeningen in essentie zijn avonturen cd roms een genereren en de leerlingen feedback geven combinatie van avonturenverhaal en rollen bij het oplossen van deze oefeningen de spel waarbij de gebruiker in de huid kruipt beste drill and practice programma s zijn van een personage om een centrale tevens in staat om de leerkrachten achteraf opdracht uit te voeren in de aard van reis uitgebreid te informeren over de vorderin rond de wereld in minder dan 70 dagen of gen van de leerlingen verijdel de aanslag op de farao van egypte die opdracht vindt plaats in een virtuele wereld gecreeerd met behulp van 11 31 e jaargang nummer 5 mei juni 2002 verschillende componenten zoals video hoging van het rendement van de lessen fotomontage animatie gesproken en leerlingen begrijpen beter en onthouden lan geschreven tekst muziek deze compo ger wat ze geleerd hebben nenten worden rijkelijk gebruikt en zijn sterk met elkaar verweven in tegenstelling tot bij de softwarekeuze van terra nova de klassieke drill and practice toepassin gen nog een belangrijk verschil tussen voor terra nova is besloten om naast elek beide is dat avonturen cd roms niet focus tronische naslagwerken uitsluitend gebruik sen op eng afgebakende leerdoelen zoals te maken van avonturen cd roms en niet drill and practice pakketten maar een be van drill and practice toepassingen deze roep doen op veel verschillende en ruim keuze werd op de eerste opgevatte vaardigheden en kennisdomei plaats ingegeven door de nen heel wat informatie moet verwerkt en grote vraagtekens die avonturen cd onthouden worden instructies moeten cor men kan plaatsen bij de roms zijn door hun sterke narratieve rect uitgevoerd worden probleemoplossen aard van het leerproces en multimediale de strategieen moeten bedacht worden dat door drill and prac enz tice wordt gestimuleerd karakter zeer goed op de tweede plaats is er in staat om de de efficientiewinst die we zoeken in soft de vaststelling dat het aandacht en ware is bij avonturen cd roms misschien weinig zin heeft om het betrokkenheid van leerlingen op te minder voor de hand liggend dan bij drill gebruik van drill and wekken en vast and practice maar daarom niet minder practice software te gaan groot want avonturen cd roms zijn door ondersteunen niet alleen te houden hun sterke narratieve en multimediale karak is de opzet en de ge ter zeer goed in staat om de aandacht en bruikswijze ervan meestal betrokkenheid van leerlingen op te wekken zeer doorzichtig bovendien is drill and en vast te houden ook van die leerlingen practice software veruit het meest gebruikte met weinig competentiegevoel en succeser type software in ons onderwijs varing die normaal gezien als eerste afha ken in de klas deze verhoogde betrokken dit laatste kan geenszins gezegd worden heid kan leiden tot een betere verwerking van avonturen cd roms hoewel de uitge van de leerstof bovendien zorgt de quasi vers met deze software duidelijk ook mikten realistische context van avonturen cd rom op de onderwijsmarkt hebben avonturen ervoor dat leerlingen minder moeite zullen cd roms althans in vlaamse scholen nooit hebben om wat ze geleerd hebben in ande vaste voet aan de grond gekregen dit is re realistische omstandigheden toe te pas voor een belangrijk deel te verklaren door sen dat hun didactische waarde en inzetbaar heid in de klas nog altijd minder voor de zetten we de voordelen van beide soorten hand liggen de ervaringsgerichte en zelf software dus naast elkaar dan kan men ontdekkende onderwijsstijl waar adventure stellen dat er bij het gebruik van drill and cd roms bij aansluiten hebben nog altijd practice tijdswinst mogelijk is voor de leer niet op ruime schaal ingang gevonden in kracht doordat de voorbereidingstijd van de ons onderwijs vandaar de poging om dit lessen verkort wordt terwijl bij avonturen onontgonnen en in onze ogen aanzienlijke cd roms de potentiele winst ligt in een ver potentieel met terra nova aan te boren mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang mit hoe avonturen cd roms laatste expeditie naar huis heeft verstuurd gebruiken door de herkomst van deze voorwerpen te terra nova concreet traceren weten de leerlingen meteen waar gene savoy is geweest vlak voor zijn ver het kaderverhaal dwijning en wanneer dan ook nog een schimmige museumdirecteur opduikt die terra nova maakt gebruik van tien avontu zich voorstelt als een goede vriend van ren cd roms zie bijlage al deze cd roms gene savoy en de leerlingen wil inschakelen zijn met elkaar verbonden door een over in een zoekactie kan de speurtocht echt koepelend detectiveverhaal dit kaderver beginnen de leerlingen verdelen zich over haal begint met een krantenartikel figuur 2 verschillende onderzoeksteams en reizen waarin deelnemende klassen kunnen lezen naar de plaatsen waar gene savoy het dat de beroemde ontdekkingsreiziger gene laatst is gesignaleerd dit gebeurt aan de savoy niet teruggekeerd is van zijn laatste hand van de cd roms zo wordt voor het expeditie vrijwel meteen daarna krijgen spoor dat naar egypte leidt de cd rom deelnemers ook enkele aanwijzingen in piramide gebruikt en worden de aanwijzin deze verdwijningszaak in handen onder de gen in brazilie onderzocht met de cd rom vorm van een koffer met vreemde voorwer het amazonespoor pen die de ontdekkingsreiziger tijdens zijn figuur 2 krantenknipsel ontdekkingsreiziger in rook opgegaan de beroemde ontdek kingsreiziger gene savoy is niet teruggekeerd van zijn laatste expeditie hij werd door familieleden als vermist opgegeven deze excentrieke grijsaard wordt wel eens de laatste grote ontdekker van onze tijd genoemd hoewel veel gene savoy wetenschappers zijn werk naam heeft staan doordat speurders p zijn zij huis uit in de wijze bekritiseren en zijn hij zijn laatste reis in neve hoopdaar aanwijzingen j g te theorieen als onzin afdoen len heeft gehuld weet de vinden kan niemand ontkennen dat politie voorlopig niet waar gene savoy al veel belang ze moet beginnen zoeken a z hintjes rijke ontdekkingen op zijn momenteel kammen 31 e jaargang nummer 5 mei juni 2002 alle avonturen cd roms hebben steeds ook woord en het was zoals gezegd precies de een eigen verhaal deze verhalen staan niet bedoeling om het multimediaal aanbieden los van het kaderverhaal van terra nova van leerstof maximaal te exploiteren dat maar zijn ermee verweven zo luidt de uit het commerciele producten zijn brengt daging van de cd rom het amazonespoor echter ook met zich mee dat je de bron van de amazonerivier moet dat het educatieve de keuze voor een vinden binnen terra nova gaan de leerlin aspect niet altijd even bepaald type gen ook op zoek naar de bron van de goed uit de verf komt de software is op zich amazonerivier maar nu omdat ze aanwijzin halfslachtige focus op geen garantie voor gen hebben dat gene savoy zich daar zou zowel school als thuis een succesvol kunnen bevinden de leerlingen verzamelen markt van deze titels ict project op deze en andere plaatsen steeds nieuwe heeft tot gevolg dat de belangrijker is wat hints en aanwijzingen waardoor weer nieu interessante leerinhouden je met de gekozen we expedities naar andere bestemmingen in op deze cd roms vaak software aanvangt gang worden gezet tot gene savoy uitein niet essentieel zijn voor delijk ontdekt en bevrijd wordt de voortgang van het verhaal maar handig omzeild kunnen wor de functie van het kaderverhaal den door de gebruikers zodat het pure spelkarakter de bovenhand haalt uit diverse overzichtsstudies die het weten schappelijk onderzoek naar het gebruik van om ervoor te zorgen dat deze leerinhouden educatieve software proberen samen te vat toch verwerkt worden door de leerlingen ten o a christmann badgett lucking moesten dus bijkomende opdrachten gege 1997 blijkt dat positieve effecten van ict ven worden bij het werken met de cd roms gebruik op leerresultaten vaak niet verklaard door deze opdrachten af te leiden uit een worden door de aard van de gebruikte soft overkoepelend kaderverhaal wordt de leer ware maar wel door de manier waarop van stof er niet met de haren bijgesleurd maar software gebruik gemaakt wordt met ande komt die voor de leerlingen op een uiterst re woorden de keuze voor een bepaald functionele en natuurlijke manier aan bod type software is op zich geen garantie voor meestal zijn de bijkomende verwerkingsop een succesvol ict project belangrijker is drachten afkomstig van de museumdirec wat je met de gekozen software aanvangt teur die de zoektocht naar gene savoy het kaderverhaal moet dan ook opgevat financiert deze is niet zo altruistisch als hij worden als een poging om de didactische wil doen uitschijnen en verlangt van de leer waarde van avonturen cd roms maximaal te lingen dat ze op hun verre bestemmingen laten renderen klusjes opknappen voor zijn museum een voorbeeld hiervan is de opdracht die het een eerste reden waarom het project aan team krijgt dat naar egypte gaat zij moeten een kaderverhaal is opgehangen heeft te voor de museumdirecteur een verslag schrij maken met het feit dat de tien gebruikte cd ven over de manier waarop de piramides in roms allemaal producten zijn van grote egypte werden gebouwd zodat hij zijn nieu commerciele uitgevers dit is niet toevallig we tentoonstelling over egypte kan stoffe want alleen zij kunnen de investeringen dra ren uiteraard is deze informatie te vinden te gen die komen kijken bij de ontwikkeling vinden op de cd rom die dit team voor hun van multimedia in de ware zin van het reis naar egypte zal gebruiken mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang een tweede belangrijke functie van het wanneer een team door zijn voorraad heen kaderverhaal is dat het voor een functionele is zit er niets anders op dan de expeditie te taakgerichte inbedding zorgt van alle activi staken of te proberen voldoende voedsel in teiten die de leerlingen uitvoeren binnen het het oerwoud bijeen te sprokkelen zodat ze project want iedere goed uitgevoerde de zoekactie naar gene savoy kunnen opdracht brengt de leerlingen een stapje voortzetten dat is de aanleiding voor de dichter bij gene savoy terwijl iedere misluk activiteit eetbaar of niet waarbij de leerlin te opdracht de speurtocht doet vastlopen gen met behulp van een plantengids en een doordat de leerlingen dan cruciale aanwij determinatietabel proberen eetbare planten zingen mislopen en omdat deze speurtocht van giftige te onderscheiden zo krijgt de de leerlingen zeer sterk kan boeien gaan ze volgende eindterm uit het leergebied meer dan anders moeite doen om moeilijke wereldorientatie een concrete betekenisvol opdrachten rond schoolse onderwerpen tot le invulling voor de leerlingen leerlingen een goed einde te brengen zo zorgt het kunnen in een beperkte verzameling van kaderverhaal naast de intrinsieke motive planten gelijkenissen en verschillen ontdek rende kracht van de multimediale cd roms ken en op basis van een criterium een voor een tweede vangnet dat de betrokken eigen ordening aanbrengen en verant heid van leerlingen garandeert wanneer woorden domein natuur 1 1 het school schoolse leerstof behandeld wordt die se concept categorisatie wordt plots van soms moeilijk of saai is levensbelang voor de leerlingen bovendien heeft de realistische context waarin het hierbij aansluitend zorgt het kaderverhaal ieren plaatsvindt niet alleen een positief nog voor een extra voordeel het maakt dat effect op de motivatie maar verhoogt het de leerlingen eens ze in de ban zijn van het ook de kans dat de leerlingen wat ze verhaal uitkijken naar iedere nieuwe geleerd hebben kunnen transfereren naar opdracht en op voorhand al weten wat hen andere situaties te doen staat op deze manier hoeft voor iedere activiteit afzonderlijk geen motiveren een tweede voorbeeld waaruit blijkt hoe via de introductie meer gegeven te worden het verhaalkader makkelijk schoolse op eens het project goed is opgestart draagt drachten als het ware binnengesmokkeld het zichzelf dat het kaderverhaal de leerlin kunnen worden zijn de activiteiten die in het gen inderdaad zeer sterk boeit wordt door project vervoersvraagstukken genoemd heel wat deelnemers bevestigd wel wordt worden wanneer de leerlingen bespreken soms geconstateerd dat de leerlingen in naar welke nieuwe bestemmingen ze op hun enthousiasme wat te hard van stapel expeditie zullen gaan moeten ze rekening lopen en daardoor net minder geconcen houden met het feit dat de museumdirec treerd aan de opdrachten werken teur die de expedities sponsort zo weinig mogelijk vervoersonkosten wil maken het een eerste voorbeeld van de functionele kost de leerlingen dan ook telkens heel wat inbedding van activiteiten in het kaderver meetwerk in atlassen en omrekenwerk met haal is de activiteit eetbaar of niet op schaalverdelingen voor de nieuwe bestem expeditie in het amazonewoud met de cd mingen zo over de teams zijn verdeeld dat rom het amazonespoor zullen de leerlingen in totaal zo weinig mogelijk kilometers wor ondervinden dat het zeer moeilijk is om hun den afgelegd toch zien de meeste leerlin voorraad proviand op peil te houden gen hier niet tegen op zoals ze tegen een vit 318 jaargang nummer 5 mei juni 2002 moeilijk rekenvraagstuk uit de les rekenen team bijvoorbeeld tijdens een expeditie met zouden opzien terwijl deze activiteit in se een kompas leert omgaan is ervoor gewoon een moeilijk rekenvraagstuk is gezorgd dat andere teams bij latere opdrachten 66k gebruik moeten maken van een andere keuze die met het oog op de een kompas zij kunnen dan niet anders motivatie van de leerlingen is gemaakt is dan met het team te overleggen dat dit dat elke opdracht die zich aandient steeds voordien heeft geleerd op die manier wor slechts aan een leerlingenteam wordt toe den veeleisende mondelinge taalvaardig vertrouwd zo is een free rider effect uitge heidsopdrachten ingebracht die vaak een sloten waarbij teams kunnen profiteren van verdieping van de verworven kennis tot de inspanningen van andere teams ze gevolg hebben moeten allemaal hun verantwoordelijkheid opnemen temeer daar iedere opdracht van drie expeditierondes wezenlijk belang is voor de voortgang van het verhaal door de opdrachten over de het project bevat een duidelijke structuur verschillende teams te verdelen is boven zie figuur 3 na enkele introductieactivi dien geen sprake van competitie of concur teiten waarin de leerlin rentie ook iets wat meestal in het nadeel gen kennismaken met speelt van de zwakste groepen doordat zij het verdwijningsverhaal de hints die de meestal in snelheid geklopt worden door en al de eerste aanwijzen verschillende sterkere groepen of daar alleszins al op gen verzamelen volgen teams verzamelen voorhand van uitgaan geven ze zich bij drie zogenaamde expe krijgen vaak pas competitie snel gewonnen waardoor ze de ditierondes waarin de betekenis wanneer leerstof minder grondig verwerken hooper leerlingenteams op zoek ze met elkaar 1992 bij terra nova zijn de expeditieteams gaan naar meer informa gecombineerd integendeel verplicht om samen te werken tie over de verdwijnings worden en informatie uit te wisselen willen ze het zaak en geconfronteerd einddoel bereiken de hints die de verschil worden met uiteenlopen lende teams verzamelen krijgen immers de hindernissen en opdrachten na elke vaak pas betekenis wanneer ze met elkaar expeditieronde vindt er een uitwisselings gecombineerd worden en niet enkel de moment plaats waarin de teams informatie hints moeten uitgewisseld worden maar uitwisselen en de zaak bespreken met het ook de kennis en vaardigheden die de oog op nieuwe acties die moeten onderno teams onderweg opdoen wanneer een men worden mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang nit figuur 3 overzicht van het volledige project team 1 team 2 team 3 team 4 tam 6 mysterieuze verdwijning aanloop ronde voorstel directeur bestemmingen gezocht vervoersvraagstuk le ex dine opdr 1 compu piramide compu amazonespoor duikboot kompas gestrand opdr 2 samenwerken plant determinatie compu missie neptunus compu ontdekkers compu paasedand i 1e urtwisselrngsmoment 2e expeditie opdr 1 compu junior detectives compu ontdekkers kinine diefstali7 delta pi opdr 2 geheime code ontdekken herbekeken compu amazonespoor compu tkkg compu missie neptunus 2e uitwisselingsmoment compu leonardo compu carmen sandiego waar of niet geesten ehbo 3e ex ditie opdr uit de tijd opdr carmens e mail compu tkkg compu piramide compu junior detectives 13e uitwisselingsmoment 1 finale ronde finale tijdens iedere expeditieronde wordt de klas stap door de activiteiten loodsen maar in vijf groepen verdeeld elke groep krijgt moeten hun tijd en aandacht besteden aan bovendien een andere opdracht uit te voe de groepen die echt vastgelopen zijn de rol ren dit ontlokt bij veel van de leerkracht verschuift binnen terra deelnemende leerkrach nova dus duidelijk van aanbieder van leer de rol van de leer ten de verzuchting dat het stof dat nemen de cd roms voor hun reke kracht verschuift daardoor onmogelijk is ning naar ondersteuner van het leerproces binnen terra nova om alles op de voet te vol merk op dat bij drill and practice pakketten duidelijk van gen en dat was precies de rol van de leerkracht net omgekeerd is aanbieder van de bedoeling door deze daarbij biedt de leerkracht de leerstof aan leerstof naar organisatiewijze krijgen terwijl het pakket de leerling begeleidt bij het ondersteuner van leerlingen veel ruimte om inoefenen het is de vraag of software deze het leerproces de activiteiten die steeds taak beter kan vervullen dan leerkrachten als probleemstellingen ge presenteerd worden op het opsplitsen van de klas in verschillende een zelfontdekkende en probleemoplossen teams heeft echter ook een belangrijke de manier te benaderen leerkrachten kun praktische reden net zoals het afwisselen nen de volledige klas immers niet stap voor van computergebaseerde activiteiten met 31 8 jaargang nummer 5 mei juni 2002 pen en papier activiteiten deze reden is avonturen cd roms af te spelen in de prak de ict uitrusting van de gemiddelde lagere tijk bleek het meestal geen probleem om school lagere scholen geven er volgens twee a drie van dergelijke toestellen bij een onderzoek van van de poele 1999 in elkaar te krijgen het algemeen de voorkeur aan om de com puters over de verschillende klaslokalen te een andere reden waarom terra nova niet verspreiden 57 eerder dan ze te con uitsluitend computergebaseerde activiteiten centreren in een apart computerlokaal bevat is de integratieve doelstelling van het 25 bovendien telde men volgens dat project het wil laten zien dat het gebruik zelfde onderzoek in 1998 gemiddeld nog 25 van computers niet los hoeft te staan van leerlingen per beschikbare computer het de dagelijkse pen en papier lessen maar was dus duidelijk dat het aantal benodigde er perfect in geintegreerd kan worden deze computers voor terra nova zo laag mogelijk integratie mag bovendien niet op willekeuri gehouden moest worden teneinde zo wei ge basis gebeuren maar enkel wanneer dat nig mogelijk scholen op voorhand uit te slui een meerwaarde oplevert voor de les ook ten temeer daar de belangrijkste doelgroep daarom zitten er in terra nova activiteiten de scholen zijn die voorzichtig hun eerste zonder computer daarin gebeuren veel passen op het terrein van ict zetten en die interessante zaken die gewoonweg niet beschikken over het algemeen niet over de mogelijk zijn met een computer zoals het beste uitrusting bereiden van een geneesmiddel tegen malaria op basis van boomschors of het welnu door de klas in vijf teams te verdelen toepassen van ehbo op een gewonde reis en computeractiviteiten met pen en genoot in terra nova is met andere woor papier activiteiten af te wisselen is het mo den geprobeerd de voordelen van verschil gelijk om met slechts twee computers de lende media met elkaar te combineren in hele klas tegelijkertijd aan terra nova te plaats van op voorhand uit te gaan van de laten werken bij elke expeditieronde wordt superioriteit van ict hetzelfde rotatiesysteem gehanteerd twee teams het project wordt afgerond met een finale in terra nova is starten aan de computer ronde figuur 4 deze start wanneer de leer geprobeerd de terwijl de overige teams lingen op basis van de verzamelde aanwij voordelen van met andere materialen zingen tot de conclusie komen dat gene verschillende werken wanneer de savoy opgesloten zit in de piramide van media met elkaar computerteams hun op cheops het doel van de finaleronde is te combineren dracht aan de computer gene savoy te bevrijden uit de piramide bij in plaats van op hebben afgewerkt wordt die actie worden de leerlingen geconfron voorhand uit te hun plaats ingenomen teerd met een aantal boobytraps die kun gaan van de door een ander team zo nen ze maar onschadelijk maken door op superioriteit werken uiteindelijk alle correcte wijze gebruik te maken van de van ict teams hun computeracti kennis en de vaardigheden die ze in de loop viteit af tegenover het van het project hebben opgedaan op die beperkte aantal benodigde computers staat manier kan de finaleronde door de leer wel de vereiste dat het om multimediatoe kracht gebruikt worden als een instrument stellen moet gaan met geluidskaart en luid om onopgemerkt te peilen in hoeverre zijn sprekers die voldoende krachtig zijn om de leerlingen de leerdoelen van het project mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang hebben bereikt en om desgewenst een werkt op de website die bij het project hoo rt aantal feiten en kan dus on line uitgevoerd worden en inzichten van zijn leerlingen bij te schaven de finaleronde is ook uitge figuur 4 twee screenshots uit de on line versie van de finale j c 5 j m het water van de mil is tegelijkertijd een vieek miner enk teen men mees vla tit water ken je de phew doorgang herenken die sar het hart ven ate ramde leidt deal erfirer riet te diep at met de daikerskiok wart dan harsh hat man en ben ie reddeloos retianenl fit 31 e jaargang nummer 5 mei juni 2002 tijdsbesteding enkel maar in de klas plaatsvinden bovendien vang je zo twee vliegen in een leerkrachten zijn vrij om terra nova in hun klap niet alleen leert de leerkracht samen lesprogramma in te passen zoals hen dat met zijn leerlingen met de computer het best uitkomt wel wordt het advies omgaan er wordt ook nog eens aan ver gegeven om minstens twee namiddagen schillende leergebieden van de eindtermen per week voor het project uit te trekken gewerkt deze ruime tijdsbesteding is te verantwoor den binnen het lesrooster aangezien met deze manier van werken vereist wel dat de terra nova niet enkel domeinen uit wereld leerkrachten niet aan hun lot worden over orientatie worden bestreken maar ook uit gelaten wanneer ze de sprong in het diepe taal en rekenen wordt voor een lager wagen daarom is de tempo gekozen dan bestaat het risico dat handleiding geen versa de keuze voor de spankracht van het project verloren gaat meting half uitgewerkte terra nova als een leerlingen zien bij een laag tempo weinig lessuggesties maar be soort van ict bad vooruitgang wat tot demotivatie kan leiden vat ze stap voor stap sluit aan bij de bovendien kunnen lange onderbrekingen instructies zowel in ver opvatting dat je de ertoe leiden dat de leerlingen telkens het band met het lesverloop mogelijkheden van overzicht over het project kwijt zijn wat als met de technische computers pas bovendien tijdverlies met zich meebrengt aspecten van het compu echt leert kennen omdat belangrijke informatie steeds weer tergebruik afgestemd op en er ook pas opgefrist moet worden hoewel een hoger onervaren computerge goed mee leert tempo dan twee a drie halve dagen per bruikers 5 het werken omgaan als je er week wel mogelijk is tot zelfs de bundeling met de avonturen cd intensief in de klas van het hele project in een projectweek is roms leverde over het mee aan de de kans op organisatorische problemen algemeen weinig proble slag gaat hierbij weer groter men op deze cd roms zijn dan ook speciaal ontworpen om zelf ondersteuning en ervaringen standig door kinderen gebruikt te worden het was een bewuste keuze om van terra voor extra ondersteuning kunnen leerkrach nova een hecht samenhangend project te ten bovendien terugvallen op een website maken en geen losse verzameling compu figuur 5 die o a een helpdeskfunctie een teractiviteiten daardoor kan je van terra gebruikersforum en uitbreidingsmaterialen nova niet voorzichtig enkele stukjes probe bevat het volledig lespakket kan daar ook ren maar moet je er meteen volledig voor gratis gedownload worden 6 op die manier gaan de keuze voor terra nova als een hebben leerkrachten de mogelijkheid om soort van ict bad sluit aan bij de opvatting eerst voor zichzelf wat ervaring op te bou dat je de mogelijkheden van computers pas wen met het internet alvorens dit medium echt leert kennen en er ook pas goed mee ook in de klas te gaan gebruiken tegelijker leert omgaan als je er intensief in de klas tijd zijn de helpdesk en het forum heel mee aan de slag gaat vanuit die optiek is goede kanalen om de deelnemers die het weinig zinvol om leerkrachten tijdens bij meestal vooral met technische problemen scholing of thuis met de computer te laten worstelen ook over de didactische implica oefenen een echte hands on training kan ties van het computergebruik te doen mei juni 2002 nummer 5 31 e jaargang 1n nadenken als men terra nova niet enkel onderwijs via ict is dit misschien wel het bekijkt als een zoektocht naar gene savoy belangrijkste onderdeel van het hele project maar ook als een zoektocht naar beter figuur 5 homepage van de projectwebsite j terranova kuleuven be dat een uitgebreide ondersteuning ook om epiloog een andere reden geen overbodige luxe is blijkt uit de reacties van veel leerkrachten hoewel terra nova op het moment van die met terra nova werkten het principe schrijven nog steeds loopt en leerkrachten van al doende met ict te leren omgaan die reeds bezig zijn of nog willen beginnen blijkt over het algemeen aan te slaan tenzij nog steeds ondersteund worden is het pro men er alleen niet uit geraakt en de onder ject momenteel in een eindfase aanbeland steuning tekortschiet dan raken leerkrach de hoofdreden hiervoor is dat momenteel al ten en leerlingen vaak erg gefrustreerd vijf van de tien cd roms die men nodig heeft omgekeerd was de sterke betrokkenheid om met terra nova te kunnen werken van de leerlingen bij het verhaal voor veel quasi volledig uitverkocht zijn bovendien leerkrachten een belangrijke stimulans om heeft bijna geen enkele titel uitzicht op een het project ondanks de verwikkelingen herdruk voort te zetten men kon het de leerlingen gewoonweg niet aandoen het project de korte beschikbaarheid van cd roms vroegtijdig af te breken achteraf bleken de soms zelfs minder dan 1 jaar wijst op de deelnemers zelf vaak verbaasd over wat malaise die heerst in de markt van de edu gepresteerd werd hopelijk is het project op catieve cd roms de meeste uitgevers van die manier ook een aanzet voor veel leer educatieve cd roms geloven blijkbaar niet krachten om zelf met de mogelijkheden van dat deze markt nog een lang leven bescho ict te beginnen experimenteren ren is en kiezen daarom eieren voor hun geld dit is ook te merken aan het feit dat 31 e jaargang nummer 5 mei juni 2002 steeds minder kwalitatief hoogstaande titels de derde graad van het lager onderwijs op de markt worden gebracht andere hierbij is het telkens de bedoeling dat leer interactieve technologieen komen meer en lingen het internet gebruiken om het ant meer opzetten zoals dvd interactieve tele woord te vinden op authentieke probleem visie en vooral internet stellingen op die manier is het internet geen doel op zich maar een instrument om het vervolg op terra nova dat momenteel doeltreffend te werken aan wereldorientatie wordt voorbereid slaat ook de weg in van en aan informatieverwerkende vaardighe het internet onder de naam onderstroom den meer informatie hierover is te vinden worden een aantal zogenaamde web op onderstroom be leerkrachten quests of webspedities uitgewerkt voor jeroen devlieghere centrum voor taal migratie steunpunt nt2 blijde inkomststraat 7 3000 leuven jeroen devlleghere arts kuleuven ac be noten 1 tijdens het schooljaar 1998 99 liep op 24 scholen in vlaanderen het project educatieve software als ondersteuning in de zorgverbreding het doel van dat pilootproject was scholen de kans te geven ervaring op te doen met het gebruik van educatieve software waarbij speciale aandacht ging naar het beoordelen van software vanuit een zorgverbredingsperspectief 2 de proeffase vond plaats gedurende de periode april juni 2000 daarbij werd het voorlopig materiaal door een 15 tal pilootscholen uitgeprobeerd en geevalueerd 3 waar men in 1987 nog gemiddeld 1 computer per 185 leerlingen telde in het lager onderwijs lag die verhouding in 1998 al op 1 computer per 25 leerlingen 1 an de poele 1999 vandaag is het aantal computers in het onderwijs zonder twijfel nog een stuk hoger 4 op vier jaar tijd besteedt de vlaamse regering via het pc kd programma om en bij de 65 miljoen euro aan het stimuleren van ict in het basis en secundair onderwijs 5 enkel elementaire computervaardigheden worden als gekend voorondersteld zoals het kunnen openen en afsluiten van bestanden en programma s onder windows 6 het lespakket kan tevens voor 25 euro besteld worden bij het centrum voor taal migratie en wordt dan toegestuurd in een mooie opbergmap 7 mogelijke oplossingen hiervoor zijn de ontbrekende cd roms ontlenen in bibliothe ken of contact opnemen met scholen die wel alle titels bezitten voor de adressen van scholen die het project al uitgevoerd hebben kan men terecht bij de auteur op het centrum voor taal migratie mei juni 2002 nummer 5 31 8 jaargang vmk bibliografie annoot h w govaerts hype hype hoer kritische noten bij de invoering van computers in het onderwijs antwerpen rudolf steiner academie 2000 100 p christmann e j badgett r lucking microcomputer based computer assisted instruction within differing subject areas a statistical deduction journal of educational computing research 16 3 1997 p 281 296 devlieghere j a vanherf j geert s terra nova ict vernieuwingsproject leuven steunpunt nederlands als tweede taal 2000 429 p fabry d j higgs barriers to the effective use of technology in education current status journal of educational computing research 17 4 1997 p 385 395 hooper s cooperative learning and computer based instruction educational technology research and development 40 3 1992 p 21 38 van de poele l computers om te leren de verspreiding en het gebruik van nieuwe media in het onderwijs leuven apeldoorn garant 1999 p 15 20 bijlage avonturen cd rams die in terra nova worden gebruikt bodyworks 6 0 tlc domus 1998 leonardo de uitvinder 2 0 softkey educatief 1998 het amazonespoor softkey educatief 1997 junior detectives 9 12 rekenen tlc domus 1999 ontdekkingsreizigers van de nieuwe wereld softkey educatief 1998 piramide de uitdaging van de farao bombillannu interactive media 1997 super speurder missie neptunus rekenen 9 12 jaar tlc domus 1997 tkkg de schat van de maya s lannoo 1999 verdwenen beschavingen emme acta 1998 waar ter wereld is carmen sandiego tlc domus 1999 fit 31e jaargang nummer 5 mei juni 2002