Documenten
idomeneo van grieks theater tot barbie en action man luc wyns eindtermen ontwikkelingsdoelen en leerplannen evolueren meer en meer van ken nisonderwijs naar vaardigheidsonderwijs wie de leerplannen van de verschillende vakken waarin de eindtermen voor de eerste graad secundair onderwijs verwerkt zijn naast elkaar legt stelt vast dat ondanks de verschillende terminologie steeds dezelfde vaardigheden terugkeren uit gesprekken die ik enkele jaren gele den met een collega geschiedenis uit de eerste graad voerde bleek dan ook dat er grote overeenkomsten waren tussen de vaardigheden die in beide vakken aan bod komen toen ontstond het idee om over nederlands en geschiedenis heen een pro ject op te zetten waarin aan die verschillende vaardigheden gewerkt wordt die gelegenheid deed zich voor toen collega gert spinnox in het tweede leerjaar van de eerste graad over het grieks theater moest spreken en dat niet op het niveau van de leerlingen concreet kon maken het toeval wou dat ik enige tijd daarvoor een bewerking van idomeneo door frank groothof van tv had opgenomen rank groothof houdt zich al jaren vaardigheden bij nederlands bezig met het bewerken van en geschiedenis opera s voor de jeugd idomeneo is f4 zo n opera geschreven door mozart welke zijn nu die gelijklopende vaardighe het was een zeer bruikbare bewerking den in de vakken nederlands en geschiede omdat het een puur grieks gegeven is en nis het raadplegen van informatiebronnen omdat het geheel opgebouwd is als een en de waarde van die informatiebronnen grieks theaterstuk met een expositio een inschatten is een vaardigheid die in beide afwisseling spel en koor dat zijn de opera vakken aan bod komt bij nederlands is er fragmenten een tragische verhaallijn een leesvaardigheid met als deelvaardigheden god posseidon die zich met de zaken leesstrategieen hanteren orienteren op de komt bemoeien en de uiteindelijke cathar tekst feit en mening onderscheiden de sis tekstsoort herkennen enz in geschiedenis spreekt men van bronnenonderzoek het klasseren van bronnen volgens soort zie voorbeeld 1 en historische kritiek toepas sen bij deze laatste vaardigheid gaat het erom de bron te identificeren de bood schap op te sporen en te onderzoeken waar het gaat om fictie of non fictie feit of mening objectief of subjectief jan feb 2000 nummer 3 29 e jaargang het situeren van gebeurtenissen toestan teit vallen ten slotte is het ook belangrijk den informatie verhalen enz in hun tijd en dat leerlingen de vaardigheid ontwikkelen in de wereld de evolutie in de tijd en de ver gegevens en situaties te situeren binnen banden tussen nu en vroeger leggen zijn een bepaalde context want dat is bepalend andere vaardigheden die overal terugkomen voor de interpretatie van die gegevens en in nederlands en die in geschiedenis onder situaties de noemer situeren in tijd ruimte en sociali voorbeeld 1 bronnen ordenen volgens soort bronnen ordenen volgens soort 1 geschreven bronnen 1 1 verhalende teksten geven een boodschap traktaat wetenschappelijk inlichting kroniek krant opinie opdringen brief memoires inzichten ophemelen panegyriek een figuur ophemelen b v biografie karel de grote 1 2 diplomatieke teksten oorkonde voorzien van een zegel bewijsstuk van een bepaalde rechtshandeling tussen twee partijen vaste vorm afhankelijk van tijd plaats en taal 1 3 sociale boekhouding ec soc pol jur teksten die de neerslag zijn van administraties ondernemingen ver enigingen stadsrekeningen verslagen van vergaderingen grondboe ken van een abdij belastingkohieren registers van geboorten en huwelijken poortersboeken ambachtslij sten kiezerslijsten 2 ongeschreven bronnen 2 1 materiele voorwerpen archeologische voorwerpen munten handvervaardigde afbeeldin gen mechanisch vervaardigde materialen film 2 2 mondelinge overlevering volksverhalen sagen protestliederen interviews uit praktische wenken bij blikopener 3 november 1998 f 29e jaargang nummer 3 jan feb 2000 doelen bij de lessenreeks vervolgens krijgen de leerlingen de video van idomeneo te zien die ongeveer 50 minuten duurt daarbij krijgen ze de de voorgestelde lessenreeks vindt plaats in opdracht voorbeelden te noteren van twee parallelklassen van ongeveer 22 leer lingen in het tweede jaar van de eerste griekse elementen graad tso mechanica elektriciteit de les b v een man speelt verschillende rol senreeks neemt alles bij mekaar 4 a 6 les len de maskers hier vervangen door uren geschiedenis en 6 a 8 lesuren attributen het koor posseidon nederlands in beslag wat mozart heeft toegevoegd aan het geheel in de lessen geschiedenis wordt gestreefd b v het happy end oorspronkelijk is naar kennis en inzicht in verband met het het een tragisch verhaal iedereen grieks theater het situeren van idomeneo ster ft maar mozart laat het toch goed als grieks gegeven en als theaterstuk in aflopen tijd en ruimte kritisch kijken en de evolutie welke hedendaagse kenmerken er in zien van het oorspronkelijke verhaal over de deze ui tvoering zitten mozartbewerking naar de versie van frank b v het is video het is in een natuurlijke groothof omgeving gespeeld voor nederlands is dit een geintegreerde na het bekijken van deze video maar voor vaardigheidsoefening waarin de klemtoon de eigenlijke bespreking van de theaterele ligt op de creatieve vaardigheden theater menten worden er enkele inhoudelijke vra expressie en spreekvaardigheid maar gen gesteld die peilen naar de voorkennis waarbij de leerlingen ondertussen ook bezig van de leerlingen en die aanleiding zijn tot zijn met luister en kijkvaardigheid de video een zoekopdracht wat weet je van de van idomeneo de eigen werkjes leesvaar trojaanse oorlog wie was idomeneo wie digheid een zakelijke tekst in verband met is posseidon ken je andere goden hoe zit grieks theater schrijfvaardigheid verhaal de griekse godenwereld in mekaar hoe en scenario het raadplegen van informatie keken de grieken aan tegen die goden bronnen en taalbeschouwing uitdrukkingen enz de leerlingen worden dan in groepjes en hun oorsprong verdeeld en ze krijgen de opdracht meer achtergrondinformatie te zoeken over de aangehaalde onderwerpen die moeten ze dan later in enkele minuten komen verdui verloop delijken de lessenreeks start in de lessen geschie daarna volgt een uitgebreide bespreking denis de leerkracht geeft een kort theore van wat de leerlingen gezien en ontdekt tisch gedeelte aan de hand van de leerstof hebben met als leidraad idomeneo als in het schoolboek de leerlingen maken voorbeeld van grieks theater bijvoorbeeld kennis met het grieks theater zowel inhou delijk als materieel tragedies en komedies idomeneo een man speelt alle rollen de verschillende onderdelen van een stuk ook de vrouwenrollen de expositio de afwisseling spel en koor grieks theater twee a drie mannen de catharsis de acteurs mannen met mas spelen alle rollen ook de vrouwenrollen kers de amfitheaters de akoestiek het idomeneo gebruikt verschillende attri decor enz buten om de personages te onder scheiden b v idemantus een bril jan feb 2000 nummer 3 29e jaargang posseidon een kroon drietand en toga bod gekomen bij de voorbereiding van een idomeneo een ijshockeyharnas elektra theaterbezoek wie verdere informatie zoekt een stola en sigaret enz over theatercodes en hoe die op een speel grieks theater mannen gebruiken ver se manier aangebracht kunnen worden schillende maskers om hun personages verwijs ik naar staes 1999 te onderscheiden idomeneo het koor de operamuziek is tijdens de bespreking komt eerst en vooral meestal op de achtergrond aanwezig de appreciatie van de leerlingen aan bod maar treedt soms sterk op de voor vervolgens brengt elk groepje verslag uit grond bijvoorbeeld in de scene met de van wat zij gezien hebben in verband met storm wat ze moesten observeren hieronder even grieks theater het koor levert com de meest opvallende observaties mentaar op de gebeurtenissen belichting ondertussen wordt in de les nederlands b v de donkere lucht wordt doorkliefd gewerkt rond spreekvaardigheid het orien met bliksemschichten bij de woede van teren op het spreken bekijken en bespre posseidon ken van het communicatieplan enz vanuit decor deze les komt er een voorbereiding op het b v de ruines van een echte burcht op spreken in de les geschiedenis de leerlin kreta de stormmachine van possei gen komen met de informatie die ze gevon don troje het volk den hebben naar de klas en daar wordt aan g eluid de hand van het communicatieplan de b v de muziek en het koor van de spreekoefening voorbereid opera acteur personage de volgende logische stap is dat de leerlin b v hoe de acteur met slechts enkele gen hun gevonden informatie overbrengen kleine ingrepen een heel ander perso aan de anderen tijdens de les geschiedenis nage wordt attributen stemgebruik de evaluatie van die spreekopdracht manier van stappen of staan gebeurt op evaluatiebladen die gebruikt kostumering worden voor alle andere spreekoefeningen b v de typische attributen zoals de ook de creatieve spreekoefening op het ein kroon de drietand en de toga van de van deze lessenreeks zie bijlage 2 en posseidon die ontworpen zijn in overleg met de vak groep nederlands de verstrekte informatie al deze elementen zijn ook tijdens de lessen dient als inleiding voor latere lessen geschiedenis aan bod gekomen zodat de geschiedenis of als uitbreiding op de leer leerlingen al weten wat ze kunnen verwach stof die al in de klas verwerkt is ten dat maakt het observeren makkelijker ditmaal is de invalshoek echter helemaal omdat de leerlingen de video al gezien en anders de observaties gebeuren niet in het besproken hebben houd ik mij in de lessen kader van het grieks theater maar vanuit de nederlands niet meer bezig met hen voor te hoek theater meer bepaald vanuit de bereiden op het kijken de klas wordt in vijf vraag hoe de theatermaker in dit geval groepjes verdeeld en de leerlingen krijgen oplossingen heeft gevonden voor bepaalde onmiddellijk een opdracht elk groepje problemen bijvoorbeeld hoe kan je met zo observeert een van de vijf theatercodes weinig mogelijk middelen een man alle per belichting decor acteurs personages sonages laten spelen hoe stel je de woede geluid en kostumering deze elementen van posseidon voor waarbij hij stormen en van theater zijn vroeger in het jaar al aan orkanen op zee veroorzaakt hoe beeld je vc 29e jaargang nummer 3 jan feb 2000 voorbeeld 2 de draad van ariadne voorgeel door st i ven nneb i eu jan feb 2000 nummer 3 29e jaargang lit mn vink milf minuet fill kilts mr ketimanit mvo 611m raw way 0i0a 44 111i f samen met haar bodyguard tot op de dag dal zocht ariadne een manier theseus dit kwam zeggen om dit alles te stoppen iterminkr htie meld moon al if pal if ian lerapkidta en de oplossing was gevonden 29e jaargang nummer 3 jan feb 2000 de strijd was hevig en theseus zijn zwaard brak al maar theseus zag de kans om de minotaurus te doden op een dag was het eten niet op tijd klaar en theseus werd zo kwaad dat hij haar en ze leefden nog lang en gelukkig tekst wick deiotoik law sitio von tvitriebruggen fotot rijn nbn mnnetmvigen ma deloble en bart mien hood jan feb 2000 nummer 3 29 e jaargang 1n t he story heel lang geleden toen koning minos nog over kreta heerste bestond er een minotaurus die gevangen was genomen door de koning deze minotaurus die het lichaam had van een man en het hoofd van een stier had had als gevangenis een labyrinth dat door deadius de hoofd architect was ontworpen om het monster gunstig te stellen werden om de negen jaar 7 jongens en 7 meisjes geofferd ariadne de beeldschone dochter van minos zocht een manier om het bloedvergieten te stoppen theseus een sterke jongeman had hiervan gehoord en ging naar ariadne om haar te vertellen dat hij de minotaurus wou doden ariadne ging hier mee akkoord en gaf hem een zwaard en een draad dankzij deze draad zou hij de uitgang van het labyrinth vinden als een van de jongens ging theseus het labyrinth binnen na een tijdje zoeken vond hij de minotaurus en hij begon hem uit te dagen de minotaurus ging tot de aanval over en de twee begonnen te vechten de strijd duurde lang en was heel hevig maar helaas na een tijdje brak een stuk van het zwaard van theseus af en er ontstond een lijf aan lijf gevecht toen het monster theseus in een dodelijke greep had zag onze held de kans om zijn stukje zwaard in het monster zijn hart te steken dankzij de draad van ariadne vond hij de weg uit het labyrinth ariadne en theseus trouwden en leefden nog lang en gelukkig natuurlijk hadden ze ook hun ruzietjes j4 298 jaargang nummer 3 jan feb 2000 de val van troje uit enz en hoe worden de verhaal vervolgens in een kort scenario theatercodes daarin gebruikt hier kunnen voor hun verwerking nadat deze opdrach de leerlingen zelf ook al eens ideeen aanrei ten verbeterd zijn krijgen ze het blad ken hoe zij dat gedaan zouden hebben het werkwijze voor het spreken zie bijlage 1 zijn vooral die creatieve elementen die de dat in een steeds aangepaste versie aandacht krijgen omdat die de leerlingen gebruikt wordt voor elke spreekoefening ook van nut kunnen zijn bij hun creatieve daarmee kunnen ze in de klas aan het oefening op het einde van deze lessen werk de rest van het werk het opzoek reeks werk de verwerking tot scenario de repeti ties en het eventuele opnemen op video of de volgende stap in het geheel is de vraag cassette gebeurt volledig buiten de lesuren wat wij nog met dat grieks theater of die griekse verhalen te maken hebben als de eerstvolgende keer dat we in de les aanzet krijgen de leer terug met deze oefe lingen een tekst aan de leerlingen worden gedwongen ning bezig zijn is bij de geboden waarin ge over de grenzen van de vakken presentatie van de ver tracht wordt een heen te kijken schillende verhalen antwoord te geven op voor de hele uitwerking de vraag waarom grieks theater ons nog krijgen de leerlingen ongeveer drie weken steeds boeit dhondt 1998 dit wordt een opvallend is dat er zeer weinig groepen kie les lezen van zakelijke teksten in de tekst zen voor een rollenspel dat in de klas krijgen de leerlingen onder andere kort de gespeeld wordt de meeste groepen bezor geschiedenis van oedipus uitgelegd dat is gen mij tegen de afgesproken datum een de overgang naar het begrip oedipuscom videoband of een cassette die in de klas plex en andere termen en begrippen die bekeken en besproken worden elke leerling hun oorsprong vinden in de griekse oud krijgt hetzelfde evaluatieformulier als de leer heid zoals een tantaluskwelling een kracht zie bijlage 2 waarop hij zichzelf eva pyrrusoverwinning de draad van ariadne lueert argusogen enz tijdens de les worden de betekenissen opgezocht daarna krijgen de leerlingen de opdracht in enkele resultaten groepjes op zoek te gaan naar de verhalen die aan de oorsprong liggen van deze uit drukkingen zij moeten die verhalen op een zoals bij elke creatieve oefening en zoals bij creatieve talige manier aan de klas voor elke min of meer zelfstandige opdracht wor stellen wat zij niet mogen doen is het ver den er goede en zeer goede werkjes gele haal gewoon vertellen of er een stripverhaal verd enkele voorbeelden van maken wat wel mag is een rollenspel een video een luisterspel een poppenkast een groepje van drie leerlingen die zoals een nieuwsbericht een interview enz voor de meeste jongeren tegenwoordig veel ze aan het werk gaan krijgen ze eerst nog meer thuis zijn in alle mogelijke multimedia enkele goede en slechte voorbeelden van toestanden dan ikzelf moesten een de vorige jaren te zien die kort besproken pyrrusoverwinning voorstellen voor de klas worden ze presenteerden een video met een nieuwsuitzending die verslag doet van de als eerste stap in de voorbereiding van de gebeurtenissen die aan de grondslag liggen spreekoefening verwerken ze de gevonden van de uitdrukking om het geheel ook visu informatie in een schrijfoefening eerst als eel aanschouwelijk te maken zijn ze op jan feb 2000 nummer 3 29e jaargang voorbeeld 3 narcisme wat is het spijtig dat dat mooie lichaam van narcissus daar ligt te rotten laat ons er iets aan doen zoek gegaan naar een filmfragment dat ze ren de uitwerkingen op papier vindt u in voorstelden als een live verslag van de veld voorbeeld 2 ze maakten net zoals dat bij slag ze kozen voor de scene uit ben hur een theaterbezoek past een brochure met waarin het rebellenleger zijn laatste veldslag een aantal gegevens over het stuk dat je uitvecht tegen de romeinen de rebellen gaat zien dat bevat ook de korte inhoud verliezen en op het einde van het fragment van het verhaal op de binnenbladzijden wandelen enkel nog drie romeinse veldhe van de folder plaatsten ze twee bladzijden ren over een slagveld met duizenden lijken uit een verhaal van suske en wiske dat pre dat monteerden ze na het nieuwsbericht cies gaat over het onderwerp dat zij moes ten behandelen ten slo tte brachten zij het een andere groep waarvan de leden wel verhaal voor de klas in de vorm van een eens vaker naar het theater gaan en die ook poppenspel niet met handpoppen maar weer goed overweg kunnen met de compu met barbie action man en het beest uit de ter presenteerden hun verhaal rond de disneyfilm draad van ariadne op verschillende manie a 29e jaargang nummer 3 jan feb 2000 de goden veranderden het dode lichaam van narcissus in een wondermooie bloem de narcis een groep bracht een interview met atlas bedenkingen binnen anderen verwerkten de achilleshiel in een nieuwsuitzending over de dood van over goede en heel goede werkjes achilles de pyrrusoverwinning werd ook dat er enkele goede en heel goede werkjes eens een gevecht tussen indianen en sol afgeleverd worden betekent niet dat er daatjes op een wereldkaart narcisme een geen werkjes binnenkomen die niet vol stripverhaal dat expressief werd gelezen en doen er zijn inderdaad groepen die slecht waarin elementen uit andere stripverhalen functioneren of werkjes die niet voldoen asterix alex peter pan enz verwerkt aan de gestelde eisen ik denk echter dat waren zie voorbeeld 3 enz vooral in het kader van creatieve oefeningen en zelfstandig werken het belonen van wat goed is veel meer kansen gee ft op een positieve attitudevorming p jan feb 2000 nummer 3 29 e jaargang over motivatie en creativiteit over de samenwerking dat leerlingen tegenwoordig niet meer voor voor mijn collega en mezelf is deze samen school willen werken is werking een positieve een klacht waarmee ik dit project laat zien dat integratie ervaring geworden helemaal niet akkoord van vaardigheden over de vakken het laat zien hoe over ga als ik zie wat mijn heen niet zo moeilijk of spectaculair de vakken heen leerlingen ieder jaar moet zijn als we soms wel denken gewerkt kan worden weer presteren in hun aan de verschillende vrije tijd merk ik dat leerlingen best gemo eindtermen de leerlingen worden gedwon tiveerd zijn om te werken maar wij moeten gen over de grenzen van de vakken heen te bereid zijn om hen mee verantwoordelijk te kijken en het verrast hen dat nederlands maken voor hun leren wanneer leerlingen en geschiedenis samenwerken dat de din voelen dat ze zelf een aantal zaken mogen gen die ze in geschiedenis moeten doen beslissen zijn ze niet alleen bereid om hard ook in nederlands gebeuren en omgekeerd te werken maar getuigen zij van veel meer en dit project laat in ieder geval ook zien dat creativiteit dan ikzelf van tweedejaars had integratie van vaardigheden over de vakken durven verwachten ook de zorg voor heen niet zo moeilijk of spectaculair moet details heeft mij aangenaam verrast bij de zijn als we soms wel denken presentatie van de verschillende werkjes bijvoorbeeld de alombekende opening uit de walkure van wagner als sfeermuziek bij de veldslag in de pyrrusoverwinning een begin en eindgeneriek met aangepaste tune voor het nieuws enz luc wyns beukheuvel 39 1 2500 lier noot 1 dit artikel is de neerslag van een lezing die ik gehouden heb op de dag van het nederlands op 13 oktober 1999 in kortrijk bibliografie dhondt r wat er ook gebeurt het is niet het einde van de wereld blikopener 4 januari 1998 p 17 staes j theater voor de eerste graad kijken en beleven vonk 28 5 mei juni 1999 p 11 20 in t 29e jaargang nummer 3 jan feb 2000 bijlagen bijlage 1 werkwijze voor de spreekoefening 1 nadenken voor je eraan begint kijk wat je moet doen a doel bepalen wat wil ik bereiken b publiek bepalen voor wie is het bestemd c inhoud bepalen wat zal ik vertellen zie opgave d vorm bepalen hoe ga ik het aanbrengen 2 je begint eraan de voorbereiding a informatie zoeken b informatie verwerken en uitschrijven het verhaal c spreekplannetje maken eventueel in trefwoorden hoofdzaken het scenario d voorbereiden een paar maal opzeggen 3 tips voor het spreken a spreek duidelijk en an b spreek rustig niet te snel pauzeer af en toe c spreek niet te eentonig probeer je in te leven in je personage d let op je houding je speelt een rol e praat tegen heel de klas werkblad nadenken vooraf a wat wil ik bereiken wat is de bedoeling b voor wie is het bestemd hoe moet ik dan spreken c wat moet ik juist allemaal vertellen d hoe ga ik het aanbrengen live in de klas of op video of cassette met een interview rollenspel nieuwsbericht poppenspel of jan feb 2000 nummer 3 29e jaargang ik bijlage 2 evaluatieformulier creatieve oefening leden van de groep onderwerp w x 2 w h e a a x u g w c c 1 onderwerp is bij de uitwerking rekening gehouden met de opgave 2 is het onderwerp voldoende uitgewerkt 2 is het onderwerp duidelijk uitgewerkt 2 2 taal en presentatie spraken de groepsleden verzorgd nederlands 2 sprak iedereen luid en duidelijk 2 werden de teksten expressief gebracht 2 3 verwerking kwam iedereen van de groep aan bod 4 houden ze zich aan de opgegeven tijd 2 is er voldoende afwisseling tijdens het werkstuk 2 is het werkstuk bekijkbaar beluisterbaar 2 is er eigen creatieve inbreng 4 creatieve elementen maximium maximum aantal punten dat op dit onderdeel behaald kan worden goed maximum aantal punten voldoende de helft van het aantal punten slecht 0 punten mk 29e jaargang nummer 3 jan feb 2000