Ik zou wel willen, maar mijn sectie…

ik zou wel willen maar mijn sectie een a rtikel in twee delen door dana constandse truus van den heuve l 1 wat kun je als beginnend leraar doen door truus van den heuvel vo m m v dana constandse er wordt vandaag de dag heel wat ondernomen om de leraar tot veran dering aan te zetten door middel van studiedagen conferenties inno vatiecommissies begeleidingsdiensten en zelfs via radio en tv kunnen zij zich laten inspireren helaas is bij veel leraren na verloop van tijd niet veel meer over van de inspiratie want met het vernieuwde inzicht en de verkregen vaardigheden kunnen ze op school vaak weinig beginnen ik zou wel willen maar mijn sectie ook op von conferenties een veelgehoorde klacht dana constandse en truus van den heuvel gaan nader in op deze pro blematiek in dit nummer komt de beginnende leraar aan bod in een volgend nummer de gevorderde inleiding dat kunnen jullie nu allemaal wel mooi zeggen en ik vind het ook goed hoor maar maandag zie ik mijn sectie weer en als ik dan over deze con ferentie vertel dan luisteren ze niet eens ze zijn veel te druk bezig met het organiseren van gemeenschappelijke proefwerken en je hoort ze denken meisje heb nou maar niet zoveel praatjes zorg nu eerst maar eens dat je goed orde kunt houden en de grammatica zelf zo goed be heerst dat geen enkele vraag je meer van je stuk kan brengen dan praten we nog wel eens soms zeggen ze zoiets zelfs hardop stilte plotse ling door elkaar gepraat een stem komt er bovenuit men luistert dat soort problemen heb je heus niet alleen als beginneling hoor ik zi t 12 nu al jaren in een sectie en word wel degelijk voor vol aangezien maar zodra ik iets probeer te veranderen loop ik stuk op allerlei bezwaren ik ben nu al tijden tevergeefs bezig dat stomme boek in de brugklas afge schaft te krijgen al was het alleen maar voor mijn eigen klassen maar mooi dat het me niet lukt als dat zo doorgaat denk ik dat ik maar eens ga solliciteren maar dat schijnt tegenwoordig ook niet mee te val len wanneer je zoveel dienstjaren hebt als ik bespaar je de moeite het lost niks op valt een derde in ik zat in net zo n situatie als jij toen las ik een advertentie dat is het dacht ik ta melijk progressieve school t ging ook allemaal heel mooi leerlingen in de sollicitatiecommissie en zo ze vonden al mijn plannen prachtig nu zit ik er dan ruim een jaar maar er is wel iedere keer wat anders waar door ik met mijn ideeen nauwelijks uit de voeten kan is het niet het ge meenschappelijke proefwerk of het schoolonderzoek dan is het wel het boek dat uit moet omdat anders een ander mijn klassen niet over kan nemen nee maak je maar geen illusies een klassiek tafereel dat we in allerlei varianten al op vele conferenties voor leraren nederlands zijn tegengekomen het is duidelijk dat hier sprake is van een probleem dat probleem komt erop neer dat je je als leraar nederlands vaak belemmerd voelt door de sectie waarvan je deel uitmaakt het speelt met name rond de volgende punten gemeenschappelijke proefwerken schoolonderzoeke n schoolboeke n het overnemen van elkaars klasse n het samen vernieuwen van het onderwijs in onderstaand artikel en in een vervolg erop dat in een volgend num mer van moer zal verschijnen2 gaan we nader in op het gesignaleerde probleem en doen suggesties voor de manier waarop je ermee om zou kunnen gaan we besteden daarbij apart aandacht aan twee van de drie groepen leraren die in bovenstaande dialoog elk hun woordvoerder had den de beginnende leraar wiens opvattingen niet zo aansluiten bij die van zijn sectie staat in dit eerste deel van ons artikel centraal het tweede deel handelt over de leraar die al jaren meeloopt in een sectie en nu wel eens wat anders wil er was in bovenstaand dialoogje nog sprake van een derde leraar hij die tot zijn teleurstelling tot de ontdekking komt dat het op de nieuwe school ook niet alles is degenen die zich in deze der de figuur herkennen zullen in beide delen van het artikel iets van hun gading vinden we hebben vooral geschreven voor het schooltype dat wij het beste ken nen het avo vwo we sluiten niet uit dat ook leraren die in andere schooltypen werkzaam zijn er wat aan hebben we krijgen vanuit die 13 hoek graag reacties wat kun je als beginnend leraar doen het probleem nog even algemeen gehoude n als nieuwkomer zit je vaak in een ingewikkelde situatie er is een aantal taken die je niet weet of niet kunt anderzijds kijk je tegen een aantal zaken onbevangen aan waardoor je ze beter ziet in je opleiding zul je ook een aantal dingen geleerd hebben die je collega s niet geleerd heb ben in zo n situatie zou het ideaal zijn wanneer jij van je collega s en zij van jou zouden kunnen leren maar mijn indruk is dat het in de praktijk meestal niet zo gaat beinvloeding van de nieuwkomer door de zitten de sectie vindt nogal eens plaats maar omgekeerd is er minder vaak sprake van beinvloeding die beinvloeding door de zittende sectie kan overigens zeer humane vormen aannemen zoals op sommige scholen het geval is waar begin nende leraren begeleid worden zonder dat die begeleiding onmiddellijk gekoppeld wordt aan beoordeling maar vaak ook is die heel wat minder prettig de beginnende leraar krijgt te horen wat hij allemaal moet doen of erger nog als het te laat is hoort hij wat hij eigenlijk allemaal had moeten doen en verder laat men hem maar aanmodderen men fronst alleen wanneer dat gemodder met wat veel lawaai gepaard gaat het is eigenlijk niet zo verwonderlijk dat er vaak van eenrichtingsverkeer spra ke is in de relatie van de sectie met de pas afgestudeerde nieuwkomer zit na melijk een ongelijkheid ingebouwd die niet alleen maar rechtspositio neel van aard is wat valt er eigenlijk nog te bereiken in zo n situatie niet zo ontzettend veel maar wel wat en bij de ene sectie natuurlijk meer dan bij de ande re je mag volgens mij al best tevreden zijn wanneer je zo n eerste jaar op heel wat van je vragen een bevredigend antwoord van je collega s hebt gekregen en wanneer je daarnaast je collega s aan het denken hebt gezet en zoveel bood wilt bij ze hebt gekweekt dat als je eens iets leuks of nieuws doet zij daar belangstellend naar luisteren wil je dat berei ken dan moet je niet bij voorbaat je collega s in het harnas jagen door allerlei kritiek op hun programma te spuien je bereikt dan alleen maar dat ze wanneer jouw lessen minder goed verlopen je aan je lot over laten soms met een triomfantelijk zie je wel als je kritiek hebt zal het onbevangen stellen van vragen beter werken dan het stellig poneren van kritiek voornemens en problemen voorleggen kan meestal ook geen kwaad je betrekt je collega s op die manier bij je onderwijs en wordt door hun reactie misschien op goede ideeen gebracht heel con creet zou je het volgende kunnen doen 14 het gemeenschappelijke schoolboek en het gemeenschappelijke proefwer k vrijwel alle secties maken gebruik van schoolboeken en gebruiken dan in alle parallelklassen hetzelfde boek veel secties maken tevens gebruik van gemeenschappelijke proefwerken die op zo n schoolboek gebaseerd zijn en die vaak volgens een standaardmanier gecorrigeerd moeten wor den als je als nieuwkomer binnen zo n sectie werkt kun je voor nare verrassingen komen te staan nadat de proefwerken gecorrigeerd zijn blijkt jouw klas het gemiddeld veel slechter gedaan te hebben dan de an dere klassen heb je dan zo slecht lesgegeven of heb je toevallig een slechte klas dat hoeft helemaal niet misschien heb je je tijdens je les sen alleen maar op heel andere dingen gericht dan je collega s en kwa men de hoofdaandachtspunten van je collega s wel uitvoerig in de toets voor en die van jou niet het is gezien het voorafgaande van groot belang dat je voordat je het onderwijs geeft waarover het proefwerk gaat eerst het proefwerk en de normering ziet het proefwerk is immers een operationalisering van de doelstelling van je onderwijs en van je collega s hoort hoe zij meestal met het boek werken eventueel kun je genoegen nemen met het proef werk van het vorig jaar over dezelfde stof als de sectie tenminste van plan is de zaak dit jaar op soortgelijke manier aan te pakken het kan blijken dat je het niet eens bent met het gemeenschappelijke doel dat uit het boek het proefwerk en de manier van lesgeven spreekt vooral als beginner kun je daar dan niet direct veel aan veranderen maar je kunt wel iets doen aan het beinvloeden van je sectie en aan het scheppen van ruimte voor jezelf het scheppen van ruimte vaak is er in het programma van een sectie waar met gemeenschappe lijke proefwerken gewerkt wordt ook wel ruimte voor het doen van boeiende en of nuttige extra dingen die per leraar kunnen verschillen is die ruimte er nauwelijks of vind je hem te klein dan kun je hem uitbrei den door op een zeer efficiente manier de leerlingen klaar te stomen voor het proefwerk en de tijd d i e je daarmee wint te gebruiken voor het werken aan extra doelen extra doelen boeiende en of nuttige dingen het staat er maar wat wordt er eigenlijk mee bedoeld boeiend voor wie voor de leraa r of voor de leerling nuttig voor wie voor de leerling natuurlijk ja maar ziet hij dat ook i n als het probleem ik wil wel maar mijn sectie speelt wordt nog wel eens vergeten d a t er ook nog een derde partij in het spel is de lee r lin gen en als je het perspectief van de leerl i ngen vergeet kun je proble men i n het onderwijs meestal n i et goed oplossen zeker als het zoals hier om het scheppen van ruimte gaat i s het aan te bevelen daar de 15 leerlingen bij te betrekken in de eerste plaats omdat kan b l ijken dat sommigen van hen wel de zin zien van wat jij onzinnig acht maar ook om een andere reden als de leerlingen het schoolboek evenals jij nu tt e loos en ve rvelend vinden dan dient er overlegd te worden hoe de klas er zo snel mogelijk doorheen kan komen zonder dat er brokken worden gemaakt want klaarstomen voor een proefwerk lukt meestal alleen maar wanneer de leerlingen klaargestoomd willen worden en wanneer de manier waarop zij klaargestoomd worden hun geschikt l i jkt bij het overleg hierover kun je hun een aantal manieren aan de hand doen hier volgen enkele suggesties als het om een boek als opbouw gaat 5 kun je bijvoorbeeld de goede antwoorden op een stencil geven van al die oefeningen die de leerlingen voor een proefwerk moeten leren groepjes leerlingen kunnen ook om toerbeurt voor de goede antwoorden zorgen wat je in ieder geval moet vermijden wanneer je door dergelijke stof heen wilt is het houden van langdurige onderwijsleergesprekken om het goede antwoord uit de leer lingen te krijgen ben je met grammatica of spelling bezig dan spaa rt het vaak tijd wanneer je op basis van een diagnostische toets onder scheid maakt tussen leerlingen die nog wel en leerlingen die niet meer aandacht nodig hebben op dit punt een andere manier om ruimte voor jezelf te scheppen is het boek anders gebruiken dan je collega s en of de auteurs willen datje het ge bruikt deze manier is vooral geschikt in een situatie waarin wel met een gemeenschappelijk boek maar niet met gemeenschappelijke proef werken wordt gewerkt weer uitgaande van een boek als opbouw denk ik dan aan activiteiten als de volgende de leerlingen gebruiken de inhoudsopgave van het boek en het boek in zijn totaliteit ten behoeve van orienterend leze n de leerlingen maken zelf vragen bij een teks t de leerlingen maken een eigen eind aan een tekstfragmen t de leerlingen herschrijven een verhaaltje tot een lemma in een ency clopedi e de leerlingen schrijven in de rol van de hoofdfiguur uit een door hen gelezen verhaaltje een brief aan een vriend over wat ze zojuist beleefd hebbe n de leerlingen maken zelf spreekwoorden en uitdrukkinge n de leerlingen maken een toneelstukje rond drie vaste uitdrukkingen uit het boe k de leerlingen verzamelen meer informatie over een onderwerp dat summier wordt behandeld in het boek en vatten de informatie uit de verschillende bronnen samen eventueel bepalen ze in een discussie hun eigen standpun t de leerlingen herschrijven het schoolboek 16 soms krijg je bij toeval een idee voor het anders gebruiken van je schoolboek maar wil je systematischer op deze manier werken dan is het misschien handig om a te brainstormen over de doelen en leeractiviteiten die jij en de leer lingen belangrijk vinde n b te kijken welke mogelijkheden in die richting het boek biedt en wel ke extra mogelijkheden die je in je eerste brainstorm niet genoemd hebt maar die wel goed zijn c daarna te combineren en te kiezen het beinvloeden van je sectie goed je hebt dus ruimte gekregen en of geschapen voor het realiseren van je eigen ideeen maar nu wordt het ook tijd om op te passen want er liggen gevaren op de loer als je iets gaat doen dat beduidend afwijkt van wat meestal op je school gebeurt je leerlingen gaan tijdens de les voor interviews de straat op je laat ze werken aan een toneelstuk en dat maakt lawaai je leerlingen hoeven niet mee te doen aan een les als ze maar meedoen aan de proefwerken je behandelt een literaire tekst waarin een taboe onderwerp behandeld wordt etc dan kan dat tot allerlei narigheden aanleiding geven een collega stuurt boos een groepje van jouw leerlingen naar binnen die midden onder de les de straat op glippen en krijgt dan het voor hem onbegrijpelijke antwoord het mag van meneer jansen woedend komt hij je vragen hoe dat moge ijk is dit soort problemen kun je voorkomen door je collega s eventueel ook je buurman die een ander vak geeft en vooral de rector tevoren te in formeren over wat je van plan bent en waarom je sectieleden zullen hierdoor misschien op ideeen gebracht worden en nieuwsgierig raken verstrekkend is dat niet maar het is toch een klein beetje invloed van jouw kant er is nog iets al even weinig spectaculair overigens wat je ter beinvloeding van je collega s kunt doen rond de onderwerpen ge meenschappelijke proefwerken en schoolboeken hiervoor was er al sprake van dat je het mogelijk niet eens bent met de doelen van je sectie vooral als beginner kun je daar dan niet direct veel aan veranderen stond er toen wat je wel kunt doen is je sectie vragen naar het waarom van juist zo n proefwerk mogelijk zet dat je collega s aan het denken je laat bovendien zelf blijken dat je bij het onderwijs van je sectie be trokken bent klassen overnemen en eindexame n in je eerste jaar zul je meestal geen eindexamenklas krijgen maar ook in een vooreindexamenklas werpt het examen zijn schaduw reeds vooruit aan het eind van het jaar moet je een klas afleveren die aan bepaalde eisen voldoet dat geldt trouwens voor elke klas die jij dit jaar hebt en 17 die het volgend jaar door een collega overgenomen wordt de proble men die met een en ander samenhangen en de oplossingen die ik als mogelijkheid zie vertonen veel overeenkomst met wat hie rvoor aan de orde was probleem aan het eind van het jaar kom je erachter dat je leerlingen niet kunnen wat ze geacht worden te kunne n manier om dat te voorkomen bekijk het eindexamenreglement het rijksleerplan en de schoolonder zoekseisen van je school voordat je een jaarplan begint te make n vraag je sectie op welke punten leerlingen beoordeeld worden vraag voorbeelden van becijferd wer k als je het niet eens bent met onderdelen die niet van hogerhand gedic teerd zijn maar die de sectie zelf heeft bepaald vraag dan door naar het waarom vragen vragen vragen dus secties kunnen wel eens heel vreemd opkij ken van al dit gevraag maar bedenk dan maar dat ze beter nu wat vreemd kunnen kijken dan dat ze later meewarig of kwaad kijken naar zo n beginner waar volgens hen de leerlingen niets van geleerd hebben een relativering ik merk dat het artikel al enige tijd de juiste toon niet meer heeft als ik terugdenk aan eigen beginervaringen klopt er toch iets niet ik zie dan een heleboel geworstel en getob dat ik mis in het voorafgaande dat geworstel had toen wel zozeer betrekking op mezelf en mijn klassen als op de doelen van mijn sectie ook mijn leuke eigen toneel en kran tenprojectjes gingen soms mis om eer reden die ik toen niet begreep en de lessen waarin ik mijn leerlingen voorbereidde op het gemeenschappe lijke proefwerk duurden ontzettend veel langer en waren eindeloos veel vervelender dan ik ze me uit mijn eigen schooltijd herinnerde ik troost te me dan wel eens met de gedachte dat de leerlingen eigenlijk groot ge lijk hadden dat ze het werken met zo n schools stom boek saboteerden maar tegelijk was ik jaloers op de collega s die het wel vlot konden sommigen nog in een prettige sfeer ook terwijl ik mezelf soms uit hoor de vallen op een manier die ik van mezelf niet kende en die bovendien geen effect had een slopende aangelegenheid zowel voor mijn leerlin gen als voor mij beginnersproblemen heet zoiets ook wel ordeproblemen van een be ginneling ik verwacht dat zolang de universitaire leraarsopleiding nog zo beperkt van omvang is als de huidige maar waarschijnlijk ook we l 18 daarna e dit soo rt problemen een belangrijke rol zullen blijven spelen tegen die achtergrond zijn de vorige paragrafen niet onjuist maar wel eenzijdig ze suggereren dat als je je maar goed op de hoogte stelt van wat de eisen zijn en daarnaast nog een aantal slimme trucs toepast je het wel redt je leerlingen halen goede cijfers voor de verplichte stof en daarnaast heb je nog best ruimte om ze allerlei andere belangrijke leer e rvaringen op te laten doen de mo realiteit is echter vaak anders het probleem is dat je in het begin soms je handen vol hebt aan die eisen alleen al en dat hoe je je ook uitslooft om leuke dingen voor z e te bedenken die rotkinderen wat zei ik die rotkinderen nou ja goed die leerlingen dus vaak te beroerd zijn om mee te doen en met die tirade die ik nu zou vertalen in ook lessen die je zelf met veel enthou siasme hebt voorbereid willen nog wel eens onbevredigend verlopen stuit je dan op het derde probleem je blijkt tot optreden gedachten en gevoelens in staat die je helemaal niet van jezelf kende en dat schokt en brengt soms je zelf beeld en allerlei opva tt ingen die je over het onder wijs had aan het wankelen en dat is ook al weer niet bevorderlijk voor je geloofwaardigheid voor de klas wat heeft dit alles nog met het onderwerp van dit artikel het omgaan met je sectie te maken vrij veel de kans is erg groot dat je in het begin te maken krijgt met ordeproble men 9 hoe goed je didactische voorbereiding ook geweest is toch heb je maar een beperkt aantal uren zelf voor de klas gestaan en dat was dan altijd nog de klas van een ander de sfeer waarin alles gebeurde was sterk bepaald door die ander als je didactisch aan het stuntelen was gedroegen de leeringen zich meestal nog redelijk fatsoenlijk als ze dat niet deden dan was daar toch altijd nog je mentor om samen met jou te bespreken hoe de problemen uit de wereld geholpen konden worden als je er alleen voorstaat is het allemaal heel anders nu heeft gestuntel onmiddellijk consequenties je hebt je mentor niet meer om te overleg gen hoe je de problemen oplost en je moet nog helemaal beginnen om je houding te bepalen tegenover chaotische situaties als deze voor de meesten is dit een pijnlijke situatie waar ze het liefst zo ver mogelijk voor wegvluchten een van de manieren om weg te vluchten is te den ken en te verkondigen dat het niet door jou komt dat alles misgaat en ook niet door de leerlingen maar dat jullie samen het slachtoffer zijn van een zeer verouderd sectiebeleid veranderingsdrang kan het gevolg zijn ook al heb je gelijk met je analyse dat het sectiebeleid tamelijk ver ouderd is dan nog is het gevaarlijk sterk van dat bele i d af te wijken im mers ook bij het d oen van nieuwe dingen zul je problemen ondervin den en wel om twee redenen je bent nu eenmaal niet zo ervaren en zult daarom nogal eens chaosverwekkend optreden bovendien zullen je leerlingen wantrouwend reageren op iemand die alles anders doet en daarnaast in hun ogen het vak van leraar nog niet zo goed verstaat 19 in de problemen duiken net zolang tot je ze doorziet en weet hoe je kunt beginnen aan het oplossen ervan loont naar mijn ervaring meer dan ervoor wegvluchten daarbij kun je je sectie beter tot bondgenoot maken dan dat je haar de zwarte piet toespeelt fijn is het in zo n geval wanneer je werkt bij een sectie en of een school waar iets gedaan wordt aan het begeleiden van jonge leerkrachten 1 0 bij het kiezen van een baan zou het al of niet aanwezig zijn van een goede begeleiding een belangrijk criterium kunnen zijn maar ik weet het je hebt tegenwoordig niet zo veel te kiezen ook al is er op een school officieel geen sprake van begeleiding dan zul je toch vaak wel een of meer mensen vinden veelal in je sectie in wie je vertrouwen hebt en die best bereid zijn je een beetje te helpen al was het alleen maar moreel en als je ergens behoefte aan hebt wanneer je lessen niet lopen dan is het wel aan morele steun vaak kun je ook meer dan morele steun krijgen vraag eens na hoe je collega het soort les waar jij altijd zo n moeite mee hebt inricht misschien mag je zo n les ook wel eens van hem bijwonen of wil hij wel eens bij zo n les van jou aanwezig zijn en hem met je nabespreken het is best mogelijk dat je weerzin tegen bepaalde lessen sterk afneemt wanneer je ziet hoe het ook kan en ook al blijf je ze principieel niet zo erg geslaagd vinden dan nog kan het geen kwaad om in het allereerste begin niet al te ver buiten de ter plekke gebaande paden te gaan duidelijkheid verkrijgen over hoe je je taak wilt opvatten plus het jezelf handhaven zijn samen al moeilijk genoeg je hoeft van jezelf niet te eisen dat je daarnaast nog eens de grote motor tot vernieuwing wordt tenslotte eigenlijk zou een artikel als dit overbodig moeten zijn de tweede en derde paragraaf zouden ongelezen kunnen blijven in een situatie waarin op alle scholen het proces van schoolwerkplanontwikkeling al flink op gang is dan zal er namelijk bij elke sectie duidelijkheid ook naar buiten bestaan over de doelen de manieren waarop daaraan gewerkt kan worden de manieren waarop geevalueerd wordt en misschien nog veel meer tegelijkertijd zal een en ander ook ter discussie staan omdat het proces van schoolwerkplanontwikkeling nooit af is inzichten en omstandigheden veranderen steeds en daarmee ook het schoolwerkplan voor het zover is met de oprichting van de slo stichting voor de leerplanontwikkeling is nog maar een eerste stap in deze richting gezet zullen er toch nog vele jaren verstrijken iets soortgelijks geldt voor de vierde paragraaf deze paragraaf zou over bodig zijn wanneer er op alle scholen serieus werk gemaakt werd van het begeleiden van beginnende leerkrachten maar ook deze begeleiding staat nog maar in de kinderschoenen12 vandaar 20 noten 1 met dank voor suggesties van joost hermans werner hollander en herman hooijmaijers collega s van ons op het pedagogisch didactisch instituut voor de leraarsopleiding te utrecht 2 we hebben de beide delen van het artikel samen opgezet het schrijfwerk hebben we verdeeld 3 zie in dit verband het begrip normale functionaliteit in ten brinke j s the complete mother tongue curriculum a tentative survey of all the relevant ways of mother tongue teaching groningen 1976 4 dat is dana constandse bijvoorbeeld overkomen met het leren voorlezen zie vue leren ze ook voorlezen handop lezen in moer 1972 1 5 bult e h goede f j de en e s f riemens feteris opbouw stijl grammatica en spelling voor het eerste leerjaar van mavo havo en vwo amsterdam 1977 5 6 de oplossing om het boek gewoon niet te gebruiken wijs ik af omdat dit be grijpelijk vind ik stormen van protest oproept van de kant van de ouders die vinden dat er onzorgvuldig met hun geld wordt omgegaan 7 hetzelfde zie ik terug bij studenten die net of nog niet afgestudeerd zijn en die een baan tje op een school nemen 8 de e rv aringen van studenten die de in didactisch opzicht vrij uitgebreide tweede of derdegraads leraarsopleiding gevolgd hebben ken ik niet mij dus beperkend tot de universitaire leraarsopleiding kan ik me voorstellen dat ook na een oplei ding waarin acht maanden aan didactiek besteed is na de herstructurering de beginnersproblemen dan wel in lichtere vorm zullen blijven bestaan omdat binnen die acht maanden de student maar een zeer beperkte periode zelfstandig is bezig geweest 9 mijn intuitie op dit punt wordt bevestigd door twee onderzoeken van de vak groep natuurkunde didactiek subfaculteit natuur en sterrenkunde het peda gogisch didactisch instituut voor de lerarenopleiding van de rijksuniversiteit utrecht het eerste inventariserende onderzoek gaat na wat de e rv aringen op vattingen en problemen van beginnende natuurkundeleraren bij het havo en vwo zijn dit in relatie tot hun opleiding het tweede betreft de evaluatie van een project waarin op drie scholen twintig beginnende leraren van allerlei vakken be geleid worden bij hun problemen over beide onderzoeken zal binnenkort een rapport verschijnen 10 dat een dergelijke begeleiding zeer positief kan werken blijkt uit het tweede on derzoek dat in de vorige noot werd aangeduid 11 realiseer je wel dat hij of zij zo n bezoek best eng kan vinden 12 uit het onderzoek genoemd in noot 9 bleek dat maar een op de twaalf leraren die in het onderzoek betrokken waren effectieve steun ontving het begeleidingsproject voor beginnende leraren dat eveneens in een vorige noot werd genoemd wordt dit jaar op een ach tt al scholen voortgezet het is te hopen dat ook elders in het land op grotere schaal planmatig aan een dergelijke begelei ding gewerkt gaat worden 21