Documenten
kees combat in 2000 de eerste examens nieuwe stijl een conferentie over het nieuwe literatuuronderwijs ze was goed voelbaar tijdens de eerste bijeenkomst van docenten nederlands over literatuuronderwijs in de tweede fase op 17 januari 11 in het algemeen pedagogisch studiecentrum te utrecht de spanning om wat ons allemaal te wachten staat als per augustus 1998 de tweede fase van het voortgezet onder wijs officieel ingaat als ze dan al ingaat want de zorg hoe het moet met dat leesdossier en de persoonlijke smaakui tingen van de leerlingen en hoe je dat als docent moet aanpakken en begeleiden en toetsen hing als een dikke deken over de honderdvijftig di e zich op die koude winterdag naar lunetten hadden gespoed jeroen clemens de coordinator nederlands van het aps voerde het gezel schap met zachte hand door de inleidingen en discussies heen john haus mans secretaris van de vakontwikkelgroep culturele en kunstzinnige vor ming wees erop dat in het jaar 2000 de eerste havo examens op de nieuwe wijze worden afgenomen en in 2001 het klinkt toch als een futuristisch ver haal de vwo examens volgen sommig e docenten sloeg het nauw om het hart algemene vaardigheden studiehuis profielen aansluiting op het hoger onderwijs dez e begrippe n za g hausmans al s de sleutelwoorden voo r het nieuwe en daar zal het veel over gaan samenhang talen en kunstvakken wat iedereen bezighoudt is de vraag hoe de literaire vorming die totnutoe uitsluitend in het kader van het talenonderwijs werd gegeven bij de nieuwe opzet verkaveld wordt over de talen en het nieuwe vak culturele en kunstzin nige vorming en dan gaat het eerst om het algemene gedeelte dat alle leer lingen zullen volgen dat ckv 1 bestaat uit 120 uur voor havo en 200 voor vwo waarvan de helft dus 60 resp 100 uur gereserveerd is voor literatuur ckv 2 alleen bedoeld voor leerlingen die het profiel cultuur en maatschap pij kiezen is ingeruimd voor muziek dans beeldende vormgeving tekenen handenarbeid audiovisuele vorming textiele werkvormen en drama ckv 3 de vrije ruimte lijkt met name voor leerlingen die zich voorbereiden op een kunstvakstudie geschikt ckv 1 kent twee domeinen 1 culturele activiteiten 2 kennis van kunst en cultuur aan de hand van thema s het eindexamen is een schoolexamen dat bestaat uit de onderdelen dossiermap en de reflectie daarop tussen juni en september 1995 heeft de vakontwikkelgroep ckv het veld geraadpleegd en daarop hebben de voorstellen de volgende vorm gekregen de voorgestelde examenstof zoals u weet wordt examenstof al enige jaren omschreven in eindtermen en die eindtermen vind je terug in domeinen en soms subdomeinen de conunis 40 combat in 2000 de eerste examens nieuwe stijl sie ckv 1 beperkt zich tot twee domeinen de culturele activiteiten en de kennis over kunst en cultuur als u het volgende overzicht legt naast de in formatie die we in tsjip 5 4 gaven over nederlands en moderne vreemde ta len zult u veel overeenkomsten zien voor het eerste domein dat der cultu rele activiteiten bedacht de commissie vijf eindtermen voor het domein van de kennis over kunst en cultuur drie het eerste domein culturele activiteiten terzake de culturele activiteiten wordt van de leerling verwacht dat hij een be zoek brengt aan minstens 4 havo resp 6 vwo voorstellingen tentoonstel lingen beeldende kunst gespreid over de kunsten vormgeving muziek dans en drama en minstens 3 havo resp 5 vwo werken leest uit de wereldlitera tuur een en ander van algemeen erkende kwaliteit eindterm 1 daarvoor kan hij voorbereidend werk verrichten door zelf wat te doen aan deze kunsten eindterm 2 hij moet ook in staat zijn om de interpretatie en waardering van en de ervaring met genoemde kunstuitingen volgens eindterm 1 toe te lich ten hij moet dat doen aan de hand van de gangbare begrippenapparaten voor de diverse kunstdisciplines onder verwijzing naa r vorm inhoud functie en historische achtergronden eindterm 3 om ordening te brengen in het geheel van de persoonlijk e activiteite n stel t d e leerlin g ee n dossiermap samen waarin hij in woord beeld en of geluid verslag doet van de meegemaakte acti viteiten hij verzamelt en verwerkt voor dit doel zelfstandig relevante infor matie en mag gebruik maken van vraaggesprekken av media schriftelijk e informatiebronnen en geautomatiseerde gegevensbestanden eindterm 4 dit alles moet hem in staat stellen te reflecteren op zijn keuzen en zijn ervaringen eindterm 5 het tweede domein kennis over kunst en cultuur bij dit domein is wezenlijk dat de erin genoemde eindtermen geconcretiseerd worden in enkele afzonderlijke thema s daarvan moet er minstens een een cultuurhistorisch karakter hebben het eerste wat de leerling hier zou moeten bereiken is dat hij verschillen en overeenkomsten kan aangeven tussen diverse kunstdisciplines en wel aan de hand van gangbare begrippenapparaten eindterm 6 het tweede dat hij aan de hand van enkele concrete voorbeelden kan laten zien hoe verschillende cultu ren ook subculturen en niet westerse culturen elkaar beinvloeden eindterm 7 en tenslotte moet de leerling leren om vorm inhoud functie en histori sche achtergronden aan te geven bij concrete voorbeelden van verschillende kunstuitingen en deze op elkaar te betrekken eindterm 8 het is duidelijk dat hetgeen onder eindterm 1 gevraagd wordt bijdraagt tot het realiseren van eindterm 6 en wat de commissie onder 3 verlangt doorwerkt in het bereiken van eindterm 8 die wisselwerking tussen de beide domeinen is een belangrijk gegeven omdat zo meer in korte tijd bereikt kan worden dan wanneer beide domeinen op zichzelf stonden zoiets zou een slechte vorm van curriculumontwikkeling zijn geweest nu is er reden om tamelijk tevreden te zijn over de creativiteit die hausmans en zijn collegae hebben laten zien 41 combat in 2000 de eerste examens nieuwe stijl consequenties voor de docenten in ckv werken twee typen docenten samen die tot op heden slechts inciden teel en dan voornamelijk buiten de les eikaars deskundigheid benutten de ta lendocent en de docent van een der kunstvakken in de huidige wetgeving is alleen de laatste bevoegd tot het geven van ckv uiteraard wekte deze exclusieve toekenning enige beroering juist bij de do centen nederlands die in het onzekere zijn over de randvoorwaarden waaronder zij gaan deelnemen aan ckv hausmans moest het antwoord schuldig blijven op de vraag hoeveel van de 60 resp 100 studiebelastingsuren in feite contact uren zullen zijn heel vee l kan dat niet wezen daar ongetwijfeld d e meeste tijd gaat zitten in het lezen van de boeken zelf de commissie ckv 1 schet ste het volgende beeld van de studielastverdeling havo vwo culturele activiteiten a lezen van boeken 20 30 b andere culturele activiteiten 20 30 c voorbereiding en samenstelling dossiermap 20 30 kennis over kunst en cultuur aan 50 90 de hand van thema s niet geprogrammeerd 10 10 20 totaal ckv 1 120 200 als kenmerken van deze algemene ckv noemde hausmans het vak is nieuw voor alle leerlingen de eigen ervaring staat centraal het gaat om de ervaringen interpretaties en waarderingen van de leerlingen er is een spreiding in culturele activiteiten en het lezen van boeken de helft is gereserveerd voor literatuur en wel voor wereldliteratuur waarbij leerlingen met een andere culturele achtergrond de gelegenheid moeten krijgen de eigen cultuur te leren kennen er is veel aandacht voor praktische vaardigheden in relatie tot kunst de resultaten worden neergelegd in een dossiermap vergelijkbaar met bij de talen het leesdossier want reflectie is een wezenlijk element in het geheel voor de docenten nederlands en vreemde talen heeft een en ander tot gevolg dat ze voor ckv literatuur om de tafel moeten gaan zitten voor de keuze van het werk bovendien is overleg nodig met de docenten van de oude kunstvak ken zodat voor ckv een interdisciplinair team ontstaat van deskundigen in de organisatie van de culturele activiteiten past voor iedere leerling de kunst mentor thema s kunnen zo n organisatie body geven en ook d e vorm van halve of hele projectweken worden als mogelijkheid genoemd echt anders dan in het vertrouwde literatuuronderwijs is de eis dat literatuur wordt gegeven 42 combat in 2000 de eerste examens nieuwe stijl in het kader van de andere kunsten en dat kon ook wel eens zo gaan mis schien in mindere mate maar toch bij de talen zelf in de plannen voor ne derlands wordt de literatuur ook al gesitueerd in het geheel van de cultuur verschil havo en vwo het verschil tusse n havo en vwo moet gezocht worden in drie factoren d e kwantiteit van het programma de eisen die aan de dossiermap worden gesteld en de aard van de thema s bij vwo dieper en de hoeveelheid thema s bij vwo meer en wie zijn er bevoegd om dit vak te geven vroeg een neerlandicus be zorgd het ministerie acht alleen de docenten van de kunstvakken drama te kenen kunstbeschouwing muziek dans etc bevoegd tot het geven van deze lessen daar zal het laatste woord nog niet over gezegd en geschreven zijn hausmans moest het antwoord schuldig blijven op de vraag hoeveel va n de uren studielast i n feite contacture n en dus zichtbare formatie zulle n zijn tenslotte is het wetenswaardig dat de vakontwikkelgroep ckv enig contact heeft gehad met de classici va n de gymnasia wie elders in dit nummer de bijdrage van anton van hooff leest over de ontwikkelingen bij de griekse en latijnse talen en culturen ziet dat op de gymnasia ook de klassieke culturele vorming in relatie zal staan tot de culturele en kunstzinnige vorming alles bijeen lijkt het me zonneklaar dat hier sprake is van een heel nieuw pa radigma dat door geen talen en kunstvak meer genegeerd kan worden heel groots en meeslepend het was wel een teken aan de wand dat tijdens de volgende voordracht de deu ren bliksemend werden open gesmeten en een forse vrouw medewerkster van het aps met nauw verholen woede haar bezwaren kenbaar maakte tegen het gebruik door de inleider van de missa solemnis van beethoven ter onder steuning van zijn thema groots en meeslepend zo groots en meeslepend ging het er dankzij de grillige geluidsinstallatie even aa n toe dat beethoven s gewijd e muzie k blijkbaa r dwar s doo r d e bordkartormen wanden van het toch zo riantegebouw van het aps daverde aps medewerker en docent nederlands niek de man gooide het maar op de dynamiek die hier binnen het thema aan de orde was jammer dat er voor de ogenblikken pax en adoramus geen ambiance meer was de man wees op de samenhang tussen beethovens mis de architectuur van de wolkenkrabber een chanson van brei en het welbekende gedicht van marsman waarvoor de docent di e ee n dergelijk them a als groot s en meeslepend kiest voo r zij n ckv 1 niet op zijn kop hoeft te gaan staan maak gebruik van het bronnen boek zoals het door het lokv is uitgegeven de man werkt onder meer aan het spinozalyceum ik ben niet bepaald studiehuis achug bezig erkende hij wijzend o p het feit da t hij all e keuzen voor de stukjes kuns t in het thema groots en meeslepend zelf heeft aangedragen zelf zou hij het thema van de aps conferentie samen of apart indachtig nooit meer apart willen werken 43 combat in 2000 de eerste examens nieuwe stijl hawinkels schuldeloze tragiek koos hawinkel s toond e zic h onmiddellijk minde r opgewekt da n zij n voor ganger ove r d e uitvoerbaarhei d va n all e schon e plannen hi j spra k va n d e schuldeloze tragiek waaraan je als deelnemer aan het onderwijs word t bloot gesteld bijvoorbeeld het leesdossie r moet ineens overal maar e r i s no g nauwelijks ervaring mee opgedaan en het grootste probleem is niet zozeer de inhoud maar de organisatie van het onderwijs wie zich tevreden stelt met de gedachte dat hij tenminst e drie leerlingen lol in literatuur heef t bijgebracht moet eens gaan buurten bij de sokkenkoopman dan hoort hij wel wat anders leraren moderne vreemde talen hebben weini g tijd voor literatuuronderwijs bij de meesten staat de literatuur in dienst van de taalvaardigheid hoe kunnen zij zo snel de omslag maken ander probleem voo r het vwo wordt voorge schreven dat leerlingen literatuur lezen in het kader van de cultuur als geheel dat vergt een omslag in de opleiding van de leraren die voortaan cultuurge schiedenis zullen moeten beheersen door de scheiding in domeinen bij ne derlands en de moderne vreemde talen kun je ook als docent wel kennen en waarderen uit elkaar houden kennis van en inzicht in bezitten betreffend e een topper uit de literatuurgeschiedenis al s de lucifer of de hamlet domei n literatuurgeschiedenis maar waarderen watje werkelij k aanspreek t domei n persoonlijke smaak hawinkels gaf een paar concrete suggesties om binnen het beperkte bestek de literatuur recht te doen 1 benut de longitudinaliteit gebrui k het leerplan fictie in de basisvorming tsjip 3 4 en maak zo een flinke aanze t tot literatuuronderwijs i n de onder bouw 2 vertel in de basisvorming verhalen uit de cultuurgeschiedenis de odyssee de nibelungen en andere mythen 3 werk aan vakoverstijgend literatuuronderwijs da t dit gemakkelijker be dacht i s da n gegeven beweze n collega e o p de laatst e conferenti e va n he t schoolvak nederlands hawinkel s merkt e o p dat het literair esthetisch e i n vakoverstijgend e n thematisch literatuuronderwij s noga l een s zoek raakt e n bepleitte een nuchtere procedure kijk watj e als school wilt een periode een stroming welk thema inventariseer met collegae waar je goed in bent gen res het korte verhaal begin bijtijds probeer uit praat intussen over de doel stellingen e n hoe plaats je ee n en ander in het leesdossier hoe wek je bi j leerlingen de reflectieve houding die gevraagd wordt en help je hen de reflec ties t e uiten je zul t het echt een s moeten zij n ove r werkwijze toetsin g e n het niveau van de reflectie voor je aan vakoverstijgend literatuuronderwijs be gint discussie en vragen in de levendige discussie kwam vooral het leesdossier aan bod de slo heef t een opdracht va n verschillende vakorganisatie s aanvaard om een ontwerp t e maken voo r d e invulling va n het leesdossier d e suggestie dat e r nog bijn a niets op papier staat omtrent dat dossier werd van de hand gewezen sinds het begin van de jaren 80 is daarover het nodige geschreven alleen wie het niet 44 combat in 2000 de eerste examens nieuwe stijl leest vindt opnieuw het wiel uit dat de slo een en ander toetst in het veld en vooral nagaat welke experimenten op dit terrein zijn gedaan is van groot belang geen voorstel omtrent literatuur en kunst waari n geen sprake is van dat dossier nederlands moderne vreemde talen klassieken en ckv alle vak ontwikkelgroepen erkenne n de noodzaak om de persoonlijke reflectie van de leerling op zijn ervaringen met kunst en cultuur te stuwen en te sturen op 8 mei a s organiseert het aps een vervolg in de vorm van een dag met workshops he t lijstj e onderwerpe n voo r di e da g kleur t d e problematie k waarin het literatuur en cultuuronderwijs zic h momenteel bevindt de vragen zijn ho e pas je ck v 1 in hoe moeten de talen samenwerke n i n ck v 1 wat valt er te zeggen over de sponsoring va n het domein culturele activitei ten hoe breng je leerlingen in de literatuur en ckv 1 tot zelfstandig leren welke rol spelen wereldliteratuur en intercultureel onderwijs hoe werkt het kunstmentoraat wat kan e r met de nieuwe media in kunst en literatuur o p school beschikken we over interdisciplinaire kunst methodes en hoe pro duceren we zelf ckv lesstof voorwaar geen kleinigheden informatie aps algemeen pedagogisch e studiecentrum zwart e wou d 2 3524 sj utrecht telefoon 030 2856769 fax 030 2890182 45