In gesprek met Harold Rosen

marc spoelders jan sturm taalwetenschap moedertaa l onderwijs in gesprek met harold rosen harold rosen is een beminnelijk man die goed weet wat hij wil en hoe hij dat bereiken moet vanmiddag heeft hij in het col gezalencomplex van de nijmeegse universiteit een lezing gehouden over sociolinguistiek en het onderwijs in de moedertaal rosen 1982 de uitnodiging daarvoor kwam van sjaak kroon die een klein symposium over taal wetenschap en moedertaalonderwijs organiseerde kroon 1982 op weg van de college zaal naar kamer 04 16 van het erasmusgebouw waar we rosen voor moer zullen inter viewen citeren we de eerste zin van het gedeelte over de sectie moedertaalonderwijs zo alsdie voorkomt in het prospectus 1981 1982 van het university of london institute of education het instituut waaraan rosen verbonden is die zin luidt ongeveer als er ergens serieus en zoek doen en dat doen we wat aan andere met betrokkenheid gediscussieerd wordt over het universiteiten niet goed mogelijk is en goed on onderwijs in het engels dan komt vroeg of laat derzoek is nu eenmaal belangrijk dan maak je het werk van de sectie moedertaal ter sprake en naam en de mensen luisteren naar je wordt dat aangevallen ondersteund of verwor in nederland is de sectie die door rosen geleid pen dat geldt niet alleen voor groot brittanie wordt vooral bekend geworden door het zoge maar ook voor andere landen met name voor ca naamde writing across the curriculum project dat nada de verenigde staten en australie waar de enigszins vergelijkbaar is met het slo project ge belangrijkste ideeen van de sectie wijd verspreid richt schrijven2 maar ook de landelijke werk zijn groep moedertaalonderwijs en toch geen neder rosen die passage lijkt misschien wat opschep lands lwg3 maakte veel gebruik van het werk perig maar ons instituut is nu eenmaal het groot van de sectie daarnaast heeft rosens felle kritiek ste van engeland terwijl op andere universitei op de ideeen van basil bernstein hoofd van de ten een of twee man of nog minder zich bezig sectie onderwijssociologie van hetzelfde instituut houden met de didactiek van het moedertaalon een belangrijke rol gespeeld in het gevecht in derwijs heeft ons instituut een sectie moeder nederland over de beruchte compensatiepro taalonderwijs met een behoorlijke bestaffing gramma s rosen 1972 daardoor kunnen we ook kwalitatief goed onder naast onderzoek en leerplanontwikkelingswerk 35 wie is harold rosen harold rosen studeerde engelse taal en letterkunde aan de londense universiteit in 1940 sloot hij die studie af het jaar daarop behaalde hij zijn onderwijsbevoegdheid de daarop volgende zeventien jaar gaf hij engels in het secundair onderwijs de laatste jaren daarvan was hij sectie hoofd van de sectie engels aan de walworth secondary school in londen in 1961 behaalde hij een graad in de onderwijskunde intussen was hij sinds 1958 lector engels aan het borough road college of education in 1962 werd hij aangesteld bij de sectie engels als moe dertaal van het instituut onderwijskunde van de londense universiteit hij doorliep daar een aan tal wetenschappelijke rangen en werd tenslotte nadat hij in 1969 was gepromoveerd hoofd van de sectie en sinds kort hoogleraar hij deed samen met james britton en nancy martin onderzoek naar opstelbeoordeling wat min of meer uitmondde in het bekende onderzoeksproject de ontwikkeling van schrijfvaardigheid bij 11 18 jarigen dat onderzoek vormde de basis voor het leerplanontwikkelingsproject schrijven en leren bij alle vakken wat onder andere van invloed is op het project gericht schrijven mavo lbo samen met zijn inmiddels overleden vrouw conny rosen deed hij ook onderzoek naar de taal ontwikkeling van lagere schoolkinderen de laatste jaren houdt rosen zich vooral bezig met de taalvariatie in de londense binnenstad daarbij stuit je al gauw op het probleem van de culturele minderheden voor de oecd schreef hij daarover een vergelijkende studie onder de titel taal en geletterdheid onderwijs in de multiculturele samenlevingen van engeland en wales sinds 1980 is hij directeur van het project taal om te leren een project dat opgezet is door een soort engelse slo ook in het verenigingsleven was rosen erg actief hij richtte een soort londense von op waarvan hij zelf voorzitter is en hielp bij het oprichten van een dergelijke landelijke vereniging internationaal is rosen geen onbekende hij gaf lezingen in de verenigde staten canada australie en noorwegen aan de universiteit van chicago verzorgde hij een zomercursus hij was de eerste voorzitter van de internationale commissie voor moedertaalonderwijs die de aila enkele jaren ge leden oprichtte verzorgt de sectie ook een lerarenopleiding en mene geringschatting van de taal van de arbei doet ze veel aan wat wij nascholing zouden nce ders ik heb mijn leven lang die mensen gekend men wat die nascholing betreft is het belangrijk en ik weet dat het niet klopt overigens kan ik te weten dat engelse leraren onder bepaalde verder met basil bernstein goed samenwerken voorwaarden geheel of gedeeltelijk vrijgemaakt over multicultureel onderwijs zijn we het bijvoor kunnen worden uit hun werk om opnieuw te beeld eens gaan studeren bijvoorbeeld aan het instituut van kijk een ding is zeker je kunt mensen er niet rosen van weerhouden te vechten voor een rechtvaardi opvallend is dat de sectie moedertaal er nooit ger maatschappij wat voor misvorming we daar een geheim van heeft gemaakt dat men er werkt bij in andere delen van de wereld ook zien optre vanuit een socialistische onderwijs en maatschap den bijvoorbeeld in de sovjet unie mensen blij pijopvatting ook nu kan daar geen misverstand ven doorgaan met vechten tot ze de zaak voor el over bestaan duidelijk geemotioneerd zegt kaar hebben dat zal in mijn tijd wel niet meer rosen we zijn inmiddels op de vierde verdie gebeuren ook mijn moeder zei al toen ze ouder ping van het erasmusgebouw ik heb het werd ik zal het niet meer meemaken in mijn le socialisme met de moedermelk ingezogen bij ons ven harold maar jij wel het gaat om een lang thuis kwamen allerlei arbeiders over de vloer dat proces een onontkoombaar proces ook dat waren voor mij dikwijls gezaghebbende mensen voortkomt uit de aard van het kapitalistische sys voor wie ik veel respect voelde vanuit die erva teem ring kon ik het dan ook niet eens zijn met bern dat socialisme dat we nastreven dat moet je in steins opvattingen daaruit spreekt toch een alge zekere zin zelf een beetje beleven dat klinkt bij 36 na mystiek maar je moet er echt iets van waar maken je persoonlijke relaties je manier van omgaan met de mensen moeten bevrijd worden van de misvormingen erin die door onze maat schappij veroorzaakt worden ook in je relatie met de kinderen op school moet je dit beleven anders blijft socialisme een dode letter dat geldt ook voor mijn opvattingen over linguis tiek en vooral voor mijn houding tegenover taal en het creatief gebruik ervan dat laatste dreigt altijd weer in de verdrukking te komen ook in de discussies zoals we die vandaag op het sympo sium gevoerd hebben waarom wil ik bijvoor beeld een gedicht schrijven welke processen spe len bij het schrijven ervan een rol dat zijn ook linguistische vraagstellingen geformuleerd vanuit het gevoel dat iedereen in staat is zijn taal crea tief te gebruiken als je er maar in slaagt de men sen te bevrijden van de dingen die ze binden en vasthouden en die onvrijheid zou dan best wel eens sociolinguistisch gedefinieerd kunnen wor den lerarenoplei d in g in de lerarenople iding slagen we er ook in daar aan gestalte te geven de studenten moeten het gevoel krijgen voor de kracht van taal en litera tuur ook in de taal van kinderen als ze de taal van de kinderen benaderen met dezelfde waarde ring en gevoelighe i d waarmee ze in hun vakoplei ding de l i teratuur hebben leren benaderen zijn ze sociolinguisiisch vastgehouden worden op de goede weg ze moeten de leerlingen ver haaltjes laten vertellen en daarnaar luisteren met d i ezelfde omzichtigheid en belangstelling me proberen de opleiding op te bouwen in een belangrijk is dat de studenten in hun opleiding hechte relatie met de scholen in ons geval voor tot leraar op hun eigen niveau de processen en ac namelijk binnenstadscholen daar worden de stu tiviteiten uitvoeren die ze later willen ontwikke denten geconfronteerd met de praktische proble len bij hun leerlingen in de klas men van het onderwijs we proberen te bereiken dat ze van daaruit gaan nadenken over wat ze in rosen benadrukt dat hij en zijn collega s in de hun opleiding nodig hebben niet op het insti sectie het op essentiele punten eens zijn over hoe tuut wordt vastgesteld wat aan de orde komt een goede lerarenopleiding eruit moet zien al maar in de praktijk van de stage als studenten zijner natuurlijk persoonlijke nuan ceringen de zelf ervaren wat het betekent kinderen te leren mogelijkheden zijn ook in engeland beperkt na lezen en schrijven ontstaat als vanzelf bij hen be hun vakstudie krijgen de studenten een jaar de langstelling voor het probleem van de schriftelijk tijd zich tot leraar te vormen binnen dat jaar heid moeten ze ook hun stage realiseren en juist die we werken op het instituut met zogenaamde stage is in de opvatting van rosen en zijn colle tutorgroepen ongeveer twaalf studenten begeleid ga s van centraal belang door een tutor die groepen leiden nogal een eigen leven en bepalen grotendeels zelf met welke problemen ze zich bezig houden al naargelang z e 37 daarmee geconfronteerd worden wekelijks vol vanuit het instituut opgebouwd hebben per jaar gen ze dan een hoorcollege waarbij een centraal organiseren we twee conferenties voor de betrok thema aan de orde gesteld wordt dat kan bij ken leraren rond thema s die hun belangstelling voorbeeld een overzicht zijn van opvattingen over hebben zo zijn er conferenties geweest rond moedertaalonderwijs het doel van dit soort col thema s als onderzoeken van mondeling taalge leges is de studenten een orientatie te geven ze bruik en leren lezen en schrijven we zijn er nu kunnen dan hun onderwijsinhouden en vormen een aan het voorbereiden rond de vraag wie bewuster kiezen omdat ze leren het essentiele te heeft behoefte aan basisvaardigheden op die onderscheiden van het toevallige conferentie rapporteren de leraren ook resultaten van hun onderzoek n asc ho li ng je mag natuurlijk niet verwachten dat we met dit soort onderzoek alle problemen meteen oplos als de voortgezette opleiding een soort nascho sen neem het taalonderwijs in de londense bin ling dus ter sprake komt veert rosen kennelijk nenstad de leraren worden daarin met enorme op problemen geconfronteerd zo is uit ons onder zoek gebleken dat er in de londense binnenstad als je met zo n groep werkt heb je gemiddeld meer dan honderd talen en dialecten in levend ge honderd jaar onderwijservaring voor je mensen bruik zijn veel leerlingen beheersen het engels uit zulk soort groepen zijn veel minder kwetsbaar eenvoudig niet of zeer gebrekkig als ze de school en vatbaar voor manipulatie en overredings binnenkomen dat zal ze dus eerst als een tweede kracht ze zijn sceptisch en kunnen een beroep taal aangeleerd moeten worden maar ze leren dat doen op een rijke ervaring bij hen gaan we wel natuurlijk nooit zo beheersen als kinderen die het uit van theoretische ideeen zeker niet alleen ont van huis uit spreken we gaan nu bekijken of het leend aan de linguistiek jammergenoeg slagen mogelijk is dat de leraar engels in een klas samen we er niet voldoende in daarbij een brug te slaan werkt met de leraar engels als tweede taal dat naar de onderwijspraktijk maar we blijven door zou met name voor de gewone leraar engels gaan met het herzien van onze programma s ik heel vruchtbaar kunnen zijn van taalverwerving heb nu een praatpapiertje bij me voor een verga en taal leren weet die namelijk over het algemeen dering met de sectie in de volgende week het niet veel af dat komt door zijn opleiding veel voorstel houdt een drastische wijziging in van het leraren engels weten meer over het middelengels lopende programma dan over het moderne engels de vakopleiding is ons onderzoek is zeker de laatste jaren nauw bij ons nu eenmaal sterk literair academisch ge verbonden met het werk dat we in de nascholing richt doen we spitsen het toe op twee projecten het ene project heet taal om te leren language for l i ngu istie k learning het is vooral gericht op het mondeling taalgebruik in de klas het gaat eigenlijk niet om we zijn er overigens nog lang niet uit welke rol de onderzoek van het onderwijs in de gebruikelijke linguistiek in de opleiding en de nascholing moet klassieke zin van het woord maar om een soort spelen je zit immers met het ervaringsfeit dat actie onderzoek niet ons instituut formuleert de een heleboel leraren zonder linguistische kennis onderzoeksvraag maar de leraar die zelf ook op intuitief prima taalonderwijs geven hun gebrek treedt als onderzoeker we sluiten dus duidelijk aan geformaliseerd taalinzicht komt pas aan het aan bij de leraar als onderzoeker beweging5 we licht als we ze vragen waarom ze hun taalonder helpen bij de uitwerking en realisering van het wijs geven zoals ze dat doen daarnaast zijn er onderzoek van de leraar zelf overigens kent ook ook leerkrachten die er zelf in slagen de vaklitera dit soort onderzoek zo zijn eigen problemen tuur naar hun onderwijspraktijk te vertalen daar zijn we intussen wel achter maar er blijven natuurlijk ook veel leraren die het tweede project loopt al wat langer zo een geen succes hebben met hun taalonderwijs jaar of vijf het onderzoeksthema is taal in de zoveel is zeker dat een leraar engels als tweede binnenstadscholen language in the innen city taal behoefte heeft aan linguistische deskundig schools er zijn ongeveer 350 leraren bij betrok heid jammergenoeg weten we nog niet precies ken die samenwerken in een netwerk dat we wat hij nodig heeft op dit moment besteden w e 38 veel aandacht aan de relatie taal denken met na nadruk op pu bliekgericht schrijven licht r osen me aan de hand van ideeen van vygotsky daar zijn indruk toe mee b oe ken we resultaten er is namelijk al veel gewonnen als een taal leraar een taalbewustzijn voor dit soort onderzoek moeten we onze weg ontwikkelt op basis waarvan hij de taalontw i kke nog vinden in de methodologie er is eigenlijk ling van zijn leerlingen begeleidt heel belangrijk nog geen goede methodologie voorhanden die daarbij is dat hij een klasseklimaat probee rt te garandee rt dat zo n onderzoeker enerzijds als bereiken waarin angst voor straf geen rol meer leerkracht actief is met de kinderen maar ander speelt nu is het vaak zo dat kinderen gedwongen zijds van een zekere afstand zijn onderzoek kan worden te reflecteren over taal met op de achter realiseren er is behoefte aan een compromis tus grond de angst voor straf als ze fouten maken zo sen wetenschappelijke ideale afstandelijkheid leer je natuurlijk niets je leert alleen iets echt als en betrokkenheid er moet een soort wisselwer je erin geinteresseerd bent en je kunt van mij king gevonden worden tussen werken op een af aannemen dat kinderen in taal geinteresseerd stand en van nabij de ethnografische benadering zijn ik heb dat gezien in klassen waar allerlei dia biedt daarvoor nog geen oplossing al maakt paul lecten gesproken werden voor die taal van el willis aan het eind van zijn studie daarover be kaar daar hebben kinderen belangstelling voor hartigenswaardige opmerkingen hij pleit ervoor als het klasseklimaat goed is vanuit die belang in de ethnografische methode de theorie niet te stelling moet je vertrekken dan bied je de kinde verwaarlozen zonder duidelijke uitspraken over ren geen losse zinnetjes of wezenloze tekstjes je theoretische uitgangspunten heb je aan partici meer aan om daaraan iets te leren over taal maar perende observatie niets je kunt trouwens hele dan ga je zoals ik laatst in een klas zag samen maal niet volhouden dat je geen theoretisch met de kinderen een woordenboek van de voet standpunt hebt na zijn veldwerk zal ook de eth baltaal maken nograaf terug moeten keren naar de theorie en zeker in het basisonderwijs is het taalbewustzijn die zo mogelijk veranderen en verrijken van de leerlingen nog diffuus toevallig en ver en dan mag het onderzoek van het taal onder ward daarom moet de leraar elke kans aangrijpen wijs zeker de historische dimensie niet vergeten om een beetje aan reflectie te doen en zo een bij dat is op het ogenblik de grote ontbrekende com drage te leveren aan de groei van dat taalbewust ponent en goed voorbeeld van zulk historisch zijn dat betekent zeker niet dat hij sterk moet gericht onderzoe k is de studie van grace e die structureren dat komt wel in het voortgezet on maakt bijvoorbeeld duidelijk dat er altijd althans derwijs al zal ook daar uitgegaan m oe ten worden na de invoering van het massa onderwijs onder van wat de leerlingen willen weten over taal wijzers gerecruteerd zijn uit de arbeidersklasse zelf de opleiding van die onderwijzers was er rosen zijn enthousiaste manier van vertellen sterk op gericht hen te vervreemden van hun klas heeft ons al lang doen vergeten dat we de sympo se dat lukte lange tijd uitstekend in mijn jeugd siumborrel d oor dit interview mislopen m aar we heb ik kunnen constateren dat de onderwijzers dreigen er ook door te vergeten dat we nog meer die uit de arbeidersklasse stamden zich het dui onderw erpen op ons lijstje hadden dan opleiding delijkst in hun praktijk tegen hun afkomst afzet nascholing en onderzoek en de rol van de linguis ten dat bleek vooral in hun taalgebruik ze had tiek daarin den een nieuwe taal moeten leren in de laatste twee decennia is vooral in londen ethnografi e het aantal onderwijzers sterk toegenomen en daardoor is die beroepslaag sterk verjongd dat snel dus maar een slotvraag over dit onderdeel betekent dat de oudere generatie onderwijzers hoe zit het in engeland met de wat zachtere on zijn greep op de school langzamerhand verliest derzoekstechnieken als pa rt iciperende obse rv a dat stemt me optimistisch zolang de jonge on tie interview en case study kortom met de eth derwijzer niet stereotypee rt maar zijn openheid nografische benadering in onderzoek van het bewaart is er hoop op verandering in feite merk onderwijs aan de hand van het voorbeeld van je ook dat er onder de londense leerkrachten een een canadese onderzoeker die een groepje van heel belangrijke groep bestaat niet altijd door tien buitenlandse jongens engels leerde met de de autoriteiten gewaardeerd die er steeds i n 39 slaagt de gaten die in het systeem zitten uit te dat de leraar serieus neemt naar mijn mening buiten van officiele zijde worden hun activitei worden leraren te vaak geinfantiliseerd niet voor ten genegeerd maar ze doen het toch maar 9 vol aangezien dat heeft weer tot gevolg dat lera ren zich consumptief opstellen en zelf geen bij rosen blijkt bevlogen door een voorzichtig revo dragen leveren aan de tijdschriften dat heeft lutionair elan voorzichtig want hij weet wat hij english magazine op een of andere manier weten wil en hoe hij dat wil bereiken en hij is realis te voorkomen men werkt daar met een leraren tisch in die zin dat hij weet hoe de belangenstrijd werkgroep in kleine groepjes schrijven ze iets in het onderwijs verloopt en wat daar allemaal bij voor het tijdschrift daarover komt kijken een man om verder mee te praten op zo n manier kun je als lerarenorganisatie eigen maar de tijd dringt we moeten dus kiezen lera lijk het best proberen invloed uit te oefenen op renverenigingen en t ijdschriften wordt het uitein het onderwijssysteem je kan in het systeem al delijk tijd wel ruimte vinden niet veel dat geef ik toe om alternatieven te ontwikkelen en te realise lerarenverenigingen en tijdschrifte n ren als je dat gelukt is kan het hele systeem zich nooit meer precies gedragen zoals voorheen een bij dit onderwerp valt natuurlijk de naam van de voorbeeld op een gegeven moment en ik be engelse von als we dat een beetje brutaal zo schouw dat achteraf als een mijlpaal is het ge mogen formuleren de nationale vereniging lukt leraren ertoe te brengen geschreven mate voor leraren engels afgekort nate en haar riaal van leerlingen te gaan drukken en daaraan toch wel roemrucht te noemen londense onder aandacht te besteden ik herinner me nog goe d afdeling late rosen is immers in beide zeer de reactie van een amerikaanse professor op die actief geweest en heeft via die weg veel van zijn ontwikkeling waarom zou je aandacht besteden ideeen kunnen spuien 10 volgens rosen heeft de aan de taal van kinderen vroeg hij zich af dat is nate al is het een minderheidsgroepering een toch net zoiets als je bezig houden met de vraag duidelijke hefboomfunctie hij ziet de vereniging waarom kreupelen niet kunnen schaatsen toch vooral functioneren als ondersteuner van de heeft juist die ontwikkeling geleid tot duidelijke individuele leerkracht mentaliteitsverandering in het taalonderwijs als een leraar alleen staat in zijn vernieuwings bullock r e port pogingen verliest hij snel zijn vertrouwen maar als hij samen met anderen op een zaterdagmorgen nu dan toch echt de laatste vraag het zoge ervaringen kan uitwisselen komt hij al gauw tot naamde bullock report er zijn immers vage de ontdekking dat hij niet de enige gek in het plannen om in nederland ook zo n inventarise land is zulke bijeenkomsten zijn heel vrucht rend onderzoek op te zetten z o p dit punt baar de deelnemers scherpen er hun ideeen aan blaakt rosen zeker niet van enthousiasme dat ze wisselen materiaal uit of maken het samen ter heeft van alles te maken met wat de aanleiding plekke een gevaar ligt constant op de loer het was om het rapport samen te stellen de toenma ontstaan van een soort sectarisme lige staatssecretaris voor onderwijs margaret het tijdschrift van de nate engels in het on thatcher wilde met het rapport vaststellen dat derwijs english in education bereikt jammerge het algemeen leesniveau in engeland gedaald was noeg te weinig leraren dat wordt voornamelijk en zo een stok in handen zien te krijgen om de le veroorzaakt doordat het te veel de spreekbuis is raren te kunnen slaan dat is overigens niet ge geworden voor de lerarenopleiders er wordt te lukt maar op de achtergrond van het rapport veel in geschreven wat de opleiders hun studen blijft de kwestie wel meespelen daarnaast vindt ten de volgende dag zullen voorleggen en te wei rosen dat het rapport vol inconsistenties staat nig wat leraren de volgende dag kunnen doen het toppunt vindt hij dat de problemen die sa maar er is een prima ander blad met niet te ont menhangen met de multi ethnische cultuur in en kennen trots gooit rosen een exemplaar van geland en de relatie daarvan met taal en onder english magazine op tafel waar het terecht komt wijs verstopt zijn in een subparagraafje van nota tussen het andere materiaal dat hij in de loop van bene het deel over lees en taalmoeilijkheden 1 3 het gesprek getoond heeft dit is echt een blad ook is het rapport niet vrij te pleiten van eenzij 40 digheid de opvattingen van bernstein komen 6 we gebruiken hier de aanduiding ethnografische be ruim aan bod maar labov is in geen velden of nadering voor dat soort onderzoek van het onder wijs dat zogenaamde zachtere onderzoeksmethoden wegen te bekennen hoewel er naar de mening gebruikt als diepte interview participerende ob van rosen ook positieve dingen over het rapport servatie en case study deze methoden worden zacht te melden zijn lijkt zijn eindoordeel vrij negatief genoemd omdat de data niet volgens strenge op sta voor het laatst rosen zelf aan het woord tische analyse gerichte procedures verzameld wor den en ook niet statistisch met de computer geana lyseerd maar meer op een verstehende wijze gein h et grote bezwaar van het b ullock r eport is d at terpreteerd deze methoden worden in engeland bij het over taal om te leven gaat dat het geen de bepaalde cursussen van de open university die ge monstratie van levende taal is levende kinderen wijd zijn aan onderwijsonderzoek sterk gepropa k omen in het hele rap port niet voor nergens vin geerd en dan aangeduid als the ethnography of the school vgl woods 1977 den we haast voorbeelden van kinderlijk taalge 7 rosen verwijst hier naar willis 1977 een boeiend bruik laat staan dat ze geanalyseerd worden maar niet gemakkelijke ethnografische studie over daarom is het bullock report zo n doods rap leerlingenverzet en ontwikkeling van tegencultuur bij port arbeiderskinderen in aalsvoort leeuw 1982 is veel uit de studie van willis verwerkt 8 hier verwijst rosen naar grace 1978 een beknopte het zit erop met de vriendelijke uitnodiging toch samenvatting van dit onderzoek is te vinden in vooral naar zijn instituut te komen als een van leeuw sturm 1982 ons in londen moet zijn vertrekt rosen richting 9 meer informatie over de groepen radicale londense station onderwijzers en hun publikaties is te vinden in grace 1978 p 89 e v 10 zie bijvoorbeeld barnes e a 1971 en britton 1967 11 het materiaal dat rosen ons tijdens het interview overhandigde is in te zien op de kamer van sjaak kroon op de eerste verdieping van het erasmusge noten bouw erasmusplein 1 nijmegen 12 een beknopte beschrijving van het bullock report is dit interviewverslag is een vervolg op dat met utz te vinden in eimers e a 1982 in pais 1981 p 37 maas eimers kroon 1981 bij de voorbereiding en wordt tenminste gesuggereerd dat een in te stellen uitvoering van di t intervie w waren johan e im ers en adviescommissie voor het moedertaalonderwijs een sj aak k ro on ook be t r ok ke n de laa tste heeft ook b e soort bullock report zou moeten opleveren de aan lang rij ke h ul p gebo de n bij d e mon tag e va n d i t in ter leiding tot deze onderneming vertoont trekken van v ie w spaarz amelij k is ook gebr u i k gemaak t va n gege gelijkenis met de engelse aanleidingen dat geeft te vens uit een gespre k dat jan st ur m i n de h er f st van denken 1 979 in londen met rosen mocht voeren hij be 13 een meer uitvoerige kritiek op het bullock report is zocht rosens instituut in het kader van een studie te vinden in rosen 1975 reis voor de a clo moedertaal i o een vrij u i tvoerige b esc h rij v in g van h et zog en a a mde w ri ti ng a cro ss the curriculu m p r oje ct is te vin d en i n eimers e a 1 982 daar vindt men ook de engelse lite l i teratuur ratuur rond dit project beschreven wie meer wil weten over de l w g zij verwezen naar aa l svoort m van de b van der leeuw de rol van taal bonset e a 1 980 bonset sturm 198 1 en l eeuw in elke onderwijsleersituar ie enschede 1982 slo win s t u ren 1982 kel ee n vrij uitvoerige b esch rij vin g van het oplei d i n gs barnes d e a language he learner and the schon p r ogra mma n iet van h et nasc ho li ngs p rogramm a v an harmondsworth 197 1 ro se n s instituu t is te v ind e n i n stu r en 1982 we wij bonset h e a taalgedrag in de klas groningen 1980 ze n er h ier alleen op dat h e t insti tu ut van rosen z o dcn cahier 9 wel op leidt voo r een l oopb a a n i n h e t lager onderwi j s bonset h j sturen moedertaalonderwijs en andere als in het voortg e zet onderw ijs d e g r ootste g ro e p vakken gron i ngen 1981 dcn cahier 10 van zijn studenten bereidt zich voor op het voortge britton j ed talking and writing london 1967 zet onderwijs ook is het van belang te weten dat de bullock a language for life london 1975 hmso engelse lerare nop leidin g in p rin c i p e o pleid t v oo r craen p van de r wi l lem i jns red sociolinguistiek en leeftijdsgroepen en niet voor vakken bij ons geldt ideologie bruss el 198 2 dat alleen voor het lager onderwijs een uitzondering eimers j e a onderz oe k naar moedertaalonderwijs in word t in e ngela n d ge m aakt voo r o a de g ram mar groter verband in leidse werkgroep 1982 s c h o o l d aar w er k en w el va kgeri ch t opgelei d e l e ra eimers j s kroon in gesprek met utz maas in moer re n 1982 1 p 30 36 veel informatie over de teacher as a researcher geerts g a hagen ed sociolinguistische studies movem ent is te v inde n in n i xo n 1981 groningen 1981 41 grace g teachers ideology and control london 1978 klinkenberg s e a moedertaal leren doceren groningen 198 2 kroon s taalwetenschap m oedertaalonderwijs en on derwijstaalkunde in gramma jrg 6 1981 nr 1 p 1 36 leeuw b van der j sturm sociolinguistiek onder wijsverandering ideologieen van leraren en leerlingen in craen willemijns 198 2 leid s e werkgroep moedertaaldidactiek red moeder taalonderwijs in ontwikkeling muiderberg 1982 n i xon j ed a teachers guide to action research london 198 1 pais a er wort steels meer fout gesch refen den haag 198 1 rosen h language and class bristol 197 2 ro s en h ed language and literacy in our schools london 197 5 rosen h taal en klasse een kritische beschouwing van de theorieen van basil be rnstein in geerts hagen 1981 p 189 21 2 rosen h sociolinguist ics and the teaching of the mother tongue in gramma jrg 6 1981 nr 1 p 49 61 sturm j de opleidingen voor onderwijsgevenden in engeland enkele voorzichtige verkenningen in klin kenberg e a 198 2 willis p learning to labour farnborough 197 7 woods p the erhnography of the school milton keynes 1977 vo nk inhoudsopgave van de vonk het tijdschrift van de von belgie nummer 1982 1 spellingonderwijs een artikel van bruno pee ters en jef peperman s een lesvoorstel verboden op de muren te schrijven het sociaal onaanvaardbare risicoloos verwoord graffiti door luuk van waes leren werken zonder schoolboek door peter dekkers een rubriek over boeken ingeboekt elders gelezen het tweede nummer van vonk is intussen ook uitgekomen dit nummer is geheel gewijd aan kinder en jeugdliteratuur als je een nummer van vonk wil bestellen dan kun je dat doen via de administratie van de von 42