In laatste instantie is alles een kwestie van keuze

theo rensma n in laatste instantie is alles groepswer k een kwestie van keuze na het inleveren van hun hiervoor afgedrukte bijdrage voerden vier van de in dit nummer schrijvende auteurs een gesprek met elkaar over groepswerk waarbij moer redacteur theo rensman aanwezig was de hieronder volgende weergave van dat gesprek is beslist niet volledig en ook niet altijd woordelijk theo rensman selecteerde en bewerkte die gedeeltes die zijns inziens het best aansloten bij de voorafgaande artikelen vermeld dient te worden dat zijn verslag door de aan wezi gen voor publikatie in moer is gelezen en goedgekeurd regels aanwezig jan schlebusch toine hovens truus nicolasen dolly jansen theo rensman theo wat zijn voor jullie de regels van geslaagd groepswerk toine kort in puntjes geformuleerd voor mij t volgende groepswerk moet didactisch verantwoord zijn dat wil zeggen t in houdelijke resultaat moet anders beter zijn dan bij individueel wer ken t geval zou zij n t moet tot de leefwereld van de leerling behoren maatschappe lijke relevantie van wat je doet zie ik graag maar hoeft voor mij niet per se niet altij d iedereen moet zich bij groepswerk individueel kunnen ontplooien moet ook zelf z n gangetje kunnen gaa n er moet afwisseling in de taak zitten t moet bijvoorbeeld niet al 38 leen gaan om informatie verwerven ook andere aspecten moeten dan aan bod kome n t moet op een bepaald publiek gericht zijn niet zo maar in de lucht hangen dat heb je wel als de leraar het op z n eentje nakijkt en dan in de kast zet er moet een vrij duidelijke planning zijn van tevoren en gelijk in het begin een taakverdeling waar je overigens gaandeweg best van af mag wijke n de samenstelling van de groepjes moet wisselen dat regel ik zelf wel een beetje zodat leerlingen met verschillende mensen te maken krijgen gedurende een aantal jaren t lijkt me helemaal niet zo kwaad als je als leerling merkt dat je met de een goed kunt samenwer ken en met de ander veel minder jan je bewijst er leerlingen wel een dienst mee als je ze een beetje stimuleert de patronen van wie met wie omgaat te doorbreken je mag ze best wel over een drempeltje heen helpen dol y akkoord maar intussen zit jij als docent wel voor te schrijven wie t met elkaar moeten kunnen vinden dat heb ik ook in mijn arti kel geschreven ik maak zelf eigenlijk ook t liefste uit met wie ik wil samenwerken jan dat gevoel heb ik eigenlijk helemaal met dat groepswerk ik zit steeds maar te bepalen wat goed voor de leerlingen is als ik me af en toe eens indenk hoe ik dat zelf zou ervaren maar ja ironisch ik ben ook niet goed opgevoed vroeger had je dat allemaal nog niet an ders had ik er nou vast geen moeite mee toine ik heb nog een laatste punt maar ben daar niet helemaal ze ker over groepswerk moet niet te lang duren ik denk bijvoorbeeld dat het groepswerk zoals jan dat in zijn artikel beschrijft van kerst mis tot pasen te lang duurt jan nou dat het zo lang duurt heeft alles te maken met onze doel stellingen bijvoorbeeld dat de leerlingen tenminste de tijd krijgen om zelf oplossingen voor hun problemen te vinden pas dan wordt het voor hun een positieve ervaring dolly als ik het net zoals toine puntsgewijs moet zeggen dan doe ik het zo je moet je eerst afvragen wat je eigenlijk met groepswerk wilt waarom je er in feite aan gaat beginne n vervolgens moet groepswerk functioneel zijn niet alleen sociale doelen nastreven je moet er ook echt iets mee bereiken dat zinvol is en dat je niet individueel ook kunt nou gaan jullie allemaal in groepjes voor jezelf die tekst zitten lezen dat is voor mij natuurlijk geen groepswerk t ingrijpen van de begeleider in het kleuteronderwijs en het basis onderwijs is volgens mij heel anders dan wat ik opmaak uit die andere 39 artikelen de rol van zo n begeleider is veel belangrijker je kunt jezelf nauwelijks overbodig maken toine dat geldt voor mij toch ook wel ik constateer permanent dat leerlingen hulp nodig hebben en daar om komen vragen en daar geef ik gehoor aan jan ik ben net zo goed steeds bezig een sfeer van rust regelmaat veiligheid te creeren theo is dat een kwestie van het opbouwen van een goede relatie tus sen docent en leerlingen om minder geleid groepswerk later mogelijk te maken jan en ook wel een goede relatie tussen leerlingen en leerstof als je in een klas met leerlingen die je nog niet kent bijvoorbeeld begint met te zeggen nou jongens ga maar eens wat uitzoeken dan is de reactie o wist je zelf niks we krijgen geen les en de leraar weet niet wat we moeten doen je moet in elk geval duidelijk maken als je zo iets nastreeft dat je t niet zegt omdat je niks anders weet do y die relatie tussen docent en leerlingen die nu wordt aange haald kom je ook tegen in het stuk van cathrien pouw en dat was op onze p a ook zo af en toe wil je best iets doen voor een leraar om dat hij zo aardig is dat vind ik in elk geval niet de goede manier waarop je een klas aan het werk moet krijgen jan het ligt voor mij meer in de sfeer van integriteit betrouwbaar heid als je andere mensen wel belazert dan moet je in elk geval maar proberen dat met je leerlingen niet te doen als je bijvoorbeeld te maken hebt met kwesties tussen ouders en kinderen dan vind ik het ontzettend belangrijk dat je principieel solidair bent met de kin deren en je niet met de ouders gaat identificeren dolly nog een laatste puntje ik mis in diverse stukken eigenlijk wat de kinderen er zelf van gevonden hebben dus je moet duidelijk evalueren zelf en ook samen met je leerlingen truus regeltjes of puntjes geven voor t kleuteronderwijs dat zie ik voor mij niet zo erg zitten je hebt in het kleuteronderwijs eigenlijk geen erg hoge verwachtingen aangaande het groepswerk theo in je artikel had je die wel truus ja van al die dingen hebben we ook geleerd dat je al heel te vreden moet zijn als er al wat gebeurt met groepen dat dat zonder meer al goed is de individuele ontwikkeling van de kleuters dat is een ontzettend belangrijk gegeven daar kun je niet zo maar aan voor bijgaan theo wat voor instelling moet je hebben om op een kleuterschool met groepswerk bezig te zijn truus t komt vooral aan op openheid ik ken diverse oudere kleu terleidsters die pakken het nog helemaal klassikaal aan geen spoor van groepswerk t gekke is dat die mensen ook heel benauwd zij n 40 om je eens in hun klas te l a ten kijken hoe het er bij hun toe gaat bij mij mag iedereen komen als ouders bijvoorbeeld eens een kijkje wil len nemen dan kan dat alt i jd als ze maar niet op een stoel gaan zit ten kijken maar gewoon meehelpen dat er een goede sfe er hangt een sfeer van vertrouwen dat i s voor mij eigenlijk de hoof d zaak en beslist een voorwaarde om tot gesl a agd gro e pswerk te komen middel of doel jan ik kom ook niet zo precies met puntjes laat ik het zo zeggen aan groepswerk kun je steeds twee aspecten onderscheiden het con crete resultaat waar ze naar toe werken en het aspect van de houdin gen vaardigheden vooral die houdingen en vaardigheden moeten in mijn lessen groepswerk op een andere manier aan bod komen dan wanneer ik anders lesgeef een houding van stilzitten en luisteren kun je natuurlijk gemakkelijk opleggen maar houdingen die leerlingen bij groepswerk nodig hebben moeten ze voor een groot deel zelf bepa len zelf leren hanteren en ontwikkelen en dat is gelijk een duidelij ke doelstelling van mijn kant theo dat cognitieve aspect zit ook heel duidelijk in je artikel is dat ook een noodzakelijke voorwaarde voor geslaagd groepswerk jan op een school als de onze kom je daar moeilijk onderuit maar het is niet inherent aan groepswerk dat is ook het zwakke punt dat op een school waar toch al erg in die richting gewerkt wordt de con cretere doelstellingen weer erg op cognitief vlak liggen do y sluit je dan eigenlijk niet aan bij de beginsituatie van de leer lingen omdat ze dat nou eenmaal gewend zijn als ik op de basis school tegen de kinderen zou zeggen ga maar aan de slag en het is niet zo belangrijk wat er uit komt dan denk ik dat ze zich wel flink belazerd zullen voelen jan daar heb je wel gelijk in ja als ik tegen ze zou zeggen maak maar iets moois en verder niks dan krijg je het verwijt daarvoor zit ten we hier niet wat hebben we er aan het doen van die dingen moet ook geaccepteerd worden het moet als nuttig ervaren worden je moet hoe dan ook aansluiten bij de leefwereld van de leerling of misschien zelfs alleen maar bij de onderwijservaring die ze op dat mo ment hebben hoe zwak dat op zichzelf ook mag zijn toine het accent ligt bij mij toch duidelijk anders dan bij jan het gaat er om of het proces belangrijker is of het eindprodukt en dan kies ik voor groepswerk als didactisch hulpmiddel om tot een beter eindprodukt te komen dus de ondertoon van wat jan zegt en zeker ook zijn hele artikel daarin beluister ik een bijna therapeutische in stelling ten opzichte van groepswerk ik vind dat ik groepswerk in een klas kan gebruiken om een beter resultaat te bereiken en als dat 41 er niet in zit dan gebruik ik het ook niet theo is dat resultaat dan iets dat zich alleen maar op cognitief vlak bevindt toine t is natuurlijk een kwestie van accent mijn algemene onder wijsdoelstelling is proberen een beetje harmonieuze mensen af te le veren voor zover ik dat kan dat is dan mogelijk door inhoudelijk wat bij te brengen maar ook affectief en ik probeer juist in mijn groepsopdrachten dat cognitieve is wat meer van de wereld te we ten komen af te wisselen met je gevoel verder ontwikkelen en zo krijg je een wisselwerking tussen die twee vandaar die afwisseling in de opdrachten het beoogde resultaat is dat leerlingen wat weerbaar der de maatschappij ingaan theo groepswerk is voor jou dus ook wel meer dan alteen maar een didactische werkvorm toine groepswerk op zichzelf heeft natuurlijk ook een zekere waar de voor mij zit de waarde in eerste instantie in het inhoudelijke daarbij is het natuurlijk belangrijk te ontdekken dat je bijvoorbeeld je mening een beetje moet herzien in een groep als het goed is merk je dan als leerling dat je daar wat aan hebt dat je nu en later wat ster ker staat in de maatschappij dat je eigenlijk een beetje beter mens aan het worden bent deze dingen gaan in mijn lessen allemaal vrij impliciet jan als je kijkt naar dat eerste stencil van ons dat ook bij mijn arti kel zit dat begint in feite met expliciteren dat legt uit waar het voor is wat we willen mij is opgevallen dat dat soort doelstellingen wel erg duidelijk is overgekomen bij onze leerlingen misschien staan ze als je duidelijk expliciteert van tevoren een heel stuk minder argwa nend tegenover datgene wat je met ze van plan bent toine t is ook wel een beetje persoonlijk bepaalde zaak ik wil mijn leerlingen graag zo vrij mogelijk laten binnen dat toch al zo door mij geleide proces ik voel er daarom eigenlijk niets voor nog tegen ze te zeggen nou gaan we dit of dat doen want ik zou graag willen dat jullie later als je in de maatschappij komt beter je mond open kunt trekken tegen je baas of zo jan het ligt er natuurlijk aan hoe je zoiets opzet dat voorbeeld van jou dat is helemaal voorgeprogrammeerd daar zit helemaal geen ruimte in maar zoals wij dat in silvolde hadden opgezet dat duurde zo lang daar liep je als leerling altijd tegen de vraag aan waarom lukt het niet waarom gaat het in godsnaam zo slecht met ons of de leraren het er nou expliciet over hadden of niet de groep werd ge woon gedwongen te praten over groepswerk zelf over de andere doelstellingen je hoeft er dus echt geen preken bij af te steken of zo theo t besef komt dus door de ervaring maar jij hebt als docent wel voorzien geregeld dat die ervaring er komt 42 jan ja in het begin heb ik ze dat stencil gegeven en er verder n i et over gepraat alleen zonodig wat verduidelijkt als ze t ermee eens waren konden ze gewoon beginnen ik ging ervan u i t dat ze zelf bij die d i ngen terug zouden komen en dat was ook zo kleuters ongeschikt voor groepswerk truus als ik de discussie tot nu toe overzie en ik denk ook aan de artikelen die ik gelezen heb dan constateer ik dat in het kleuteron derwijs de nadruk veel meer ligt op het voorbereiden van groepswerk dan op het eigenlijke groepswerk zelf wij zijn eigenlijk steeds bezig de kinderen te leren samen te werken samen te spelen etc toine wat is nou jouw motivering om toch met groepen te werken truus we doen t om de kinderen al van jongs af aan te laten ervaren dat ze iets met elkaar kunnen doen dat moet gewoon als je samen in een ruimte zit dan heb je te maken met elkaar toine een beetje kunstmatig komt t bij mij wel over ik bedoel dit in onze stukken constateer ik de volgende structuur kleuterschool en basisschool daar lukt groepswerk eigenlijk niet zo dat hoort ken nelijk nog niet bij die leerlingen dat verbaast me eigenlijk niet zo erg kleuters en ook leerlingen van de basisschool lijken me erg met zichzelf bezig met hun individualistische zelf worden in mijn stuk gaat het om leerlingen die wat ouder zijn en daarom wel in staat sa men te werken zij het in een behoorlijk geleid systeem dan krijg je de stukken van jan en cathrien en daarbij zeg je die leerlingen zijn ouder hebben een groter abstraheringsvermogen ook meer ervaring met werken in groepen die kunnen dus wat vrijer gaan werken en dan kom je uit bij projectmatig werken truus mijn ervaring is in elk geval dat het helemaal niet zo kunstma tig is op het eind van de kleuterschool gaat het gewoon erg leuk dus het kan en de kinderen ervaren het ook zelf als zinvol ze vragen er constant naar wanneer we weer eens samen iets gaan doen en dat heeft ons de ogen geopend om zo veel als mogelijk is daar aan te gaan werken jan het gaat denk ik om de fundamentele beginvraag samenwerken of niet die heeft alles te maken met je eigen mensbeeld je waarden t is bijna een kunstmatig gebeuren het hele opvoeden is kunstmatig leg je de nadruk op het zoveel mogelijk als individu bezig zijn of op het sociaal functioneren dat is een kwestie van keuze kies je voor dat laatste dan moet je je zo opstellen dat het vanzelfsprekend is niks meer en niks minder dat je dingen samen doet en dat je reke ning houdt met anderen en dat kun je niet leren via theoretische be schouwingen en zo maar door het van ze te e sen daar moet je mee beginnen ooit dat duurt dan een tijdje voor het een beetje lukt maar 43 als het niet zo lukt in het begin dan is dat toch een noodzakelijke fa se in de hele opvoeding theo maar moet je dan niet zoals toine suggereert die vormen van groepswerk aanbieden die passen bij een bepaalde leeftijd ontwikke ling jan je moet het uiteraard niet zo doen dat ze alleen maar in de ga ten krijgen dat het eigenlijk niet kan maar het gevaar van toine s re denering zit m voor mij hier in leerlingen werden vroeger en wor den nog steeds zolang ze niet gewend waren samen te werken ge plaatst voor werkvormen waarbij dat juist expliciet verboden was niet afkijken luisteren niet met elkaar praten die werkvormen dwingen ze gewoon de andere kant uit je kunt niet alleen maar zeg gen aan bepaald groepswerk zijn ze nog niet toe je moet je tegelijk afvragen of je een alternatief hebt en of het alternatief dat je zoge naamd hebt niet heel erg de andere kant uit werkt daarom vind ik het bijvoorbeeld erg belangrijk dat je het als vanzelfsprekend be schouwt dat er in de klas wel gepraat mag worden tenzij er heel dui delijke redenen zijn waarom het niet kan dan werk je tenminste niet de andere kant uit theo nog even terug naar de vraag of groepswerk moet zijn afge stemd op de leeftijd van je leerlingen in het artikel van dolly is dat een van de kernproblemen je schrijft dat je achteraf gezien groeps werk had willen zien terwijl je niet meer beoefende dan groepsonder wijs mijn vraag is of je jezelf dat wel zo kwalijk moet nemen kan het wel anders met leerlingen van 9 10 jaar dol y mijn ervaringen momenteel liggen duidelijk in de richting van groepsonderwijs ik geef sinds augustus les in een eerste klas iedereen moet nog leren lezen en dan ben je al blij als je er een beetje orde in hebt in die zin dat iedereen daar mee bezig is daar gaat zo veel energie in zitten dat je niet meer aan andere dingen zoals bijvoor beeld groepswerk toe kunt komen bovendien ben jij als persoon voor die klas de belangrijkste jij moet zeggen wat er moet gebeuren punt uit jan in je stageverslag heb je in elk geval momenten aangegeven waar op het beter had gekund je schrijft achteraf bekeken hadden we de zaak stop moeten zetten om de gebleken concurrentiezucht te be spreken zoiets zou je natuurlijk een volgende keer in een vergelijk bare situatie wel kunnen doen dolly dat kwam ook doordat je met een stage bezig was met z n drieen dan ben je eigenlijk alle drie met een apart groepje aan de gang en kun je moeilijk overleggen wat je precies met de hele klas moet gaan doen 44 moet je samenwerken met collega s theo we hebben nu in het algemeen gediscussieerd over doelstellin gen met name ik heb tot slot nog drie aspecten waarover ik graag jullie mening wil horen de eerste vraag luidt moet je op je eentje als beginnend leraar bijvoorbeeld starten met groepswerk op een school waar helemaal niets in die richting gebeurt toine jawel hoor al is het fijn als er een bepaalde context is op die school als er toch al enigszins door sommigen in zo n richting ge dacht wordt jan t hangt ook af van de manier waarop je een klas laat werken laat je ze bijvoorbeeld met elkaar overleggen of niet of laat je ze voortdurend individueel werken er zijn van die kleine opstapjes en er zijn er best veel waarmee je de grenzen kunt verruimen een volledige overgang naar goed groepswerk dat kun je niet in een klap doen zo van gisteren vertelde ik jullie nog alles wat er moet gebeu ren en vandaag beginnen we met een geheel open project maar je kunt beter niet op anderen gaan zitten wachten je moet het zelf starten en er is altijd wat mogelijk als je je eigen doelstellingen goed in de gaten houdt dan weet je best in welke richting je die kleine stapjes moet zetten theo is het in dat verband verstandig duidelijke voorlichting te ge ven aan je collega s over wat je aan het doen bent jan ik vraag me af of dat altijd zo verstandig is een nadeel is dat iedereen gelijk denkt he die doet wat raars terwijl je er van uit moet gaan dat je iets doodnormaals aan het doen bent theo een tweede vraag mijnerzijds betreft de diverse problemen die in de artikelen in dit nummer voorkomen heeft iemand misschien een oplossing voor een probleem dat hij in het stuk van een ander heeft aangetroffen jan in dat stuk van cathrien gaat het met name over de kwestie wanneer moet je nou in contact treden met groepjes daar heb ik zelf ook erg mee gezeten ik denk dat je met zo n soort opzet als die van ons op het isala college gewoon maar moet proberen een perma nent contact met groepjes te onderhouden gevraagd en ongevraagd als je het alleen maar doet op momenten dat je denkt dat t mis gaat dan is t veel te officieel veel drukkender dan wanneer ze eraan gewend zijn dat je erbij zit zonder dat je t voor hun regelt ze moe ten aan jou wennen hoe meer je je terugtrekt hoe sterker je eigen lijk in je rol van leraar blijft steken theo is het goed om je eigen onzekerheid op zo n punt gewoon aan de klas te vertellen t is mijn taak jullie te helpen maar ik vind het moeilijk precies uit te maken wanneer jullie mij nodig hebben jan dat kan prima maar je moet uitkijken dat je niet gaat lijken op 45 een dominee die zegt ik ben ook maar een mens en ik weet het ook niet zeker je moet altijd erg voorzichtig zijn dat je geen uitspraken doet die je niet waarmaakt je moet niet zeggen ik weet het even min als jullie als je het wel weet je moet die zaken in ieder geval zuiver proberen te houden anders werkt het dodelijk voor je po gingen op gelijk niveau te gaan staan dolly in het basisonderwijs kun je zoiets niet eens zeggen je staat er gewoon ver boven theo tot slot nog deze vraag moer is natuurlijk een tijdschrift voor moedertaalonderwijs en groepswerk is een algemeen onderwijsthema valt daar nog iets over te zeggen over de combinatie moedertaalon derwijs en groepswerk is dat wat anders dan bijvoorbeeld wiskunde en groepswerk do y op de basisschool valt natuurlijk alles onder moedertaalonder wijs toine daar heb ik niet zo n zicht op kun je bij wiskunde in groepen werken t zal wel maar ik heb het nog niet gezien bij een vak als geschiedenis gaat het best dat kan ik wel zeggen omdat dat bij mij op school inderdaad plaatsvindt jan groepswerk overleggen met elkaar is altijd bezig zijn met moe dertaal het probleem is dat op de middelbare school geen gezamen lijke doelstellingen bestaan behalve uiterst vage waarmee je niks kunt doen vrijwel geen leraar buiten het eigenlijke moedertaalonder wijs hanteert doelstellingen in de richting van moddertaalonderwijs terwijl dat toch zou moeten het is wel zo dat je leerlingen niet moet belazeren als ze bepaalde dingen moeten leren zoals bij diverse vak ken het geval is en die dingen kunnen ze beter op een andere manier doen en ze niet in groepen laten werken terwijl je eigenlijk haast hebt en allerlei dingen moet uitleggen daar help je leerlingen hele maal niet mee dan stel je je helemaal op een ander niveau je werkt ze alleen maar tegen maar goed veel van die andere vakken zijn ge dwongen de algemene doelstellingen min of meer als luxe te beschou wen onze kennismakingslessen voor 4 havo daarin zitten doelstellin gen van de hele school wij moedertaalleraren kunnen ons dat kenne lijk permitteren de andere vakken doen er ook wel iets aan maar verhoudingsgewijze te weinig theo toch zijn er zat collega neerlandici in den lande die zich dat ook niet kunnen permitteren omdat ze op dat moment uitgebreid henric van veldeke moeten behandelen jan inderdaad in laatste instantie is alles een kwestie van keuze theo mijn keuze is nu om jullie te bedanken voor je bijdrage aan de discussie 46