Informatievaardigheid. Suggesties voor een update.

lodewijk de groot le ren gebruike n van gegevens b es tanden als de tele foongids een en cycl ope di e en d e biblioth eek b ehoren tot het dom e in van li e t taalonderwijs informatie vaardigheden k o m en bij alle andere subdomeinen te informatievaardigheid pa s dat voor deze vaardighed en toch ee n apart sub dom e in is gecreeerd heeft g ee n inhoudelijke rede n suggesties voor een update maar vindt z ijn o orzaak in de nieuwe invalsh oek voor taalvaardigh e id vooral door de intro du ctie van informatietechnologische midde le n evenals in d e res t van het maatschappelijk ver taalmethodes die in h et kad er van de bas is vo rming keer heeft in het taal verk eer de comput er een b elang zijn uitgebracht ge ven info rmatie vaardigh e id de rijk e functie veroverd he t opspore n verzam e le n invulling van het leren o mgaan m et nas lagwerk en ve rwe rke n b ewerk e n e n opni euw doorge ven van daarb ij wordt dan o nde r andere ingegaan op het talige info rmatie wo rdt mee r e n m ee r gedaan m et ge bruik van liet woord enboek h et sp oo rb oe kje en de behulp van informatietechnologische hulpmiddelen radio e n t elevisiegids daar is ni ets op tegen dat h eeft overigens ni et to t gevolg dat de do e le n zolang de aanda cht z ich niet to t de ge noemde voo r van h e t vak m et wezenlijk nie u we doelen wo rde n bee lden b ep erkt een m ee r eigentijdse invulling van uitge breid maar mee r dat er aan de bes taande doe info rmati evaardigh e id moe t vo lge n s lodewijk de le n ee n nieu we dim e ns ie wo rdt t oegevoegd e n dat groo t de b o v enge n oemde m e dia ee n secun daire daarvoor nieu we ge ree dschappen beschikbaar z ijn plaats geven e n zic h richte n op het geb ruik van de voo r h e t ve rzam e l en ve rwerk en e n op slaan van co mputer in h et bijzo nde r op tekstve rwe rke n en info rmatie zijn nie uwe e le ktro nisc he m e dia e n gegeve ns v erzam elen met deze nieuwe b e nadering we rkwijze n beschikba a r van h e t vakge bi ed is de o nde rtitel verklaard s ugges het int egre ren van de nie uwe informatietechnolo ties voor een update gische hulpmidd el en in h et o nde rwijs ligt daarom he t ge bruike n van teks t verwerkingsprog rammatuur voo r de hand he t ge bruik van compute rs in het zi e ke rndoel 20 h et opze tte n van een gegeven sbe taalonderwijs i s ec hte r n og lang geen ge m eengoed stand z i e ke rndoel 19 en h e t gebruike n van ee n d aa rom i s voorlopig een b esc h e ide n plaat s geauto matisee rd gegeve ns b es tand z ie ke rndoel 1 8 van it informatiet echnologisc h e midde l e n be treft telk e ns taal vaardigh e de n die slechts ee n in de inhoud e n d e dida ctie k van he t vak ee n bescheiden plaats hebben ge kregen in d e basisvo r re alisti sche b en a dering marke ring ldg ming die info rmatievaardigh eden verdi en en mee r zo wil de groo t in dit artik el aanton e n verb ee k e n prak zijn duid elijk over he t b eg rip 18 de leerlingen kunnen bij het verwerven van d e kerndoel e n informatie gebruik maken van de volgende voor hen geschikte informatiebronnen h e t handboe k bas isvorming verb eek prak en systemen 1 99 2 geeft een overzicht van de ke rndoele n vraaggesprekken nede rland s het onderscheidt de domeinen audio visuele media taalgebruik ke nnis over taal e n taalversch ijnse le n schriftelijke informatiebronnen en info rmati evaardigh ede n geautomatiseerde gegevensbestanden 19 de leerlingen kunnen voor het verwerken dit artik el ga at over inform a ti evaardigh e d e n van informatie zelf een eenvoudig gegevens e n heeft de rhalve betrekking op de kerndoe bestand opzetten l e n 1 8 r9 en zo 20 de leerlingen kunnen in alle stadia van het verbeek en prak geven in hun bijdrage neder schrijfproces tekstverwerkingsprogramma lands aan wat de po s itie van het dom ein infor tuur gebruiken matievaardi ghe den is van o udsh er is het leren omgaan met informati e afbeelding i d e k e rndoe le n informatievaardig e en onderdee l van het onderwijs nederlands he t heden nede rlands 1996 2 mo er 101 inform a tievaardigheid m aa r ik wil af va n di e blamag e als a ntwoord vind ik onder andere voorlopig b esch eid e n plaa t s en waarom camoufla g e de win s t is ni et gro ot maar er is omdat de c omput e r in onz e m aa tschappij e e n e en nieuw medium g ebruikt ni et m ee r w eg t e d enken plaat s inn e emt er kan ook sprake zijn van een sam enges te lde te kstve rw e rk en en communi ce re n via bij vraag e n antwoordsitu a ti e ik zoek bijvoor voorbeeld h e t inte rne t zijn d e m ees t popul ai b eeld op de vo lkskrant e en cd rom waarop re to e passin gen h e t vak ne de rl a nds m ag voor van een j a arg ang de vo lkskrant a lle artike le n d ez e ontwikkelinge n niet d e ogen sluite n en zijn t e vinden exc lu sief foto s en adv e rt e ntie s ge lukki g kunne n no gal wat informati evaar n aa r informati e ove r de ve rkeersc ha os h e t digh e d e n achte r d e c ompute r be oe fend wor sys tee m r eageert m e t een lan ge op so mming d en als t aalva ardigh ed e n ve rdie nen di e een van tit els va n a rtike l e n waaruit ik ee n keu s se ri e uze plaa t s in d e l ee rgang d e d aarvo or mag ma ke n dat valt tegen wanne e r ik i n noo dz a kelijke ve r a nd e ring va n h e t va k staa t b e n mijn vraag pre ci e z e r te formul e re n ne de rland s i s ni e t all ee n een techni sch e maar do o r een of mee r v oorwaarde n op t e geven bij ook ee n inh o ude lijk e aangele g e nh e id voorbee ld door n aar de ve rke erschao s ro nd oude rfin t e vrage n da n blijkt he t aa ntal ge verzamelen ordenen en presenteren vonden artikele n a a nm erkelijk minder t e zijn d e winst i s inte ress ant he t ge bruik van ee n informatievaardigheid is gekoppeld aan de m e dium wa arbij ni euwe mani er en ge l ee rd vertrouwde reeks gegevens verwerven gegevens wo rd e n om gegeven s te b en a de ren de l ee rlin verwerken en gegevens verstrekken die ik overi gen le ren in dit vo o rb eeld ho e b e lan grijk h e t gens in het vervolg zal aanduiden met verza i s o m ee n nauwkeu rige z oekvra ag t e formule melen ordenen en presenteren re n de training in het omgaan met gegevens en e r kan s prake zijn va n ee n geco mpliceerd e moet leiden tot verbetering van de informatie vra ag e n antwoo rdsitu a ti e d oo r bewe rkingen vaardigheid van de leerling nogal wat gegevens uit te l a te n voere n o p gegeven s k a n inform a tie zijn tegenwoordig elektronisch opgeslagen en uit di e gegeve ns a fgel eid worde n zo k a n ee n het behoort tot de taak van de docent neder gegeve n sb es t a nd waarin lit e raire we rke n staa n lands ook die elektronisch toegankelijke gege geregis tree rd aut eur tit e l o nd ertitel uitgever vens beschikbaar te maken in principe blijft j aa r van uit gave o mvan g themati ek ge nre er bij het gebruik van de computer sprake van prij s na de juist e b e we rkin g informati e geven verzamelen ordenen en presenteren maar het ove r aut eur s di e ee n b e p aald ge nre h ebb en omgaan met het middel wijkt duidelijk af gehant ee rd o f tite ls van b oe k en die een b e p aald the ma aan de orde s t elle n d e wins t i s gegevens vexznmelerr bij gegevens bijzond er h et ge bruik va n ee n me dium waar verzamelen streef ik na dat leerlingen strate bij ni euw e stra teg i en gel ee rd word en om uit gieen leren kennen en kunnen toepassen om gegeve n s info rmatie af t e l e iden grote hoeveelheden gegevens die opgesla m e t h e t l esvoorb ee ld ve rk ee rscha os dat ver gen zijn in een geautomatiseerd gegevens de rop in dit a rtik e l is op genom en h eb ik d eze systeem op efficiente wijze te verwerken wijze va n gegeve ns ve rzamele n al s info rmatie daarvoor moeten zij leren de juiste vragen te vaa rdigh eid aan de o rd e ges teld stellen aan het systeem en een verantwoorde keus te maken uit gevonden antwoorden gegevens ordenen bij gegevens orde daarbij kunnen zich drie omstandigheden nen streef ik na dat leerlingen inzicht krijgen voordoen ik beschrijf die in het kort omdat in de mogelijkheden van een gegevensbestand ze als varianten interessant zijn voor het en dat zij een eenvoudig geautomatiseerd gege onderwijs vensbestand kunnen samenstellen er kan s pr a ke zijn va n ee n vo udige vraag e n g egevens ord e n e n b ete ke nt dat e r syst eem a ntwo o rd s itu atie zo als die b eke nd is van ee n g ebracht wordt in b esc hikb ar e gegev e ns dat wo ord e nbo ek ik zo ek bijvoo rb eeld o p d e zoude n d e gegeve ns kunn e n zijn uit d e alge rijmschijf sdu 1 994 een woo rd da t rijmt o p mene ne d erlandse spraakkun s t g ee rts 1 9 8 4 102 moer 1996 2 m zoeken openen opslaan afdrukken bewerken venster help scherm i hoofdstuk of paragraaf trefwoord het woord maak ee n k eus 1 s c he rm 2 41 de woordgroep de zin maak een ke us scherm 3 de woordgroep 41 de woordgroep algemee n de substantiefgroep zelfstandignaamwoordgroep de voornaamwoordgroe p maak een keus h et subst a ntief zelfstandig naamwoord 1 s c h erm 4 inle iding or woordvorming woordvorming maak ee n keu s 1 scherm s 1 afleiding or samens telling samenstellende afleidin g maak een k e us scherm 6 s am e n s t elling inleidin g substantief substantie f or telwoord substantie f adjectief substantie f maak een keus scherm 7 afb eelding a ee n verzo nn e n v o orb eeld bladere n do or de nrrs als databank die st aan d a n system a tis ch b esc hreven op h et vo ornaamwoord e n di e dan wee r ver sc he rmk aarte n de records waarop op vast de r inleiding op h et woo rd overzi c ht van gesteld e plaats en b egripp en omsc hrijvingen woord s oort en morfologi e van h e t wo o rd voorbeelden variant en afwijkinge n e n bro n enzovoort ne n de velden kunnen zijn opg e vo e rd afbe elding 7 toont hoe de gegevens toeg an ee n ord e ning van g egevens lijkt vanzelfspre kelijk gemaakt kunn e n worden me t een keu ke nd zo als in ee n n a am adres e n woo n ze s cherm dat te vergelijken is m et de pl aatsb estand ee n naw bestand d a t elke inhoudsopgave v an ans in casu he t woord die nstverl e n ende instanti e nodig h ee ft maar de woordgro ep de zin n evensc hikking en i s dat allermin s t e e n be s tand bie dt n a melijk samentrekking waarbij e e n gekozen hoofd m e t behulp van een database m a nag e me nt stuk ee n v e rdere keuzeverdeling opleve rt he t syst ee m e e n sys t eem waarm ee de geg eve n s wo ord alge m een het substantief h e t lidwoord b enaderd kunn en worden de mogelijkhe i d 1996 2 moer 103 bewerkingen op die gegevens uit t e vo e ren van informatie met behulp v an e en compu orde ne n selec te re n sorte ren e n be reken e n terges tuurde gegevensbank he t kader waarin zijn daar voorb ee lden van die b e we rking e n deze les ge geven wordt is het l eren omgaan kunn en in h e t geval van h e t n ie s voorbeeld me t gegevens verwerkende syst emen l e ide n tot zeer ge det a ill ee rde a nalyses va n taal ver sc hijns ele n zo n gegeve nsb es tand moet ik leg lee rlinge n een proble e m voor dat met dan wel de ges c hikt e s tru c tuur h ebb e n d e behulp van ee n g egeve nsbank in cas u d e cd win s t is interess ant h e t gebruik van een m edi rom va n de vo lkskran t is op t e loss en ik um waa rbij gele erd wordt om informati e die d emon s treer de gege ve nsbank e n ik leg uit afgeleid i s uit grote ho eveelhede n gegeve ns wat ee n qu ery is de zo ekopdra cht die aan ee n me t inzi cht en kriti sch t e b enade re n databank gegeven wordt en d at een zoek m e t het lesvo orb eeld tro nie verderop in dit opdra cht geprec is ee rd kan worde n d e zo e k a rtikel bi ed ik de vaa rdigh e id gegeven s orde n en opdracht met op ge geven voorwaarde n aan d aarbij l e re n l ee rlinge n ee n gegev en s ik l eg d e leerlinge n he t volgende fragm ent b est a nd op te z ett en en t e gebruike n uit een kranteb e richt voor g egevens presenteren blo ge geven s er waren meer en langere files dan normaal 26 presenteren hie rna ook wel t e kstverzo rg ing met een totale lengte van 185 km ge no emd stree f ik n a d at l ee rlinge n uit e r normaal zijn dat tussen de 16 en 23 files met een aa rd n aas t een juiste s p elling e n ee n correc te lengte van 90 tot 120 km een grote verkeerschaos stijl een gepas te vorm vind e n voor een inhoud bleef uit die zij moe te n ove rdr a gen zij mo e t en d e ke nm e rk en van versc hillende vorm e n kenne n er mo et ie ts geb e urd zijn ma ar wat ik v raag e n in s taat zijn om die vorm en met be hulp z e te acht e rhale n wat er i s gebeurd va n e en te kstverwerke r t e realise re n om die vraag te kunn en b eantwoorden d e do cent n e d e rlands b ege eft zi c h daarme e mo e t e n l ee rlinge n in j aarga ng 1 994 va n de op h e t terre in van de grafis c h vormgever volks kr a nt cd rom zo eken die i s voor de ni e ttemin i s die aa nda c ht we n selijk een go e le erlinge n b es chikbaar al s z e dat go e d doen de presentati e i s immers een s u ccesfac tor in d e komen z e uit op ee n c n o c onfli c t de ns ver c ommuni catie de computer d e te k s tverwer sc hilt va n m ening me t de spoorwe gvakbond ker in he t bijzonde r br e ngt de mog elijkh e id ove r arbeids tijdverkorting e n we rkge le gen o m e en go ed e presentati e te maken binn en h eid handbe reik n a d e ze zo e ktoc ht van ongeveer zo minut en d e lee r s t of heeft b e tre kking op te ks tsoort en breng ik de klas op ee n lijn door z e al s juiste als d e brief d e broc hure of d e a dvertenti e antwoord t e geven dat er sprake i s va n e en s oorten di e oo k in m e thodes ba s isvorming c e o confli c t aa n de orde worden g esteld m aa r er is meer bij de volge nde opdrac ht g ebruike n d e l eer er is ook kennis over letters en le tte rtek e ns k ennis lingen de volkskrant cd rom opni euw a l s ove r le tte rg roep e n en let te rtype n ke nnis o ve r lees informati ebron maar nu gaan ze op zo ek naar b aar i e idsc rite ria e n kennis o ver lay o ut asp ec te n a rtik e l e n die ie ts ve rt ell en ove r d e gevolg e n d e win s t i s opvallend he t gebruik va n ee n van de spoorwegstaking voor r e izige r s z e te ks tverwe rke r waa rbij ni euwe midd elen e n mo ete n daarbij hun zo ekopdrac hte n not e re n me th o de n ge l ee rd worde n om ge g e v en s ve r en d e a rtikelen die z e daarme e g evond en h ebt zo rgd te prese nteren ze le z en de gevo nde n t e kst e n door en b eant m e t h e t lesvoorb eeld vorst h e b ik al s infor woord e n dan de gest e lde vra ag matievaardighe id te ks tverzorging geintrodu ceerd zie ve rd e rop welke vervoersalternatieven heeft het publiek gevonden voor de spoorwegstaking le svoo rb eelden ik trek da ar 20 minut en voor uit aan h et eind les i verk e ers c haos het doel van van de les bespreken we de bevindingen en deze les in 3 xnvo 3 vwo is het verwerven vat ik de esse ntie sam en die te maken h ee ft 104 moer 1996 2 pagnr structuur van databas e a tronie dbf aantal records 0 laatst gewijzigd op 24 02 1996 veld veldnaa m type breedte dec index 1 roepnaam teken 16 n 2 achternaam teken 24 j 3 adre s teken 40 n 4 woonplaats teken 20 n 5 postcode teken 6 n 6 telefoon teken 10 n 7 geslacht logisch 1 n 8 geb datum datum 8 n 9 geb land teken 16 n 10 lengte numeriek 4 2 n 11 gewicht numeriek 5 2 n 12 opv kenm teken 16 n 13 bekend van an memo 10 n 14 bri l logisch 1 n 15 snor logisch 1 n 16 baar d logisch 1 n 17 kleur ogenn teken 10 n 18 postuur teken 10 n 19 relaties memo 10 n 20 signalemt datum 8 n totaal 218 afbeelding 3 een gegevensbestand voor verdachte n me t h et om gaa n met ee n geaut om a tisee rd anwb campinggids de tv s reisplan n e r en me t ge g eve nsve rwerke nd systeem he t formul e r e n enkele klein sch a lige d a t a banken als een vid e o va n de z oe kvraag wat w as in dit geval d e b e ve rz ame lin g een voe din gs midd e l enb es t and en ste zo ekopdra c ht en h et omgaan met de ee n l eerlinge nb estand va n een gefingee rde gevonde n uitk o mste n s chool l e s z tr o rr r e he t do el van d ez e les is aan de hand va n ee n vo orb eeld l eg ik uit wa t het leren opze tte n van ee n gegeve nsbank als he t bela n g is vo o r d e politi e o m bij t e houd en onde rd e el van e e n tra ining in h et ve rw e rk e n wat er in de omgeving ge b e urt wi e in de e n bewerken van gegev e ns in een ge automati wo o nwijk h ee ft welke ov e rtre dinge n ve rgrij seerd gegeve n sverwe rkend s y s t ee m p e n of misdrijv e n b egaan d e leerling e n va n kl as 3 zijn b e kend m et om d a t ee n b ee tj e b e ho orlijk t e kunn en begripp e n als b es tand rec ord ve ld en wa ard e doe n m oe t j e wet e n welke g egeve ns j e op me t t e rme n als gegeve ns orga nisatie en gege we lke wijze vastlegt lee rlinge n ove rl egge n in ve n ss tru c tuur en m e t b ewe rkingen op gege g ro ep en va n vi e r t o t z es me nse n ov e r de ve n s b es t a nd en to evo ege n wijzi ge n ve rwij sam e nst elling v a n zo n b es tand in h et bijzon de re n zo eke n sel ec t eren sort e re n b ereke n e n der ove r de opbouw va n h et record welke afdrukk en e n kopp el en z e he bbe n in h et g egeve ns wil j e vastl egge n w a t vo o r veld en kad er van informati cal esse n eerd e r me t ve r kies je schill ende gegeve nsbes tanden g ewe rkt de 1996 2 moer 105 stel je voor mevrouw engstra doet aangifte van veldna m e n ge maakt daarmee wordt een diefstal bij commissaris cap rec ord opg este ld e e n ingevuld re cord bevat dan n a ast de de dader lijkt een lange blonde jongeman met een g a ngbare naam adres woonplaats rrnw donkere bril op vermoedelijk is hij een jaar of 25 zeker gegeve ns geg eve ns over leeftijd en g e sl ac ht niet ouder hij droeg een zwartleren jack hij liep nogal over lengte e n gewi c ht over lic hamelijke ken moeilijk een beetje mank leek het wet hij liep in de merken a ls huidskleur kleur ogen kleur haa r richting van een mountainbike gooide de tas achterop ove r lich a melijke afwijkingen als op v a llende die fiets en stuurde met een hand de fiets in de rich litteke ns e n afw ijk ende houdinge n over de ting van de studentenfla t aa rd van b egane mi s dade n e n over contac ten me t a nd e ren ove r frequ enti e en tijds tippen commissaris cap wil beschikken over een h et res ult a at wordt klass ikaa l b espro ke n e n op bestand met gegevens van mensen die op een of het bord g einven tarise erd andere manier met de politie in aanraking zi j n na de b es preking n em en l e erlinge n het geweest hij kan daarmee de identiteit van een g egeve nsb estand tro ni e zi e afb e elding 3 in verdachte achterha len immers wanneer hij weet g ebruik dat voor dit doel is samengest eld en dat een verdachte een lange blonde jongeman is b esc hrijvingen van een hond e rdtal c riminelen van een jaar of 25 kan dat voldoende zijn om uit de filmwe reld bevat naam adres en woonplaats van mogelijke verdach d e leer lingen verpl a atse n zi c h in de rol van ten te achterhalen dat maakt het mogelijk ze op de c ommissa ris e n gaa n op zo e k naar de ve r te sporen mo e d e lijke dad er welke gegevens uit de aangifte zouden voor commis l e s 3 vo x s z h e t doe l van d ez e les is he t saris cap interessant zijn ove rzic hte lijk orde nen van gegeven s het kade r is een ree ks lesse n w a arin he t v er zorgen c ap w il zij n bestand op zetten h oe zou een re van t e kst e n ce nt r aal st a at me t b ehulp van cord uit zijn bestand eruit kunnen zien midde l e n di e d e ge bruike r van een t e ks tver stel een record samen met tenminste 15 velden die we rke r t er b esc hi kking staan e n me t h et doel zinvol zijn om op te nemen m aak daarb ij on d er de communi cati e te ve rb e te ren l ee rlingen scheid tussen velden die getallen aantallen data he bbe n eerder lessen tek s tverwerking ge h a d geslote n waarden en o pe n waarde n wa arbij lay out le tt e r en grafisc h e mo gelijk kunnen bevatten he de n a an bo d zij n gewees t ik bie d d e l eerlin gen ee n ov e rzi c ht zi e de vraag leidt tot een overleg waarin vastge afb eeldin g 4 e n li c ht d a t to e h e t zijn e nk e l e steld wordt wat bruikbare gegevens zijn ver midd e l en di e een sc hrijve r k a n ge bruiken om der wordt er een inventarisatie van geschikt e zijn t ek s t t e ve rzorgen ik bi e d de lee rlinge n ee n te kstj e aa n middelen om een onoverzichtelijke een vorst heet ook wel een monarch of een drager van tekst overzichtelijk weer te geven de kroon je spreekt hem aan met hoogheid in arabi sche landen noemen ze een vorst een emir vroeger wit noemden ze zo iemand in rusland een grootvorst een lijn vorst van een keizerrijk heet een keizer of en dat is lettergroott e heel formeel een imperator in het duitse rijk werd lettervorm de vorst keurvorst genoemd maar in een eenvoudig staand koninkrijk zoals nederland heet hij gewoon koning cursief hele mooie namen vind je in india maharadja een vet oosterse naam voor vorst is sultan onderstreept markerin g deze tekst over het woord vorst is bedoeld voor een synoniemenwoordenboek in de gegeven vorm is afbeelding 4 tekstverzorging hij onoverzichtelijk de gebruiker ziet niet in ee n io6 m o er 1996 2 oogopslag welke betekenisverwante woorden er to ekennen een seri euze pla ats mo e t worde n zijn en welke beperkende kenmerken de syn ik voel me in nujn s tandpunt ges t erkt door d e oniemen hebben tekst van het e erste c on ce pt ex a menprog ram m a s xnvo e n vwo n ed e rl and s a va n a ert maak nu met behulp van de tekstverwerker het e a juli 1 995 z oal s di e door de vakontw ik lemma het trefwoord in het woordenboek ke lgroep ne derlands in opdrac ht van de vorst voor dat woordenboek doe dat zo dat de stuurgro e p pro fi e l twee de f ase is gesc hreven gebruiker op overzichtelijke wijze kan aflezen wel e n wa arin zinsn e de n voorkom en al s el ek ke verwante woorden het woord vorst kent en tro nis c h ge present ee rde t e kst e n waarin de hoe zo n vorst in andere landen wordt genoemd leze r zijn eig e n ro ute d o or d e aan geb od en informa ti e kan b ep alen waarbij g e bruik d e ve rsc hi ll ende v ondst en uitgewe rkt me t ge ma akt wo rdt v an g ea utom ati seerd e ge ge b ehulp va n de tekstverwerker worden afge ven sb est a nde n en waarbij gebruik ge maakt drukt en opgeh a n gen d an volgt een b e spre wordt v a n d e mo ge lijkh e de n van een t e ks tve r king waarbij de mat e van overzichtelijkheid we rker ter disc uss ie s t a at h et vak i s aan e e n upda t e to e in h et bijzo n de r waar he t gaat om de tra inin g van d e infor ik sluit d e l es af m e t e e n voorb eeld zoa l s dat mati evaardigh eid ge geven i s in het gro o t wo o rde nbo e k va n syn oniemen en andere be tek enisve rwante woorden lite ratuur sterkenburg 1 99 1 aert a van e a examenprogramma s hav o en vorst monarch vwo nederlands t b v de veldraadpleging de drager van de juli 199 5 kroon hoogheid algemene nederlandse spraakkunst g geerts e a aanspreekvorm red groningen wolters noordhoff 1984 arabi sch ene r kerndoelen nederlandse taal in handboek ba vroeger in ru s lan d grootvorst sisvorming voor de praktijk van het voortgezet on va n een keizerrijk k ei zer derwijs deel 4 aflevering 9 augustus i99o in h e t duitse rijk keurvorst rijmscliiff sdu database publishing and 1994 voor ee n koninkrij k koning majesteit sterkenburg p g j het groot woordenboek va n aanspreekvorm synoniemere en andere betekenisverwante woorden i ndi aas maharadja utrecht van dale lexicografie 1 199 oosters s ulta n verbeek j en prak d nederlands in hand boek basisvonning voor de praktijk van het voortge zet onderwijs deel 4 aflevering 18 jura 199 2 ter afsluitin g de volkskrant op cd rom eindhoven elektro son 1993 1994 met als invalshoek gege vens verzamelen orden e n en presenteren heb ik laten zien d a t informatie va ardigh eid verder reikt dan het leren omgaa n met woorde nbo ek spoorbo ekje ra dio en tv gids er zijn le sse n samen te st elle n di e infor m a tievaa rdigheid een extra dim ens i e g eve n vaardigh eid in het omgaan met geautomati se erde g e gevensve rwerk end e sy s t em en of dat nu een tekstve rwe rke r is of ee n b e standspro gramma het is mijn overtuiging dat ik daarme e recht do e aan de ke rndoel en en a a n h e t b egrip inform a tievaardigheid en dat d e voorlopig b e sc heid e n pla ats die verb e ek en prak er aan 1996 2 mo er 107