Inspiratie om te veranderen

op geri cht zijn dag in dag uit s teeds een s tapje dirkje ebbers voo rui t is het motto dat hier moet gelden opdat het taalonderwijs en daarmee de onderwijs kansen van a lle kinderen verbeterd worden inspiratie om te taal taal ta al in plaat s van een struikelblok kan taal mis s c hien voor elk kind het e e n verandere n sp ri ngpl a nk naar su c c es worden als we e r te nmins te in sl a ge n d e kwalit e it van het taa lond erwij s te v e rb e t ere n dat i s nodig het wordt ste e d s duidelijk e r verb e te ri ng van taal ond erwijs is ge en luxe maar h arde noodza ak ee n rups v e randert onomkeerbaar ee n kam e leo n w e hopen m e t dit a rtik e l een bijdra ge te ve rande rt a nde rs ta al o nd erw ijs in de een e n twin l ev e re n aa n gem ee n schapp e lijk w erkk a de r tigs t e ee u w zo u op rup s e n kameleo na chtige wijze voor me ns en di e hi e rme e aan d e slag gaan m oe te n ve rand ere n o m oo k v oo r de m eert a lige heterogene klasse n v an nu effec ti ef te z ijn dat literatu u r b e re iken is h e t hoofdd oe l v an taalbe le id inmiddels wo rden e r b ijvoo rbee ld deel methodes gebruikt aa rn out se c k de glopp e r th h e ndriks di e z ich richt e n op v oortgeze tte taalverwerving p litjen s j sijtstra c verno oy pro sc hoo lse ta alvaardig h eid in terculturee l o nd erwijs b lee mide ntifi ca t ie e n aa n zet vo or een ac tieplan da t zij n de ve ra nderi ngen di e als d ie v an de rups ta a l mini s t e rie van o c w d e n h aag 1995 b lijvend z ijn maar je k unt zeggen da t de veran app e l r m v e rhalle n woord en sc hat e n de ringswijze va n d e kam e leo n e r voo rals n og b ekaaid ta alonderwijs op d e bas is sc hool in ttwia 58 van afgekomen is in dit artikel ga at h et om een j a argang 1 998 nr 1 1 998 blz 3 1 39 manier van d eskundig heids b e vo rd ering in h et ka de r commiss i e evalu a ti e b asisond e rwij s zi cht op van t aalbe leid die a ls een schu tsk le ur op timaa l k walit e it di stributie ce ntrum dop leid e n pas t b ij de directe o mgeving va n degene di e wil 1994 ve rande re n de doce nt dirkje ebb e rs is werk z aam in s p ec tie v a n onderwijs ond erwijsverslag o ve r h et aan d e rijks universit eit v a n groningen jaa r 1 999 primair o nd e rwijs sdu d e n h aag 1999 verha lle n m s v erhallen woo rde n leren wanne e r j e als do c ent zi e t dat er iets in het wo o rd en onderwazen ho e vel a ken cps 1994 ond erwij s de eige n dida c tiek mo et v era n v e rha lle n m r w a l s t e en lib elle kan all e d eren o m te b er e iken dat all e l ee rlinge n bij de kle ure n h ebb e n in too n januari 1999 blz le s kunn e n blij ve n is dat ee n b e gin e e n b as is 22 25 om m ee te werk e n aan t a alb eleid bijvoor b ee ld ma a r je he bt m e er nodig inspiratie voor ho e h e t and ers ka n en toe p as b ar e k e n ni s ik zal e e rst sc het sen ho e di e e r uit kunn en zi e n om vervolge ns in te ga an op t aa lb el e id en he t koffe r je e en va n d e be sc hikbare middelen om v era nde ri nge n in h e t kad er van t a alb el e id door te vo ere n uit het koffertje b espr ee k ik vooral h e t kat ern ob se rvati e en co a ching dat e e n traj e ct s ch e ts t om veranderi n g e n in de lespra ktijk te bewerkstelligen inspiratie van een schrijver een hekel aan school is iets speciaals truien met noppen en ongewassen lijven en d ie halfslaap ze deden wat ik zei ze snoven af en toe wierpen ee n 304 m o er 2000 5 6 blik opzij dan was er een interne grap die ik niet waarom moet ik d it leren het was de rayonchef had gehoord een enkel keer een stomp geschuif gelukt om vragen bij hen op te wekken mij niet met stoelen de slappe lach en een onderdrukte om te overleven was het onsentimentele antwoord vloek maar nooit protest van zijn verhaal zo kwamen we te praten over wat ze waren bereid om zes jaar in deze halfschemer je nodig hebt om je te redden door te brengen en ze gehoorzaamden me ze iemand met een heldere kop zei dat je op school vroegen nooit waarom ze het een of ander moesten moest leren een houtfornuis aan te steken voor het leren ze probeerden het alleen de meesten ver geval dat daarna kwamen de voorstellen snel strooid uit zwa rt water van kerstfin ekman p achter elkaar 303 een van hen die er stil had bijgezeten kwam op het idee om te vragen wie bepaalde wat je moest d e ze a lin ea la s ik in 1 99 5 in de roman zwart leren ik beloofde dat ik het leerplan voor het water van ke rs tfin ekman het staat erge ns aan onderwijs aan leerplichtigen mee zou brengen het begin van een hoofd stuk dat ee n verhaal ik was die avond koortsachtig van vurige ijver ik in e en ve rh a al is mijn b el a ngst ellin g wa s kon onmogelijk in slaap komen ik kreeg het ene gewe kt dit gin g ove r i e t s dat ook mij almaa r idee na het andere mijn hersenen knetterden en bezig hi e ld e n houdt ler e n will e n le r e n e n vonkten alle po gingen om kwartj es t e late n vallen een rode map een groene map twee werkschrif jui s t op pl e kk e n waar ni e mand er op lijkt te ten een voor de continuiteit een voor voor het wacht e n geval dat ik had mijn pedagogie gevonden ik was in di e tijd druk b e zig me t h e t zo eenvoudig begon het ieder kennismoment uit uitw e rke n van de contoure n voor ee n nie u het lol voerden we in het rode schrift in voor we we methode die nti en rrt 2 ond e rwijs eraan begonnen en het afwogen tegen voor het mo est c ombine ren lat e r sch oo lslag ge no e md geval dat computerkennis tegen hoofdrekenen he t ve rh a al van ekma n werd voor mij e e n maatschappijleer en als er geen maatschappij in spirati ebron om keuz es e n uitwe rkin gen te meer was politieke pa rt ijen de europese hoofd maken voor al door d e o plo ss ing di e h e t steden ekman p 304 305 verhaalp e rso nage ki es t wat je n odig h e bt o ni je te redden d a t i s ook toen kwam de dag van de politie de rayonchef het p ri n c ipe van fun c tion eel taalond e rwijs kwam laat in de middag bij mij in de klas misschien waa r ik in di e tijd ond e r and er e druk o ver aa n was hij moe want toen ze ernaar vroegen ve rt elde h e t leze n was e n uitwerkin ge n voor a an h e t hij zonder omhaal hoe hij een boef gevangen had bed enken to c h haald e ik uit dit verhaal c m ee r inspirati e dan uit de vakliteratuur wa ar een bankrover was met zijn verloofde ontsnapt om omdat de geestdrift voor veelb elov e nde uiteindelijk vond de politie hen in een bungalow id ee en die wellicht het kwartj e late n va lle n park doodgevroren di e d e apa thie d e le e rstil s tand oph effe n voor het houtfornuis was volgepropt met houtblokken mij in mijn werk een grote drijfv ee r is en krantenpapier ze hadden er een paar doosjes verantwoord e wete nschapp e lijk e b evindin lucifer doorheen gejaagd maar ze hadden het ge n roep en dat lang nie t altijd op niet dat je trekluik niet opengemaakt di e dan dus ni e t nodig he bt he t zal ook zo ze stierven omdat ze niet wisten hoe ze een zijn d a t he t v e rhaal van ekman m e minder houtfornuis moesten aansteken zei hij was opgevallen als ik ni e t door d e vakliter a ik zag ze op het schoolplein in de vallende scheme tuur al bezig was niet con c epten als fun ctio ring stonden ze druk te gebaren dat had ik ze nog neel taalonderwij s nooit zien doen ekman p 303 304 h et verhaal v a n kers tfin ekma n e n wat het dee d is e e n v o orb eeld ik d enk dat verh al e n mijn gebo eidh e id door het verhaal w e rd in heel veel gevallen kunn e n in s pireren om versterkt doordat ik h et e nthous ia s me van de dat je er zowel de individue le situatie zorgen ikfiguur d e el wanneer er zichtbaar iets ge vreugden mogelijkheden beperkinge n in le e rd wordt hier gebeu rt iets kunt herkennen a l s er van ee n afstandj e dat je je niet kunt permitteren in het dage lijks e 2 000 5 6 moer 305 leven op kunt refl e cteren v erhalen obser twee jaar lang volgde ik de dubbele lijn van mijn vatie r efl e ctie en in s piratie d a aruit zijn dat pedagogie met de nieuwe derde klas moest ik het leuke extraatjes voor in de vrije tijd of kan er wapenfeit van de politieman herhalen maar nu als meer mee truc het werkte niet ze hadden het verhaal van het stel dat doodgevroren was omdat ze het hout hoe word je deskundiger fornuis niet aan kregen al gehoord ik moest andere verhalen bedenken en het was een moeizame sta rt bij onderwijsvern ieuwinge n en de daarmee ik merkte tot mijn verdriet dat de meerderheid het gepaard gaande des kundigheidsb e vorde ri ng groene schrift op dezelfde trage en inschikkelijke zijn boo d prac tice voorbeelden kla ssenconsul manier accepteerde a l s elk ander bedenkse l dat van tatie obs e rv atie e n c oa ching niet voor ni e ts bovenaf kwam de la a tste tijd in zwan g zi e b e rgen e a 1997 er was natuurlijk een clown hij was degene die slagt er e a 1 999 he t inzi cht dat ve rh al e n vond dat je in de eerste plaats bier nodig had om te observa tie en reflec tie tot ins piratie kunnen overleven bulderend gelach en beboer veront l e iden om te ve rand e re n daagt ook in het waardigde meisjes maar ik ging erop in en onderwij sveld het wordt ook st ee ds meer dankzij het bierbrouwen kwamen we werkelijk op gebruikt in d e aanpak rond taalb e l eid of gang t a algeri cht vakond e rw ij s zie o a mied ema 2 000 m e estringa 2000 wat i s bruikbar e ke nnis d eskundigh eidsbevord e ring werd e n wordt vaak g ro e psgewijs a ange pakt da t h ee ft het kenmerkend voor vee l onderwij s v e rnieu gevaar in zic h dat de deskundigheid die win g en is dat ze teve el v a n bov e n a f gedi c ove r ge dragen mo e t worden ni e t aansluit bij t ee rd worden dat wil niet ze gge n dat ze niet w a t d e individu el e s itu a ti e zorge n vr e u g den nutti g of zelfs noodzak elijk zijn of oplo ssin mog elijkhe den e n b epe rkingen zijn van bij ge n kunn e n be h elze n voor d e in de l esprak voorb eeld een doc e nte di e d eelneemt a an ee n tijk g evo elde problemen maa r b e le id s ma trainingsmiddag over samenw erke nd lere n ke rs onderwij sth e or etici l e erplanontwikke voor d e h el e s e c tie d e train e r ga a t nie t in op laars begeleide rs en doc e nt e n be grijpen elka ar haa r werkelijkh e id dat bijvoorbee ld klas 2b ni e t altijd what t ea ch ers know and how to c h al las ti g op vrijdagmiddag w e rke lijk nie t th a t knowl e d ge finds it s way into th eir pra c in is voor e en klass e n g e s pr e k of dat samen t i ce mu s t bec om e a eital co n ce rn of tho se w erke nd leren ho e zee r dat volgen s ie dere who want t o und e rstand and to in fl u en ce e xpe rt ook de inte rac tie en dus het ta alleren education aldu s fre e man 1996 que s tions zou mo e t e n bevord eren m a ar niet v a n de of what tea ching i s a nd of wh a t p e ople know grond komt in 4 havo die zi c h w elb e wus t in in order to t ea c h a re ab s olutely c e ntral to s ub gr oe pj es he eft op ge d ee ld di e p e r de finiti e avoid th e m is folly tor e very one c oncern e d nie t m e t e lkaa r c ommuni cere n of haar p er with e du c ation wh en th ese qu es tion s a re soonlijke voorkeur vo or kl ass ik a l e uitleg ignore d the imm e dia te daily intimate know waar je bijna ni et m eer voor uit mag komen l e dge of t ea c h ers and learners is belittl e d omdat dat de band in d e gro e p tu ssen haar becau se it is ov e rlooked and trivialized like en d e g ro ep en ha a r dra ng tot h et v ertellen wi se th e work of polic ymak e rs and curricu van verhalen beter uit d e v e rf laat k o men lum d e ve lop e rs is jeop a rdize d b ecau se the ir dit b e te kent ni e t dat h et te a lle n tijde propo sals a re not bas ed on so lid foundation zinloos zou zijn een sc holingsmiddag t e g e fre eman 1 996 p t to ven of bij te wonen h e t l aat wel zien dat ide een over ho e het b e t er kan w endbaar belan grijk i s de gehanteerd e opva tting over moet en zijn voor jou als do cent ande rs wa t lesge v e n i s fre eman li c ht dri e opvattin worde n h et trucj es wat in de en e kl as werkt gen to e ik kopp el er drie ma ni eren van w e rkt in e en a nder e klas ni e t e n goud e n deskundigh e id s be vord eri n g aa n gr e p en moet j e telk e ns weer opnieuw do en wie lesgeven b e sc houwt als een v e rzame ekman nog eens ling ge dragspatrone n vindt da t het sp e cifieke dez e docent en de z e kla s a ll een m aa r a fl eidt 306 m o er 2000 5 6 van waar het om gaat hij of zij zal ook van wat moet er anders mening zijn dat verande ri ng in de lespraktijk een kwestie is van aan en afleren van gedrag voordat observ aties klassenconsultaties in de meeste deskundigen zullen het er echter te rvisie etcetera een doel in zich worden in over een s zijn dat ook opvattingen redene plaats van mogelijk zinnige instrumenten ri ngen en intenties van een docent zijn of eerst de vraag naar welk probleem opgelost haar lespraktijk bepalen van tevoren vaststel moet worden in de laatste decennia afhan len wat je lesdoelen zijn en daarop reflecte kelijk van de regio va ri erend van pakweg ren pas t daarbij wanneer lesgeven gezien de rtig tot vijf jaar zijn er in e e n klas in het wordt als een gecombineerd resultaat van voortgezet onderwijs st eeds meer lee rlingen weten en gedrag ligt rationele reflectie en die naar verhouding een taalachterstand heb planmatiger doelbewuster werken als middel be n naas t de rijkdom die een multiculturele om veranderi ngen te bewe rkste ll igen voor de school met zi ch meebrengt zijn er onte gen h a nd zeggelijk proble men op het gebied van bij maar zoals vrijwel iedereen in de praktijk voorb ee ld schoolse taalvaardigheid de wis e rvaart verv a agt h e t ra tionele planmatig e kundedo ce nt k a n er ni e t m eer automati s ch invu lle n van de lessen naarmate men ve rd e r v a n uit g a a n dat h e t b e g ri p v erh ouding in de van de l erarenopl e idin g v e rwijd e rd is do cen co nt ext va n zijn vak ogenblikke lijk be gr epen ten blijk en v aak af te wijken van een voor wordt taal i s een b e lan grijk in s trument om ge nom en l esplan of le spl annen te h e bb en di e t e kunne n l e ren en wi e onvoldoende ta a l ee rder visu ee l dan verb a al zijn en wat h e t va ard i g is zal daardoor in nage no e g a ll e be langrijkst i s de plannen zelf en de uitvo e vakk e n probl e men hebben ri ng ervan zijn sterk afh an kelijk van de gro e p sind s een jaar of ti en wordt taalbeleid gebruikt waaraan onderwijs gegeven wordt als koepelterm voor all e maatregelen die freeman ziet l es geven als iet s dat p er defini g enom en moeten word e n om aan dit soo rt tie contextafhankelijk is de klass en s ituatie i s probl e m en te werk e n of positieve r gefor niet een setting voor impleme ntatie van muleerd om ervoor te zorgen dat all e leerlin ideeen maar het interpretati e kad er voor d e gen ong ea c ht hun taalacht ergrond optimaal docent w e ten hoe je go e d taal onderwijs onderwijs kunnen krijgen geeft is per definitie co ntextual know ho w hij er zijn dive r s e definitie s in omloop maar de ziet lesgeven zelf als de manier om t e ond e r essenti e van taalb eleid is dat alle docenten op zoeken wat e r s peelt in de klas en vo eg ik s chool aan de voortge zette taalverwe rving eraan toe de m a nier om va st te stell en wat v a n hun leerlingen werken verder i s het wel ni e t werkt th e complexity of teac hing woord beleid in de sa menste lling van b elang cannot be cleane d up simply by pretendin g it bij taalbe le id gaat het zowel om maatre gel e n is not ther e order ca nnot be forced on to ir op h et organisa to risc h e vlak a l s op h et onde r b y w ri ting and talking in a de tache d vo ice wijskundi ge vlak a bout ets me ssin es s p 107 fr e eman zi e t voor d e impleme nt a ti e van taalbele id zijn daarom v e rhalen e n g espre kk e n a ls bet e re inmidde l s diver se in strument e n o ntwikke ld middel e n om kenni s over le s geven ov er te er is litera tuur over school s e t a alvaardigheid dra ge n d a n theoreti sc he weten sc happ e lijke er is lesmateriaal ges c hrev e n r ece nt ver ges c hriften sc h ee n het koffe rtje bedoeld om in de ve e l het a rtikel van freeman verwoordd e en h eid van wat al ontwikkeld is de we g te verklaarde voor mij in elk geval wel het kunnen vinden inzi c ht dat ik langzamerhand ook door kij ken en luisteren op scholen had opgedaan het koffertj e wil bijvoorbeeld taalbeleid van de grond komen dan moeten e r manieren van d es het koffertje is bedoeld voor begeleiders kundigheid s bevorde ri ng gezocht worden die s choolleide rs taalbeleidco rdinatoren of an voortkomen uit en aansluiten op de verhalen deren die taalbeleid in het voortgezet ond e r uit de klas obse rvatie en coaching ontdekte wij s wi ll en invoeren of versterken in het ik kan daa rv oor een middel zijn koffe r je zijn beproefde scholingsopzetten e n 2000 5 i6 moer 307 invoeri ngs mod e llen te vinden verder wordt om een asp e ct van taalbeleid in te vo e ren v e rw e zen naar andere bruikb a re midd e len door observatie en c oaching het biedt de het b e tre ft ess entiele thema s voor ta albel e id voo rtrekke rs of b ege l eider s van de imple zoals lezen als schoolse taalvaardigheid en mentatie v a n taalbeleid tips en hulpmiddelen s amenwerkend le ren wat d at b e tre ft i s het om e en o c traject uit te voeren globaal koffertje op e nkele nieuw ontwikke lde onder ge nomen b eantwoordt h e t katern de vragen d e le n n a ni e t meer dan ee n h a ndz a me verza waar o m hoe dan wie en hoe verder me lin g e n e en overzicht van wat in de laats te waa ro m zo u je is dus de eerste vraag die ti e n jaar op het gebied van taalbeleid ontwik beantwoord wordt keld i s de kern v a n de aanbevolen aanpak echt e r is r elatief nieuw obs ervatie en coaching ve ran deren en wi j ze r worden gaa t b et er me t als methodi ek om taalbeleid daadw e rkelijk te behulp van and e ren i s de opening s zin je impl e menteren hand e l en con c ree t aanpa s sen of v ern ieuwen wordt e e n stuk makke lijker als je tijd e ns dat he t koffertje b estaat uit kate rn en een alge ve randeri ng s proc e s m eede nk ers e n mee kij me e n ka t e rn gaa t in op het opze tten van kers he bt d at geldt ook voor de do ce nt bij taalbeleid de ande re katernen zijn gewijd d e uitvoeri ng va n taalbeleid in d e kl a s aan veel s c hol en he bb e n z i ch d e afgelopen j ar e n l eesa a npak over h e t leze n van s choolboek m et de invoeri ng van taalbe leid b e zigg ehou tekst en den en de e rva ri ng l e ert da t het ineffec ti e f is vrage naanpak ove r het be a ntwoorden van e e n sc hool binnen te stappe n e en sc holing te vragen bij schoolboektek s ten geve n e n weer te v erdwijnen wannee r je woord a anpak over het l e ren v a n e n o mgaa n zoals bij taalb ele id wilt b e reike n d a t docen met onb ek end e woorden t e n in hun dage lijkse praktijk ve rand eri ngen same nwe rk e nd leren doo rvo eren zijn er vee l m eer s tapp en nodig het vut mode l over een taakge ric hte aa n elk e do ce nt zal de gel ege nh e id moet e n krij pak voorb e reid e n uitvo e ren terugkijken g e n zi c h d e ni euw e inzi c ht e n e i ge n t e mak en stru c tuur in de les e n di e o p ee n wijz e di e het b este bij hem of in de laa t s te dri e kate rnen gaat het om ee n h aar p ast te integrer e n in zijn h a ar we rk did ac tie k di e h e t taal le ren voor all e lee rlin ge n b evorde rt elk ka t e rn va n het kofferje be va t ee n ch e ck li st de c hecklists zijn b e langrijke instrumen elk k a te rn b e vat e en kort e to eli c htin g waar t e n bij ob se rvatie e n co a ching d e lij s te n o m h et onderwerp r el evant is voor taalb el e id mak e n co n c r ee t ho e ee n ni euwe aa np a k handr e iking e n bij het g ev e n v an ee n sc h o ling l eesaanpak o f samenw erke nd l e r e n bijvoor o ve r het ond e rwerp aand a chtspunt e n e n be eld me rkb aar zou mo e ten zijn in d e le sse n e ventue el s tappenplann e n e n bruikba re m e d e punten di e geobserveerd word en e n waar thoden voor de implementati e checklists met op gec oa cht wordt mo e t e n imm ers zowe l a andac htspunten voor een ob servatie in d e les spe cifi ek al s r e levant zijn h e t h eeft g een zin e n v erwijzing e n naar ac htergrondliteratuur te hor e n d a t j e mee r moet do en a a n woord e e n v m so katern geeft bij e lk katern sp ec i v e rwe rving ev enmin i s he t zinvol of pr et fie ke informatie en aandachts punten voor tig na een obse rvatie die e rtoe moet dienen praktijkond erwij s e n leerwegonder s teuning dat j e je manier van mo e ilijke woorden h e t katern obse rvatie e n coaching sch etst e en uitl eggen verbetert vooral opm e rkingen te traject voor h e t implementer en van een krij ge n over j e m a ni e r van orde houd e n a sp ect v an taalb eleid in een o c traject wordt me estal eerst me t het katern observatie en coaching e en kl e ine groep do centen gewerkt waarna m ee rder e docente n betrokken worden het kat e rn besc hrijft gedetaille e rd en voor he t katern b espree kt de v olg e nde s tappen zien van praktijkvoorb e elden een obse rvatie en coachingstraj e ct o c traject een traject stap i duide lijkheid over en commitmen t 308 moer 2000 5 0 t a v het o c trajec t moete n ex tra uren krijgen het manage m ent stap 2 reflectie op de taal onderwijspraktijk moet kortom voldoende commitment heb stap 3 een training in observere n ben om een oa c traject te faciliteren stap 4 observatie s wanneer niet alle betrokkenen gemotiveerd stap 5 bespreken observaties en verbeterpun zijn kan e e n oac traject beter niet ges tart ten worden vooralsnog niet tenminste dan stap 6 v e rbreden opbrengste n kan beter naar andere vormen van d eskun digheidsbevorderi ng gezocht worden een de thema s van taalbel e id zoals die in de van boven opgelegde deelname aan obse rv eren kate rn en van het koffe r je voorkomen kun e n coaching is even weinig vruchtba a r als n e n ac hte reenvolgen s en cumulatief in e en v e rplicht n aar een studi ed a g gaan observ atie en coachingstraject aan d e orde komen g esta rt kan word e n met d e leesaan in de eer s te fase zal een groepje betrokken pak volge ns de hierboven bes chrev en s tap docenten m a ximaal 8 worden gevormd pen da arna kunn e n voor de ander e thema s voor de samenstelling zijn e r versch i llende ac hter ee nvolgen s t elke ns d e s tapp e n 4 tot en mo ge lijkh ed e n met 6 ge z e t word e n voor d e eerste ronde do c enten die hetzelfde vak ge ven van d e z es st a ppen moet e e n school minima a l docenten die met dezelfde methode werken e en h alf schooljaar nemen beroepsge ric ht e zaakvakdocenten e n taaldo c e nt e n st ap t l ee rlin ge noverl egge n rond ee n groe p l eer linge n ni e m and kan in z n e entj e een onderwij s ver a nde ri ng b e werkstelli ge n dat onde rvindt de s ta p 2 ikfiguur uit ekman s v erhaal ook op een oud e ravond maken de oud ers boo s e n gesc hokt i ets will e n ve rand e re n zond e r te wet e n wat duidelijk dat h aar onde rwijsverni euwin g en d e s ta nd van zaken is is op z n zac hts t ge z eg d ongewens t zijn onh a ndig wa arom zou j e je lespraktijk ver and e ren al s ni e t duidelijk i s wat er dan pr eci es de rector was gaan staan en keer op keer deed hij ve rbeterd zou kunnen worden en hoe zijn mond open zonder dat er wat uit kwam maar voora fgaa nd aan ob se rva ti es i s h e t zinni g zijn pogingen waren niet serieus ze knapten im om me t elkaar of met ee n extern begele ider mers het vuile werk voor hem op t e prat e n over h o e je aankijkt te gen taal ten slott e bleven wij alleen achter hij en ik h ij zei b eleid onderwij s je l ee rlinggroep e n d e dat hij tenminste gedeeltelijk begreep dat er een g e bruikte lesmethodes en w elke visie je h ebt pedagogisch idee achter mijn oefeningen met de op j e eige n vak leerlingen zat maar dat was allemaal te excentriek en zoals de loodgieter opmerkte het leek eenvou voorbeeld diger om de dingen op de gewone manier te leren een vakdocent kan minder gemotiveerd zijn om aan p 311 een o c traject mee te werken hij blijkt taalbeleid nu ttig te vi nden maar ziet het als iets extra s dat de recto r zegt nog je z it vo l ideeen da a r is het hem nog moeilijker maakt met zijn klassen de ni e ts mis snee maar goede idee e n ov er onder einddoelen te halen door dit beeld te bespreken wijs moeten een draagvlak hebbe n ook bij wordt de mogelijkheid gecreeerd dat hij zijn visie taalbeleid en in het bijzonder bij e en oac en motivatie verande rt zodra iemand voor hem traject g e ldt dat all e b e trokkenen inzet moe aannemelijk kan maken dat hij zijn vakinhoud juist ten kunn e n en wi lle n lev e ren instemming en effe ct iever kan overdragen als hij bijvoorbeeld in motivati e van alleen ee n docent enteam of samenwerking met collega s aandacht besteedt taalbeleidwerkgroep is onvoldoende wan aan de woordaanpak neer docenten bij elkaar gaan obs erv eren uit het koffertje katern obse rvatie en coaching mo et er wellicht ve rvanging geregeld worden v oor de ur e n dat zij ob serve ren of do c enten in aa nvulling op een eerste gespre k is een 2000 5 6 moer 309 kennismakingsobserv a tie aan te bevelen door tips bij het observere n een extern begel e ider of docenten onderling om een indruk te krijgen van hoe iemand het 1 probeer de afspraak voor het obse rv eren g ekozen th e ma bijvoorbeeld leesaanpak uit zo te plannen dat je altijd tijd hebt na te w e rkt bespreken bespreek het liefst direct na de les je observaties en de reactie van de ander stap 3 daarop op ee n van de ee rste bije e nkomst e n mo e t 2 zorg dat je vooraf goed duidelijk hebt wat ob s e rv er en als va ardi g h e id centraal staan d e het verbeterpunt is van degene bij wie je gaat obse rveren het is belangrijk dat jij en degene b e doeling is dat i edereen ziet wat het belang bij w i e je obse rv eert hetzelfde beeld hebben van obs erva ti es i s e n geoefe nd hee ft m et ho e van wat de ander in die les wil uitproberen je die h et bes te kunt uitvo e ren dat i s he el goed te do e n met e en vide o waarop te zien i s 3 ga niet vooraf of achteraf in discussie over h o e een onbekend e ande re do ce nt lesge eft of jij het verbeterpunt irrelevant onhandig of in het kate rn s taan tip s bij h et ob s erv e re n zi e wat dan ook vindt afbeelding i 4 spreek af dat leerlingen van tevoren weten stap 4 dat jij er zult zijn en dat ze weten wat je rol is zodat ze je niet als extra vraagbaak of iets gedur ende een lan ge re p eri od e zu ll en d e dergelijks gebruiken docent e n ob serv e re n en word e n geob se r 5 verplaats je tijdens het observeren zoveel v ee rd minimaal drie keer ma a r bij voork eur mogelijk in de leerlingen v e el v a ke r v erbe terpunt e n s pelen ee n be langrijk e rol bij ob serv ati e en co ac hing d e 6 noteer het verbeterpunt noteer zoveel ge observeerd e kiest voor afgaand aa n de ob mogelijk objectief wat je waarneemt maak serv atie ee n punt uit waar hij zij fee dback op een extra kolom of markeer op een andere wil h e t ve rbeterpunt manier je opmerkingen interpretaties waar dering alternatieven voorbeeld een docent zegt ik werk vrij veel met groepswerk 7 beperk de nabespreking tot alles wat met het verbeterpunt van de ander te maken maar het kost altijd erg veel tijd voor de groepjes heeft ook werkelijk aan de slag gaan misschien kan mijn manier van instructie geven vooraf beter zijn 8 stel in de nabespreking eerst aan de orde verbeterpunt is instructie geven voor een samen wat je gezien hebt controleer of de ander werkopdracht zijn vraag aan de observant kijk hetzelfde beeld heeft laat de ander dan eens hoe ik dat doe en wat er verbeterd kan zeggen hoe hij zij zelf oordeelt over het worden uitproberen van het verbeterpunt geef dan uit het koffertje katern observatie en coaching jouw reacties wanneer je vindt dat het beter kan geef dan tips geen kritiek begin een sta p 5 uitwisseling van inzichten geen fel debat 9 formuleer samen wat de observatie en de het ob serveren maa r m et name h e t al dan nabespreking opgeleverd heeft ter lering voor niet s lag en in het doorvo e re n v a n verbeter jullie en potentieel voor anderen let wel punten moet m e t enige re ge lmaat be s proken feedback over iemands lesgeven is in eerste word en in p ri n cip e ka n d a t uitsluit e nd op instantie persoonlijk en vertrouwelijk pas als individue le bas is een bege l eide r spre e kt me t de lesgever wil kan het in breder verband de do cent of ee n koppel doc e nten b espreekt bijvoorbeeld een groepsbijeenkomst een rol met elkaar de v oortg a ng maar bij taalbe leid spelen gaat h e t o m ee n v e randeri ngs pro ces voor a lle docenten uitwis sele n in bre der verband is afbeelding i uit het koffertje katern observa daarom zinvol h e t maakt het v ormen van tie en coaching 310 moer 2000 5 6 een gezamenlijke visie naast ruimte voor individuele verschi ll en bij uitstek mogelijk gespreksmodelle n uitwisselbij eenkomsten zijn momenten waar het verhalen vertellen van fre e man een doel basis om afspraken vooraf te maken en belangrijke plek kan krijgen voorbeelden in de noodzakelijke veiligheid en opbrengst te de catego ri e wat ik d oe en heel go ed werkt horen verkrijge n en vertellen is meestal erg inspirerend in er zijn verschillende modellen belangrijk is telkens dat het melden van de kwestie advise feite gaat het hier om gro e pscoaching h e t ren en verhelderende vragen stellen niet on katern biedt gespreksmodellen en gesprekr e ontwarbaar door elkaar gaan lopen gels om d a t effectief en veilig in te ri chten de structuur is altij d zi e a fbeelding 2 n aas t het profiteren van 1 formuleren van de kwestie e lkaar s oplos s ingen en visi e i s in de groep s 2 informatieve ronde ter verhelderin g c o ac hing pl a ats voor de inbr eng va n de 3 adviezen die geen verborgen kritiek zijn ex terne coach di e k a n voor zijn haar input 4 plannen en kiezen wat ermee te doen onder andere de and e re katernen van he t voornemens maken die concreet en uitvoer baar zij n koffer je gebruiken 5 terugkijke n stap 6 g es pre ksr e ge l s voor groepscoaching zoal s ge zegd be gint een o c traj ec t m ees tal 1 er is een voorzitter in het begin is dat de me t e e n kl e in e gro e p do ce nte n uite raard i s begeleider eventueel kan in een latere fase de h e t de bedoeling dat h e t a antal b e trokken en rol wisselen gesta a g groei t dat kan op all erlei manieren 2 van de bijeenkomsten worden door de ge b e ure n het vorm e n van m eer w erkgro ep en begeleider verslagen gemaakt waarin de voor o c al dan ni e t me t ond ersteuning van e e n nemens en tips gemarkeerd zijn va n de oudge diend e n is ee n mogelijkh e id 3 niet alleen de voorzitter maar iedereen is ook h e t overdra gen van wat de w erkgro e p er verantwoordelijk voor dat iedereen mag uitpraten en ook de zwijgzamen aan het l ed e n ge lee rd h ebb e n i s z ee r zinvol e n ee n woord komen manier om de opbren gs ten v e rder te v e rs pr e i 4 wie een kwestie inbrengt dient dat voor te den op basi s van d e ve rb e te rpunt e n en tip s bereiden en zo precies mogelijke vragen te van andere n daarbij kan bijvoorb ee ld ee n stellen wat vinden jullie hier nu van is te tipboek of werkvorm enmap voor co llega s vaag gemaakt worde n and e re vormen van ov e r 5 men dient open en respectvol te zijn zich dra c ht zijn ook mo ge lijk al s een sc hool ervan bewust dat vele wegen rome bereiken bijvoorb e eld elk j aar e e n studi edag orga ni en ervan overtuigd dat iedereen zijn best doet see rt kunnen de we rkgroepdo c enten daar ook al levert dat volgens jou geen merkbaar work s hop s voor hun c o llega s ve rzorgen resultaat op tot slot afbee lding 2 fragmente n uit bijlage n in het koffe r je katern obs ervatie en coaching e en kamele on verand ert adequaat e n van daarbij belangrijke voorw a ard e n uiteraard n a ture het i s d e vr a a g of hij contextual kno w zu ll en s oms een informati ebu lletin een le how ge bruikt om dat te do e n al s docent zul zin g e e n s tudi e dag of een bo e k aanvullend e j e da t w el mo et en verbetering e n doo rvoe of me e r geeige nd e midd e len zijn o m je kn o w ren in de lespraktijk kan a ll een als je co ntex h o w uit te breid en tual know h o w wordt u i tg e breid d a t bete kent in mijn e igen werk beg e leidde en bege dat die de s kundigh e id te n eerste erkend en leid ik sv e do c enten in een observatie en ge hoord moet zijn e n te n tweede toeg a nke coachingstraject op dit mom e nt zijn we lijk moet zijn praten kijken luisteren en met een aantal vo scholen zo n traject be w ee r praten in e en observati e e n coachingstra gonnen er zijn v eel po siti eve reac ties zoal s je c t lijken mij d aar bij uitstek ge schikte het is lu xe e n voelt als een s oo rt cadeautje middel e n voor motivatie en fa cilitering zijn en j e lee rt anders te kijk e n naar de le sstof e n 2000 5 6 m o er 311 de c ursisten uiteraard zijn er ook twijfel s en richard vollenbroe k weers tand waarom zeg je niet gewoon hoe het moet je hebt dat to c h al in je hoofd zitten zei een docente het i s jouw de s kun digheid toch een reactie di e lijkt op ek met mile naar d e man s loodgieter n e e het is mijn de s kundig heid niet ik kan meekijk e n meeprat en praktijk maar welke luisteren en daarbij waar nodig mijn kn o w h o w inbre ngen soms door een brug te slaan praktijk tus s en theoretis c he literatuur e n praktijkve r h ale n gebruikerservaringen met ik hoop da t verhalen een belangrijkere plek ga an innemen bij a lle inspanninge n taal mile nederlands op de pab o ond e rwij s te v erbeteren d e ikfiguur in ek mans ve rh aal ge e ft het uiteind e lijk op er zijn v e rh al en die bete r aflop e n noot en l iteratuu r het expertisece ntrum ne derlands h eeft de laats t e jaren prog ramma s ontwikk e ld waar we als oplei in les io6 s e pte mber 2000 blz 36 3 8 dings d ocen te n ned erlands op de hogesch oo l edith ve rsch een ook ee n artike l van dirkje ebb e rs st ein onde rwijsce ntrum twe nte xss oct m e t ov e r h e t katern obse rv ati e e n c o ac hing uit plezier gebruik van z ijn g aan make n he t g aa t o m het koffertje de invalshoek da a r i s hoe het de producte n van d e projec tgroep nr ile ne der voo rtge ze t onde rwijs kan leren va n wat er in lands die o nde rdelen op d e mark t h eeft ge bra cht h e t sv e v e ld gebeurt enige ove rlap tusse n d e va n wat ee n co mplet e multim edia le l eero mgeving artikel e n in b eschrijvingen is onvermijdelijk ta al d idac tie k m oe t ga an w o rde n voo r pa bos tude n t en paus 1 99 8 op dit m o m ent zijn drie d e l e n bergen t e a een staalkaart v o or l esobservati e e n opge le v e rd m ri e r g aat ov er h e t b eh oud van de inte rvis ie verantwoording e n ins trum ente n st a al lees m o tivatie b ij begrijp end e n s tudere nd l ezen in k aarte nre eks nr 5 tilbur g mes oconsult groep 6 e n slu it aan b ij h e t new wa v eprog ra mma b v 1 997 van elsdck e r ve rhoeven 1998 dit program ekman k zwart water am s t e rdam uit geverij ma is het o uds te uit de se rie ee rs t e pra ktijke rva b ert bakker 1 993 ringen zijn in moer 1999 5 gepublicee rd van de r fre eman d re defining the relations hip b e t lee uw 1999 ween r esea rch a nd wh a t t eac h e rs know in 1rrrle 2 h eeft als t ite l omga a n me t v e r schillen k m bailey d nunan e d s vo ices from bij b eginnende ge le tterdhe id he t laats te pro th e language glasstoo m camb ri dg e cam g ramm a ee n maand g el ed e n gereed gekomen bri dge universi ty pre s s 1996 blz 88 114 hande lt o ve r m onde linge co mmunicati e e n s luit ka a tee mell m e a he t koffertje atla s ond e r precies aan bij het gelijknamige project van h et wij s advies gro e p amst erdam 2000 exp e rti sece n trum wa arvan r es i da mhui s e n piet mees tringa t ove r d e invoe ri ng van ta a l ge litj ens projectle ider z ijn dit art ike l gaat ov er de ri cht vakonderwijs in l e vende tale n tijd wijze waarop wij als vakgro ep ned e rla nds op de schrift nr 3 oktob e r 2000 blz 20 3 0 pabo nrrte ned erlands h e bben ge int eg ree rd in on s mie de ma m veranderen va n binnenuit in c urriculum levende tal e n tijdschrift nr 4 d ece mbe r 2000 t p slagter s e a coa ching in h e t vo o rtgezet e n sec undair o nde rwijs amersfoort ep s 1 999 hoe ziet mile nederlands eruit elk programma maakt gebruik van de volgen de set gereedschappen in de eerste plaats is een aantal videofragmenten opgenomen met au 312 moer 2000 5 6