Intercultureel onderwijs, moedertalen anders dan standaard-Nederlands en taalbeschouwing

herman giesbers sjaak kroo n i ntercultureel o nderwijs moedertalen an ders dan standaard nede rland s en taalbeschouwin g taalonderwijs op de basisschool tenslotte houdt acculturatie in dat de in houd van alle taalonderwijs intercultureel constateren dat er in toenemende mate al l och van aard is intercultureel onderwijs ico tone kinderen deelnemen aan het nederlandse moet een rol spelen in alle vormen van taal onderwijs en dat derhalve dit onderwijs zal onderwijs niet als weer een nieuw vak moeten veranderen van monocultureel naar maar als een aantal samenhangende veran mult i culturee l is geen kunst op beleidsn iveau deringen in heel het onderwijsproces en op zien we deze constatering voor het eerst in de alle scholen met en zonder allochtone leer acculturatie v i sie van het bele idsp lan culturele lingen ico heeft consequenties voor de le minderheden in het onderw ijs m i nisterie van raar de leerlingen de diverse vakinhouden o w 1981 die v i s ie imp l icee rt daar een de keuze van werkvormen en leermiddelen meerzijdig proces van het e l kaar leren kennen en de inrichting van school en klas cen aanvaarden en waarderen en het zich open traal criterium hierbij is dat ico streeft naar stell en voor e l kaars cultuur of elementen daar een positieve houding ten aanzien van an van op cit p 6 het geven van concrete ders zijn het werken aan een kritisch aanwijz i ngen voor de onderwijspraktijk i s een relativerende en onderzoekende houding te stuk moeilijker op be l eidsniveau zijn die dan genover de eigen cultuur bij autochtone en ook nauwelijks te v i nden ook n iet in de re allochtone leerlingen zal daarbij onmisbaar cente notitie ove r i ntercu l tureel onderwijs mi zijn nisterie van o w 1984 we gaan ervan uit dat de genoemde drie voor ons heeft de acculturatie visie toe aspecten van het taalonderwijs in een multi gespitst op het taalonderwi js consequenti es culturele samenleving nauw met elkaar samen op drie niveaus di e nauw met elkaar samen hangen ico kan er enerzijds voor zorgen dat hangen zie ook aclo m 1982 en nijmeegse bepaalde aspecten van de talen van allochtone werkgroep taald idact i ek 1985 kinderen ook aan bod komen bij de nederland op de eerste plaats past b i nnen de se leerlingen zodat in ieder geval ten dele accu lturatie vis ie dat taalonderwijs aan voorkomen wordt dat alleen de allochtone dacht besteedt aan taa l variatie en taald i ver leerling met een andere taal en cultuur in siteit dat wi l zeggen aan autochtone en al aanraking komt anderzijds kan ico ook met lochtone dialecten en ta len naast de neder betrekking tot het nt2 onderwijs inspireren tot landse standaardtaa l onderwijs in het ne werkvormen en lesinhouden die het elkaar le derl ands op de bas i sschoo l is voor l ang niet ren kennen aanvaarden en waarderen bevor alle leerlingen moede rt aalonderwij s we zu l deren de mate waarin ico een rol kan spelen len het dan ook niet zo noemen voor ver in het oetc en nt2 is afhankelijk van een schillende groepen a l lochtone kinderen i s groot aantal factoren zoals het al of niet aan taalonderwijs n i et alleen onderwijs neder wezig zijn van allochtone leerlingen het be l ands maar ook onderwijs in de moeder schikbaar zijn van een buitenlandse leerkracht taal het beschikken over faciliteiten als extra taak a cculturat i e betekent verder dat er een leerkrachten voldoende ruimte voor allerlei doordachte en uitgewerkte d i dactiek is voor vormen van differentiatie enzovoort nederlands als tweede taa l nt2 onder in het volgende zullen we vooral laten zien w i js nederlands voor a l lochtone kinderen is hoe ico een rol kan spelen in taalonderwijs tweede taalonderwijs waarbij gestreefd zoals we dat hierboven kort geschetst hebben moet worden naar een zodanige monde daarbij willen we recht doen aan de gedachte linge en schrifte l ijke beheersing van het ne dat ico in alle scholen een rol moet spelen derlands dat een volwaard i g functioneren immers alle leerlingen niet alleen die in in de nederlandse samen leving mogel i jk i s amsterdam of utrecht maar ook in ottersum 11 6 reutum of midde l aar groeien op in een multi onderscheidt dekkers drie stappen leren etnische samenlev i ng en moeten daarop wor stilstaan bij taalgebruik taalgebruik leren in den voorbereid het leren waarderen van an terpreteren en maatregelen leren nemen voor ders zij n kan bij u itstek beginnen bij de meest nieuw taalgebruik zowel het gebruik van taal vari erende cultuuruiting van de mens de taal als de structuur van taal kunnen daarbij cen taalbeschouwingsonderw ijs l ijkt ons de meest traal staan maar omdat systematisch lesmate aangewezen weg om in het kader van taa l on riaal hiervoor nog ontbreekt doet dekkers derwijs interculturele doelstellingen te verwe suggesties voor taalbeschouwingsonderwijs zenlijken di t intercultureel taalbeschouwings over een groot aantal min of meer losse on onderwijs kan volgens ons namelijk gereal i derwerpen rolpatronen scheldwoorden seerd worden op alle scholen omdat het altijd taalspelletjes schooltaal thuistaal etc kan starten vanuit de concrete taa l situatie in lammers 1983 1984 gaat uit van een ge de klas een s i tuatie zonder enige vorm van wone klassesituatie waarin leraar en leerlin taalvar iatie is wel haast ondenkbaar gen taal gebruiken met elkaar communiceren voordat we deze gedachte verder u itwerken in die context kan zich een taaluiting voordoen gaan we eerst ko rt in op het begrip taa l be die de leraar of leerling als uitzonderlijk er schouwing vaart dat kan een uiting van een van beiden zijn maar ook een zin of woord uit het aard taalbeschouwingsonderwijs rijkskundeboek de les wordt nu stilgelegd en er wordt op die taaluiting nader ingegaan er uiteenzettingen over taalbeschouwing begin worden meer voorbeelden van gezocht die nen vaak met een historisch overzicht van de worden bij elkaar gezet en met elkaar vergele discussie over het voor en tegen van traditio ken op basis daarvan wordt een regel gefor neel grammatica onderwijs liever dan die ge muleerd die het specifieke van de verzamelde schiedenis nog een keer te herhalen zie sturm voorbeelden verklaart de oorspronkelijke uit van de ven 1983 voor een overzicht val ing wordt vervolgens beschreven in termen len we met de deur in huis sinds het advies van de geformuleerde regel zo n regel kan lig over het grammatica onderwijs in de lagere gen op het niveau van het taalsysteem bij school van de aclo m 1978 is er over taal voorbeeld ter verklaring van zij loopt versus zij beschouwing heel wat geschreven centraal in lopen maar ook op het niveau van het taalge die bijdragen lammers lentz van tuijl bruik bijvoorbeeld van u versus je jou als de 1984 geven een overzicht staan veelal juist uiting verklaard is gaat de oorspronkelijke les die vragen die het aclo m advies onbeant weer verder de gevonden regel is voortaan woord liet wat kan taalbeschouwingsonder bekend en kan gebruikt worden wijs als alternatief voor het traditionele ontle in een recente publikatie van het slo project den en woordbenoemen allemaal inhouden taalvaardigheid in de basisschool gaat hagen waar is het goed voor en hoe geef je het in 1984 in op de mogelijkheid de door hem in dit artikel gaan we slechts in op enkele bijdra sociolinguistische zin uitgewerkte monitor gen die gericht zijn op basisschoolleraren theorie te verbinden met taalbeschouwing in 1981 verscheen als vertraagd antwoord sonderwijs zie ook het artikel van meestrings van de aclo m zelf de nota over onderwijs van tuijl in dit nummer de monitor is op in taalbeschouwing aclo m slo 1981 te vatten als een bij de taalgebruiker inge de nota biedt een handreiking voor basis bouwd mechanisme dat diens taal controleert schoolleraren die een discussie willen voeren het gaat daarbij om een controle op drie ni over de inhoud van hun taalbeschouwings veaus referentieel als de aandacht de inhoud onderwijs daartoe zijn mogelijke inhouden van de uiting betreft interactioneel als de doelstellingen en vormen van organisatie van communicatieve functie aan de orde is en nor taalbeschouwingsonderwijs geinventariseerd matief als de vorm gecorrigeerd wordt als de er wordt geen keuze gemaakt bovendien be monitor werkt leidt hij waar nodig tot correc vat de nota voorbeelden van taalbeschou ties bijvoorbeeld bij interactionele monitoring wingsonderwijs uit de praktijk eveneens in wil je ik bedoel wilt u even komen op zo n 1981 verscheen in de reeks werkplan taal een moment is er sprake van aantoonbaar werk deeltje over taalbeschouwing dekkers 1981 zaam hoewel vaak onbewust metalin wat de aanpak van taalbeschouwing betreft guistisch bewustzijn en daarom bieden d e 117 onderscheiden niveaus van monitoring een in d it arti k el sluiten w ij aan bij d e benadering goed aanknopingspunt en een ordeningsprinci van taa ldid actiek aan de basis d at b ete kent pe voor taalbeschouwing dat w e k iezen voor de beschou w ing van ech te in de nieuwe druk van taaldidactiek aan de taal via een aan p ak van beschrijven verklaren basis wordt taalbeschouwingsonderwijs om beoordelen en toepassen zonder da t d eze schreven als die momenten in het onder stappen steeds allemaal en met evenveel g e wijsleerproces waarop de leerlingen en de le wicht aan d e orde hoeven te z ijn in een con raar bewust op een gestructureerde en doelge crete les we best eden d aar b ij zo w el aan richte manier kijken naar spelen met naden dacht aan de taalstructuursystematiek als aan ken praten en schrijven over taal en taalge d e taal gebrui k ssys t ema tie k en hanteren als bruik daarbij gaat het niet alleen om de doelstelling d e verb eterin g v a n de ta a lvaard ig taalstructuursystematiek maar ook om de heid in co m municatieve zin h et gaat hierbij in taalgebruikssystematiek als aanpak voor taal eerste inst antie om vaardigheid in d e n ed er beschouwing worden vier stappen landse stan d aar d taal voor alle leerling en m et voorgesteld het gekozen uit g angs p unt is echter principieel beschrijven wat staat er precies d e mo g elij kh eid gegeven t a albeschou w in g son verklaren waarom staat het er zo der w ijs zoals hierboven omschreven niet te be beoordelen wat vind ik daarva n per k en tot h et standaard n ederlands maar toepassen wat kan ik ervan leren voor mijn ook aandacht te besteden aan d i a lecten v a n eigen taalgebruik het n ederlands en aan allochtone talen en de deze laatste stap verwijst direct naar de daarin aan w ezige varieteiten en variatie a ls doelstelling van taalbeschouwingsonderwijs zodani g kan onder w ijs in ta al beschou w ing een die de nijmeegse werkgroep taaldidactiek om bijdrage leveren to t h et meer intercultureel schrijft als een bijdrage leveren aan de ontwik w orden van het taalonder w ijs keling en vergroting van de schriftelijke en mondelinge taalvaardigheid van de leerlingen intercultureel taalbeschouwingsonderwij s in communicatieve zin in de voorgestelde benaderingen zijn de nodige als we ico en taalbeschouwing met elkaar overeenkomsten te noteren als het gaat om willen verbinden zijn er twee invalshoeken de doelstelling van taalbeschouwingsonderwijs denkbaar we onderscheiden intercultureel gooit vooral de verbetering van de taalvaardig taalbeschouwingsonderwijs waarin het accent heid in communicatieve zin hoge ogen wat primair ligt op het bereiken van interculturele betreft de inhoud komen in samenhang met el doelen en intercultureel taalbeschouwingson kaar zaken aan de orde die te maken hebben derwijs waarin het accent primair ligt op het met zowel de taalstructuur als met het taalge bereiken van taalbeschouwingsdoelen inter bruik op beide gebieden zijn door middel van cultureel perspectief taalbeschouwing regels te ontdekken die in het eerste geval speelt taalbeschouwing een kunnen worden toegepast in het eigen taalge rol in co taalbeschouwing als middel om in bruik als het gaat om de aanpak van taalbe terculturele doelen te bereiken het gaat er schouwingsonderwijs staan er twee benaderin daarbij om de centrale doelstelling in ico het gen naast elkaar taalbeschouwing op staande streven naar een positieve houding ten aanzien voet aansluitend bij het taalgebruik in de klas van anders zijn en een kritisch relativerende en een meer indirecte aanpak die dat taalge houding ten aanzien van het eigene talig in te bruik een paar lessen later opnieuw introdu vullen dat betekent vooral werken aan de ceert uit praktische overwegingen zullen lera bestrijding van lingocentrisme de talige pen ren aan deze laatste benadering vaak de voor dant van etnocentrisme molony 1980 lingo keur geven in alle gevallen wordt gewerkt centrisme wil zeggen het superieur achten van volgens een systematisch stappenschema de de eigen taal en taalgewoonten en het tegelij taal die voor taalbeschouwing in aanmerking kertijd minachten van andere talen en taalge komt is bij voorkeur echte taal taal die door woonten waarbij die gevoelens van superiori de leerlingen de leraar of derden echt gebruikt teit en minachting vaak bewust of onbewust wordt of is en die in een bepaalde situatie ook worden overgedragen op de sprekers van functioneel is geweest of die taal mondeling die talen of schriftelijk is maakt daarbij geen verschil in het tweede geval speelt ico een rol in taal 118 beschouw i ngsonderwijs het gaat om het be een voorbeeld van dit laatste op het niveau re i ken van de doelstel li ngen van regul i er taal van interculturele doelstellingen leert de taal beschouwingsonderwijs dat intercultureel beschouwelijke vergelijking van het nederlands wordt ingekleurd dat wil zeggen dat de ver en het maleis zie de eekhorst e a 1985 dat sch illende stappen in het proce s van taa l be er in beide talen spreekwoorden en uitdrukkin schouwing en dan vooral het toepa s sen een gen bestaan die weliswaar naar de vorm van i nterculturele d i mens i e kri jgen een voorbee l d elkaar verschillen maar qua betekenis op het kan verduidelijken dat beide invalshoeken vaak zelfde neer komen dat beide talen wat dat be erg dicht b ij e l kaar l i ggen en in elkaar kunnen treft niet voor elkaar onderdoen op het ni overlopen veau van taalbeschouwingsdoelen in engere al l ochtone kinde ren leren het nederlands a l s zin vergroting van de taalvaardigheid kunnen tweede taal doorgaans i n een s i tuat i e waarin leerlingen alleen in hun eigen taal de vorm en hun thuistaal ti een laag prestige geniet de gebruiksmogelijkheden van spreekwoorden het neder l ands t2 is dominant en lijkt we l en uitdrukkingen verder verkennen en leren haast de maat van alle dingen dit kan l e i den toepassen tot negat i eve gevoe l ens ten aanzien van de e i gen taa l en de eigen omgeving dat kan de samenvattend oorzaak zijn van motivat i one l e p r oblemen en intercultureel taalbeschouwingsonderwij s leerprob l emen op school waar tenslotte alles kan voor alle leerlingen autochtone en al om t2 draa it door nu i n het kader van taa l be lochtone doelstellingen hebben op het ge schouwing aandacht te besteden aan neder bied van de beheersing van ieders ti de lands en ande r e moede rt a l en in ve rgel ijkend taalbeschouwelijke activiteiten zullen daar perspectief kan al le leer l ingen du ide lijk ge voor na een gemeenschappelijke intercultu maakt worden dat deze ta l en door de schoo l rele introductie gedifferentieerd naar de als waardevo l le talen worden geaccepteerd verschillende groepen verder moeten wor deze acceptat ie kan bij a llochtone leerli ngen den uitgewerkt nederlandse kinderen be bovendien b ijdragen tot een pos itieve instell i ng schouwen het nederlands turkse kinde tegenove r onde r w ijs in het algemeen een gro ren het turks nadat ze samen bijvoor tere l eerbereidhei d wat betreft t2 en u iteinde beeld overeenkomsten tussen beide talen l ijk een grotere taalbeheers i ng in t2 om de hebben verkend zelfde reden p le iten extra vermeer 1984 intercultureel taalbeschouwingsonderwijs en extra verhoeven 1985 voor onderwijs kan voor alle leerlingen doelstellingen heb i n andere moedert alen dan het neder l ands als ben op het gebied van de beheersing van zodanig gedu r ende de hele basisschoolperiode de tweede respectievelijk de andere taal maar dat is n i et het enige aan i nterculturee l beschouwing van het nederlands kan bij taalbeschouw i ngsonderw ij s doen anders dragen tot een grotere taalbeheersing in het dan tot dusver bij oetc alle leerlingen mee nederlands bij allochtone leerlingen boven ook autochtone ook zi j leren i ets over de an dien kan er door andere moedertalen te be dere ta l en dat er zoi ets als een andere moe trekken bij het taalbeschouwingsonderwijs de rtaa l dan het nederlands bestaat b ij voor bij allochtone leerlingen een grotere leerbe beeld en dat d i e ta l en wel anders z ijn maa r reidheid ontstaan ten aanzien van het ne niet gek of minderwaard i g en dat hetze l fde derlands en kan er bij autochtone leerlingen ge l dt voor de sp r ekers ervan ko rt om doe l stel gestreefd worden naar een zeker beheer lingen op het n i veau van ico op z i ch maar ze singsniveau in communicatieve zin van de kunnen ook iets leren van d i e a ll ochtone talen talen van allochtone kinderen groeten groeten een l iedje tellen van 1 tot 10 bijvoorbeeld en dan leunen we al dicht aan tegen de taa l intercultureel taalbeschouwingsonderwijs vaard ighei dsdoe len van onderwijs in taalbe kan voor alle leerlingen doelstellingen heb schouwing vake r zal het echter meer voor de ben die primair liggen op het gebied van hand l i ggen om wat betreft taalbeschou ico het bereiken van een positieve hou wingsdoe l en onderwe r pen d i e in ding tegenover anders zijn en een kritisch i ntercu l tureel vergelij kend perspect i ef aan de relativerende houding tegenover het eigene orde z ijn gesteld per taalgroep afzonderl i jk ook op het gebied van taal het gaat dan verder u i t te diepen om attitudeverandering dit laatste op zij n 119 beu rt kan een positieve i nvloed hebben op is niet gek uitbreidingsmogelijkheden zijn bij het bereiken van de eerste twee deze opdracht het inventariseren van talen in doelstel li ngen de straat wijk en in aansluiting daarop infor matie geven over zaken als standaardtaal te lessuggesties voor de basi sschoo l genover dialect waarom noemen we iets een wereldtaal waarom juist engels op de basis we zullen nu proberen het voorgaande wat school hoeveel talen zijn er eigenlijk zie ook concreter te maken in de vorm van lessug nijmeegse werkgroep taaldidactiek 1985 de gesties in onze voorbeelden maken we een nadruk in deze suggestie ligt op het beschrij onderscheid tussen enerzijds onderwerpen die ven de tot slot gestelde vragen bieden echter primair liggen op het gebied van de bestrijding een duidelijk perspectief op verklaren en van lingocentrisme ico doelen en anderzijds beoordelen onderwerpen die meer liggen op het niveau van beheersingsdoelen vaak zullen beide ni hoe heet je veaus echter ook in elkaar overlopen aspec dit is ongetwijfeld een van de eerste vragen ten van kennis vaardigheden en attitudes zijn die kinderen op school te horen krijgen van de in de meeste voorbeelden zij het met wisse leraar of van elkaar jan peters floortje van lende nadruk aanwezig in de meeste sug dam en willem alexander de bruyn of van gesties wordt impliciet de aanpak van beschrij oranje zitten in de klas mischien ook rik de ven verklaren beoordelen en toepassen ge kwaadsteniet jeroen naaktgeboren en char volgd we hebben er echter niet naar willen les quarles van ufford of soms ook mehmet streven een en ander in gedetailleerde model aksan eli huliselan henk graanschuur en ab len of recepten uit te werken de leraar zal durrahim ehren hoe stelt jan peters zich zelf afhankelijk van de situatie in de klas voor als jan jan peters of als peters moeten bepalen waar de nadruk komt te lig en hoe doet mehmet aksan dat of eli hulise gen we beginnen met enkele voorbeelden lan in turkije en marokko wordt vaak alleen waarin het bereiken van interculturele doelen de voornaam gezegd vietnamezen en chine centraal staat en daarna volgen suggesties zen zeggen meestal eerst de achternaam en waarbij de nadruk ligt op taalbeheersings dan de voornaam zie werkgroep nederlands doelen voor anderstaligen 1983 en ook binnen het nederlands komt variatie voor in zuid limburg taalbeschouwing heet frans dohmen der dohmes frans bij het a cc ent op interc ulturele doe len voorbeeld beschrijven uit welk land komen die namen zijn het talen jongens of meisjesnamen zijn het voor of in welhaast elke klas zal er sprake z ijn van achternamen en hebben ze een betekenis de versch il lende talen en of dia l ecten dat vormt achternaam peters betekent zoon van peter het uitgangspunt voor een l es waarin de kin en van dam zegt misschien iets over een deren nagaan welke ta l en en of taalvariete i ten vroegere woonplaats zie den hertog 1973 p in hun klas ve rtegenwoord i gd zijn deze kun 58 59 voor meer voorbeelden hoe is dat met nen op een kaa rt van nederland en de were l d ehren en huliselan is er meer dan een voor worden aangegeven van alle talen en dia l ec of achternaam jan heet misschien wel joha ten kan door de k i nderen ze l f een stukje op de nes wilhelmus maria omdat hij geboren werd band worden i ngesproken van alle gecodifi in mei en zijn beide opa s hannes en willem ceerde talen kan een stukje schrift worden heetten terwijl hij door zijn moeder jantje of getoond via de overheadprojector of op een janneman genoemd wordt hoe zit dat met foto stencil dezelfde woorden beg ri ppen pa mehmet en elmas verklaren pa mama hu i s spelen kunnen naast el op het niveau van vaardigheden voor alle leer kaar worden uitgesproken en geschreven alle lingen hoe schrijf je al die verschillende na leerlingen zijn deskund i g in hun ei gen taal of men maar vooral hoe spreek je ze goed uit dialect mogel ijk ervaren zij dat er nog heel op pragmatisch niveau hoe stel je je in ver wat meer talen bestaan dan de e i gen taa l schillende situaties voor op attitudineel ni voor de meeste landen zijn taaldiversiteit en veau maak er een gewoonte van de namen var i atie eerder regel dan u itzondering anders van iedereen in de klas ook werkelijk goed ui t 120 te spreken beoordelen en toepassen gen bij verklaring gaat het om de vraag hoe het komt dat indianen in boe k en zo pra ten en onbekend maakt onbemind w at daarmee nog meer w ordt uit g ed ru k t dan mensen denken vaak dat andere dialecten of stri k te informatie uit deze beschou wing kan talen dan die ze zelf spreken minderwaardig in termen van beoordeling blij ken dat uit deze zijn en dat de sprekers daarvan ook minder in dianentaal geen al te grote w aardering slim zijn om duidelijk te maken dat dergelijke spreekt voor andere talen ze w orden blij k baar ideeen niet op feiten berusten maar op voor beschou w d als minderw aardige lachw ekkende oordelen kan gebruik worden gemaakt van a fw ijkin gen m ensen w orden belachelijk g e een zogenaamde taalgebruikersbeoorde maa k t door ze op een bepaal d e manier te laten lingsproef voor die proef is een bandje nodig praten denk hierbij ook aan dialectsprekers in met steeds twee verschillende taalfragmenten de reclame of nog erger in dit verband heet bijvoorbeeld een stukje dialect en een stukje van de naald tijdens het w erken aan d it arti nederlands of sranan en surinaams kel hoorden w e m eindert leerling in r onduit nederlands bij de test gaat het erom dat de eo 1 9 februari 1 98 5 het nut van een per leerlingen deze fragmenten die steeds twee soonsbe w ijs verde d igen de criminaliteit in aan twee door dezelfde spreker zijn ingespro nederland neemt toe en als je maar in gebro ken ieder beoordelen op persoonlijkheidsken ken n ederlands k unt zeggen dat je n ederlan merken van de spreker mogelijke vragen zijn der bent staat d e politie al machteloos daar denk je dat je goed met de spreker zou kun om is het goed dat iedereen als dat no d ig is nen opschieten heeft hij of zij een goede zich kan legitimeren over toepassen g espro baan is hij of zij slim denk je dat hij of zij ken we citeren dit uit ons hoofd en heb veel vrienden heeft enzovoort uit de testge ben er verder niets aan toe te voegen gevens zal blijken dat de leerlingen over de verschillende sprekers heel verschillend den taalbeschouwing ken dat vormt een goed aanknopingspunt het accent op beheersingsdoele n voor het op losse schroeven zetten van voor oordelen tegenover anderstaligen zie ook groeten en afscheid nemen kroon liebrand 1982 1984 in deze sug han van der meer heeft eens in de ver van gestie ligt de nadruk op beoordelen en mijn bed show kro een groot aantal ver toepassen schillende manieren van groeten laten zien in clusief de non verbale conventies daarbij een indianentaal soortgelijke inventarisatie beschrijven in de in veel kinderboeken krijgen buitenlanders klas kan het startpunt zijn voor een les over een vreemd soort nederlands in de mond ge groeten en afscheid nemen in diverse talen en legd zo zegt in donald duck het strip dialecten verder komen dan zaken aan de or indiaantje hiawatha tegen zijn zusje mij zijn de als hoe groet je op formele en op informe de bestuurder van het grote ijzeren paard dat le wijze wat zijn de regionale of plaatselijke over de stalen slangen door de prairie kruipen vormen en in hoeverre zijn deze onderhevig en jij zijn de onderontwikkelde indiaan die in aan mode populariteit van het brabantse de weg zitten met jouw wigwam terwijl de al houdoe of het twentse doeg verklaren beoor wat meer literaire witte veder in arendsoog delen wat is de invloed van het communica grijpt in zegt meghalla s niet dom zijn zij nu tiekanaal schriftelijk versus mondeling taalge weten fort blue hill gewaarschuwd zijn na bruik de telefoon denken en zeggen soldaten eerst rijden naar beheersingsdoelstelling kan zijn dat nederland toneel van de strijd dan komen naar dorp se en allochtone leerlingen onderscheid kun dan zij hinderlaag leggen misschien wij in hin nen maken tussen formeel en informeel groe derlaag vallen dan zij nog meer gevangenen ten in het nederlands en dat elke leerling de of een nadere beschouwing op het niveau belangrijkste groefuitdrukking kent van alle in van de beschrijving van deze indianentaal de klas vertegenwoordigde talen toepassen kan ingaan op vragen als wat is er nou opval dit laatste als weer een kleine stap om de lend aan vreemde woorden andere volgorde asymmetrische situatie waarin alleen allochto hele werkwoorden verkeerde woorden ne kinderen iets extra s moeten leren wat te hoe zou je het in gewoon nederlands zeg nuanceren 121 mannetjes en manneke s om de nadruk te leggen op de vormelijke we hebben al gezien hoe interculturele taalbe aspecten de gebrui ksaspecten of op beide schouwing kan bijdragen aan het inzicht dat e en bron van inspiratie hierbij is wellicht de talen in zeer veel gevallen overeenstemmen in an s 1984 met name w at betreft de inhoud maar verschillen in de uitdrukking taalstructuur daarvan een beschouwing van verkleinwoord vorming biedt hiertoe veel mogelijkheden ik moet vooral in het nederlands maar ook in het modaliteit de houd i ng van de spreker ten op duits spaans en italiaans is verkleinwoordvor zichte van de inhoud van een u i ting onzeker ming door middel van morfologische regels heid wens gevoelens kan op zeer veel ma zeer goed mogelijk denk ook aan varianten op nieren uitgedrukt worden door hulpwerkwoor deze regels in diverse dialecten zoals het op den denk alleen al aan de vele gebruiksmoge treden van klankverandering bij verkleinwoor lijkheden van moeten je moet moer eens le den popje versus pupke bijvoorbeeld daarte zen je moet tijdens de ramadan vasten je genover staan talen als het engels en het moet bij het eerste kru i spunt rechtsaf die film frans die verkleining vooral weergeven met moet je gez i en hebben je moet nu eenmaal een bijvoeglijk naamwoord little petit be slapen ik moet even bijwoorden best wel schrijven wat overeenkomt in al deze talen is eventjes ergens intonatie en of door speciale echter dat verkleinwoorden niet alleen uitdruk werkwoordsvormen zou je dat nou we l ken wat klein is in zijn soort van den toorn doen modaliteit biedt een enorm scala aan 1977 maar ook gebruikt kunnen worden om mogelijkheden tot vergelijkende taalbeschou geringschatting bescheidenheid genegenheid wing op structuree l niveau denk al l een al aan of eufemisme uit te drukken het italiaans de belangrijkste funct i e van d e kent zelfs meerdere vormen van conjunct i ef vormen i n het spaans terwijl d i e diminutiefvorming afhankelijk van de vraag i n het nederlands al l een nog in min of meer of men een neutrale positieve of negatieve vaste u itdrukkingen voorkomen leve de ko betekenis wil weergeven cavallo paard ca ningin uw rijk kome moge het jull i e beiden in vallino paardje cavallucio miezerig de toekomst wel vergaan zie echter sommi paardje o i d eveneens kent het italiaans ge zuidoost limburgse dialecten waar meer di morfologische uitgangen om grootte forsheid versiteit op dit geb i ed voorkomt zo kent men aan te geven una donna vrouw un 1 don i n ubach over worms twee moge lijkheden om none grote vrouw het zinnetje kwam hij maar uit te drukken doelstelling kan zijn dat 811e leerlingen gecon door middel van de verleden tijd zoals in het fronteerd worden met de diverse vormen van nederlands koom heea maar of door een diminutiefvorming in de aanwezige talen en de conjunctief vorm keuam heea maar hetzelf pragmatische aspecten van verkleinwoorden in de geldt voor het zinnetje kon ik maar in het het nederlands verkennen en dat de allochto neder l ands alleen de ver l eden tijdsvorm in het ne leerlingen dit laatste ook doen voor hun dialect van ubach over worms koeet ich taal misschien ontdekken de leerlingen zelf maar e n kuuet ich maar zie notten 1974 dat de italiaanse diversiteit op dit gebied in be pp 29 30 daarnaast is modaliteit zeker ook perkte mate ook in het nederlands bestaat op taalgebru i ksniveau een be l angr i jk feno immers het gebruik van het zogenaamd regio meen voor allochtone nt2 teerders zal het nale diminutiefachtervoegsel ka in de stan nodig zijn greep te krijgen op deze verschi j nse daardtaal leidt meestal tot heel andere ge len d i e toch meestal behoren tot de moeil i jker voelswaarden dan het neutralere tje vergelij pragmati sche nuances i n een taal denk hierbij ke moeke moedertje manneke mannetje ook aan bijvoorbeeld beleefdheidsformules en vrouwke vrouwtje het is duidelijk dat bij opdrachten ook in schoolboeken ook deze suggestie de beschrijving geleidelijk over voor de nederlandse leerl i ng zal het geen over gaat in verklaren en beoordelen bodige luxe zijn te reflecteren op dit soo rt taal uiteraard kunnen nog veel meer taalstructurele gebruik zie ook taaldidacti ek aan de bas is verschijnselen onderwerp zijn van vergelijken 1985 de nadruk i n deze suggesties ligt op de taalbeschouwing meervoudsvorming beschrijven en toepassen werkwoordvervoeging samenstellingen enzo voort waarbij het uiteraard aan de leraar is 122 een ratjetoe besluit bij taalwisseling code switching worden twee of meer talen dialecten door dezelfde we hebben in dit artikel willen benadrukken spreker door elkaar gebruikt taalwisseling bin dat het volgens ons gewenst en ook mogelijk nen de zin is wordt vaak verguisd als taalver is om in alle scholen te streven naar intercul loedering taalverlies geen van beide talen tureel onderwijs en dat dit streven bij uitstek goed beheersen enzovoort pas de laatste ja gestalte kan krijgen in het taalonderwijs daar ren is er mede onder invloed van code bij hebben we een centrale rol toebedacht aan switching onderzoek onder spaanstaligen in de taalbeschouwing we hopen dat we hebben vs een toenemend positieve waardering voor laten zien dat er veel mogelijkheden voor en taalwisseling waarbij benadrukt wordt dat invalshoeken tot intercultureel taalbeschou taalwisseling juist wijst op een grote taalvaar wingsonderwijs zijn vooral als we onderwijs digheid zowel in structureel als pragmatisch in andere moedertalen dan het nederlands niet opzicht een ruime verscheidenheid aan taalbe beperken tot allochtone talen maar daarente schouwelijke thema s dient zich aan wat be gen ook dialecten en andere autochtone varie treft taalwisseling op het niveau van beschrij teiten van het nederlands tot onderwerp van ving en verklaring wanneer en tegen wie ge co en taalbeschouwing maken bruik je de thuistaal de moedertaal respectie van de andere kant zullen we de eersten zijn velijk het dialect t1 en wanneer het neder om te erkennen dat de praktische uitvoering lands welke nederlandse woorden gebruik je van interculturele taalbeschouwing moeilijker altijd dus ook in ti en waarom welke zal zijn dan wij ook maar kunnen vermoeden t1 woorden handhaaf je in je nederlands en zo zal het bijvoorbeeld al hoe dan ook moeilij waarom wat verandert er eventueel in je ti ker zijn aandacht te besteden aan talen van al onder invloed van het nederlands en wat vind lochtone kinderen op een witte school dan je daarvan wat vindt je omgeving daarvan op een school waar men beschikt over facili wanneer gebruik je beide talen gemengd door teiten voor oetc en zelfs in dit laatste geval elkaar dat wil zeggen ti en nederlands wille is discussie mogelijk over de vraag of de thans keurig door elkaar en hoe ontstaat dat engel in de wet op het basisonderwijs opgenomen se woorden en uitdrukkingen zijn zeer popu mogelijkheden voor oetc de meest wenselijke lair hoe zit dat in de klas waarom is dat zo zijn zie de haan en nalbantoglu in dit num hoe zit dat met het duits vaak gebruikt als mer nog iets anders is dat het geven van fantasie taaltje met humor als beoogd effect praktische suggesties voor interculturele taal er kan ook aandacht worden besteed aan vor beschouwing er makkelijk toe kan leiden dat men van code wisseling binnen dezelfde taal een fundamenteel probleem uit zicht raakt we namelijk het wisselen van stijl of register denk bedoelen de vraag waar ico en oetc bijvoorbeeld aan het feit dat kleuters al hun onderwijs in andere moedertalen dan het ne taalgebruik aanpassen als ze tegen peuters of derlands uiteindelijk toe moeten leiden tot in baby s praten uiteraard zijn taalbeschou tegratie en assimilatie of tot cultureel plura wingslessen de aangewezen momenten om te lisme eventueel leidend tot separatisme of se reflecteren op de negatieve attitudes ten aan gregatie vgl alcan 1985 voor zover de zien van taalwisseling een thema dat zeker overheid ico en oetc voorstaat lijken hier op actueel zal zijn binnen de allochtone groepen de keper beschouwd vooral integratieve of as hier bevinden we ons al op het niveau van be similatorische doelen mee te worden na oordeling en eventueel ook toepassing gestreefd een overheid kan bijna ook niet an ders vgl kroon sturm 1985 we zijn ons meer suggesti es voor i ntercultureel taalbe ervan bewust dat de suggesties die we hier schouw i ngsonderwijs of daarvoor gesch i kt te doen gemakkelijk ook in deze zin kunnen wor maken en vaak u i tgebreider dan hier moge l ijk den opgevat we willen hier echter bij aante was zijn te vinden in nijmeegse werkgroep kenen dat een consequente doordenking van taald i dactiek 1985 en i n de eekhorst e a de overwegingen in het begin van onze bijdra 1985 toegespitst op het taalonderwijs met ge leiden tot een pleidooi voor onderwijs in an mol ukse leerlingen dere moedertalen dan het nederlands dat zich niet beperkt tot 2 5 uur per week en ico gere duceerd tot de eten kleren feesten aanpak 123 li teratuur aclo m advies o ver h e t grammatica on de r wijs in 15 1984 pp 63 8 5 de lage re sc h ool ensc h ed e s gr a ven h a lte staat s u it kroon s j stu r m imp lications of de fin ing litera geve rij 197 8 c y as a major g oa l of teach ing th e mother tong ue in aclo m o n der wijs in een m ulticul t urele en mul ti a multicultural socie ty the dut ch situa tion lez i ng etn ische samen le ving en sc h ed e slo 1 982 vo or d e c o nfe re nt ie p lurilin g ual ed ucatio n ven e tie aclo m slo over onde r wijs in taalbesc houwing april 198 5 ensc hede slo 198 1 lammers h taa l besc houwi ng en commun icat ieve a l can m eigen taal en c u ltuu r onde rwi js aa n tu r k com pete n ti e in levende talen 1983 nr 387 pp s e kinderen in m o o r e d e red a rab isch en turks 6 25 63 0 op scho ol d iscuss ies over eige n ta al en cultuuron lammers h de p r aktij k va n het ta a l be sc houwi ngs derwijs m uide rberg c ou tin ho 1985 pp 21 44 ond e rw ijs in le vende talen 1 984 n r 388 p p ans a lg em ene ned erlan dse spraakk unst on d er re 2 4 2 9 dact i e van g gee rt s e a g ron i ngen wo l ter s lammers h l lentz h van t uij l red taa l be noordhoff 198 5 sc houwing ter dis cussie en schede slo 1984 dekkers p werkplan taal 3 taalbesch ou wing m inisterie va n o w beleidsp la n cul t urele m inderhe s he rt og e nb osc h ma lmber g 198 1 den in het onderwijs s g ravenhalte staat s u i tg e ve de ee kho r st e a wij he bben mol ukse leerling en op r ij 1 98 1 scho o l ee n ha ndr e iking voo r de leerk racht e n m i n i ster ie van o w in tercu ltureel on de r wijs tweede sched e h oe v el ake n slo cps 198 5 kame r 1984 1985 18 709 nrs 1 2 extra g l ver hoev en tweeta l ighe i d e n twe e ta m o lony c choo si ng bicultura l p rog r am s fo r mol u c lig ba sis o n der w i j s in pedag og is ch e studien 1985 ca n p up ilsi an ar g u m ent for a s o ci ol i n guis t ic appro nr 1 pp 3 24 ac h i n toegepaste taal wetensch ap in artike len extra g a ve r m eer m i nderhei d sta len in het ba 1980 n r 8 pp 7 3 8 sis ond er w ijs i n levende talen 1984 n r 389 pp nij meeg se wer kgro e p ta al d idac t iek taaldida c tiek 101 11 0 aan de b asis gron in g en wolters noord h off 1985 hage n t mon i tor in g en taal be sc hou w ing i n l a m met name hoofd s tuk 9 en 1 0 mer s l ent z van tu ij l red 1984 pp 89 94 notte n j g m de ch inezen van nederlan d va l ken he rt og c h den nederla nds e spraakk uns t dee l 3 bu rg het la n d van v al k en bu r g 197 4 ingele i d en bewerkt door h hu is hof amste rdam sturm j j p h v an de ven taalbe schouw i ng ver sl uy s 197 3 i n losb ladig on derw ijskundig lexicon sg 1125 kr oon s r li e b ra n d tien l ess en ove r taalv aria 1 983 pp 1 1 6 t i e i n moer 1982 nr 3 p p 22 34 toorn m c van d en nederlan ds e gramma tic a gro kroon s r l i eb ran d taa lvari at ie en dialec tbe n i ng e n w olte rs noord hoff 19 7 7 schouwi n g in pa a ssen w van g r ijlaa rsdam we r kg roep n e der l a nds voo r an derst ali ge n van ho f zwi t s er l ood re d taalbesch ou wing voo r gevor ren z egg en h an dleiding 1 g ron i ngen w olters derden s hert ogenbosch mal mberg dcn cah ier noordhoff 198 3 124