Interculturele competentie. Een nieuwe uitdaging voor het moedertaalonderwijs.

40 interculturele competentie een nieuwe uitdaging voor het moedertaalonderwijs lies sercu in 1993 ondertekenden de vier onderwijsnetten de vlor en de minister van onderwijs een non discriminatieverklaring die stelt enerzijds dat het onderwijs voor alle leerlingen intercultureel moet worden ingevuld en anderzijds dat scholen op lokaal vlak netoverschrijdend overleg moeten organiseren om een evenredige aan wezigheid van migranten te bekomen door middel van een toelatingsbeleid over het eerste luik is iedereen het eens intercultureel onderwijs wordt in de nota gedefi nieerd als een onderwijsorientatie die erop gericht is leerlingen van verschillende etnische o ri gine en verschillende culturele achtergrond te leren samen leven en samen leren de non discriminatieverklaring wil intercultureel onderwijs inbrengen in de eindtermen en de verschillende onderwijsnetten hebben zich bereid verklaard in hun leerplannen aandacht te besteden aan intercultureel onderwijs onderwijs in een multi andere cultuur te exploreren sociologische antropologische en linguistische studies culturele samenleving tonen aan hoezeer interculturele communi catie bepaald wordt door cultuurspecifieke e functie en de taken van het factoren en hoe vooral ook de non verbale onderwijs worden in de eerste elementen in de communicatie cultuurspe plaats bepaald door de maat cifiek zijn wetenschappers uit bovenver schappij onze maatschappij is melde disciplines ontwerpen ook methodes een multiculturele samenleving om tot echte interactie tussen verschillende in het europa van vandaag gaat het culturen te komen zoeken van een eigen identiteit bij vele regio s gepaard met talrijke internationale nt2 nedeands als tweede taal leerkrach contacten in veel scholen zitten autochto ten of leerkrachten die nederlands als ne leerlingen naast allochtone in de moe vreemde taal onderwijzen in bijvoorbeeld dertaal en vreemdetalendidactiek zijn de rijsel of aken zijn zich al langer bewust van nieuwe toverwoorden interculturele compe de noodzaak om aan interculturele com tentie en cultureel bewustzijn wij leren pententie te werken zij begrijpen al langer vreemde talen en steeds meer leden van hoe hun eigen taalgebruik en hun gedrag een andere cultuur leren nederlands bepaald worden door hun vlaams zijn didactici voelen de nood curricula te ont sommige scholen en leerkrachten menen werpen die uitnodigen om de eigen en de nog steeds de ogen voor deze multicultura maart april 1995 nummer 4 24e jaargang nm u sz i 4 iiteit en de problemen en kansen die ze met de achterstelling van leerlingen tot gevolg zich meebrengt te mogen sluiten er lijkt heeft op grond van hun nationaliteit geloof immers ook geen beginnen aan kinderen cultuur geslacht of huidskleur is onaan krijgen vooroordelen mee van hun ouders vaardbaar scholen die de code onder ze leren ze op straat van de radio en van schrijven staan intercultureel en non discri de tv de overmacht is groot wat kan je minerend onderwijs voor daar als school of als leerkracht aan doen de eindtermen moeten gehaald worden en er lijkt geen tijd voor nog maar eens een geen fait divers nieuw aandachtspunt bovendien zullen leerlingen toch wel automatisch met die bij denkers over intercultureel onderwijs andere culturen leren omgaan wanneer ze leven verschillende ideeen die scholen op ermee in contact komen en moet daaraan hun beurt op verschillende manieren in de toch geen kostbare lestijd besteed worden praktijk brengen in een aantal scholen organiseert men naast de gebruikelijke les evenwel f snytsers in samenwijs sen ook eens een projectweek rond een december 1991 na de ervaring van dertig intercultureel onderwerp of pakt men een jaar migratie blijkt dat er geen gunstige evo intercultureel thema vakoverschrijdend aan lutie plaatsgevonden hee ft er zijn maat zo n manieren van werken zijn natuurlijk te schappelijke conflicten en discriminatie en verkiezen boven elke vorm van totale ver racisme steken de kop op de school waarlozing en ontkenning van het multicul moet voorbereiden op het functioneren in turele karakter van onze samenleving maar de maatschappij over tien jaar hebben vol ze gaan niet ver genoeg ze maken het wassenen immers 50 procent kans op con vreemde tot een fait divers tot een anekdo flicten in verband met etniciteit en plurifor te en niet tot iets systematisch en normwals miteit voorbereiden op interactie in een multiculturele samenleving is dus een een eerste vraag die bij het plannen van belangrijk scholingsgebied voor het onder een intercultureel curriculum beantwoord n wijs moet worden is van welke cultuur willen wij onze leerlingen bewust maken voor het als scho ol en als leerkracht kan je proberen onderwijzen van cultuur met grote c ver tegen die ongeordende stroom van infor schaffen talloze schoolboeken een uitge matie van buitenaf in te gaan je kan bij kin werkt curriculum aardrijkskunde geschie deren en leerlingen een proces van bewust denis instellingen literatuur kunst muziek wording van eigen racistische en ze passeren allemaal de revue cultuur met etnocentrische houdingen en van gebrek een kleine c verwijst naar een netwerk van aan tolerantie tegenover andere culturen op opvattingen ideeen waarden en normen gang brengen je kan daarenboven ook die beinvloed worden door een specifieke een schoolklimaat scheppen waar voor culturele achtergrond zij worden geexplici iedereen duidelijk is dat discriminatie niet teerd in taal maar veruitwendigen zich ook getolereerd wordt als je dat als school ern in allerlei gedragingen gewoonten gebrui stig wil aanpakken betekent dat werk van ken kledij voeding ontspanning enz lange adem en op vele terreinen de non cultuur met een kleine c hee ft tot nu toe discriminatieverklaring die alle onderwijsnet altijd de duimen moeten leggen voor cul ten in juli 1993 ondertekenden is een stap tuur met een grote c die toch ook de ver in de goede richting de ne tten werkten ook uitwendiging is van het netwerk van waar een non discriminatiecode uit waarin nor den dat een bepaalde cultuur vorm geeft men vo9r omgaan met elkaar verwoord het curriculum ervoor werd nog niet uitge worden i gedrag dat bewust of onbewust tekend wel werden een aantal algemene to 24e jaargang nummer 4 maart april 1995 doelstellingen reeds geformuleerd onder zich bewust van zijn hoe zeer de eigen meer door seelye 1988 en muller 1992 waarneming cultureel gekleurd subjectief en selectief is mensen zien alleen wat ze geleerd hebben te zien en wat ze binnen interculturele competentie hun wereldbeeld kunnen plaatsen ze kijken en oordelen vanuit hun eigen culturele ach een intercultureel competent spreker is zich tergrond en zijn niet altijd in staat in die voortdurend bewust van het vreemde in zijn beoordeling meteen ook rekening te hou eigen cultuur en van het bekende in de den met alternatieve perspectieven leerlin andere cultuur hij is bereid om gelijkenis gen moeten leren hun oordelen over andere sen en verschillen te ontdekken om woor culturen te nuanceren en te staven met den en daden te vergelijken en te evalu bewijzen ze leren de kennis die ze over de eren om vreemdheid te accepteren om te andere cultuur en de eigen cultuur opdoen bemiddelen tussen twee culturen om zijn systematiseren en organiseren ze ontdek eigen cultuur te relativeren hij moet dus ken onderliggende samenhangen in de een houding verwerven waaruit respect eigen en de andere cultuur spreekt voor de waarden normen en eigen aardigheden van zijn eigen en van de ande om een fenomeen in zijn twee cultuurspeci re cultuur en voor de verschillen tussen die fieke representatievormen te kunnen twee hij wil inzicht verwerven in cultureel beschrijven moet men intercultureel kun bepaalde structuren en bij culturele misver nen vergelijken een vergelijking die vertrekt standen als bemiddelaar optreden vanuit de eigen geldende normen leidt tot niets die zijn immers niet universeel maar in wat volgt omschrijven wij interculturele relatief en cultuurspecifiek alleen objectieve doelstellingen voor elk curriculum dus ook criteria kunnen aan de basis liggen van een van een intercultureel georienteerd curricu interculturele vergelijking lum nederlands waarbij wij meteen ook een aantal basisbegrippen uit de intercultu verder moet men in het contact met andere rele didactiek in hun context plaatsen 2 het culturen leren leven met een graad van uiteindelijke doel moet fremdverstehen zijn onbekendheid en ambiguiteit men moet de in een interculturele situatie waar twee andere cultuur vreemd kunnen laten zijn in leden van een andere cultuur met elkaar plaats van een fenomeen onmiddellijk te communiceren moeten beide partners het labelen en te zeggen dit is zoals bij ons ik perspectief van de andere kunnen aanne ken dat dienen wij veeleer te zeggen men zich kunnen verplaatsen in de voorlopig begrijp ik het zo wellicht begrijp gedachten en gevoelens van de andere ik dit fenomeen later beter dit voorlopig empathisch vermogen ze moeten er zich niet helemaal begrijpen mag niet leiden tot van bewust zijn dat ze cultuurspecifieke stereotyperen en veralgemenen begrippen en concepten hanteren en con ventioneel gedrag vertonen waarmee hun tenslotte moet men kunnen praten over gesprekspartner misschien niet vertrouwd culturele verschillen moet men de vaardig is of waaraan hun partner een andere bete heid bezitten de eigenheid van de eigen kenis toekent een betekenis die in het licht cultuur te verwoorden en de vaardigheid de van zijn culturele achtergrond gezien moet andere cultuur te bevragen men moet worden empathie is nodig om kritische tevens kunnen omgaan met gevoelens van incidenten3 te vermijden agressie onbegrip afkeuring en zoeken naar een rationele basis voor die gevoelens om het perspectief van de andere te kun nen begrijpen en aanvoelen moet men er maart april 1995 nummer 4 24e jaargang taalieren het verwerven van affectieve en cognitieve vaardigheid om tussen twee culturen te staan en de ene interculturele competentie met de andere in verband te brengen savoirs een systeem van culturele refe in de moedertaal in de vreemdetalen en in renties die impliciete en expliciete kennis de nt2 didactiek verbindt men de algeme in een cultuur ordenen en het bewust ne doelstellingen van intercultureel talenon zijn van de relatie van de eigen culturele derwijs met die van een doorgedreven com referenties met het geheel van gemeen municatief onderwijs waarbij het accent ligt schappelijke voor waar aangenomen op taalvaardigheid men stree ft er naar inter referenties van een andere cultuur culturele competentie van ek 1986 en savoir apprendre een bereidheid en byram zarate4 definieerden voor de raad een vaardigheid om te interpreteren en van europa de essentiele deelcomponenten inzicht te verwerven in een andere cul van resp communicatieve competentie en tuur in meningen gebruiken waar interculturele competentie samengevat den en ook voortdurend de eigen houden hun visies het volgende in cultuur te bevragen savoir faire de vaardigheid om de drie van ek 1986 onderscheidt zes dimensies bovenstaande elementen te integreren een communicatief vaardig spreker in specifieke situaties in contacten tus beschikt over sen twee culturen linguistische competentie hij hanteert de sociolinguistische socio culturele en de taal op een correcte manier en begrijpt ze ook wanneer ze op de con ventionele manier wordt gebruikt sociolinguistische competentie hij begrijpt dat keuzes in taal worden bepaald door de context waarin de taal wordt gebruikt tekstlinguistische competentie hij han teert aangepaste strategieen in de con structie en interpretatie van een tekst strategische competentie hij beschikt over strategieen om moeilijk lopende communicatie door een gebrekkige kennis van de taal toch te laten vlo tten socio culturele competentie hij begrijpt sociale component van van ek 1986 over dat elke taal binnen een bepaalde lappen met de vaardigheden die byram socio culturele context gehanteerd zarate identificeren toch is het goed beide wordt en gebruik maakt van een cul schema s naast elkaar te plaatsen om op tuurspecifiek referentiekader die manier een vollediger inzicht in taalleren sociale competentie hij beschikt over te verwerven in interculturele situaties krij voldoende zelfvertrouwen motivatie en gen wij er immers als sprekers nog een aan empathisch vermogen om te kunnen tal rollen bij wij worden plots representan communiceren ten van een land een cultuur en tegelijkertijd wordt van ons verwacht dat wij bemiddelen byram zarate onderscheiden vier vaardig tussen onze cultuur en de andere cultuur heden waarover een intercultureel spreker interculturele communicatieve competentie moet beschikken is het vermogen met verschillende culturen savoir etre een bereidheid en een om te gaan de taalleerder definieren wij nw 24e jaargang nummer 4 maart april 1995 dus in de eerste plaats als een bemiddelaar tussen twee culturen nederlands in gemengde en in witte scholen moedertaaldidactiek in gemengde en concentratiescholen is nederlands niet de moedertaal van alle leer via allerlei luister lees spreek en schrijfac lingen die is vaak turks italiaans neder tiviteiten wil het moedertaalonderwijs leerlin lands is de taal waarin ze in de vlaamse gen helpen een socialisatie en ontwikke maatschappij moeten functioneren op ver lingsproces te doorlopen waardoor ze schillende terreinen gebeurde heel wat deelgenoot worden aan onze maatschappij onderzoek naar de evolutie in nederlandse intercultureel moedertaalonderwijs moet zich taalbeheersing bij allochtone kinderen vol de vraag stellen of het enerzijds wil werken doende dagelijkse en schoolse taalvaardig aan maatschappijverandering en vernieu heid6 moet de integratie van allochtone kin wing en interculturaliteit als een uitdagend deren in de maatschappij en in het reguliere basisgegeven integreert of anderzijds het vlaamse onderwijs vergemakkelijken gevestigde wereldbeeld en de heersende waarden van die monoculturele burgerlijke in wi tte scholen beperkt nederlands zich tot maatschappij wil reproduceren de meerder het onderwijs van de moedertaal drie com heid van de bevolking lijkt w el tolerant te zijn ponenten komen in die moedertaaldidactiek tegenover multiculturaliteit en dus gewonnen aan bod taalvaardigheid taalbeschouwing voor een open en vernieuwde maatschappij en literatuur de persoonlijkheidsvormende maar in feite bestaat die bereidheid tot open waarde van die drie componenten wordt held niet echt ons taalgebruik verraadt onze niet in vraag gesteld veel leerlingen hebben ideologie en onze gevoeligheden onze impli slechts van op afstand contact met het ciete oordelen en att itudes wij zijn allemaal vreemde bijvoorbeeld via de media door wel een beetje bang dat onze culturele identi een vreemde taal te studeren door op reis teit verloren gaat wij stellen het liefst onze te gaan het is tekenend dat er in de lessen maatschappij niet in vraag en vinden dat de nederlands en in de schoolboeken die er anderen zich maar moeten aanpassen aan gebruikt worden ook geen aandacht is ons wij zijn niet bereid onze culturele identi voor onze nederlandse buren die toch teit te relativeren en het dynamische karakter dezelfde taal spreken de component lan ervan te erkennen 5 deskunde blij ft gereserveerd voor de lessen vreemde talen in het moedertaalonderwijs moet de leer kracht samen met de lerenden de in de de interculturele onderwijspraktijk in maatschappij vigerende opvattingen bevra gemengde en in witte scholen zal verschil gen waardevolle elementen daarin dienen lend zijn witte scholen moeten een extra bewaard te blijven wat verstard is onbruik inspanning doen om hun leerlingen met de baar remmend of onmenselijk moet wor multiculturaliteit van onze samenleving ver den doorbroken lezen luisteren spreken trouwd te maken van een leerkracht in en schrijven in het moedertaalonderwijs zijn beide soorten scholen wordt opnieuw veel vormen van interactie tussen leerlingen verwacht hij moet zich niet alleen op per leerkracht en maatschappij waarbij onder soonlijk vlak bijscholen vertrouwd worden handeld wordt over waarden en oordelen met andere culturen en een interculturele over de relevantie van thema s teksten att itude ontwikkelen hij moet zich ook ver gevoelens individuele visies opinies der professionaliseren thuiskomen in de bewustzijn kennis houding en gedrag didactiek van het intercultureel onderwijs maart april 1995 nummer 4 24e jaargang nit leerkrachten materiaal leerkrachten worden vaak beschreven in goed onderwijs vertrekt van goed materiaal termen van wat ze doen ze organiseren wie intercultureel wil onderwijzen doet er activiteiten voor hun leerlingen ze begelei goed aan bestaand materiaal aan een kri den hun ieren ze ontwikkelen materiaal ze tisch onderzoek te onderwerpen op het werken samen met collega s ze onderzoe eerste gezicht lijkt daarmee niet zoveel mis ken bepaalde aspecten van hun lesgeven de ervaring leert evenwel dat een systema wat ze doen is de reflectie van wie ze zijn tisch onderzoek vaak aan het licht brengt dat wat ze geloven en hoe ze hun taak als leer het materiaal waarmee gewerkt wordt soms kracht omschrijven interculturele onderwijs niet eens elementen bevat die naar de ande activiteiten zullen een weerspiegeling zijn re cultuur verwijzen of zo dit wel het geval is van een fundamenteel interculturele houding vaak westers getint zijn en niet wars van bij de leerkracht die houdt veel meer in dan vooroordelen vaak is de inhoud niet actu kennis hebben van de taal en van wat fait eel en onvolledig en wordt er enkel aandacht divers een interculturele attitude is een besteed aan het exotische misschien wor vaardigheid een bewustzijn een ingesteld den er ook onterecht veralgemenende uit heid een karakterieel voorbeeld waaraan spraken gedaan of wordt aan aspecten van leerlingen zich kunnen optrekken de leraar de vlaamse en nederlandse cultuur nauwe ziet zichzelf als een bemiddelaar tussen lijks aandacht besteed en komen intercultu twee culturen hij beschikt daartoe over rele situaties helemaal niet voor kennis over de beide culturen en leest dus ook af en toe een sociologisch of antropolo de eerste vraag die u zich moet stellen bij gisch boek of tijdschrift met betrekking tot het beoordelen van uw schoolboek op zijn die culturen hij kent de historische achter geschiktheid voor intercultureel onderwijs gronden begrijpt de waardensystemen van is of er uberhaupt andere culturen bijvoor beide culturen kan objectief waarnemen en beeld ook de nederlandse cultuur in aan zich in de situatie van beide culturen inleven bod komen vervolgens gaat u na of de hij verstaat de kunst met zijn gevoelens ten vlaamse cultuur aanwezig is en op welke opzichte van beide culturen om te gaan hij manier beide worden voorgesteld relativeert zijn eigen cultuur en ziet alle cultu ren als gelijkwaardig en hij kan die houding de suggesties die volgen kunnen u helpen op zijn leerlingen overbrengen bovenstaande vragen te beantwoorden ze werden in vraagvorm geformuleerd en in hij creeert in zijn lessen een ondersteunend vier groepen gerangschikt ze besteden socio emotioneel klimaat elke leerling voelt aandacht aan inhoudelijke taalkundige en zich persoonlijk aangesproken en weet zich vakdidactische aspecten gerespecteerd als een individu met eigen inzichten visies interesses sterke en zwakke representativiteit en realisme punten leren in een interculturele les is co operatief leren leerlingen werken bijvoor het gaat er hier om na te gaan of een beeld in groepjes en verzamelen precies schoolboek een volledig actueel realistisch afgetekende stukjes informatie ze delen en en representatief beeld geeft van onze bespreken met anderen wat ze hebben ont interculturele maatschappij door het weg dekt en verwerven op die manier een com laten van bepaalde aspecten en visies wor pleter beeld van het cultureel aspect dat aan den verklaringen over culturen eenzijdig en de orde is ze interpreteren de informatie bin ongeldig die eenzijdige beeldvorming nen de context van de andere cultuur en wordt versterkt door een stereotype en ver bevragen tegelijkertijd ook hun eigen cultuur algemenende karakterisering en typering nn 24e jaargang nummer 4 maart april 1995 van culturen en samenlevingen enkel op en zonder op de grote verscheidenheid die basis van wat ze op materieel gebied voort binnen een cultuur leeft in te gaan mogelij brengen zonder aandacht te besteden aan ke vragen kunnen zijn wat ze op filosofisch vlak te bieden hebben biedt het schoolboek een authentieke weerspiegeling van de multiculturele samen leving komen er kritische incidenten in voor komen meerdere nationaliteiten aan bod welk beeld van de multiculturele samenleving wordt gepresenteerd een geideali seerd beeld een negatief beeld of een realistisch beeld komen situaties aan bod waarbij iemand met een vreemde moedertaal maar die goed nederlands praat toch niet begrepen wordt vanwege verschillen in cultureel referentiekader wordt er gezocht naar een verklaring voor die moeilijkheden wordt de leerkracht leerling ertoe aangezet materiaal te raadplegen gebruiken van buiten het schoolboek of wordt het schoolboek op zo n voetstuk geplaatst dat de indruk wordt gewekt dat er eigenlijk geen extra materiaal nodig is werden de teksten over het vreemde land geschreven door hoofdzakelijk vlaamse schoolboekauteurs die migrantenauteurs of nederlandse auteurs niet raadpleegden met betrekking tot de juistheid van sommige beweringen verwoorden die auteurs bij het schrijven van hun commentaren een visie of hante ren ze de maatstaf van de objectiviteit worden feiten en data gepresenteerd in het kader van een universeel geldend beeld van het vreemde land of wordt er gewezen op het dynamische karakter van elke cultuur wordt er aandacht besteed aan gelijkenissen en verschillen in mentaliteit waarden en opvattingen tussen de eigen en de andere cultuur wordt er ook aandacht besteed aan de geschiedenis als mogelijke verklaring voor mentaliteit of volksaard wordt de informatie over de andere cultuur geintegreerd in het schoolboek of wordt de indruk gegeven bijvoorbeeld door het gebruiken van aparte hoofdstukken of aparte paragrafen dat andere culturen maar marginaal en oninteressant zijn de personages oefeningen en dialogen verraden vaak veel over de ideologie van de schoolboekau de figuren en personages die in een teurs de volgende vragen kunnen aan bod schoolboek voorkomen in de teksten komen zijn de figuren representatief voor de maatschappij waartoe ze behoren wat leeftijd sociale klasse interesses mentaliteit afkomst gezinssituatie betre ft komen de figuren in contact met vreemdelingen en worden de eventuele misver standen die bij die contacten kunnen opduiken gethematiseerd wordt het gedrag van de figuren verbonden met de context waarin ze leven hoe worden de mensen voorgesteld altijd opgewekt nu eens opgewekt dan eens triest geergerd boos agressief racistisch verdraagzaam 10 a maart april 1995 nummer 4 24e jaargang vpam taalgebruik8 van wij en zij wordt gepraat wekt dat de indruk dat zij eigenlijk niet bij ons horen voordien gaven wij reeds aan dat taal vaak bijvoorbeeld wij vlamingen gaan toch impliciete waardeoordelen en visies ver goed om met onze buitenlanders raadt negatief taalgebruik schuilt onder meer in het gebruik van woorden met een leerling negatieve lading of in bijvoeglijke naam woorden of bijwoorden met een negatief ten slotte besteden wij aandacht aan de rol effect voorbeelden van dergelijk taalge die het schoolboek aan de leerling toekent bruik zijn makak en vuile turk leden van vragen en oefeningen in het schoolboek etnische groepen kunnen in een denigre suggereren een bepaalde manier van wer rende minderheidspositie worden geplaatst ken maar uiteindelijk kan en moet een leer bijvoorbeeld het is een negerdokter maar kracht zelf beslissen over hoe hij zij met het zeer deskundig goedgeklede marokkanen boek gaat werken en welke graad van intelligente surinamer9 terwijl dat bij gelijke betrokkenheid van de leerlingen hij zij typering van leden van meerderheidsgroe beoogt mogelijke vragen zijn pen niet het geval is wanneer er in termen krijgen de leerlingen de kans over hun eigen cultuur te re flecteren hoe groot achten de auteurs het begripsvermogen van de leerling met betrekking tot de eigen en de andere cultuur kan de leerling alleen weetjes en feiten verwer ken of kan hij ook vergelijken en beoordelen na een correcte waarneming kan de leerling op een abstracter niveau denken en ingaan op mentaliteit probeert de vraagstelling waarnemingsstoringen te expliciteren en te verklaren de vraag wat denk jij over nederlanders algerijnen biedt de leerling niet de mogelijkheid zijn antwoord te staven met argumenten uit zijn ervaring het is beter de leerling eerst te vragen wat hij weet over nederlanders of algerijnen en pas dan naar een mening te vragen een vraag als wat leert de tekstje over vraagt naar feiten en inhouden de vraag welke indruk geeft de tekst je van peilt ook naar persoonlijke impressies en naar een mening zijn vragen beantwoordbaar kan een leerling een vraag als ga jij ermee akkoord dat turken zich niet willen integreren in onze maatschappij beantwoorden zonder eerst goed geinformeerd te worden elementen uit de tekst die in oefeningen terugkomen moeten heel zorgvuldig geko zen worden ze zijn vaak de enige inhoudselementen die de leerling zullen bijblijven die tekstelementen kunnen dus bepaalde vooroordelen bevestigen en de totale boodschap die uit de tekst spreekt vervormen wordt het materiaal als een geheel gepresenteerd worden eerder verworven inzichten verdiept in latere oefeningen en teksten enkele lessuggesties moedertaalonderwijs niet afslanken het verwerven van taalvaardigheid blijft belang materiaal moet leerkrachten zo goed moge rijk het kan niet de bedoeling zijn zomaar lijk bijstaan en hen inspireren om van hun wat te discussieren over een intercultureel lessen iets bijzonders te maken de inter onderwerp de formele aspecten van het culturele component in de lessen mag het discussieren verdienen daarbij aandacht nn 24e jaargang nummer 4 maart april 1995 elke activiteit moet een duidelijke linguisti wij willen eindigen met enkele concrete sche en interculturele cognitieve en of suggesties voor woordenschat lees luis affectieve focus hebben leerlingen moe ter spreek en schrijflessen elke leer ten zien hoe de activiteit gerelateerd is aan kracht moet zelf oordelen over de haalbaar hun eigen ervaringswereld aan vorige en heid van de activiteiten in zijn haar klas en aan nog volgende lessen de activiteiten zijn er ook steeds over waken dat vooroordelen communicatief en functioneel ze zijn boei en veralgemeningen niet getolereerd wor end en helpen de leerlingen strategieen ver den werven voor zelfstandig leren woordenschat taalbeschouwing in de lessen woordenschat taalbeschouwing kan de leraar samen met zijn leerlin gen nagaan welke de cultureel bepaalde connotaties van bepaalde concepten 0 zijn leerlingen krijgen de volgende opdracht wat is een ambtenaar van een vlaams ministerie wat associeer jij daarmee of welke culturele connotaties zijn verbonden met het woord sluier voor een turkse vrouw leerlingen ervaren op die manier dat woorden niet gewoon van de ene taal naar de andere vertaald kunnen worden er kan tijd besteed worden aan het blootleggen van de mechanismen van versluie rende discriminerende taal 11 je kan als leraar ingaan op de verschillende gevoelswaarde die woorden in neder land en vlaanderen hebben of op uitdrukkingen en woorden die in nederland wor den gebruikt maar niet in vlaanderen en vice versa verwerven van onderzoeksstrategieen volgende opdrachten kunnen aan de leerlingen gegeven worden maak een lijstje met tien vragen die je zou kunnen stellen aan een lid van de andere cultuur die als bedoeling hebben een zicht te krijgen op wat bijvoorbeeld voeding wonen liefde affectie of trots voor hen betekenen formuleer eens vijf ideeen die je hebt met betrekking tot de ramadan en ga dan eens na door mensen te interviewen of boeken te raadplegen of jouw ideeen klop pen onderzoeken van de eigen en de andere cultuur zinvolle taken voor de leerlingen zouden kunnen zijn zoek een symbool voorwerp dat iets zegt over de mentaliteit van je eigen of een ander land noem vijf situaties waarbij van je verwacht wordt dat jij je binnen jouw cultuur op een conventionele manier gedraagt leg eens voor een buitenlander uit hoe het sinterklaasfeest er bij ons uitziet je mag met een uitwisselingsprogramma naar de verenigde staten van jou wordt verwacht datje een voorstelling gee ft van je land waarover zal je het zoal hebben maart april 1995 nummer 4 24e jaargang yf i expressie interessant is bijvoorbeeld het ontwerpen van een mini drama gebaseerd op een kri tisch incident bijvoorbeeld verontwaardiging bij een italiaan over de negatieve manier waarop in vlaanderen over de paus wordt gesproken een vlaming voelt zich onge makkelijk bij de herhaaldelijke aanrakingen van een spaanse vriend die hem iets aan het vertellen is lezen luisteren spreken schrijven een geschreven stukje kan op publieksgerichtheid en inhoudelijke betrouwbaarheid of op niet discriminerend taalgebruik beoordeeld worden leerlingen moeten zich inleven in de gedachten en gevoelswereld van een lid van een andere cultuur koop of maak een postkaart van de stad waarin je woont en stuur die naar een nederlandse vriend die nog geen kans zag je te bezoeken schrijf een korte tekst waarin je je vriend uitlegt waarom je die kaart koos beschrijf je school en je dagelijkse routine voor een nederlandse student op welke punten leg je de nadruk gezien je kennis over het nederlandse schoolsysteem en over je eigen schoolsysteem schrijf het einde van een bekend verhaal en geef het politieke psychologische sociale morele religieuze betekenis bijvoorbeeld wat er werd van sneeuwwitje en haar prins nadat ze naar amerika emigreerden wegens de werkloosheid in bel gie literatuur leerlingen gaan na welke culturele referenties in een nederlandse literaire tekst gedicht verhaal etc of in de nederlandse vertaling van een in een andere taal gestelde literaire tekst voor hen niet duidelijk zijn en ze proberen de betekenis van die referenties te achterhalen opzoeken in boeken vragen aan mensen omgekeerd kunnen ze die referenties aanduiden die in een vlaams gedicht voor niet vlamingen verduidelijkt zouden moeten worden wie de huidige nederlandse maatschappij wil begrijpen moet iets weten over de verbondenheid van het land met bijvoorbeeld indonesie of su ri name de literatuur die in de klas wordt gelezen kan helpen de socio culturele leefwereld van de leer lingen te verruimen besluit tureel taalgebruiker moet beschikken en presenteerden vervolgens enkele sugges in dit artikel pleitten wij voor het integreren ties voor de lespraktijk van een interculturele dimensie in de lessen nederlands in vlaamse scholen de multi de interculturele dimensie lijkt veelbelovend culturaliteit van onze samenleving dwingt zowel op het gebied van de taalverwerving ons daartoe wij definieerden eerst een en taalvaardigheid als op het gebied van aantal vaardigheden waarover een intercul attitudevorming het integreren van een nn 24e jaargang nummer 4 maart april 1995 interculturele dimensie in de lessen neder goed zijn mochten de betrokken vakdidacti lands hoeft geen afzwakking van het curri ci de hoofden bij elkaar steken om samen culum nederlandse taalbeheersing in te te werken aan een gesystematiseerd en houden en kan door een adequate keuze werkbaar curriculum voor intercultureel van onderwerpen gemakkelijk gerealiseerd talenonderwijs dat leerkrachten een raam worden leerkrachten mogen zich niet werk biedt waarbinnen zij hun lessen kun beperken tot het louter aanbieden van nen plannen waar een visie geformuleerd materiaal over andere culturen uit hun he le wordt over hoe fragmentaire kennis uitein houding en hun aanpak moet blijken dat zij delijk tot een globaal wereldbeeld kan jonge mensen uitnodigen om over het mul groeien waarin de rol van de leerkracht dui ticultureel karakter van onze maatschappij delijk omschreven wordt en waar duidelijke na te denken doelstellingen en richtlijnen voor evaluatie worden geformuleerd ook leerplan en schoolboekauteurs dienen zich dringend over deze interculturele dimensie te buigen vaak zijn leerkrachten lies sercu nu nog op hun intuitie aangewezen bij het ku leuven samenstellen van curricula en bij het ont centrum voor aggregatie werpen van materiaal zij combineren blijde inkomststraat 21 methodes uit het vreemdetalenonderwijs 3000 leuven met die uit het moedertaalonderwijs en voe gen er nog nt2 ervaring aan toe het zou noten 1 de vier netten werkten elk een non discriminatiecode uit die rekening houdt met de krachtlijnen van de non discriminatieverklaring 2 een uitgebreid glossarium met termen uit de interculturele didactiek verschijnt bin nenkort in sercu 1995 3 het begrip kritisch incident gebruiken wij voor situaties waarin een misverstand te wijten is aan het feit dat de twee gesprekspartners niet voldoende inzicht in elkaars cul tuur hebben en in de verschillen die tussen hun respectievelijke culturen bestaan 4 ook m byram g zarate ontwikkelden voor de raad van europa dit schema het werd voorlopig nog niet gepubliceerd 5 in het belgisch migrantendebat de pragmatiek van de abnormalisering 1992 en in antiracisme 1994 laten jan blommaert en jef verschueren zien hoe het dis cours van de media en van beleidsdocumenten met betrekking tot migranten gebrek aan openheid voor andere culturen verraadt migranten worden geabnormaliseerd migratie wordt overgedramatiseerd migranten worden voorgesteld als exotische wezens en negatieve reacties op migranten worden genormaliseerd voor een gedetail leerdere bespeking zie het artikel van jan blommaert in dit nummer van vonk maart april 1995 nummer 4 24e jaargang nm i 6 het begrip schoolse taalvaardigheid verwijst naar het kunnen begrjpen en gebruiken van de taal binnen een schoolse context migrantenkinderen hebben vaak meer last met abstract taalgebruik waarbij aanwijsbare ondersteunende elementen ontbreken dan vlaamse kinderen voor beide groepen geldt dat hun schoolse taalvaardigheid niet voldoet bij de overgang van het lager naar het secundair onderwijs 7 dit bewees de baets 1994 voor schoolboeken geschiedenis 8 wij verwijzen hier naar de publlatie die het instituut voor de leerplanontwikkeling in nederland verzorgde van der vegt 198 7 in dit boekje wordt een toetsingslijst gepre senteerd die kan helpen om leermiddelen kritisch en systematisch te beoordelen voor al op vooroordelen die een interculturele aanpak in de weg staan verder analyseren ze een scho olboek voor nederlands taalspel taalboek voor het zesde leerjaar malm berg een voor aardrjkskunde en een voor biologie 9 voorbeelden uit van der vegt 1987 10 voor verdere voorbeelden verwijs ik naar sercu 1994 11 zie blommaert verschueren 1992 bibliografie argo autonome raad voor het gemeenschapsonderwijs dienst studie en wetge ving modelcode voor een bewustere opstelling t a v non discriminatie op school brussel 1994 blommaert j j verschueren antiracisme antwerpen hadewijch 1994 blommaert j j verschueren het belgisch migrantendebat de pragmatiek van de abnormalisering antwerpen international pragmatics association 1992 cvpo cel voor het vlaams provinciaal onderwijs model van een non discriminatie code ten behoeve van het provinciaal onderwijs brussel 1994 de baets a de figuranten van de geschiedenis hoe het verleden van andere culturen wordt verbeeld en in herinnering gebracht berchem hilversum eponer oren 1994 de standaard 16 11 1994 ministerie van de vlaamse gemeenschap departement onderwijs gemeenschappe lijke verklaring inzake een non discriminatiebeleid in het onderwijs brussel 1994 n m 24e jaargang nummer 4 maart april 1995 muller b d grundpositionen einer interkulturellen didaktik des deutschen als fremdsprache in krause b u scheck p o neill eds praludien kanadisch deutsche dialoge munchen 1992 ovsg onderwijssecretariaat van de steden en gemeenten van de vlaamse gemeen schap non discriminatiecode in het onderwijs brussel 1994 samenwijs tijdschrift onderwijs arbeid cultuur etnische groepen december 1991 en september 1992 seelye n teaching culture lincolnwood ill national textbook company 1988 sercu l interculturele competentie een oefeningentypologie kuleuven vlie berghsencie 1994 sercu l ed intercultural competence a new challenge for teachers and teacher trainers in europe aalborg universitetsforlag 1995 van der vegt n uitg op vooroordelen bekeken het toetsen van leermiddelen voor intercultureel onderwijs enschede slo 1987 van ek j a objectives for foreign language learning volume 1 scope stras bourg council of europe 1986 vsko vvkso vlaams secretariaat voor het katholiek onderwijs model voor een nondiscriminatiecode ten ger ieve van de inrichtende machten van de katholieke scholen brussel 1994 werkgroep mundiale vorming eindredactie l van belleghem s van den abbeele opvoeden tot multi cultureel samenleven leuven van der poorten 1990 werkmap voor taalonderwijs w v t leuven vliebergh sencie instituut 1976 5 p 1 2 maart april 1995 nummer 4 24e jaargang n m a dv er ten tie de eisen van de inspectie zijn duidelijk er moet vakoverschrijdend gewerkt worden daarbij komt dat ook de eindtermen voorzien dat bepaalde doelstellingen vakoverschrijdend moeten behandeld worden zoals opvoeden tot burgerzin tot sociale vaardigheden leren leren milieu educatie maar hoe begin je daaraan het gepast materiaal voor deze lessen is vaak moeilijk te vinden het antwoord vindt u in keesings onderwijsbladen blikopener en reflector in de bijgevoegde praktische wenken wordt zowel aandacht geschonken aan dit vakoverschrijdend werken als aan de leerplandoelen blikopener en reflector zijn verder ideale tijdschriften om de algemene ontwikkeling van de leerlingen te bevorderen en hun interesse voor wat in de maatschappij leeft aan te scherpen 4 overtuig uzelf en vraag gratis en vrijblijvend een proefnummer aan op het nummer 03 324 38 90 vraag naar tine of naar isabelle 24e jaargang nummer 4 maart april 1995