Documenten
is literatuuronderwijs mogelijk die geschmacklosigkeit der massen wurzelt tiefer in der realitk als der geschmack der intellektuellen b brecht weinig gebieden in het onderwijs zijn zo gemakkelijk tot voorwerp van rationele kritiek te maken als het literatuur onderwijs in weerwil van het zeer groot aantal lesuren dat eraan wordt besteed niet alleen een groot deel van de lessen nederlands maar ook heel wat uren frans engels duits latijn en grieks in weerwil van de zorgvuldig gecontroleerde huislectuur voor al die taalvakken in weerwil van de inzet en de onloochenbare motivatie van veel leerkrachten hebben veel mensen toch het gevoel dat het lelijk mis loopt dat het rendement zeer laag ligt leiden zij niet alleen of uit sommige reacties van leerlingen en oudleerlingen maar ook uit de geringe plaats die de literatuur na het onderwijs klaarblijkelijk inneemt in de belevingswereld van veel jongere en oudere vlamingen zelfs bij de meeste aggregatiestudenten germaanse wordt men steeds opnieuw getroffen door een geringe belezenheid maar ook door zeer negatieve reacties op het leesonderwijs dat zij in hun middelbare schooltijd kregen als het onderwijs in het engels of in de wiskunde even weinig zou renderen dan zou dat voor velen beschouwd worden als een belangrijk maatschappelijk probleem bij literatuur doet men vaak alsof het probleem bij toevallige klassen en leerkrachten ligt alsof het niet structureel is gelukkig zijn er ook leerkrachten die voelen dat hun inzet niet voor niets is dat ze wel lezers maken dat ze belang stelling voor boeken wekken het kan dus blijkbaar dit artikel heeft niet tot doel de crisis in het literatuuron derwijs op te lossen wel het probleem duidelijker en in een ruimere context te stellen waarom literatuur in het onderwijs dat er zoveel literatuur in het onderwijs zit is histo risch gegroeid ons algemeen vormend onderwijs is de erfgenaam van de grieks latijnse humaniora deze laatste zijn nooit zo een massaal verschijnsel geweest als het huidige secundair onderwijs het is pas op het einde van de 19de eeuw dat op ruime schaal overal in vlaanderen vonk 1984 14de nr 4 3 middelbare scholen opgericht worden en de massale deelname aan het middelbaar onderwijs is pas na de tweede wereidoor log tot stand gekomen men moet het dus zeker zo niet voorstellen alsof er vroeger wel goed literatuuronderwijs was slechts een kleine minderheid van de jeugd werd in contact gebracht met literatuur en dat gebeurde dan vaak nog op een bedroevend schoolse manier men denke slechts aan de opwinding die gezelles didactiek teweegbracht in het anders zo rustige roeselare wat de school misschien wel leerde was dat literatuur bestond en respect verdien de wat gebeurde er dan in die colleges en athenea waar de betere standen in de vorige eeuw hun zonen niet hun doch ters naar toe stuurden voor een klassieke vorming de literatuur vooral die van de oudheid maar ook die van de erkende klassieke schrijvers speelde hierin een drie dubbele rol 1 literatuur moest bijdragen tot de esthetische vorming de leerlingen leerden wat gepast was welke emoties je kon tonen en in welke vormen bovendien deden ze wat kennis op over kunst en wat goede smaak waarmee je in sommige milieus erkenning kon bekomen der herrschende geschmack ist der geschmack der herrschenden klasse brecht 2 literatuur was ook een onderdeel van de taalkundige en intellectuele vorming vervoegingen en verbuigingen waren een intellectuele training maar ook de stijlleer en de literaire theorie vormde een gedetailleerd geslo ten en formeel systeem dat je kon instuderen enkele jaren werd in frankrijk een schoolboek uit 1822 opnieuw uitgegeven dat een indrukwekkend beeld daarvan geeft fontanier 1968 en in vlaanderen werd tot voor enkele jaren nog druk gebruik gemaakt van schoolboeken als stijl opstel dichtkunst fraussen verschuere 1934 en nederlandse poetica mussche 1948 3 literatuur maakte tenslotte ook deel uit van de ideolo gische vorming kunst toont ons de waarheid de diepere waarheid weliswaar het geestelijke niet het materialistische want de schrijvers komen uit een ver verleden en spreken over toestanden die nu niet meer zo bestaan tot in de twintigste eeuw was dit een zeer levendige gedachte die men b v nog zeer helder beschreven vindt in persijn 1909 dat de tekst bevat van enkele voordrachten van deze gezaghebbende persoonlijkheid op een vakantiekursus voor leraars en dat herhaaldelijk herdrukt werd deze opvatting verklaart wel een en ander o m de vondelverering en de gezellecultus die in ons onderwijs soms gewoed 4 hebben wie b v gezelles poezie leest en daar zijn heel goede redenen voor wordt daar geen ogenblik door herinnerd aan de uitbuiting de armoede de lelijk heid de pronkerigheid de machtsstrijd die het 19de eeuwse kapitalisme in vlaanderen kenmerkten dichtoefe ningen verscheen in 1858 max havalaar in 1860 de jubel die het eerste steeds omgeven heeft staat in scherp contrast tot de koele ontvangst die het tweede in het onderwijs lang kreeg het hogere tegenover het lagere of hoe bezorgt men zonen uit gegoede families een zuiver geweten pa zou het nooit goed gevonden hebben als zoonlief bij de paters geleerd had dat de wereld in concreto ook zo slecht was als de bijbel beweerde literatuur als het opium van de opgroeiende intellectueel tot deze ideologie behoort ook het respect voor het histo risch gegroeide de traditie en de kennis van al de waarden en opvattingen die onze cultuur bepaald hebben dit hoeft op zichzelf niet negatief te zijn zolang het niet ontaardt tot een doel op zichzelf b v door gelijkschakeling van literatuuronderwijs met onderwijs in de literatuurgeschie denis het literaire lezen literatuur en lectuur de classicistische en burgerlijke opvattingen over litera tuuronderwijs is nog helemaal niet dood het gaat hierbij nochtans meestal om een oneigenlijk en schools gebruik van literatuur er bestaan andere vormende manieren om met literatuur om te gaan en die moeten we nu even nader bekij ken twee begrippen uit de psychologie van piaget kunnen ons helpen de receptie van teksten beter te begrijpen nl assimilatie en accommodatie het doel van deze beide com plementaire processen is aanpassing aan de werkelijkheid wanneer wij een nieuw verschijnsel ontmoeten kunnen wij proberen dat te assimileren d w z het op te nemen in onze persoon in wat wij al weten denken kunnen de buitenwereld wordt daardoor vertrouwder wij drukken er ons stempel op wij passen hem aan ons aan accommodatie is een hieraan complementair proces wat zich voordoet is zelden zonder meer assimileerbaar er moet doorgaans ook een verandering in het subject zelf gebeuren een aanpassing aan het nieuwe het eenvoudigste klassieke voorbeeld hiervoor is het voedsel wij willen het graag assimilieren d w z opnemen en verteren maar vaak zal er van ons accommodatie verlangd worden we moeten naar de bakker het brood snijden enz het organisme het sub ject voegt zich bij accommodatie naar de omstandigheden het nieuwe is een uitdaging het verplicht me immers ertoe mezelf te veranderen d w z te groeien 5 het typische van de literaire manier van lezen en niet zozeer van de literaire tekst is dat hierbij in zeer sterke mate accommodatie plaatsgrijpt de schrijver vraagt van mij dat ik mijn verwachtingshorizon aanpas aan de structuur van de tekst dat ik de confrontatie aanga met de fictieve werkelijkheid die hij oproept de receptie esthetica heeft ons daar heel wat over te vertellen zie b v segers 1980 deze confrontatie is een zware klus soms heel frustrerend maar toch ook lonend de roman het gedicht maakt me onzeker onveilig eist van mij dat ik mezelf op het spel zet die moed of dat gedult breng ik niet steeds op en soms lees ik die provocerende tekst assimilerend assimilerend lezen gebeurt wanneer men zich zelf op een of andere manier op het gelezene projecteert dit kan gebeuren doordat men zijn eigen problemen wensen dromen enz in het boek terugvindt of zoekt die persoon heeft dezelfde problemen als ik maar lost ze op die slaat wel een lieve man aan de haak wat is italie toch mooi een andere manier van assimilerend lezen is te vinden bij sommige literatuurwetenschappers die hun schema s methodes enz toepassen op de tekst triviaalliteratuur is geschreven met de bedoeling zo gelezen te worden maar het is net zo goed mogelijk b v brief aan boudewijn te lezen vanuit de behoefte aan wat jeugdsentiment daar is niets verkeerds aan maar er is uit die lezing iets anders en m i beters te halen de accommodatie waartoe het literaire werk aanleiding kan geven is mogelijk op verschillende niveaus het psychologische wat bezielt die mensen het sociologi sche wat is dat voor een wereld het ethisch filosofi sche welke problemen roept hij op het metafysische wat is volgens hem de zin de zinloosheid van het be staan het formeel artistieke wat voor taalstructuren tekststructuren gebruikt de auteur om deze complexe problematiek naar voren te brengen de verwondering hier over als het goed is slaagt de lezer er dan tenslotte ook nog in de eenheid van dit alles te ervaren en te ont dekken wat het verband is met de structuren en de andere taalvormen van het werk soms zal men komen tot de grote schok die rilke beschrijft in het gedicht over zijn ontmoe ting met een antiek apollotorso archaischer torso apol los du musst dein leben ndern a als men bereid is het literaire werk tegemoet te treden met openheid zonder het naar zijn eigen hand te willen zetten is er een ervaring die iets heel anders is dan herkenning daar sommige geschriften beelden enz die kans tot accom modatie nauwelijks bieden is het dus normaal dat mensen die naar het welbekende onbewoonde eiland verbannen worden op hun verlanglijstje nooit agatha christie lucky luke en morris west zetten dat soort bibliotheek biedt geen groeikansen het is zoals toffees best lekker maar in volkorenbrood zit meer 6 deze accommodatie kan natuurlijk even goed gebeuren bij dans toneel film plastische kunsten enz alleen bestaan deze niet als vak in het secundair onderwijs en vallen ze dus buiten het bestek van dit artikel ook niet artis tieke toestanden en gebeurtenissen kunnen aanleiding geven tot deze accommodatie een ontmoeting een landschap een ritus maar ook een tv documentaire een pedagogisch of filosofisch boek enz het literaire werk biedt ons deze uitdaging echter op een literaire wijze aan de schrij ver beloont ons voor deze inspanning niet alleen door een helderder inzicht in onze relatie tot de wereld maar ook door een soort van plezier lezen is gewoon plezierig als je het graag doet voor wie bier graag over filoso feert zie barthes 1973 de beste manier om die ontmoeting met een tekst uit te diepen is in gesprek met andere mensen omdat zoals zo vaak in het gesprek onze ideeen emoties en ervaringen pas helemaal duidelijk worden de interpretaties vragen en reacties van anderen brengen ons ertoe onze eigen inzichten te verdiepen voor accommo datie aan de tekst is het gesprek dus een sterke steun voor herkenning nauwelijks jongens die met elkaar opge wonden over the a team of shogun staan te vertellen zijn eerder bezig hun gevoelens door de groep te laten bevestigen dit soort relatie tot de literatuur is dus samen te vatten in wat men in de von steeds creativiteit heeft genoemd creatief lezen is dus niet je eigen fantasie laten werken bij een tekst maar worstelen om er zo goed mogelijk in te komen en er zelf op alle niveaus mee in het reine te komen dit kan alleen vanuit de persoonlijke ervaring van iedereen men leest immers steeds vanuit de eigen voorgeschiedenis al kan die voorgeschiedenis ten dele gemeenschappelijk zijn b v voor een klasgroep want ook wat gebeurd is de vorige les de toneelvoorstelling van vorige maand martens v en de hele geschiedenis van het vlaamse yolk hoort daartoe is dat mogelijk in ons onderwijs literatuuronderwijs dat er niet toe leidt dat leerlingen op zo n creatieve manier met literatuur om leren gaan schiet dus aan zijn doel grotendeels voorbij het kan wel een paar andere onderwijsdoelen helpen realiseren zoals salonfahigkeit kunnen meepraten over nog iets anders dan sport en selectie voldoende leerstof bezorgen om te blokken zodat wie niet kan volgen afvalt maar waarom gebeurt creatief literatuuronderwijs minder dan goed zou zijn de oorzaken liggen in de leerkracht in het onder wijssysteem en in de hele maatschappij 7 de leerkracht als onverlaat de leerkracht staat voor een zware opdracht zij is vaak niet goed op de hoogte van literatuur omdat zij veel te weinig leest dat komt o m doordat in vlaanderen over het algemeen al weinig gelezen wordt maar ook doordat de meeste leraars nederlands in vlaanderen er nog minstens een ander vak bijgeven duits of engels b v dat geeft minder werk je houdt je talen bij en het is gemakkelijker om lessenroosters te maken wie dat normaal vindt moet zich even afvragen waarom leraars frans in wallonie maar een taal geven een gevolg hiervan is dat men twee litera turen bij moet proberen te houden en dat lukt niemand echt ook de opleiding schiet te kort de vlaamse germanist heeft twee talen moeten studeren en in zijn opleiding is hem nooit bijgebracht op een normale creatieve manier met literatuur om te gaan veel leerkrachten vallen dus gewoon terug op wat ze zelf meegekregen hebben in de basis school en in het middelbaar onderwijs de universitaire leraarsopleiding slaagt er nauwelijks in tussenbeide te komen tenslotte heeft die leerkracht als persoon haar beperkin gen hij of zij slaagt er niet steeds in te handelen naar eigen inzichten goed te reageren open met leerlingen om te gaan wij zijn ook maar mensen maar het is al te gemakkelijk wat mis loopt gewoon toe te schrijven aan de fouten van individuen dat soort liberale denken ziet aan een paar andere factoren voorbij het onderwijssysteem als boeman de leraar krijgt bij zijn pogingen om creatief te gaan werken weinig steun van de onderwijsstructuren de onder wijsbegeleiding in dit land blijft schandelijk in gebreke door onderbemanning er zijn geen goede curricula de schoolradio en tv is een lachertje schoolboeken worden gemaakt door enthoesiaste doe het zelvers bijscholing geven en volgen is puur een hobby geen werk dat inspec teurs tegelijkertijd aan begeleiding en controle moeten doen plaatst hen ook voor een onoplosbaar dilemma de leerplannen bieden geen samenhangende visie op literatuur enkel een reeks losse punten zonder veel verband of lijn dit zijn allemaal bekende jammerklachten we zullen ze nog wel een tijdje blijven horen vrezen we maar er is meer de creatieve omgang met literatuur zoals die hierboven beschreven staat leidt tot lastige toestanden als leerlingen zelf aan het denken en beslissen 8 gaan als literatuur inderdaad niet vrijblijvend is maar ingrijpt in hun ervaring van de werkelijkheid dan is dat in strijd met enkele belangrijke onderwijsdoelen in de inleidingen en commentaren bij alle officiele leer plannen staat dat vorming tot kritisch zelfstandig lezen belangrijk is maar daarnaast wordt dan dikwijls een ver borgen leerplan gehanteerd naast specificiteits en neutraliteitsverklaringen waarvan het effect is de leer lingen te verhinderen aan accommodatie aan de werkelijkheid te doen dat kan dan leiden tot extreme toestanden zoals goedeme 1978 een stuk waar al hard om gelachen is maar dat men toch maar als gezagsargument blijft hanteren men moet zich geen illusies maken de overheid is niet bereid zoveel miljarden per jaar in het onderwijs te pom pen zonder te proberen de output van dat onderwijs te controleren zij zijn niet bereid deze reusachtige structu ren te financieren om progressieve leerkrachten de kans te geven om lastige leerlingen te vormen er moeten nuttige leden uitkomen voor de bestaande grondig verzuilde belgi sche en vlaamse structuren er zijn goedfunctionerende goed gevormde personeelsleden nodig voor de kredietbank siemens en onze kmo s dat dit alles bureaucratische angstreacties uitlokt bij vele leerkrachten is normaal de beste manier om geen last te hebben is ervoor te zorgen dat je met alles in orde bent doe wat je gezegd wordt vermijd alle conflict situaties en wacht op het volgende circulaire assimilatie is steeds het veiligste onderwijsvernieuwing van onderuit is een zware opdracht die onmogelijk wordt als je het helemaal alleen wil of moet doen de maatschappij als pletwals deze accommodatie die eigenlijk het eerste doel zou moeten zijn van omgang met literatuur moet plaatsgrijpen in een concrete maatschappij vlaanderen 1984 daarin leven wij en onze leerlingen deze maatschappij is niet bevorder lijk voor ons doel de andere westerse landen kennen grosso modo dezelfde situatie enkele kenmerken van deze maatschappij zijn de hap slik weg cultuur het grootste deel van het fictieaanbod nodigt uit tot probleemloze assimilatie film tv reclame een avond tv kijken verplicht meestal tot niets de nodige opwinding om emotioneel gezond te blijven krijg je op die manier vlot toegediend de prestatiedwang overheerst op school steeds hogere eisen steeds meer leerstof in het bedrijfsleven pro 9 duktiviteit in de sport sommige kunsivormen geven je nog het gevoel iets gepresteerd te hebben wat sociale beloning krijgt musiceren en schilderen alle teken en muziekscholen zitten vol balletdansen bezoek aan succestentoonstellingen delvaux 1982 ensor 1983 aan het festival van vlaanderen ten dele uitgekocht door bedrijven voor hun relaties zoals de loges bij anderlecht bij literatuur kun je niets presteren er zijn destijds door de uitgever wel autostickers uitge bracht 1k heb ulysses gelezen maar in veel gevallen lijkt het of belezenheid in dit land eerder overkomt als een teken van luiheid veel vrije tijd in het onderwijs zeker audiovisuele media zijn overal aanwezig film radio vrij en anders gellustreerde tijdschriften tv bieden in de eerste plaats vlot te assimileren spul dat is niet inherent aan deze media zoals de brt de vpro en een aantal grandioze films bewijzen maar globaal genomen moeten ze het toch hebben van de vlotte verkoop waarbij wie het minst eist de meeste kansen heeft de voortdurende modewisselingen zijn eveneens noodzakelijk om economische redenen wat niet meer prikkelt door zijn nieuwheid verkoopt niet vlot en dus krijgen we voortdurend nieuwe discosounds kleren vedetten enz alleen wie voortdurend nieuwe opwinding biedt heeft een kans op slagen alles moet clean en cool sedert een paar jaar zo wil het de mode gedaan met de langharige alternatieve nonconformisten de tijd is aan de zorgvuldig gekapte breedgeschouderde op witte lakstoeltjes geinstalleerde keurige jongelui en dat terwijl schrijvers en artiesten sedert een paar eeuwen overwegend vieze tisten zijn de flanders technology euforie heerst alom succes lijkt via de exacte wetenschappen gegarandeerd de vaar digheden die je ervoor moet verwerven zijn precies omschreven en stap voor stap te leren de gereduceerde werkelijkheid lijkt te triomferen de ideologieen zijn dood we zijn weer eens aan t einde van alle ismen isthmen de crisis is alom en bezorgt iedereen een gevoel van onzekerheid en onveiligheid zodat mensen al snel bereid zijn het zekere voor het onzekere te kiezen ook een deel van de crisis zijn de waanzinnige boekenprijzen en dan binnenkort nog 20 fr per boek in de bibliotheek ook de literatuur staat buiten de dagelijkse realiteit van de mensen en lijkt een zaak van professoren en critici dat is zeker het geval in vlaanderen waar de uitgeverijen praktisch allemaal buitenlands bezit geworden zijn 10 waar boekhandels buiten de universiteitssteden en oosten de schaars en beneden peil zijn waar de literaire kri tiek in krant en weekblad op een enkele uitzondering na alleen tot functie heeft het blad een cultureel imago te bezorgen waar romanschrijvers beneden de veertig zeldzaam en meestal onleesbaar zijn de historische achterstand van vlaanderen ten dele wel maar tot 1950 onthaalden vele vlaamsgezinden de levende vlaamse literatuur op ruime belangstelling omdat deze de levens kracht van de nederlandse taal in vlaanderen bewees belangstelling om deze reden leeft niet meer in ons land wat op zichzelf niet erg is maar heel deze onlite raire sfeer moet bij jonge mensen wel de gedachte doen postvatten dat de meeste schrijvers die de moeite waard zijn ofwel nederlanders ofwel allang dood zijn dus in elk geval niet van hier zie ook neutjens 1983 het bovenstaande is niet bedoeld als een kritiek op deze maatschappij die dan zou worden gesteld tegenover de goede oude tijd of het te verwachten rijk der vrijheid het is enkel een poging om aan te geven hoe buiten het kringe tje van literaire insiders en leraars nederlands het bezig zijn met boeken het praten en denken erover een op zijn minst wat vreemde activiteit is zo voelt de meer derheid van onze landgenoten en van onze leerlingen dat aan en dan toch literatuuronderwijs wij hebben onszelf tegen het schoolsysteem is anti crea tief onze hele cultuur gaat de andere richting uit in deze omstandigheden is er aardig wat lef voor nodig om te willen echt literatuur onderwijzen aan jonge mensen echt literatuur onderwijzen dat is dus niet het doorge ven van opvraagbare kennis die losstaat van het leven van de leerlingen en van de leerkracht maar wel het bin nenleiden in een fascinerende wereld waarom zouden we het doen wij weten hopelijk uit ervaring dat literatuur erg boeiend is en wij willen dat aan leerlingen laten weten met het risico dat zij ons na een tijdje even boeiend vinden als wij die kennis van ons die altijd zo enthoe siast loopt te doen over jazz wijn of de cubaanse re volutie het toont hun andere mogelijkheden voor zichzelf voor de wereld het confronteert ze met andere mensen cultu ren waarden het houdt zo het alternatief levend literatuuronderwijs dat niet bijdraagt tot deze hooggestem de doelen kan beter achterwege blijven en vervangen worden 11 door communicatietraining en taalbeschouwing nu is het heel onwaarschijnlijk dat dit soort literatuuronderwijs er vlot zal komen wat dan van de drie tegenmachten is er een waar we met enige kans op succes meteen aan kunnen gaan werken en dat zijn wij zelf wie dat niet wil doen zou ervoor moeten zorgen dat hij of zij been literatuur meer hoeft te geven want bezigheidstherapie hebben onze leerlingen niet nodig het onderwijssysteem is al een ander paar mouwen maar hier ligt o m een taak weggelegd voor de von die leer plancommissies uitgevers inspecteurs enz maar best niet teveel met rust moet laten de maatschappij zal pas veranderen na de revolutie maar volgens tucholsky zal deze wegens de ongunstige weersom standigheden plaats hebben in de literatuur dit is echt een leuk artikel om een themanummer over lite ratuur mee te openen doffe ellende zonder eind maar men moet realistisch zijn enkele vereisten welke vereisten moeten wij dan stellen aan ons eigen lite ratuuronderwijs 1 de leerlingen moeten het gevoel hebben dat ze er iets belangrijks bij leren b v het antwoord op de vragen wat is er te lezen waarom zou ik dat lezen hoe kan ik dat lezen 2 ze moeten leren omgaan met literatuur op literaire wijze d w z ze moeten leren aan accommodatie doen hun eigen grenzen overschrijden teksten of methodes die enkel bevestigend werken zijn dus uit den boze dat betekent dus ook dat het nogal overbodig is leerlin gen te leren strips of doktersromans te lezen als ze dat uit zichzelf al doen het binnenbrengen van zo n teksten in het onderwijs is enkel te verantwoorden vanuit de wens de leerlingen te laten voelen dat ze au serieux genomen worden of vanuit het doel ze er meer uit te laten halen b v door de code ervan te doorzien 3 assimilatie is een onderdeel van het lezen bij gevorm de lezers is het niet meer het doel ervan toch moet er bij jonge mensen veel ruimte blijven voor dat assimi lerend identificerend lezen omdat het voor hen een manier is om levenservaring op te doen dat is een deel van hun groei de school moet daarin echter niet proberen hier systematisch een actieve rol in te spelen maar moet het wel respecteren 4 de complementariteit van het paar assimilatie accommoda tie veronderstelt ook dat de jonge lezer genoeg herken ningspunten vindt in een tekst van waaruit hij verder 12 kan gaan op zoek naar het onbekende dit soort herken ningspunten moet hem evtl door de werkvorm in de klas aangeboden worden door vooroefeningen b v maar daarbij mag het niet blijven zie 2 5 de manier waarop een tekst in de klas behandeld wordt is belangrijker voor de emancipatie van de leerlingen dan de tekst zelf zo is er b v de vraagtechniek divergente en evaluatieve vragen zijn veruit te verkie zen boven convergente zie hierover roger 1981 door een dergelijke aanpak wordt een accommodatie aan vondel of aan hooft mogelijk terwijl een aanpak via convergen te vragen ook bij boon of insingel de leerlingen niet echt verder leidt 6 literatuuronderwijs moet geen leerstof leveren maar mag wel moeite vragen het intellectuele moet niet in de verdrukking komen maar literatuur is er niet om schema s op toe te passen het gaat om de ruimte van het volledige leven niet meer of niet minder 7 leerlingen hebben alleen het gevoel dat ze iets leren als er een soort logische progressie in een lessenreeks zit als ze niet steeds in een kringetje blijven draaien besluit en dan tenslotte nog een oproep tot alle instanties die met literatuuronderwijs te maken hebben opstellers van leerplannen verwart u echt niet het handhaven van tradities met het doorgeven van cultuur didactici en literatuurwetenschappers wanneer komen er van jullie kant eens wat meer voorstellen voor jaar plannen voor leerlinggericht literatuuronderwijs uitgevers bezorg ons eens wat betaalbaar materiaal dan hoeven we niet steeds te fotokopieren inspecteurs en leden van de homologatiecommissie de kwaliteit van literatuuronderwijs is moeilijk langs ambtelijke weg vast te stellen schoolhoofden wees maar niet bang roger roger leeuwerikenlei 3 2520 edegem 13 bibliografie roland barthes le plaisir du texte editions du seuil paris 1973 pierre fontanier les figures du discours introduction par gerard genette flammarion paris 1968 dr p ed fraussen en p ant verschuere stijl opstel dichtkunst st franciscusdrukkerij mechelen 1934 g goedeme lectuur en lectuurbegeleiding in het katholiek onderwijs in nova et vetera 1977 78 nr 6 p 402 410 achilles mussche nederlandse poetica a de boeck brussel 1948 cl neutjens red lectuurverspreiding in vlaanderen cd reeks nr 1 acco leuven 1983 jul persijn kiezen smaken schrijven boekdrukkerij jos hasel donckx hoogstraten 1909 roger roger zijn er nog vragen in vonk 1981 5 p 15 26 rien segers het lezen van literatuur basisboeken ambo baarn 1980 1 4