Jan slaat Piet wordt door Jan geslagen – Heeft leren ontleden nut?

staan stemming zou bovendien ridicuul zijn om organisatorische aspecten te laten domineren bo dat deze bijeenkomst geen vergadering van leden ven meer theoretische vandaar de uitgebreide was maar een openbare bijeenkomst waarbij de verhalen over en voorbeelden van coordinatie deelnemers niets of niemand ve rtegenwoordig coordinatie tussen lager en voortgezet onderwijs den coordinatie tussen leraren moedertaal en leraren zodra de voorzitter bekend gemaakt had dat er vreemde talen in het voortgezet onderwijs toch gestemd moest worden ontstond er in de schijnbaar praatten de meesten hierover zonder zaal grote heisa de voorzitter poogde nog de ge er duidelijke doelstellingen op na te houden ten moederen te bedaren door de aanwezigen erop te aanzien van grammatica en breder moedertaal wijzen dat zij het veld ve rt egenwoordigden en onderwijs maar in feite liepen er allerlei doelstel dat zij er toch recht op hadden om door middel lingen door elkaar heen aanhangers van grif van een stemming invloed uit te oefenen op de fioen legden de nadruk op de beschouwing van standpuntbepaling het standpunt van levende taalgebruik waarbij grammatica nauwelijks een talen maar de aanwezigen voelden zich geen plaats heeft de traditionele leraren legden het veld en namen een motie aan waarin het stem accent op de normatief te beoordelen resultaten men afgekeurd werd er kwam daarna inderdaad bijvoorbeeld correcte spelling waarvoor gram geen stemming wat er wel kwam was een mistige matica alleen een middel zou zijn en tenslotte discussie over de stellingen die nauwelijks iets was er het standpunt van mevrouw van dort toevoegde aan de reeds gehouden praatjes van de waarbij structuurinzicht bijna een waarde op zich forumleden is het is erg jammer dat deze verschillende op inhoudelijk gezien was de discussie erg beperkt vattingen niet zijn geexpliciteerd en niet inhoude over het geheel genomen was de neiging sterk om lijk tegen elkaar zijn afgezet hanneke de bod e jan slaat piet wordt door jan geslagen heeft leren ontleden nut de di scu ss ie aan hebben als leerlingen al kunnen ontleden dan is dat voorstanders van leren ontleden op school zijn in meestal een kwestie van foefjes niet van taal het algemeen overtuigd van een of meer van de begrip volgende voordelen als die leerlingen die wel leren ontleden daar het vergroot de taalvaardigheid door al een grotere taal spel of denkvaardig het helpt bij het leren van vreemde talen heid zouden krijgen hetgeen verre van bewe het helpt om goed te leren spellen zen is dan betekent dat nog niet dat ze die het leert logisch en helder denken vaardigheden niet op betere manieren zouden het leert abstraheren kunnen verwerven het maakt leerlingen bewust van taalstructu leraren in vreemde talen moeten de grammati ren cale begrippen die ze nodig vinden zelf maar het maakt leerlingen bewust van wat ze doen onderwijzen als ze taal gebruiken leren ontleden demotiveert vele leerlingen en het bevorde rt het taalgevoel veroorzaakt een negatieve instelling tegenover het onderscheidt goede van slechte leerlingen het taalonderwijs tegenstanders brengen daar dingen tegenin als het hanteren van ontleden als selectiemiddel is de genoemde voordelen zijn nooit aangetoond ongewenst of zelfs onethisch en erg dubieus doordat vele voorstanders van grammatica onder het grammatica onderwijs gaat de meeste leer wijs het kennen van grammaticale begrippen of lingen boven de pet zodoende leren ze geen het kunnen ontleden zien als belangrijke door de ontleden en kunnen ze er ook moeilijk iets afschaffers bedreigde cultuurgoederen verloopt 9 de discussie nogal eens erg emotioneel een ander algemeen spelen gebrek is dat een aantal van de deelnemers niet andere taalkundigen delen woorden en zinsdelen wordt gehinderd door enige kennis van zaken in op grond van hun vormelijke kenmerken bij het is bijvoorbeeld zeer de vraag of de discussie voorbeeld uitgangen en hun mogelijkheden om zoals tot nu toe via de media gevoerd er toe heeft met andere woorden te combineren zij komen bijgedragen dat het publiek enigszins op de hoog tot een formele grammatica een voorbeeld daar te is van waar het nu eigenlijk om gaat van is de transformationeel generatieve gramma tica tgg die vooral door noam chomsky veel grammatica en grammatica s aanhang heeft gekregen maar ook andere forme le grammatica s zijn mogelijk taalonderwijs omvat vele onderdelen opstellen hoe dan ook een grammatica beschrijft het sys en brieven schrijven spelling literatuur gramma teem dat ten grondslag ligt aan het taalgebruik tica tekstverklaren enzovoort enzovoort bijna van een bepaalde groep mensen maar van welke alle onderdelen hebben betrekking ook spelling groep mensen wie bijvoorbeeld een grammatica op taalgebruik maar grammatica onderwijs van het nederlands wil opstellen kan daarvoor houdt zich bezig met taalsystematiek moeilijk het taalgebruik van alle nderlandstaligen een taal heeft een voorraad in soorten in te de bestuderen en moet uit de beschikbare sprekers len elementen en een serie regels voor het com en schrijvers een keus maken de vraag is dan op bineren van die soorten elementen elementen en welke politieke historische culturele sociale regels vormen samen het taalsysteem traditionele linguistische sociologische gron wanneer men taaluitingen dat wil zeggen alles den hij zal selecteren wat men zegt of schrijft op hun systematiek be tenslotte een grammatica een taalbeschrijving kijkt noemt men ze taalbouwsels het gaat dan is een model modellen zijn er om mensen te hel vooral om hun vormelijke kenmerken niet om pen zich bepaalde toestanden of processen voor hun inhoud te stellen maar we hoeven niet te geloven dat een grammatica is een manier om te beschrijven het bij het gebruiken van taal in de hersenen of wat voor elementen een taalsysteem bevat en hoe in het spraakapparaat net zo toegaat als in het men deze elementen aan elkaar rijgt tot uitingen model er zijn verschillende soorten grammatica aller eerst is er het verschil tussen descriptieve be de traditionele schoolgrammatic a schrijvende en prescriptieve of normatieve voor schrijvende grammatica s daarnaast kunnen we de traditionele schoolgrammatica is zoals we ge de grammatica s ook onderscheiden naar de ma zien hebben overwegend notional zij het met nier waarop ze taaluitingen ordenen in soorten veel formele elementen ze werkt met zinsde taalbouwsels of zinnen een zin daar is men len als onderwerp gezegde lijdend voorwerp en het over eens bestaat uit zinsdelen maar uit wat met woordsoorten als zelfstandig naamwoord voor zinsdelen werkwoord bijwoord ontleden is de praktische sommige taalkundigen gaan er van uit dat soor toepassing het met bovengenoemde termen be ten woorden of zinsdelen corresponderen met noemen van woorden taalkundig ontleden of filosofische categorieen categorieen waartussen zinsdelen redekundig ontleden men intuitief verschil voelt zoals het verschil de traditionele grammatica is behalve descriptief tussen werkwoorden die toestanden of proces ook prescriptief en probeert dus voor te schrij sen aangeven en zelfstandige naamwoorden die ven wat toelaatbaar of correct taalgebruik is ze onder meer mensen dieren en dingen aandui stoelt daarbij in oorsprong op de opvattingen van den zij houden zich bezig met notional de alexandrijnen die een klassiek taalgebruik grammar voorbeelden van notionele grammati propageerden en trachtten de taal van vreemde ca s een case grammar gebaseerd op naamvalsbe smetten te bevrijden daar ligt de oorsprong van grippen als instrumentaal agentief locatief en twee zeer oude misvattingen zovoort begrippen die semantische functies aan dat je moet spreken zoals je schrijft of liever geven of een functionele grammatica die uitgaat zoals erkende literatoren schrijven van de functionele rol die woorden of woord dat de taalverandering die in alle gemeen groepen in uitingen en in sociale interactie in het schappen plaatsvindt iets slechts is en bestrede n 10 moet worden bij wijze van vergelijking zou je a zij gaat niet uit van goed gefundeerde steun kunnen stellen dat we nu nog de taal van hooft punten of vondel zouden moeten gebruiken als voorbeelden noemt hij de zin die wel als uit het is van belang te beseffen dat de traditionele gangspunt van grammaticale analyse wordt geno grammatica wel regels geeft voor waar in het ne men maar nog nooit op bevredigende wijze is ge derlands het onderwerp in de zin staat waar een definieerd en het woord enerzijds kent men bijvoeglijk naamwoord staat ten opzichte van het woorden alleen betekenis toe binnen het zinsver zelfstandig naamwoord wat voor manieren er band anderzijds rangschikt men ze in soorten zijn om iets te ontkennen enzovoo rt dat zijn alsof het wel zelfstandige entiteiten zijn dan wel grotendeels regels die iedere nederlands b haar uitspraken bevatten tegenstrijdigheden talige van pakweg 10 jaar en ouder beheerst de zoals men vindt dat het woord pas betekenis schitterende hondje in de tuin is hoor je zelden krijgt in de zin vindt men dat de zin pas in het maar deze grammatica geeft gee n regels voor verband van het gesprek de uiteenzetting of de mooi of lelijk netjes of onfatsoenlijk waar of situatie haar betekenis krijgt niettemin gaat de onwaar in haar termen is je bent een nare man grammaticale analyse uit van de zin als zelfstan hetzelfde als je bent een grote klootzak correc dig betekenisdragend verder worden woorden te zinnen opgebouwd uit dezelfde zinsdelen en naar believen naar betekenis functie in de zin woordsoorten vorm zinsbouw of combinatiemogelijkheden in de zin gedefinieerd en ingedeeld maar waarom inhoudelijke bezwaren tegen de traditionele nu eens het ene dan weer het andere criterium grammatica wordt gehanteerd is niet duidelijk c tussen haar formuleringen en de gevallen die 1 de definiering van het beschrijvingsobject onder deze formuleringen worden gerangschikt nederlands abn of moedertaal zijn geen eendui bestaan inadequaties dige begrippen wie dit taalsysteem wil beschrij een voorbeeld zijn de koppelwerkwoorden die ven mag niet het object van zijn beschrijving be zeer onbevredigend zijn gedefinieerd en waarbij kend veronderstellen hij zal moeten vaststellen allerlei kunstgrepen uitkomst moeten bieden en verantwoorden welke groep taalgebruikers hij d als geheel is ze inadequaat dat wil zeggen ze als standaard kiest is niet geschapen voor de nederlandse taal van in de praktijk baseert de traditionele schoolgram deze tijd matica zich op schrijftaal terwijl toch aan ze is een op het nederlands toegepaste latijnse iemand die spreekt andere eisen gesteld worden grammatica omdat bijvoorbeeld in het latijn dan aan iemand die schrijft en schrijf en spreek een derde naamval bestond werd die ook in het taal inderdaad sterk verschillen daarnaast is wel nederlands verondersteld weliswaar valt aan ne duidelijk dat als standaardtaal de taal van een derlandse zelfstandige naamwoorden volstrekt elite geldt wat belangrijke consequenties heeft geen derde naamval te onderscheiden maar beide uitgangspunten nauwelijks bewust geko dankzij de truc om aan of voor bij het betref zen en zelden geexpliciteerd zijn op zijn minst fende naamwoord te denken kunnen we leerlin aanvechtbaar gen toch leren de derde naamval het meewerkend voorwerp te vinden en dat dat vaak iets zonder 2 de taaldynamie k lings oplevert ik geef aan hem een klap doet er elk levend taalsysteem kent veranderingen in minder toe in feite worden zo verschijnselen uit klankvorming in zinsbouw in woordvormen en het latijn in het nederlands hineininterpretiert in woordbetekenis de traditionele grammatica geeft een statisch of synchronische beschrijving 4 betekenis sociale en stilistische verscheiden van de taal en ligt voortdurend achter bij de wer heid kelijke situatie ze bestrijdt taalveranderingen in zoals hierboven al aangeduid houdt de traditio plaats van haar te beschrijven nele grammatica zich nauwelijks bezig met de vraag hoe elementen en taalbouwsels betrekking 3 de systematie k hebben op de wereld om ons heen ze besteedt langeveld 1934 geeft als kritiek op de traditio de meeste aandacht aan vorm en functie de min nele grammatica ste aan betekenis voor de traditionele grammati 11 ca zijn jan slaat piet en piet wordt door jan ge we bij de spelling en bij het leren van vreemde slagen twee equivalente zinnen toch duidt de talen nu is het niet perse nodig spellingsregels in mogelijkheid om deze situatie op twee manieren grammaticale termen te formuleren juist hier weer te geven op een verschil tussen deze manie kunnen foefjes een uitstekende dienst bewijzen ren van zeggen omdat het hier niet gaat om begrijpen maar om het gaat aan de traditionele grammatica voorbij toepassen dat bespaart leerlingen het begrijpen dat je met dezelfde woorden en zinsdelen over van het onbegrijpelijke de nederlandse spelling heel eenvoudige en concrete maar ook over heel is nog chaotischer en onlogischer dan de school ingewikkelde en abstracte dingen kunt spreken grammatica ze kan evenmin uitingen indelen op grond van wat betreft het belang voor het vreemde talen bijvoorbeeld waarheid zinvolheid of sociale of onderwijs goede ideeen over het systeem van een esthetische kenmerken vreemde taal brengen nog niet mee een goed ge bruik van die taal een taal goed leren lezen en 5 zinnen maken schrijven spreken en verstaan kan alleen door bij ons zijn betekenissen en voorstellingen aanwe oefenen een vraag is of je daarbij een eindeloze zig en die kunnen we dan in taal in zinnen serie regels nodig hebt en een andere vraag of weergeven en vastleggen maar we zijn niet volko die regels niet op een andere manier geformu men vrij in de manier waarop we onze ervaringen leerd kunnen worden wel is het natuurlijk pret en voorstellingen vertalen immers hoe we iets tig als leraren en leerlingen een meta taal een zeggen of schrijven de taalvorm dus wordt in vaktaal waarin men over taal kan praten gemeen aanzienlijke mate bepaald door de aard van die hebben zodat ze in hetzelfde jargon constructie ervaringen en voorstellingen regels en overeenkomsten en verschillen in taal deze beperking bestaat niet voor het construeren systeem kunnen bespreken van proefzinnen de van context en situatie ge ook voor moedertaalonderwijs levert de school isoleerde zinnen die het grammatica onderwijs grammatica een meta taal je kunt daarin over pleegt voor te schotelen het grammatica onder taalstructuren praten maar niet goed over hoe wijs suggereert daarmee dat het in elkaar zetten die structuren de buitentalige werkelijkheid van een zin een betekenis schept weergeven wat betekent dat nu voor de taalvaardigheid on terug naar de discussie der het zich slecht kunnen uitdrukken verstaat men vaak tegelijkertijd drie verschillende dingen de traditionele schoolgrammatica is dus een mo ten eerste het zondigen tegen bepaalde abn gelijke maar wat chaotische en onlogische in elk conventies hij heb ten tweede het zondigen geval willekeurige en zeer beperkte beschrijving tegen het fatsoen je bent een gore zak ten van de schrijftaalsystematiek van het abn en derde het niet goed onder woorden brengen van wel zoals die systematiek door een kleine groep ideeen hoewel deze opvatting van taalvaardig mensen wordt opgevat heid te vaag is om wetenschappelijk te hanteren dat maakt het om te beginnen onwaarschijnlijk valt er wel iets over te zeggen dat leerlingen door dit soort grammatica en haar in de eerste plaats is het een omstreden kwestie toepassing het ontleden logisch zullen leren den of leerlingen wel abn regels moeten leren voor ken ook hoeft het ons niet te verbazen dat de zover ze die niet kennen aangezien hun eigen meeste leerlingen zich de begrippen uit de tradi taalregels in principe natuurlijk evenveel recht tionele grammatica niet eigen maken en dus ook van bestaan hebben daarbij is de schoolsituatie niet goed leren ontleden iets waarover voor en waarin talloze kinderen zich niet thuis voelen tegenstanders het eens zijn en van leren ontle niet de beste situatie om hun taalgebruik te on den word je je misschien wel bewust dat er taal derzoeken of te beoordelen structuren zijn maar minder hoe die taalstruc goed onder woorden brengen van ideeen vervol turen zijn het is daardoor ook zeer twijfelachtig gens is niet alleen voor leerlingen maar voor vrij of zoiets als taalgevoel overigens een erg vage wel iedereen een probleem het grammatica on aanduiding van ideeen over taalsysteem of taalge derwijs kan dat probleem niet oplossen omdat bruik door ontleden wordt bevorderd het nu eenmaal weinig te zeggen heeft over hoe je praktische toepassing van de grammatica vinden ideeen ervaringen enzovoort het beste in taa l 12 kunt weergeven en al evenmin geeft de school to ra alsc ript ie atw on gep ublicee rd am s terd am 1978 grammatica fatsoensregels voor normatief ge cazden c b the situation a neglected source of class bruik buiten een beperkt terrein voornamelijk de di ffe re nc es in lang uage u se i n jou rnal o f soc ia l luces 26 syntactische regels is de traditionele schoolgram d ik s c en j g k ooij beginselen van de algemene taal matica niet geschikt wetenschap utrecht 1 970 fillmore c j the case for case in b ach en harms n e w yo r k 1968 h erto g c h de n nederlandse spraa kkuns t bewer kt literatuur door h hu ishof am sterdam 19 72 h al l iday m a k language st ruc t ure and l anguage adviesc omm issie voor de leerp l anon tw i kk eli n g m oeder function in l yons 1 97 0 taal advies over het gra mma tica on derwijs in de lagere heuvel t van den grammatica taalkunde taalbe hooi enschede 197 8 schouwingsonderwijs doctoraalscriptie atw utrecht a c lo m schoolraalhhuistaal over de verschillen tussen 1 97 3 de schooltaal en de rhuistaal van kinderen en de onder langeveld m j taal en denken groningen 1 934 wijskundige gevolgen daarvan s g rav enhalte 1 978 lyo ns j introduction to th eoretical linguis tics london b od e j m d e taalbeschouwing en taa lvaardigheid doc 1968 helge bonne t normale functionaliteit en je weet niet wat je weet inleiding een sterk semi sacrosancte samen met onder meer opstel literatuur en spreekwoorden en in moer 1978 5 heb ik uiteengezet wat het be gezegden hoort taalkunde tot die zaken die in grip normale functionaliteit inhoudt in wat nu het moedertaalonderwijs vaak gegeven worden al volgt wil ik nagaan in hoeverre er voor een leraar leen omdat de leraar gelooft dat dat goed is voor normaal functioneel moedertaalonderwijs te ge de leerlingen moeite doen om het onderwijs erin ven valt op basis van je weet niet watje weet voor leerlingen normaal functioneel dus prak van dort slijper e a 1975 en 1976 een twee tisch bruikbaar en of interessant te maken delige leergang moderne taalkunde voor het eer wordt onnodig geacht het betreft immers zulke ste tweede en derde leerjaar mavo havo en vwo op zich al waardevolle zaken rationele argu er zijn natuurlijk talloze andere aspecten waarop menten voor handhaving of opname van deze za je schoolboeken zou kunnen bekijken bijvoor ken in het onderwijs worden niet geproduceerd beel d of blijken rationalisaties te zijn het wordt tijd is het wetenschappelijk verantwoord voor een voorbeeld ik kies een recent uit de nog is het maatschappijbevestigend of maat altijd durende discussie over de zin van het tradi schappijkritisch tionele grammatica onderwijs in een interne is het duur notitie voor de commissie modernisering moe zulke analyses werden frequent gemaakt door de rtaalonderwijs cmm tegenwoordig advies respectievelijk wetenschappers links denkende commissie leerplanontwikkeling moedertaalon werkers in het onderwijs consumerende ouders derwijs geheten aclo m breekt mevrouw f en leerlingen en zijn zeker belangrijk maar voor balk smit duyzentkunst een lans voor het zins dit artikel moet ik me uiteraard beperken ontleden en woordbenoemen in de volgende be woordingen sacrosancticiteit en taalkunde onderwij s het kunnen abstraheren van het eigen denken enige afstand nemen van de eigen taal en deze voordat we je weet niet watje weet kortheids aan een kritische beschouwing onderwerpen vol halve nu verder jwn genoemd gaan bekijken gens grammaticale indelingen is een vaardigheid moeten we eerst aandacht schenken aan de heer die een heilzaam effect kan hebben op het beoor sende traditie in het taalkunde onderwijs op delen van zichzelf en anderen en van situaties te school d ie traditie is volgens ten b rinke 1976 teren iets onder woorden te brengen dat je op het 13