Je handen jeuken als een groep niets doet

jan schlebusch je handen jeuke n havo vwo als een groep niets doet op het isala college te silvolde heeft de hele sectie nederlands vorig jaar een project uitgevoerd over school en maatschappij jan schlebusch schrijft er over leerlingen geinteresseerder mondiger en kritischer make n als moedertaalonderwijs iets met communicatie te maken heeft is groepswerk onmisbaar ik ben ervan overtuigd dat goed opgezet groepswerk communicatieve vaardigheden in sterkere mate bevordert dan elke andere werkvorm dus werk ik veel met groepen ongevee r de helft van de tijd op full time groepswerk zie ik mezelf nog niet gauw overgaan in be paalde situaties vind ik bijvoorbeeld klassikale instructie en indivi dueel laten werken zinvoller ook moet sleur worden vermeden ze ker als je kleinere onderdelen steeds weer in groepswerk vorm giet wordt iedereen doodziek van het steeds maar weer groepjes maken op gang komen enzovoort ik vind het zelden verantwoord ook doordat we toch al veel groepswerk doen iets dat in een les af moet te laten doen in speciaal daarvoor te formeren groepen wel kun je zonder dat je dat formaliseert het als normaal en wenselijk gedrag beschouwen dat leerlingen met elkaar praten en overleggen over werk waaraan ze individueel bezig zijn tenslotte onze sectie is zo als waarschijnlijk iedereen alsmaar bezig een leerplan te ontwikkelen dat nooit af komt en we beschikken dus niet altijd over voldoende 23 en voldoende uitgewerkt materiaal aan deze inleidende vaagheden wil ik er nog enkele toevoegen voor mij bestaat er een groot verschil in doelstellingen in praktijk en in resultaat tussen enerzijds sterk gestructureerd groepswerk waarbij voor de leerlingen van les tot les de vragen en opdrachten klaarliggen en anderzijds opener projectmatiger groepswerk beide vormen beschouw ik als zinvol en het lijkt me het beste als ze beide worden toegepast waarbij dosering en afwisseling niet te veronacht zamen didactische problemen zijn maar het is duidelijk dat in het eerste geval de leerinhoud beter in de hand te houden en desgewenst zelfs vrijwel vast te stellen is terwijl bij een projectmatiger aanpak ook de leraar maar moet afwachten wat er inhoudelijk uitkomt niet dat dan het onderwerp en de keuze van het onderwerp minder belangrijk worden integendeel maar de doelstellingen zullen toch vooral liggen in de richting van houdingen en vaardigheden als spre ken luisteren samenwerken discussieren problemen oplossen en in formatie verwerven verwerken en overbrengen deze leerdoelen zijn zo bij uitstek moedertaalonderwijs leerdoelen dat het mij volkomen overbodig en meestal ook ongewenst lijkt als eis te stellen dat het on derwerp op zogenaamd neerlandistisch terrein ligt wel is het noodza kelijk onderwerpen te laten kiezen die voldoende maatschappelijk relevant zijn en waarover de meningen uiteenlopen voor mij is essentieel dat leerlingen meningen en argumenten afwegen informa tie beoordelen in discussie met anderen hun mening vormen en in het algemeen een kritischer houding praktizeren misschien is dat ook wel het voornaamste politieke doel dat ik met mijn lessen nastreef ik ben namelijk niet bezig mijn leerlingen mijn ideeen mee te delen maar ik hoop er een beetje aan bij te dragen dat ze geinteresseerder bewuster mondiger en kritischer worden en dat ze meer besef krij gen van informatie manipulatie en wat daar aan vast zit als dat lukt vind ik het allang mooi dat zijn inzichten en houdingen waar ze wat mee kunnen doen en dan komen ze er vanzelf wel een keer achter dat de denkbeelden over de maatschappij die ik er op na hou de juis te zijn denk ik er bescheiden bij een praktijkvoorbeel d afgelopen schooljaar hebben we in alle vierde klassen 6 havo klassen en 2 atheneum klassen een project gedaan over school en maat schappij het was de eerste keer dat we met de hele sectie zo conse quent een dergelijke opzet uitvoerden wel hadden we veel met groe pen vrij veel met voorgebakken projecten en af en toe met opener projecten gewerkt bij het opzetten van dit vierde klas project heb 24 ben we ons laten inspireren door de artikelen van theo jansen en anne ruth van kammen projekt onderwijs afleren en aanleren in de voorbereidingsfase hebben we onder meer een stencil vervaardigd en aan de hand daarvan eind oktober het project bij de leerlingen geintroduceerd hier volgt de tekst compleet en onverkort proj ect m didactische werkvormen onderwijs e n maat schappij kleuteronderwij s groepswerk projectonderwijs enz enz enz enz waarom je onderzoekt iets van de wereld waar je in doelstellingen zit en probeert je eigen mening zo goed mogelijk in het algemeen inzicht krijgen in de problema te vormen tiek van je eigen situatie kritischer leren denken groepswerk is meestal gezelliger en je socia beter je houding bepalen kennis maken met een le vaardigheden komen aan bod overleggen con andere werkwijze ontwikkeling van sociale en flicten oplossen werk verdelen verantwoorde communicatieve vaardigheden lijkheid dragen enzovoo rt per deel onderwerp zul je bovendien je eigen spe je kunt op veel manieren bezig zijn ook op je cifieke doelstelling moeten kiezen de vraag wat eigen manier willen we precies te weten komen niet de leraar maarde groep bepaalt wat er ge beu rt en hoe het gebeu rt groepsindeling je kunt je eigen belangstelling volgen b ij voorkeur 3 a 6 man per grcep de keuze is vrij als het nodig is kun je eventueel nog thema switchen de groep kan ook nog later van onder de relatie tussen onderwijs en maatschappij werp veranderen het voordeel van een thema voor de hele klas is dat de groepen niet helemaal langs elkaar werken tijden organisatie maar ook aan elkaars werk iets kunnen hebben tot pasen zijn er plm 2 lessen per week beschik wij stellen dit thema voor omdat wij vinden dat baar om de 2 a 3 weken naar behoefte vindt het belangrijk is niet te ver weg ligt veel met je een plenaire vergadering plaats hierin wordt be eigen situatie te maken heeft en veel aankno sproken wat elke groep doet en hoe dat vorde rt pingspunten heeft verder kunnen de moeilijkheden binnen de groep de kans dat je van de hierna genoemde doelstel aan de orde komen lingen iets bereikt lijkt ons groot bovendien houden de leraren 1 keer per 3 weken elke groep kiest een deel onderwerp als je wilt s avonds een vergadering om de problemen te be mag je ook een onderwerp kiezen dat buiten dit spreken belangstellende leerlingen hebben daar thema ligt bij toegang en recht van spreken mogelijke onderwerpen rond pasen verzorgt elke groep een les over haar cijfer en beoordelingssystee m onderwerp voor de rest van de klas mammoetwet idealen en werkelijkheid de lerarenopleiding nieuwe stijl ruimte materiaal mogelijkhede n schoolboeken steeds is hetzelfde lokaal voor de projectlessen moedertaalonderwijs beschikbaar maar je kunt ook de school uitgaan vergelijkend onderzoek naar schoolkranten ergens apart gaan zitten etc vergelijkend onderzoek naar leerlingenin het nodige informatiemateriaal zul je grotendeels spraa k zelf moeten zien te krijgen wel hebben we een vergelijkend onderzoek naar onderwijs hier adressenlijst een een paar publikaties voor je ander land b v duitsland china rusland verder zijn er hopen we papier scharen lijm belgie zweden typemachine stencilapparaat prikborden 25 in principe is alles mogelijk wat je zelf bedenkt je kunt daarbij niet op je leraar terugvallen en organisee rt bijvoorbeeld interviewen enque communicatie binnen de groep zul je op een re teren verslagen maken onderzoeken films delijke manier moeten overleggen en proberen video excursies ondanks of door onenigheid verder te komen naar buiten toe zul je moeten zorgen dat andere tips mensen ook iets hebben aan wat jullie doen wat maak afspraken tijdig en duidelijk je presenteert moet leesbaar begrijpelijk en toe vraag informatiemateriaal vooral telefonisch aan gankelijk zijn gaat sneller je kunt je aanvraag beter toelich ten evaluatie hou per groep een logboek bij waarin je alle ge in de plenaire vergaderingen en binnen de groep beurtenissen besluiten taakverdeling afspraken ben je ongetwijfeld vaak bezig met het beoorde enz noteert len van wat een persoon of een groep heeft ge laat je niet ontmoedigen mislukkingen zijn ook daan voor je totaal prestatie krijg je uiteinde leerzaam lijk een cijfer niet dat dit zo n goede manier van ga niet blindelings af op wat anderen zeggen of beoordelen is maar het is ook raar als je voor al schrijven lerlei minder belangrijke zaken wel een meetel lend cijfer krijgt en voor dit project niet problemen we stellen voor dat een groep zelf zegt welk cij zelfstandigheid je bent gewend aan een vrij vast fer ze hadden gedacht te moeten krijgen met uit staand overzichtelijk door de leraar bedacht en voerige argumentatie en dat na discussie de ple gepresenteerd programma nu heb je veel zaken naire vergadering het cijfer vaststelt zelf in de hand je moet zelf beslissen wat je gaat doen hoe waarom enz ik zal proberen nu beknopt te beschrijven hoe in de twee 4 havo klas sen waaraan ik les geef een en ander is verlopen na aankondiging en toelichting heb ik alle leerlingen gevraagd een lijstje op te stellen met onderwerpen die zij zouden willen bestude ren in volgorde van voorkeur uit die lijstjes heb ik groepen gedestil leerd dat was niet zo moeilijk want velen bleken in de wandelgan gen al overlegd te hebben in een klas was een restgroep van 5 man die tenslotte samen een onderwerp hebben gekozen zij het met wei nig overtuiging de gekozen onderwerpen waren mammoetwet lerarenopleiding la ter veranderd in politie kleuteronderwijs 2x jan wolkers onder wijs in rusland leger verpleging later toegespitst op wijkverple ging lager onderwijs vroeger en nu veranderd in onderwijs aan bui tenlandse kinderen wat heb je aan bepaalde vakken onder meer godsdienst en geschiedenis in de toekomst veranderd in dierenbe scherming daarna in bio industrie milieuhygiene toegespitst op luchtverontreiniging zwakzinnigen inrichtingen middenschool dat er nogal wat onderwerpen zijn gekozen buiten het centrale the ma is een onbedoeld gevolg van mijn manier van introduceren het begin was nogal enthousiast de meeste groepen liepen hard van stapel al gauw doken de problemen op waar haal je de informatie wat voor informatie wil je hebben hoe baken je je onderwerp af 26 sommige groepen waren meer met vorm dan met inhoud bezig dan gaan we ook een interview houden ja leuk dat doen we met wie en waarover ja dat weet ik niet enkele groepen zochten hun heil in verandering van onderwerp voor mij was het moeilijk me in dit stadium niet te buiten te gaan aan het verschaffen van ideeen goede raad adressen informatiemate riaal zo had ik waarschijnlijk een paar groepen tijdelijk weer op gang gekregen maar dan zou er weinig overgebleven zijn van het idee de leerlingen zelf hun weg te laten zoeken en kiezen en van het uit gangspunt dat niet de leraar alles bepaalt en doet alsof hij alles weet in plaats daarvan probeerde ik toch maar te stimuleren dat ze zelf op lossingen vonden voor hun problemen bovendien hielden we een klassikale vergadering op zich erg leuk de afspraak voor de verga dering was gemaakt de les begon ik ging ook ergens zitten zonder enig initiatief te nemen verwarring hilariteit ontsteltenis maar ver rassend snel brak het besef door dat er vergaderd moest worden en dat ze dat zelf moesten regelen leerzaam het bleek toch wel erg moeilijk problemen te erkennen en ter sprake te brengen maar som mige groepen hebben heel veel aan deze vergadering gehad begin december is de eerste grote vergadering gehouden met alle bij het project betrokken neerlandici en de leerlingen die zin hadden te komen het verslag van die vergadering geeft wel een aardig beeld van het eerste stadium vandaar dat ik ook dat hier laat volgen ve rgad e r i ng over he t 4 e kl as proj ec t n ed e rl a nd s willen interviewen enqueteren o i d iets kunnen je ugdce ntrum ulft woe n sdag 8 dece mbe r 1976 laten zien ook binnen de school zullen ze zorgen 19 30 22 00 u u r voor meer informatie over het project aa nwe zig 17 l ee rl i nge n 5 l erare n verder zullen ze als daarom gevraagd wordt in troductiebrieven schrijven e d 1 faciliteiten vraag tussendoor wat moet je zeggen als men de meeste regelingen stencillen telefoon ge sen vragen of ze nog eens iets van de resultaten bruik van leeszaal en andere ruimtes enz zijn van het project te zien zullen krijgen antwoord intussen duidelijk en voldoen goed als je t nog niet weet moet je dat natuurlijk ge belangrijk strikte handhaving van rust en orde in woon zeggen bekijk die kwestie als groep je de ruimtes bij de talen en wiskundelokalen kunt allicht beloven nog iets te laten horen er is een typemachine beschikbaar in het hok te genover de lerarenkamer 3 rol van de begeleidende leraa r leraar zit tussen 2 vuren zelfstandig laten wer 2 verantwoordelijkheid van de levaa r ken of helpen gaat t op het ogenblik goed de leraar wordt vaak terecht verantwoordelijk een leerling zegt als je meer hulp wilt kun je gesteld voor wat leerlingen in het kader van het daar toch altijd om vragen project doen vragen als van wie moet je dat de leraar kan niet genoeg begeleiden weet niet doen wie is je leraar de leraren moeten dat goed genoeg wat er in de groepjes aan de hand is soort verantwoordelijkheid ook op zich nemen twee methodes a leraar rent van groep naar ze zullen wat informatie over het project op groep nadeel ziet alleen maar de activiteiten stencil zetten zodat leerlingen aan mensen die ze niet het groepsproces werkt storend wordt mee r 27 e rv aren als controleur dan als begeleider b le wil luisteren je kunt eventueel de leraar als bui raar probeert per les 2 groepen wat beter te vol tenstaander er bij halen zodat die als een soort gen ideaal zou zijn meer begeleiders misschien gesprekstherapeut kan optreden is voor volgend jaar iets te regelen m b v stagiai mensen die zich binnen een groep niet aan afspra res van de lerarenopleiding ken houden werken erg frustrerend een goed de leraar wordt heel vaak als storend e rv aren de logboek bijhouden samenl blijkt erg nuttig ook rol van leraar die kijkt of je t goed doet wordt voor later a l s je duidelijk moet maken wat je ge niet doorbroken zowel leraren als leerlingen zul daan hebt en hoe len aan andere rol moeten wennen opmerking het is best prettig als je wat steun 6 informatie krijgt van de kant van de leraar hoe kom je aan informatie soms wordt het wel erg slecht aangepakt veel groepen schrijven maar 4 de plenaire vergadering een keertje een brief en wachten dan met de ar in het algemeen zijn de reacties tot nu toe posi men over elkaar op antwoord als dat dan uit tief het is prettig en belangrijk iets van andere blijft of tegenvalt moeten ze weer van voren af groepen te horen aan beginnen niet iedereen beseft dat je veel in tot dusver zijn 3 methodes gevolgd formatie nodig hebt wat nu gebruikt wordt is a leraar leidt de vergadering in het verv olg niet vaak erg weinig erg oppervlakkig en erg eenzij meer dig b voorzitter uit de leerlingen werkte soms goed van de ene kant is het wel nuttig als je zelf er soms nauwelijks vaart wat je allemaal verkeerd kunt doen bij het c geen voorzitter idem aanvragen en zoeken van informatie maar dat het was meestal onduidelijk wat er op de agenda kost wel verschrikkelijk veel tijd daarom is afge stond voor volgende keren is een duidelijke agen sproken dat de leraren in het algemeen zullen be da wel nodig handelen hoe je met een bibliotheek een boek idee de groepen bereiden bij toerbeurt een ver inhoud register literatuurlijst enz de tele gadering voor ze gaan de groepen af zorgen voor foon brieven interviews enquetes etc etc kunt een agenda en voor de leiding omspringen een vergadering moet pas worden gehouden als er voldoende te bespreken is het verdient aanbe 7 start veling na elke vergadering na te praten over hoe veel groepen hebben ervaren dat ze een verkeer het ging en afspraken te maken zodat het een de start maakten doordat ze geen echte doelstel volgende keer beter kan kan b v iedereen op ling hadden een behoorlijke manier aan bod komen zowel theoretisch boeken tijdschriften als soms lijken groepen of personen bang te zijn om praktisch b v naar een school toestappen kun hun moeilijkheden naar voren te brengen terwijl je een behoorlijke start maken zolang je nog niet dat toch juist moet gebeuren precies weet wat je wilt kan het handig zijn met mensen die je b v gaat interviewen ook de hele 5 wat doe je met moeilijkheden binnen de opzet eens te bespreken je kunt hun ook altijd groep vragen of ze je verder kunnen helpen je moet ze uiteindelijk zelf oplossen erover pra interviews en enquetes kun je het beste eerst uit ten dat blijkt soms erg moeilijk niet iedereen proberen tot pasen zijn nog twee klassikale en twee grote vergaderingen ge houden op de tweede grote vergadering hebben we vooral gepraat over het inzakken van de motivatie en wat daaraan te doen was op de derde over de presentatie van de les en het vaststellen van cijfers intussen liep dus het project gedurende 2 van de 4 lessen per week zoals gezegd de motivatie zakte in het kwam geregeld voor dat een groep in zo n les helemaal niets uitvoerde enkele frustrerende facto 28 ren waren een vaak slechte planning organisatie en werkverdeling hulpeloos wachten op informatie geconfronteerd worden met mis lukkingen ik kreeg de indruk dat sommigen er echt op zaten te wachten dat ik in zou grijpen ze aan het werk zou zetten ze zou ver tellen hoe het moest maar naarmate duidelijker werd dat de oplos sing uit de groep zelf moest komen kwam het werk weer beter op gang een sterke impuls was ook toen het einde in zicht kwam dat een concreet doel het verzorgen van een les moest worden bereikt ik had er veel nadruk op gelegd dat ze die les leuk afwisselend boeiend en informatief moesten maken en daar heeft elke groep erg haar best op gedaan tegen pasen zaten de meeste groepen in tijdnood zodat ze in de pe riode rond pasen veel buiten lestijd hebben gedaan de groepen die alles rond dachten te hebben presenteerden hun les en dat ging erg goed zinnige informatie goede discussies leuke lesvormen toneel rollenspel film liedjes tekeningen gasten quiz stencils en een aandachtig en kritisch publiek ook de nabesprekingen waren de moeite waard het viel me daarbij op dat ik vaak popelde om in te grijpen en mijn oordeel uit te spreken maar dat ik dat ook best aan de leerlingen kon overlaten het discussie niveau lag ver boven wat ik in een vierde klas gewend was reacties de leerlingen vonden het project zo te horen wel leuk en nuttig die indruk heb ik gekregen uit gesprekken evaluaties vergaderingen en lesverslagen nou snap ik ook wel dat het beeld gekleurd is doordat ze zich tegenover mij niet al te makkelijk negatief zullen uitlaten je blijft leraar nietwaar maar het is me wel op en meegevallen dat de doelstellingen van het project erg duidelijk waren overgekomen meer kritiek hebben we gekregen van collega s tevoren hadden we onze plannen besproken met de directie onder meer in verband met de te verwachten problemen rond gedragsregels en vanwege de beno digde faciliteiten van die kant hebben we alle medewerking gehad de collega s probeerden we op de hoogte te brengen en te houden via het prikbord in de lerarenkamer daarbij stuitten we op de paradoxa le situatie dat we te horen kregen dat we niet genoeg informatie ga ven terwijl er waarschijnlijk geen haan naar gekraaid had als we alles zoals gebruikelijk in het geniep hadden gedaan over de gedragsregels die anders waren dan tijdens andere lessen ontstond inderdaad vrij wat wrevel ook de enqueteformulieren die collega s geregeld onder de neus geduwd kregen gaven menigmaal aanleiding tot gevoelens varierend van hilariteit tot verontwaardiging 29 en verder bestond het idee dat de neerlandici zoiets niet op eigen houtje zouden moeten doen maar meer naar samenwerkingsvormen zouden moeten zoeken en meer aansluiten bij wat er in andere lessen gebeurt begin juni hebben we een afsluitende evaluerende vergadering gehou den voor leerlingen belangstellende collega s en onszelf waarbij on der meer deze zaken aan de orde zijn geweest voor mij is wel duide lijk geworden dat we toch veel meer rekening met de rest van de school moeten houden meer informatie moeten verschaffen en meer samen moeten werken bijvoorbeeld voor dit jaar een projectje van nederlands en maatschappijleer over de krant voor de vijfde klas ik moet er wel bijzeggen dat ik nou ook weer niet zo n vreselijke vak kenintegratie fanaat ben vooral bij dit soort projecten vind ik het niet nodig krampachtig te zoeken naar nog een vak om mee samen te doen priv e evaluatie eigenlijk ben ik best wel tevreden over het resultaat van onze doel stellingen is meer bereikt dan ik had verwacht en ik vind ook dat ik zelf veel heb geleerd bijvoorbeeld hoe belangrijk het is je niet te ge dragen als god de vader en dat je principieel moet uitgaan van ver trouwen in je leerlingen het valt waarachtig niet mee als je in het begin merkt hoe weinig ze kunnen om niet te zeggen zie je wel het gaat niet en er maar mee te stoppen het is niet makkelijk als je moet aanzien dat een groep niks doet je handen jeuken de leerlin gen waren echt niet de enigen bij wie de motivatie inzakte maar toch het vertrouwen dat elke groep haar eigen verantwoordelijkheid kan dragen loont op den duur gelukkig ben ik toch nog met een aantal problemen blijven zitten zoals hoe vind je het juiste evenwicht tussen het streven de leerlingen zelf hun problemen te laten oplossen en je plicht als mens ze te hel pen en hun bijvoorbeeld niet de vreselijkste dingen te laten overko men zonder dat je een hand uitsteekt hoe vermijd je in de huidige situatie al te grote vrijblijvendheid en een al te academische benadering van de problemen hoe laat je een hele klas samenwerken met andere woorden hoe kan het werk van verschillende groepen op niet geforceerde wijze een zaak van de hele klas worden hoeveel tijd en op welke manier gespreid zou je het beste aan zo n project kunnen besteden misschien vind ik bij volgende gelegenheden de antwoorden vermoe delijk allerlei nieuwe vragen nou ja het belangrijkste is dat we gezond zijn 30