‘Je mag Indiër zijn of Italiaan, maar geen Aboriginal’. Moderna Aboriginal literatuur voor de jeugd.

joost minnaard je mag indier zijn o f italiaan maar geen aboriginal moderne aboriginal literatuur voor de jeugd zoals ik in mijn eerste bijdrage over de aboriginals beloofde zie tsjip 4 2 zal ik bier wat vertellen over aboriginal literatuur die vooral op jeugdige le zers is gericht het gaat dan in het bijzonder over verhalen en romans va n drie australische aboriginal auteurs hun boeken zijn inmiddels ook in het nederlands verschenen zodat leerlingen in het voortgezet onderwijs ze ook kunnen lezen zij belichten ieder op hun eigen wijze de cultuur van de oor spronkelijke bewoners van dat continent en verwoorden daarmee tevens een visie o p het multiculturele australie van nu en in de toekomst i n dat op zicht zij n de boeken nog afgezie n va n hun literaire kwaliteiten reed s d e moeite van het lezen waard robert hughes over de achtergrond van deze literatuur wie een heel nieuwe wereld wil ontdekken mag de boeken van mudrooroo niet missen hij schrijft al een kleine dertig jaar en geldt als de voorman van de aboriginal schrijver s in australie het heeft lan g geduurd voordat zij n werk in het westen werd opgemerkt maar nu begint het er toch van te ko men aldus d e in septembe r 199 3 overlede n recensen t p m reinder s i n nrc handeublad 26 03 1993 over de roman met de wat vreemde titel hoe het einde van de wereld te verdragen een recept van dokter wooreddy een boek uit 198 9 dat in 199 2 in vertalin g is uitgebracht door uitgeverij in de knipscheer mudrooroo is zoals ik eerder schreef tevens de auteur van wri ting from the fringe een studie over moderne aboriginal literatuur de historische roman van mudrooroo speelt zich af in het tasmanie en vic toria van de dertiger jaren van de 19e eeuw de tijd va n de uiteindelijke on derwerping die het begin van de koloniale periode imuidde wanneer je het geschiedkundige werk defatale kust van robert hughes erop naslaat krijgt de roman meer relief beide werken vertonen uiteenlopende visies op min of meer dezelfde gebeurtenissen de hoofdpersonen bij mudrooroo zijn historisch bestaande figuren de blanke robinson de aboriginal wooreddy en zijn vrouw trugernanna het is be kend dat de blanken op een ongelofelijk wred e manier huis hidden op tas manie van diemen s land de aboriginals dreigden regelrecht uit te ster ven de toenmalige gouverneur arthur besloot daarom over te gaan tot een programma van padficatie hughes dez e nieuwe strategic werd beli chaamd door de zachtaardige joviale maar bedaarde volhardende figuur van george augustus robinson 1788 1860 een gei mmigreerde huizenbou wer uit londen die de bijnaam de verzoener zou krijgen robinson had zich al voo r de aboriginals geinteresseer d vana f he t eerste moment dat hij in van diemen s land voet aan wal had gezet hij had een 97 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aborigina l filantropisch visioen hij zou deze geirriteerde en wrokkende mensen door welwillendheid en begrip de school van de blanke wetten en godsdienst bin nen weten te voeren maar niet voordat hij anders dan al die zendelingen en bemiddelaars tot nu toe hun gebruiken en hun taal had leren begrijpen in 1829 probeerde hij de zwarten op bruny island tot het evangelie te beke ren maar zijn echte werk begon pas het jaar daarop toen hij een zware acht maanden durende trektocht door de wildemis van het zuidwesten en de west kust ondernam om naar nog overgebleven groepe n aboriginals t e zoeken zijn gezelschap bestond uit betrouwbare hem als bedienden toegewezen ge detineerden een van bruny island afkomstig stamhoofd van de aboriginals wooraddy genaamd en nog een uit het swanport district eumarrah alsmede vier andere zwarten en drie vrouwen p 503 het wrede lot van de aboriginals verbeeld in het werk van mudrooroo voelt de eigenlijke hoofdpersoon wooreddy zo dra hij de blanken bezit ziet nemen van het land dat het einde van de wereld waarin hij leef t i n zicht is hij neemt daarom het besluit zich in dienst t e stellen van robinson om zodoende de aboriginals voor uitsterven te behoe den de grootse plannen van deze robinson mislukken evenwel en de roman laat duidelijk zie n dat uit twee volkomen van elkaar gescheiden werelden waarin de een de macht heeft over de ander niet zomaar iets moois opbloeit 98 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aborigina l uiteindelijk doe n de overgebleven aboriginals ee n poging t e ontsnappe n teneinde zichzelf te kunnen blijven in plaats van te worden tot gemankeerd e blanken het mag echter niet baten ze worden gevangen genomen en naar het vasteland overgebracht op weg daamaartoe sterft wooreddy als een oud mannetje gehuld in de kleren van een mum blanke de figuur van truger nanna komt ook bij hughes voor zij het heel wa t negatiever een intelli gent seksueel weinig kieskeurig meisje dat trucanini heette ongeveer acht tien jaar oud was en eveneens van bruny island kwam ze was buitenge woon klein van postuur mat slechts een meter achtentwintig en had opval lende krullende bakkebaarden in andere opzichten echter daarover waren alle het eens was ze opmerkelijk aantrekkelijk dat wil zeggen voor een abori ginal trucanin i had alle reden om de blanken te haten zou je z o den ken maar in plaats daarvan zocht ze hun gezelschap juist o p en was z e al een eind op weg een robbenjagerssletje te worden dat door geslachtsziekte steriel geworden bij de kampementen rondhing e n zich voor een handvol thee en wat suiker aan hen verkocht toen robinson en zijn gids woorady haar hadden wete n over t e hale n me t he n me e t e kome n o p hu n lang e vreemde tocht van verzoening naar de nog overgebleven stammen van van diemen s land p 503 504 verschillende waardering van de personages als lezer vraag je je natuurlijk af waar dat verschil in appreciatie van de per sonages in zit het perspectief van waaruit het thema belicht wordt is in dit opzicht van groot belang in de roman belicht een alwetende verteller de drie genoemde personages eerst vooral wooreddy dan robinson en tenslott e trugernanna deze vertelle r weet de nodige ironie te hanteren wat niet zo verwonderlijk is omdat bij en de lezer al lang weet hebben van de vele ver schrikkelijke dingen die door de blanken indertijd zijn begaan overigens wordt niet alleen de blanke gefroniseerd maar ook de wat naieve wooreddy zij het in wat mindere mate ook de titel van de roman roeptt een enigszins grimmige vorm van ironie op de verteller belicht de geschiedenis vooral vanuit het perspectief van de abo riginals en heeft dus een andere visie op het geheel dan hughes ofte n i n these novel s whe n whit e peopl e appear the y ar e conventionalised fo r example in the historical novels we have the white evil in opposition to the black good aboriginal writer s are very conscious tha t history is a white construct in that a past truth is maintained and are eager to redress the ba lance p 169 de roman reageert m a w op wat mineke schipper in een inaugurate rede noemde de dominante aanwezigheid en vooroordelen van de blanken p 7 perspectieven zij n onontkoombaa r e n veranderbaar het gebruik va n het schrift biedt de mogelijkheid om wat geschreven staat op losse schroeven te zetten door erop terug t e schrijven vandaar salman rushdie s uitspraak the empire writes back to the imperial centre aldus mineke schipper 99 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aborigina l grillig grimmig en pessimistisch van de auteur b wongar zijn bij uitgeveri j in de knipscheer inmiddels dri e boeken in he t nederland s verschenen ee n verhalenbunde l de weg naar bralgu en de romans walg en karon als de eerste twee delen van een ecolo gische of nucleaire romantrilogie beide aanduidingen hebben betrekking op de inhoud van de romans en doen naar mijn gevoel ee n tikje al te modieus aan boeken die zich in het heden en in de toekomst afspelen boeken met een ander karakter grimmiger en pessimistischer de levensloop van wongar biedt alleen al voldoende stof voor het schrijven van romans wongar is de schrijversnaam van streten bozic een servische schrijver die zich in de zestiger jaren in australia vestigde hij leefde onder de aboriginals trouwde met een aboriginal vrouw e n toont in zijn boeken zijn black heart ondanks het feit dat hij een whit e writer is hij beschrijf t niet alleen de conflicten tussen de culturen van de aboriginals en d e blanken maar kiest in nog sterker e mate dan mudrooroo he t geva l ook duidelijk partij in het diepgaande conflict d e verteller vereenzdvigt zich sterk met de oorspronkelijke bewoners van het land zij moeten het immers afleggen tegen de brute kracht van de blanken die het op de rijkdommenin de bodem van het land hebben voorzien zijn boeken bevatten tevens elementen uit de mythologie met de nodige magie in dat opzicht doen zij magisch rea listisch aan een kenmerkende passage hieromtrent komt uit de verhalenbundel de weg naar bralgu in goarang de miereneter zijn de blanken erin geslaagd een in boorlinge te transformeren in een miereneter die zorgvuldig bewaakt wordt de bewaarster stormt het verblijf binnen met een krant in naar hand kijk ze hebben ee n fot o va n je afgedrukt wa t ee n charmant e pose jochie prachtig en bijna een halve pagina over jou luister n a vele jaren expe rimented onderzoek is professor tinto erin geslaagd de vorm van een niet nader ge identificeerd aboriginal t e verkleinen tot een mierenegel een ont wikkeling die ongetwijfeld garant zal staan voor het overleven van het abo riginalras wegen s uitbreiding van mijnbouwactiviteiten op nun stamgron den staat de inheemse bevolking o p het punt uit te sterven als gevolg va n een ernstig gebrek aan traditioneel voedsel en ruimte dankzij professor tin to s ontdekkin g zoude n hel e familie s o f stamme n kunne n leven va n ee n handjevol mieren en makkelijk worden gehuisvest in een kleine kooi riool pijp of holleboomstam blanken zien de dingen alleen zoals zij ze willen zien niet professoren maar alleen de geesten van de voorouders uit bralgu kunnen een mens in een vogel een ster of een boom veranderen we danken ons leven aan walawag niet aan de blanke ze kunnen je land afpikken je in de grond stampen en met bulldozers over je heen walsen maar ergens an ders kom je weer tot leven denk maar aan die bomen dieren en vogels in de bush die hebben ooit stuk voor stuk tot ons volk behoord maar werden op nieuw geboren d e blanken nee di e zulle n he t nooi t begrijpen p 87 88 100 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aboriginal twee delen van een trilogie de titel van de roman walg is een aboriginalwoord voor baarmoeder met djumala de hoofdpersoon zijn gedurende enige tijd genetische experimenten uitgevoerd zo worden er paringsrituelen door de blanken gesimuleerd ten einde aboriginals in gevangenschap te fokken om hen zodoende voor uit sterven te behoeden in het begin van de roman heeft d e ik verteller dju mala een ontmoeting met de geest van haar moeder die haar vraagt of het geen tijd wordt een kind te krijgen na wat experimenten te hebben uitge voerd geven de blanken haar de vnjheid terug en begint ze aan haar lange reis naar de stamgronden onderweg raak t zij zwange r e n thuisgekome n brengt zij haar dochter ter wereld het boek heeft een gevarieerde vorm de roman wordt ingeleid door een nogal persoonlijk getint voorwoord van de schrijver en twee gefingeerde brieve n over genetische programmes met aboriginals dan volgt het eigenlijke ver haal dat afgewisseld wordt door cursief gedrukte tekstfragmenten over de cul tus van paringsrituelen zoals die vanuit de zijde van de aboriginals belicht worden bovendien refereert de roman aan vele mythen zo ook de opmer king die aan het eigenlijke boek voora f gaat i n de vruchtbaarheidscultu s van de australische aboriginals wordt het land als een verlengstuk van het lichaam en de ziel van de mens gezien deze eenheid met de natuur garan deert de cyclische wedergeboorte van alle wezens en als die kringloop ver stoord raakt komt er een einde aan het leven een enigszins weerbarsti g boek waarme e de lezer vanwege d e vorm en inhoud wat meer moeite za l hebben dan met de roman van mudrooroo een fascinerende inhoud vergoedt echterveel het tweede boek in de trilogie koran beschrijft aan de hand van een perso nate vertelsituatie de geschiedenis van anawari een aboriginal die opgeleid is door de blanken e n bij het tribale onderzoe k e n assimilatie centru m werkl hier is men bezig de wereld van de aboriginals geheel in de computer onder te brengen anawari ontdekt aan het begin van de roman dat zijn borst bedekt is met spiraalvormige inkervingen met behulp van de computer pro beert bij te achterhalen wat deze inkervingen betekenen zo ontdekt hij dat zijn volk is misbruikt en aangetast als gevolg van nucleaire proeven en dat de blanken onder leiding van dokter tinto de naam komen we eerder in de verhalenbundel tegen bezig zijn met genetische experimenten anawari verlaat de wereld van de blanken om op zoek te gaan naar het land waar zijn ziel vandaa n komt karan deze blanken achtervolgen hem en de medicijnman o m deze man het geheim van het maken van regen in tijde n van grote droogte te ontfutselen anawari blijft ongrijpbaar voor de blanken op zoek naar water verandert hij aan het einde van het boek tenslotte in een boom de roman is gebaseerd op de ware ervaringen van een oude aborigi nal die ernstig ziek werd als gevolg van de kernproeven die de britten in de jar en vijfti g e n zesti g hielde n i n ee n woestijngebie d i n he t zuide n va n australia waar zogenaamd niemand woonde het boek is wellicht wat toegankelijker dan walg door de meer gelijkmatige vorm tevens is va n belang te weten dat we als lezer te maken hebben met 101 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aborigina l een aboriginal die per slot van rekening door de blanken is opgeleid en zich in het begin ook enigszins al s ee n blanke e n dus mee r herkenbaar ge draagt gaandeweg het verhaal nemen de mythische elementen evenwel toe anawari wordt aborigina l met de aboriginals de personale vertelsituatie is hierbij bijzonder functioned al s lezer kruip je a h w in de huid van het personage en beleef je diens metamorfose mee bij in de knipscheer verschijnt binnenkort ook het derde deel van de trilogie gabo djara waarin de stammen niet langer meer bestaan en de wereld van de blanken in ee n chaos is ontaard de uitgeveri j heef t bovendie n no g mee r plannen met deze autenr die vreemd genoeg niet genoemd wordt in de reeds eerder genoemde studie van mudrooroo narogin hoop en verzoening tot besluit ga ik nader in op het boek dat onlangs in een herziene vertaling in het nederlands verscheen mijn plek van de schrijfster sally morgan de onveikorte vertalin g va n my place d e australische megaseller 400 00 0 exemplaren zoals de omslag vol trots vermeldt het werk kreeg als onderti tel autobiografie over drie generates aboriginals en heeft een totaal ander karakter dan de eerder genoemde boeken de nederlandse ondertitel kan m i bijna niet anders gezien worden dan ee n duidelijke verwijzing naar het grote succes van jung chang wilde zwanen drie dochters van china sally morga n is inmiddel s i n haar eigen land een bekende kunstenare s schilderijen e d my place wa s haar eerste boek dat na het verschijnen in 1987 vrijwel direc t in australie een bestseller werd op de omslag va n de australische uitgave staat de afbeelding van een schilderij van de zoektocht die de personen in het boek maken het boek is het verhaal van sally morgan die in 1979 het besluit neemt een boek te gaan schrijven over haar familie zij vertelt ho e zij opgroeit in een van de buitenwijken van perth in west australie als oudste kind in een wat buitenissig gezin met een vader die lijdt en weldra sterft aa n de ge vol gen van een krijgsgevangenschap in de tweede wereldoorlog door de duitsers en met een moeder die de eindjes aan elkaar moet knopen voor haar vijf kinde ren en haar eigen vreemde eigenzinnige moeder aan kinderen uit zulke ge zinnen worden op school natuurlij k vrage n gesteld waar kom je vandaan zeg op mam wat zijn we wat zeggen de kinderen op school van alles italianen grieken indiers zeg maar dat je indiaas bent dat vond ik toen heel spannend zijn we dat echt indiaas het klonk zo exotisch wanneer zijn w e hie r gekomen vroe g i k erachteraan ee n hele tij d geleden ze i mam e n nou geen vrage n meer je vertelt z e maar dat je indiaa s bent p 56 zi j blijk t echte r nie t va n indias e afkoms t t e zijn maa r va n d e boongs de aboriginals af te stammen ineens begreep ik het aborigi nal zij n wa s fout e boe l bi j ons o p school j e begrijpt he t nog steed s niet he bromde jill haar zusje ongelovig het is n ramp om aboriginal te zijn niemand wil met je omgaan j e mag indier of nederlander of ita liaan zijn alles maar geen aboriginal p 156 157 overduidelijk word t in deze fragmenten gerefereerd aan de theorie over de 102 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aborigina l herkomst van de aboriginals die vanuit india naar australia zouden zijn ge trokken sally gaat zichzelf vragen stellen over haar afkomst en identiteit en besluit een boek te gaan schrijven over haar afkomstze gaat met drie familieleden in gesprek over haar verleden en oom haar moeder en haar grootmoeder oom arthuren haar oma zijn zoals velen gebore n uit de relatie van een blanke landeigenaar en een aboriginal vrouw die huishoudelijk werk verrichtte op zo n farm nada t de oo m zij n geschiedeni s vertel d heeft sterf t hij sall y schrijft zijn geschiedenis op mondelinge wordt aldus schriftelijke overleve ring de oom heeft laten zien dat hij over een bijzonderwaarnemingsvermo gen bescbikt en daarmee heeft hij vastgesteld dat de aboriginals altijd gedis crimineerd zijn zijn verhaal is zo in zekere zin een soort testament het verhaal maakt emoties los bij sally en haar moeder en zij besluiten naar corunna downs te gaan de geboortegrond van oma en arthur de gemeen schap ist opgetoge n over hun terugkeer vele n immers zij n weggegaa n o f weggehaald en keerden nooit meer terug naar hun geboortegrond dit gold in het bijzonder voor de kinderen die uit een gemengde relatie geboren werden zij werden van de moeder gescheiden om zogenaamd een betere opvoeding en opleiding te krijgen in het verhaal van van de moeder staan twee fasen van haar leven centraal haa r jeugd die ze gescheiden van haar moeder moes t doorbrengen in kindertehuizen en haar huwelijk ook zij heeft haar visie op de toekomst e n ik hoop dat mijn kinderen trots zijn op de spirituele ach tergrond waaruit ze voortkomen als we allemaal trots zijn dat we aborigi 103 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aboriginal nals zijn dan zullen andere australiers misschien inzien dat we een volk zij n om trots op te zijn p 500 oma die het einde van haar leven voelt naderen i s niteindelijk oo k berei d een deel van haar geschiedenis te vertellen het boek eindigt met haar dood de drie verhalen wekken voorzichtig optimisme en bezitten een verzoenende toon me t betrekking tot de toekomst van het land mits er van de zijde van de blanken het nodige respect voor de minderheid ka n worden opgebracht als we dit voegen bij het eigenlijke them a van deze roman een zoektoch t naar de roots en identiteit en bij het positieve einde dan schuift he t boek als het ware van de rand van de samenleving de fringe op naar het centrum van de maatschappij ik denk dat het met name deze twee elementen zijn die het grote succes van dit boek in australia verklaren op een aangename manier wordt een gewe tenszaak aan de orde gesteld en langzaam word t de lezer zich bewust van de problematiek va n he t multiculturel e australie net zoal s d e sall y ui t he t boek zic h langzamerhand bewust wordt van haar identiteit het authentiek e karakter van de verhalen versterken het een en ander nog eens het benadrukt het feit dat een aantal verhale n in eerste instantie mondeling is verteld en dat orale karakter is zoals we zagen een wezenlijk kenmerk van de cultuur van de aboriginals geraadpleegde literatuur over australie robert hughes de fatale kus t he t epos va n australie vert doo r j verheyd t amsterdam 198 8 3e dr uitgeverij balans isbn 90 5018 042 6 over moderne aboriginal literatuur mudrooroo narogin writing from the fringe a study of modern aboriginal lite rature melbourne 1990 hylan d house isbn 0 947062 55 6 over interculturele literatuurwetenschap mineke schipper de boomstam en de krokodril cultuur en wetenschap van bin nenuit en van buitenaf leiden 1994 rijk s universiteit leiden besproken boeke n en eventuele recensies sally morgan mij n ple k autobiografi e ove r dri e generatie s aboriginals vert door eva wolff amsterdam 199 4 uitgeveri j i n de knipscheer glob e pockets isbn 90 6265 723 0 mudrooroo hoe het einde van de wereld te verdragen een receptvan dokter woo reddy vert doo r regin a willemse amsterdam 199 2 uitgeveri j i n d e knip scheer bridges books isbn 90 70306 20 4 p m reinders ne t mensen h e roma n va n mudrooro o ove r d e aborigines i n nrc handelsblad 26 03 93 adam shoemaker mudrooroo a critical study sydney 1993 angus robertson isbn 0 207 17976 x 104 minnaard je mag indier zijn of italiaan maar geen aboriginal b wongar d e we g naa r bralgu vert doo r regin a willemse amsterdam 199 1 uitgeverij in de knipscheen bridge s book s isb n 9 0 70306 1 7 4 b wongar wal g roma n ove r australia vert doo r regin a willemse amster dam 199 2 uitgeverij in de knipscheer bridge s books isb n 90 70306 1 9 0 b wongar kara n roma n ove r australia ver t doo r regin a willemse amster dam 1993 uitgeveri j in de knipscheer bridge s books isb n 9 0 70306 23 9 hans bouman domine e pe r helikopte r o p aboriginal jacht in de volkskran t 04 02 94 robert l ross the track to armageddon i n b wongar s nuclea r trilogy bro n niet bekend verkrege n vi a de uitgeverij larry schwartz white writer black heart in the sunda y age 19 04 9 2 anne verbanck overleve n bi j d e aboriginal s joegoslavisch e vluchtelin g ver groeid met zwart australia in de standaar d 08 01 9 4 gertjan vincent ee n servisch e boerenjonge n al s he t boegbeel d va n d e aborigi nal literatuur b wongar tol k va n een uitstervende cultuur in trouw 02 12 9 3 105