Je moet met harde argumenten voor de dag komen om een leraar voor een zaak te winnen – Een gesprek met Mike Stubbs

luk soete phil ip yd e taalwetenschap je moet met harde argumen ten voor de dag komen om een leraar voor een zaak t e moedertaal winnen onderwijs een gesprek met mike stubbs sociolingu isten hebben in niet geringe mate bijgedragen tot een beter begrip van de relatie tussen taal en leren in de stroom publikaties rond deze com plexe thematiek onderscheiden zich enkele auteurs door de heldere wijze waar op ze de bevindingen weten te ve rtalen naar de geinteresseerde leek michael stubbs 38 is zo iemand van zijn boek language schools and classrooms gingen meer dan vijftienduizend exemplaren over de toonbank ook zijn andere werken werden gunst ig onthaald onder meer in de lerarenopleiding stubbs studeerde in cambridge bij de chomskijaan p seuren toen hij later in edin burgh werkte werd hij evenwel sterk beinvloed door halliday ook de ideeen van labov fishman zie moer 1983 1 en ferguson spreken hem aan na ge durende een aantal jaren docent taalwetenschap te zijn geweest in nottingham en na een kort intermezzo vorig jaar in tubingen is hij nu verbonden aan het londense institure of education waar hij harold rosen zie moer 1982 3 opvolgt ik wil interessante zaken zo eenvoudig mogelijk uitleggen zonder ze onrecht aan te doen of te oversimplificeren vertelde hij ons toen we hem bij marc spoelders in gent ontmoetten sociol i nguist i ek en onderwijspraktijk taalkundigen hun sociale verantwoordel ijkheid niet altijd ze spelen op veilig met hun weten h oe zie je de relatie t ussen sociolinguistiek en schappelijk jargon in een scherp afgegrensd onderwijspraktijk vakgebied velen voelen er n iets voor om be d e laatste d ecennia zijn taa lwetenschap p ers trokken te worden i n onderwijskundige discus tot bevindingen ge k omen die erg relevant zijn sies in zekere zin is dit begrijpelijk alleen taa l voor d e onder w ijs p ra ktijk maar vrij wel uitslui wetenschappers m e t directe onderwijse rv aring tend via g es p ecialiseerde tijdschri ft en geventi zijn in staat aspecten te selecteren d i e interes l ee r d word en n a ar va kg enote n d us ni et direct sant zijn voor de onderwijspraktijk binnen die toegan kelij k voor de leraa r op d it v l a k nemen aspecten moet je wel een onderscheid make n 26 tussen f eitelij k e g e g evens en taal k un d i g e be routine weinig en w onen b ijvoor b e eld con fe g ri ppen en relaties rent ies bij om da a ruit ideee n te p utten voo r e en voorbeel d van feitelijke informatie is dat in hun onderw ijspra ktij k trou wens b ij hen d ie groot b rittannie vandaag meer dan hon d er d ta dat w el doen stelt zich d e vraa g of ze o p d ie len g esproken worden b egrijpelij k dat er nogal manier leren zelf ideeen t e genereren d it lij kt w at ver w arring is tussen nationaliteit taal en me pas mogelijk als ze over de concept en en go d sdienst zo w ordt b ijvoorbe e ld de taal h in principes b eschi kk en d i e aa n de ideeen ten di ver w ard met d e g ods d ienst h ind u een g ron d sla g lig g en veronderstel dat e e n ler a ar voorbeeld van een conce p tueel probleem be d e schrijf vaar d i g heid van de leerlin gen w il op treft de noties standaardtaal correcte taal en vijzelen dan k un je bijvoor b eeld en k ele ori g ine passende taal i n de taal kunde w erd rond deze le titels su g gereren je g eeft dan w at losse begrippen een coherente visie uitge w erkt die ti ps d ie d irec t toe p as b a a r z ijn in de p r ak tijk j e pro bleemloos naar de onder w ijs p ra ktij k ver k un t a n d erzijd s oo k een g lo ba le visie m et be taal d zou kunnen w ord en trek k in g tot het schrijven m eeg even d ie d e leer k racht zelf naar de prak tijk moe t vertalen hoe breng je die feiten begrippen relaties het veronderstel d at je een leerk rach t d e basisno best aan de man t i e s w il m e eg e ven met betre kk in g t o t het o n ik zie niet veel heil in het uitsluitend informe derschei d stan daardtaal dialect het on d er ren via artikels of boeken wil je iets bereiken scheid gespro ken taal geschreven taal en dan moet je vooral via de lerarenopleiding wer zovoort eenmaal de leerkracht die concepten ken zowel de pre als de inservicetraining bezit is de kans groot da t hij zelf onderw ijspro hoofdbekommernis blijft natuurlijk een degelijk c e dures ont w erpt boven d ien zal d e ler a ar in leerplan te ontwerpen het is belangrijk van st a at zijn om d e leerlinge n op een degel ij ke het realistische standpunt te vertrekken dat de w ijze iets over taal te leren a ls je als leer leerkracht niet geinteresseerd is in lin k racht w il dat je leerling en verhandelin gen guistiek sommigen staan er zelfs vijandig te k unnen schrijven zal je hen het verschil moe genover zo breekt grammatica bij velen zuur ten leren tussen he t schrijven va n zo n te k st op nochtans bekritiseren onderwijskundigen h et g even van een mondelin ge uiteen zettin g mijns inziens vaak met valse argumenten de een informele bab bel en z ovoort relevantie van de taalkunde voor het onder e nerzijds moet de leersto f dus gebaseerd zijn wijs een dikwijls gehoorde kritiek is dat ze in op algemene principes geillustreerd aan d e het verleden van weinig nut bleek maar was ha n d van reeel ta al g e b rui k an d erz ij d s zu ll e n dit niet te wijten aan het feit dat men irrele di e globale p rincipes lei d en tot een coh e re nt e vante gegevens introduceerde visie op taal m et een coherent g eheel b edoel anderen merken op dat de eensgezindheid on i k uiteraard niet een gesloten geheel van g e g e der taalwetenschappers vaak zoek is en er dus vens dat niet vatbaar zou zijn voor verande weinig of geen houvast is dit lijkt me sterk rin g ik stel nogal eens v a st da t leer k r achten overdreven linguisten zijn het over heel wat over linguistische kennis b eschi kken ma a r dat topics eens en dikwijls gaat het dan om zaken het eerder om versnip p er d e kennis gaa t die relevant zijn voor het onderwijs er is bij voorbeeld de algemeen aanvaarde opvatting wordt de taalkunde door velen n iet als een dat je vooral een descriptief en niet een uitslui prescriptieve wetenschap aangezien tend prescriptief standpunt moet innemen dat gedeeltelijk is dat ook begrijpelijk in bepaalde geen enkele taalvariant beter is dan een ande omstandigheden moet je als taalwetenschap re dat er verschillen zijn tussen gesproken en per een waarde oordeel innemen en je pre geschreven taal enzovoort ook hoor je vaak scripti ef opstellen zo n waarde oordeel moet dat taalwetenschap te moeilijk is ook dat is echter het gevolg zijn van een grond i g onder een vals argument dat getuigt van schromelij zoek op descriptieve gegevens wellicht wor ke onderschatting het openstaan voor taal den in de prakt ijk descripties vaak als prescrip kundige gegevens is meestal niet een pro ties geinterpreteerd zo worden bijvoorbeeld bleem van kunnen maar van willen je moet beschrijvingen van het communicatiepatroon in met harde argumenten voor de dag komen om de kl as als een na te volgen model beschouwd de leraar voor een zaak te winnen toch meen of als een patroon dat je zeker moet vermij ik dat velen na een tijdje terugvallen op hun den forme l e taalpatronen zoals john sinclair 2 27 die beschrijft evalueer je echter naargelang de mijn onontbeerlijk en leerkrachten kunnen situatie waarin ze gehanteerd worden het is daarin een belangrijke rol spelen denk bijvoor evenwel begrijpelijk dat mensen uit de praktijk beeld aan het verzamelen en onderzoeken van gegevens interpreteren met het oog op hun de taalvarianten die in een school gebruikt praktische bruikbaarheid worden niet alleen gesproken taal tijdens de lessen maar ook geschreven teksten in hand lerarenopleidin g boeken de taal die gebruikt wordt bij stafver gaderingen enzovoort het is in dit opzicht be je hebt het over een degelijk leerplan waaruit langrijk dat leerkrachten een kader hebben bestaat dat waarop ze tijdens hun onderzoek kunnen te men zou ernaar moeten streven dat de leraar rugvallen je kunt niet buiten zo n kader als je concepten beheerst uit drie gebieden in de bijvoorbeeld aan tekstanalyse wil doen en leer eerste plaats komen de basisprincipes met be krachten wil leren hun aandacht te richten op trekking tot de organisatie van een tekst aan specifieke onderwerpen als je het complexe de orde wie ze niet bezit kan moeilijk met taalgebeuren in een klas niet vanuit een be kennis van zaken over een tekst spreken of paalde invalshoek observeert zwalk je als het tekstkenmerken beschrijven dit is een bijzon ware rond in een bootje op de oceaan zoals der belangrijk aspect aangezien de westerse reeds gezegd vereist onderzoek op lange ter opvoeding grotendeels via teksten verloopt mijn sterk gemotiveerde leraren bij dit onder in de tweede plaats dient de leraar een aantal zoek weet je immers vaak op voorhand niet concepten met betrekking tot taalvariantie in wat er uit de bus komt wat je er als leer te zien de notie dat elke taal in essentie een kracht zult aan hebben geheel van taalvarianten is dat de taalstijl die je gebruikt afhankelijk is van wat je nastreeft zijn de doelstellingen die je stelt wel haalbaar enzovoort een leerkracht die een tekst niet verlang je niet te veel kan beschrijven kan het fenomeen taalvarian ik ben het eens dat ik op bepaalde punten be tie niet vatten halliday3 ziet terecht als een schuldigd kan worden van een naief opti van de basisfouten van ons onderwijssysteem misme iedereen weet hoe moeilijk het is om dat men het belang van de taal onderschat en het onderwijssysteem te veranderen opti de relatie taal sociale klasse negeert dit misme lijkt echter gerechtvaardigd als je merkt verklaart volgens hem een groot deel van de dat steeds meer fundamentele inzichten weer leermoeilijkheden bij kinderen deze twee klank vinden in de onderwijswereld steeds aspecten tekst analyse en studie van taalvari meer ziet men in dat geen enkele taal beter antie hebben een descriptief karakter is dan een andere dat alle taalvarianten in de in de derde plaats moet geleerd worden hoe context waarin ze gesproken worden even deze kennis te hanteren om zelf prescriptieve waardig zijn enzovoort deze ideeen breken beslissingen te nemen als we ons bij het ne langzaam maar zeker door er moet wel steeds men van prescriptieve beslissingen laten leiden over gewaakt worden dat ideeen niet verminkt door descriptieve gegevens zijn we al een flink of verkeerd aan de man worden gebracht eind op de goede weg b ernstei n obse rv atie onde rzoek en onderwijsvern i euwin g een klassiek voorbeeld vormt het geva l wat denk je van de leraar als onderzoeker bernste i n ik weet niet of i k h i er in de eerste wie degelijk observatie onderzoek wil doen in plaats bernstein zelf moet aanvallen of hen die sociale situaties moet een insider zijn in het hem verkeerd interpreteren in veel publ i katies geval van een onderwijssituatie leerkracht of worden z ijn ideeen overgesimplificeerd en on leerling dus het is dus niet een kwestie dat zuiver weergegeven e en van die algemeen be onderzoek door leerkrachten interessant zou kende ideeen is dat er iets mis zou zij n met de kunnen zijn wel dat bepaalde topics alleen taal van de l agere sociale klassen bernstein door hen onderzocht kunnen worden nog te heeft dat nooit beweerd maar in bepaal de m i vaak ontstaat taalwetenschap aan de werkta lieus hoo rt men zo i ets graag je leest ook fel los van de studie van reeel taalgebruik in vaak dat bernste i n een d i rect verband ziet tus de taalwetenschap is onderzoek op lange ter sen soc i ale k l asse en taa l code dat was zo i n 28 de eerste visie van z i jn theor i e maar dat com po nsati e p rogramm a s sta ndpunt heeft hij reeds lang verlaten het fe i t dat in de l iteratuur auteurs steeds meer hoe sta je tegenover compensatieprogram verkeerd worden geciteerd vind ik ontmoedi ma s die toch gebaseerd zijn op een interpre gend ook het feit dat j e om bepaalde i deeen tatie van bernsteins ideeen aan de man te brengen je ee r st d i epgewo rt el de compensatiegedachte is een typ i sch ame de i deeen moet aanva ll en het zou natuur l ijk rikaanse gedachte d i e naar europa overwaaide naief zij n om geen reken i ng te houden met de vaak worden buitenlandse programma s klak vaak verkeerde ideeen die we tenslo tt e alle keloos ve rt aald in groot brittannie werden maal hebben over taal en d i e vaak versterkt ook eigen programma s ontworpen die echter worden door het onderwijssysteem iedereen wein i g succes kenden er is het interessante spreekt een taal en is dus in zekere zin ex geval van concept 79 een programma dat pe rt dit is enerzijds zeer bemoedigend want ontwikkeld werd door jim white en john sin je kunt ervan uitgaan dat men al heel wat clair van de universiteit van birmingham de weet over taal en taa l gebruik anderzi jds is het ontwerpers meenden dat het een goed com ontzettend moeilij k om foutieve ideeen te pensatieprogramma was voor westindische veranderen kinderen van 7 tot 9 jaar het bestaat vooral uit spelmateriaal waarmee k inderen samen de theorie van bernstein heeft reeds verschil spelen en waarbij ze taa l moeten hanteren om lende versies gekend en leidde tot een pole e l kaar bi jvoorbeeld spelregels te verdu i delijken miek zie je hier ooit enige klaarheid in westind ische kinderen spreken een extreem komen engel s dialect en de problemen die ze hebben vroeger stond ik zeer sceptisch tegenover bi j het teren van de standaardtaal kan je verge bernsteins ideeen maar de laatste jaren is l i jken met de problemen die zich stellen bij het daar wel verandering in gekomen een zwak ieren van een tweede taal white en sinclair punt is natuurlijk dat zijn ideeen niet geba realiseerden zich vlug dat hun programma seerd zijn op observaties van taalgebruik in geen compensatieprogramma was maar een reele situaties en over langere termijn een goed uitgewerkte set van leermateriaal het mogelijkheid om uit de vaak oeverloze discus enige taalaspect zat i n de zogenaamde dia sies te geraken kan zijn dat men meer etnogra l ect kit die morfo l ogische d ialectproblemen fisch onderzoek verricht naar de wijze waarop behande l de sociale groepen taal gebruiken in diverse soci ale situaties 4 bernstein behandelt de verschil onderzoek en onderwijsbele i d len in taalgebruik van sociale klassen sociale groepen en etnische groepen niet zo veron hoe zie je de relatie tussen onderzoek en on derstellen amerikanen vaak ten onrechte dat derwijsbeleid hoe sta je in dit verband tegen bernsteins working class kinderen zwarten over het bullock rapport zijn er zijn veel zwarte kinderen in west een probleem is in hoeverre je je mag laten europa en het zou interessant zijn om na te leiden door nuchtere onderzoeksgegevens die gaan of er een verband is tussen sociale klas ve rtaald naar het onderwijsbele i d ernstige im se en taalproblemen onderzoek wijst uit dat plicaties meebrengen veel engelse onderzoe in de eerste plaats sociale identiteitsproblemen kers menen b i jvoorbeeld dat je best geen re verband houden met taalproblemen een dui sultaten publicee rt van onderzoek naar het delijk brits voorbeeld is de taal van westindi aandeel van het sociaal milieu bij iq verschil sche kinderen of kinderen van caraibische len alhoewe l ik overtuigd ben van het pr i mor oorsprong hun taal heeft een uitgesproken diale belang van de sociale context zie ik in symbolische functie en bepaalt de sociale et dat zich hier inderdaad een ethisch probleem nische en religieuze groep bernstein heeft zich stelt onderzoekstopics die relevant zijn voor voor deze relatie nooit geinteresseerd zijn vi het onderwijs liggen op een zeer breed terrein sie op taal is nogal eng en eenzijdig en hebben meestal een complex karakter me thodologisch wordt vaak gewerkt met statisti sche proced e s die alleen spec i al isten begrij pen en de interpretatie van de gegevens wordt dan ook vaak in een bedenkelijke richting ge 29 m a ni pule e rd wat be t r ef t het b ullock ra pport in feite b lijven de normen vrij stabiel h e t pro dat h e eft niettegenstaande he t een over b leem is natuurlijk co m plexer dan 2 5 jaar g ele hei d srapp ort is een ster ke res p ons gehad in den gewoon omdat er nu meer taalvarianten d e on d erw ijs w erel d in veel scholen is men zijn volg ens het language across the curriculum h et staat w el vast da t een k in d beter p resteert princi pe gaan w erken p ositief was zeker dat wanneer er meer continuiteit is tussen gezin men sen uit d e p r ak tij k zich m eer g in gen bez in en school e en belan g rij k e fac tor is h et ge b rui k nen over hun o n derw ijsfilosofie een pr aktisch van d e sta ndaa rdvari ant in ve e l g ezinn e n gevolg was dat interessant leermateriaal werd en zek er in im m i g ranten g ezinnen wordt d i e ontw orpen verder had het rapport een sterke vor m niet ge brui kt e r is echter weinig ond er invloe d o p d e lerarenoplei d ing jammer genoeg zoe k g edaan w aarbij he t communicatiepatroon propageert het bullock rapport een leraren t h uis m et dat op school verg ele ken wordt en o p leidin g w a a rm e e al enig e t ijd g eex p erimen ook hier mer k je vaa k dat on derz oeksresulta teerd w erd m aar die door de overheid werd ten verkeerd g einterpreteer d w orden sto pg e zet toe n de nodi g e f ondsen niet lan g er voorhanden w aren maar wat kan het nut zijn van grammatica onderricht voor leerlingen van de basisschool bent u het eens met rosen dat men in het je hoort vaak dat dit onderricht tegemoet bullock rapport soms totaal verkeerde stand komt aan schoolse noden zoals de behoefte punten inneemt aan evaluatie en niet aan de noden van de het rapport is teveel een patchwork van af leerlingen zelf zonderlijke items de relatieve omvang van be je mag het grammatica onderricht niet ver paalde delen is n i et in overeenstemming met werpen met alleen het traditioneel gramma hun belang in het geheel als soc i olinguist tica onderricht in je achterhoofd er zijn topics vind ik bijvoorbeeld dat het rappo rt het pro waarvoor kinderen spontaan interesse tonen bleem van de immigratie st i efmoederlijk behan kinderen maken bijvoorbeeld interessante be delt men heeft het h i er en daar over kinderen denkingen over de relatie tussen taalgebruikers van buitenlandse or i gine rosen wees er trou en taalvormen ze denken spontaan na over wens op dat h i j zelf van buitenlandse orig i ne taalfenomenen en zijn gevoelig voor geografi is een belangrijke topi c in het hedendaagse sche en sociale varianten vooral wanneer taal sociolinguistisch gebeuren vormt onderzoek refereert aan sociale identiteit ik heb kinderen naar immigranten en hun taal zie moer ooit opnames laten beluisteren van sprekers 1986 1 2 niet alleen de leerkrachten zijn met verschillende accenten dialecten of daarover onvo l doende geinformeerd ook het spreekstijl ik vroeg de kinderen om de spre beleid heeft er geen zicht op in groot kers te identificeren en het bleek dat ze dit vrij bri ttannie wordt een polemiek gevoerd rond de correct deden wel ondervonden de meesten vraag of je zo n informatie wel mag verzame moeilijkheden om duidelijk te expliciteren hoe len het probleem is hoe je d i e informatie ver ze het verschil herkenden dit is uiteraard een trouwelijk kunt houden in 81 was er een ideaal uitgangspunt om leerlingen de nood aan volkste l ling en de vragen l ijst voor engeland be verschillende vormen van formele beschrijving va tt e geen vragen over taa l land van her duidelijk te maken je moet dus vertrekken komst van de ouders enzovoo rt de overheid van de kennis die leerlingen bezitten dit geldt vond het toen een punt dat t e gevoelig lag trouwens ook wanneer je leerkrachten iets wilt voor etnische m i nderheden nu pleiten er ve bijbrengen grammatica onderricht zie ik dus len voor om dat bij een volgende telling wel te als vergelijkende tekststudie wie een kader doen bezit om tekstkenmerken op te sporen en de protocollen van informele gesprekken naast die hoe zit het met de discussie rond de achteruit van formele gesprekken en geschreven teksten gang van de taalnormen legt bemerkt interessante verschillen dit is in het bullock rapport haalt men teksten aan een belangrijke methode om bij leerlingen uit de vorige eeuw waarin gesteld wordt dat tekstbeheersing na te streven vertrekken van de taalnormen achteruit gaan je hoort die gelijkenissen en verschillen lijkt me trouwens kreet al zoveel jaren dat je je kunt afvragen in het algemeen een interessant pedagogisch wat er na al die tijd van de normen overblijft principe 30 toekomst noten welke onderzoeks topics verdienen volgens jou 1 ter gelegenhe i d van het pragmat i ek educatie congres zopas werden de teksten e rvan onder in de toe k omst bijzondere aandacht redactie van m spoeldeze e a uitgegeven bij i n groot b rittannie den ken veel onderz oe k ers acco leuven amersfoort in samenwerki ng met d at d e situat ie in londen ver g elijkba ar is met commu n ic ati on cognit io n gent i n twee die daarbuiten ze beperken hun onderzoek tot b un del s st e d elij k e agg lomerat ies en ext rap ole ren h un d iscourne essays in educational pragmatics 1 resultaten te n o nrecht e veel on d erwijsvorm en language acquisition learn ing essays in w er d en nog niet onderzoc ht o n d erzoe kers educational pragmatics 2 houden zich zel d en bez i g m et plattelan d ssch o het ee rste de el bevat onder mee r een b ijdrage len w el met scholen w aar men g ema kk elijk van g wel ls zie moer 1983 6 ove r i ntera c tiestijlen en kansen tot leren a an ru w on de rzo eks m at e ri aa l ge raakt je 2 zoals bijvoorbeeld i n s i ncla i r j mch r m m e r kt oo k va ak dat men am e ri kaan s e e n e n coulthard towards en anal ysis of discourne the gels e on d erzoe ks resultaten vertaalt naar e uro english used by teachers and pupils oxford uni pese toestan d en en d aarbij naar een gevaa rlijk versi ty pr ess 1 9 7 5 prescriptieve h oudin g nei gt er is bijvoor beel d 3 zi e onder meer learning how to maan london een groot verschil in hou d ing ten op z ichte van edwa rd arnold 1975 de standaardtaal in e n g els en frans s p r eken de 4 een goede steun daarbij vormt hammersley m gebieden alhoe w el i k nog al huive ri g sta te p atk i nson ethnography princip les in practica g enover g e n eralisaties kan m e n toc h stellen london tavistock 1983 d at de frans e n een andere notie h e bb en van enkele teksten van m stubbs d e stand aardtaal dan d e e n gelsen d e fransen hebben hun aca d emie frangaise b ritten vin stubbs m teaching and talki ng a sociolinguistic den dat een bizar instituut er zijn uiteraard approach to classrom interaction i n chanan g t aaluniv e rsalia maar o p h et vl ak va n de de tails s de l amont eds frontiers of classroom research z ijn er v aak g ro te verschillen in el k e w et en sl ought nfer 1975 p 233 24 6 schap geldt d a t je een fenomeen in al zijn ver stubbs m language schools and classrooms lon scheidenheid moet benaderen en nie t alleen in don methu en 197 6 zijn meest courante verschijnin gsvorm w ie d e stubbs m s delamont eds explorati ons in classrom observation london w i ley 1976 e ngelse t aal bestu d eert moet naast de stan stubbs m kasping i n touch some functions of d aardvorm en d e meest g esproken re g ionale teacher talk i n stubbs m s de l amont eds sociale en klassevarianten ook een e xtreem op cit p 151 17 2 d i a lect zoals b ijvoorbee ld h et c reools bestu stubbs m language and literacy the soc iolin d eren w ie dat niet d oet k rij g t een arme visie guistics of reading and writing london rout l edge op het engels de interessantste on d erz oe ks kegan paul 1980 to pics h eb ben h elaas meestal een co m plex ka stubbs m discourne ana lysis the soc iolinguistic r akter en w e tenschapslui verkiezen vaa k to analysis of naturel language oxford b blackwell p ics van secun d air belan g die zich g ema kk elij k 198 3 stubbs m relevant models of language for l aten onde r zoeke n en waarb ij men op korte teachers in spoelders m e a eds language ac termijn result at e n zietl quisition and learn ing amer sfoo rt acco 1985 p 56 66 31