Je zult maar pech hebben! Kritische kanttekeningen en suggesties bij een praktijk van het aanvankelijk leesonderwijs

frits litmaath je zult maar pech hebben aanvankelijk kritische kanttekeningen en suggesties bij een praktijk va n lezen het aanvankelijk leesonderwijs caesar mommers is de man als het om aanvankelijk leesonderwijs gaat in de jaren zestig en zeventig sinds kort zijn er weer methodes die heel andere wegen wijzen bepaalde werkwijzen blijken niet gunstig te zijn zegt frits litmaath die les geeft aan een pedagogische academie hij wijst op enkele gevaren in de leerleesdidactiek te grote aandacht voor techniek te slaafs volgen van een methode te weinig oog voor de thuis taal van de kinderen hoe kan het beter laat ze maar meer desnoods fout schrijven zegt hij dan gaan ze beter lezen ik ken onderwijzers onderwijzeressen die het waarmee kinderen op school komen klaarspelen veel kinderen in een minimum aan wellicht is er trouwens samenhang tussen die tijd de grondbeginselen van het lezen bij te bren twee voorwaarden om met succes met het leren gen vaak heb ik gedacht dat zulke onderwijsge lezen te starten veel kinderen in ons land zou venden schapen met vijf poten waren te meer als den best met het leesproces willen beginnen als ik vaststelde dat hun leerlingen ook nog foutloos de schrijfwijze van de te lezen zinnen woorden en verzorgd een aantal woorden op papier kon of letters overeenstemde met de thuis gebruikte den krijgen zou de schijn werkelijkheid zijn taal of spraak zou de methode voor alle kinderen bestaan zou de kloof tussen oudertaal en schooltaal is vaak elke onderwijzer es dat voor elkaar krijgen erg groot zolang er geen leesmethodes ontwik keld zijn die aansluiten bij het dialect sociolect het leren lezen begint som s te vroeg van veel kinderen zullen deze kinderen ver trouwd moeten raken met de overeenkomsten en op veel scholen begint de onderwijzer es te vlug verschillen tussen de gebruikstaal thuis en op met de aanvang van het lezen leren sixma mag school de geeigende weg daarvoor is voor nog dan wel een aantal leesvoorwaarden beschrijven niet lezers waarschijnlijk de contrastieve analyse maar hij geeft niet aan hoe het leesonderwijs die in ons land ingang vond via het kerkrade moet zijn b ovendien mis ik in zijn toets mins project dag aan dag doen kinderen eerst ervaring tens twee voorwaarden te weten de belangstel op met overeenkomst en verschil tussen de hun ling van het kind en aandacht voor de thuistaal vertrouwde luister spreektaal en de nieuwe taal 21 die ze zich van horen zeggen eigen maken in aller loco hun eerste leesstappen zetten zelden zal lei gesprekssituaties en zeker ook door het voor de commercie een duidelijker wanprodukt op de lezen pas als kinderen gewoon zijn aan de eigen markt gebracht hebben lezen blijkt daar name aardigheden van de standaardtaal en de interesse lijk enkel een techniek te zijn die visueel aange voor schriftelijke communicatie aanwezig blijkt leerd kan worden dat lezen te maken heeft met te zijn zouden een aantal methodieken voor het taal dus met communicatie dus met expressie aanvankelijk lezen voorhanden moeten zijn door woord gebaar of schrift blijft verscholen begint een onderwijzer es uit plichtsbesef of ge achter het figurenlegspelletje dan is ook te ver woonte eerder met deze nieuwe vorm van cultu klaren dat de maker op een en dezelfde bladzijde rele bedrijvigheid dan is de kans niet gering dat allerlei soorten woorden door elkaar aanbiedt je de inzet van de kinderen afneemt en het leren le iets voorstellen bij een woord schijnt er niet toe zen verloopt met veel wisselvalligheid in vorde te doen anders zouden woorden als bijvoorbeeld ring ben en het er niet als losse woorden in staan maar ook echte en gangbare methodes hebben de e e n lee s m ethode kan niet voldoe n neiging de techniek bij het leren lezen te over schatten anders kan ik niet verklaren waarom de uitgangspunt voor onze leerleesmethodiek moet ene methode zoveel nadruk legt op het lezen van altijd blijven dat deze methode dit kind toevallig zinloze woordkernen waarom een andere metho een handje helpt bij het proces dat tot lezen de zo lettergericht is waarom weer een andere leidt maar ook niet meer dan dat de vigerende methode zo systematisch oefent met het hakken methode is niet het ei van columbus al willen en plakken van eenlettergrepige woorden voor uitgevers ons dat doen geloven de geschiedenis dat ze de stap wagen naar het omgaan met twee van de werkwijzen waarmee kinderen tot lezen en meerlettergrepige woorden kwamen toont dat er steeds nieuwe methodes gemotiveerde kinderen breken heel snel door de ontworpen werden en dat in elke tijd een bepaal techniek heen en lezen alles omdat ze zelf erva de methode de beste heette zo menen veel on ren dat letters de betekenis van schriftelijke taal derwijzers ook nu de beste methode in huis te uitingen dienen daarom verbaas ik me ook dat hebben en afwijken van die methode kan in hun er toetsen ontwikkeld zijn voor de leessnelheid ogen dan ook alleen maar tot mindere resultaten ook dat is een voorbeeld van hoe het eigenlijk leiden dat lijkt me een gevaarlijke misvatting niet zou moeten want snelheid in het oplezen elk kind leert iets op zijn manier het ene kind van losse woorden gaat voorbij aan de bedoeling zoekt constant aansluiting bij zijn gehoor als het waarmee mensen lezen lettertjes ontraadselt omdat het de taal tot dat moment alleen van horen zeggen kent het andere kinderen moeten fouten schrijve n kind gebruikt bij voorkeur zijn gezichtsvermo gen het kijkt en vergelijkt het derde kind zoekt vaak is een laag tempo bij het lezen niet onguns tastend en handelend de weg in de doolhof van tig voor het verwerven van een behoorlijk woord klanken en letters daarnaast zijn er nog globalis beeld langzaam woorden en zinnen overzien ten en detaillisten onder onze kinderen zouden helpt ook om niet betekenisloos en zonder be onderwijzers ook niet op de hoogte moeten zijn grip te gaan lezen het zal de lezer niet ontgaan van veel meer dan die ene methode ook al is die dat ik een warm pleidooi houd voor zinnig lezen een synthese van veel oudere methodes geen helaas moeten wat dat betreft heel wat oefen enkele methode kan toch waardeloos zijn anders boekjes en aanvankelijk leesboekjes herzien wor zouden eindeloos veel mensen in ons land analfa den veel verhaal zit er vaak niet in en als het er beet gebleven zijn in zit is het eerder infantiliserend dan op het vermoedelijk leren kinderen zelfs lezen ondanks niveau waar kinderen naar toe moeten het is net de methode of de schrijvers of schrijfsters kinderen van onge veer 6 jaar onderschatten en constant menen op is leren lezen een techniek leren de hurken te moeten gaan zitten een bijkomend effect van de overdreven aan dat laatste wordt overduidelijk gedemonstreerd dacht voor technisch correct lezen is de gewoon door kinderen die met behulp van de mini te op nogal wat lagere scholen om kinderen va n 22 het stellen af te houden overschrijven van ge slot analyseerde en gesynthetiseerde woorden mag want dat kan foutloos geschieden maar zelf ex a ls ik schrijf je zult maar pech hebben dan perimenteren met de letters die kinderen al ken denk ik aan kinderen die ongeacht hun thuistaal nen schijnt uit den boze te zijn meteen moeten leren lezen in de eerste klas aan een frappant voorbeeld wil ik u niet onthouden kinderen die in het harnas van een methode ge enkele jaren geleden gaf ik mijn studenten die in stopt worden aan kinderen die technisch be een eerste klas oefenden de opdracht mee om te kwaam moeten zijn gen sinterklaastijd de kinderen uit te nodigen een tekstje te schrijven een brief aan sinterklaas een verhaal over zwarte piet een verlanglijstje een tekening van het feestelijk gebeuren met een po ging tot bijschrift waren de suggesties die de stu denten meenamen meer dan de helft van de aan staande leerkrachten kwam met niets op de aca demie terug hun mentor of mentrix had hun verboden mijn verzoek uit te voeren want de kinderen konden niet schrijven bij navraag geraadpleegde literatuu r bleek dat de kinderen niet foutloos konden spe en op zulke scholen moet in klas 2 tot en met brus b th en m j voeten een minuut test nijmegen 1972 2 klas 6 heel wat bijgesteld worden om kinderen caesar f b test voor de techn ische leesvaardigheid til alsnog schrijfplezier te laten ontwikkelen burg z j die houding is ook kortzichtig ten aanzien van caesar f b veilig leren lezen kort overzicht ten dien een kind dat wel mag moet leren lezen maar dat ste van opleidingsinstituten voor onderwijsgevenden til op school verboden wordt het complement van bu r g 1980 hagen a e a dialekt en onderwijs in kerkrade samen lezen toe te passen zelf schrijven is toch een uit vattend eindrapport nijmegen 197 5 stekende oefening om opnieuw de vaardigheden hagen a didactische benaderingen van het dialectspre van het lezen toe te passen opnieuw het proces ken in moer 1976 p 337 345 gaan van links beginnen analyseren en samen heijmans a m mijn taalboek leiden 1960 kappers e j naar voorbere idend lezen tilburg 1979 voegen als kinderen dan fouten maken heeft de kooreman h j hoe m oeten kinderen leren lezen en onderwijzer die foutloos werk wil zien een kans schr ijven i n resonans 1975 p 133 13 6 te meer om de aard van de fout te ontdekken en kooreman h j en j keuper makkink theoretische passende hulp te bieden ik zelf zou nooit voor handleiding voor letterstad groningen 1975 foutloos spelwerk kiezen als ik daarmee het stel kooreman h j de l40 benadering toegepast op het lezen en spellen groningen 1976 len zou afleren lithmaath fr en p h van de ven wat houdt moeder dat kinderen schrijven dat ze hun gevoelens en taalonderwijs aan de basis in i n bernard t te rvoort gedachten op papier zetten is taal en spelling is wetenschap en taal een nieuwe reeks benaderingen van daaraan levenslang ondergeschikt het verschijnsel taal muiderberg 1979 p 22 34 malmquist e en b th brus lezen leren lezend leren ik geniet thuis wekelijks van de verhalen inval beschouwingen en aanwijzingen met betrekking tot het len versjes en briefjes van mijn kinderen omdat leesonderwijs in al zijn facetten tilburg 1974 ze op hun school fouten mogen maken ik zou mommers m j c hedendaagse theorieen over het lees bijna schrijven wel fouten moeten maken omdat pro ce s en de structuurmethode voor aanvankelijk lezen je wel uitzonderlijk begaafd moet zijn wil je ge i n pedagog ische studien 1978 p 343 353 en p 383 39 7 durende de lagere schoolperiode werkelijk spel mommers m j c functie en inhoud van voorbereidend lingvast worden misschien zal mettertijd blijken aanvankelijk leesonderwijs in jsw 1980 p 82 93 dat zelfs de doordachte lees en spellingopzet van nijmeegse werkgroep taaldidactiek taaldidactiek voor kooreman de schrijfwil en schrijfdurf van kinde de kleuterschool groningen 1979 sixma j voorwaardenonderzoek speciaal het leesvoor ren benadeelt waardenonderzoek se rie d a 3 b nr 5 g r o ning en 1974 venema b mini loco voorbereidend taal lezen 1 en 2 g r o ni nge n z j werkgroep nijdam ans en hans alphen aan de rijn 1962 23