Jeugdboeken in een klas in Zweden. Kijken naar moedertaalonderwijs, in een internationaal verband

piet hein van de ve n resy delnoy jeugdboeken over in een klas in zwede n kijken naar moede rtaalonderwijs de grenze n in een internationaal verband neerlandici kijken ook wel eens over de grenzen in het eerste deel van dit artikel beschrijft piet hein van de ven zijn observa ties in een zweedse basisschoolklas de leerkracht van deze klas neemt jeugd literatuur als uitgangspunt voor het onderwijs in het zweeds vanuit zijn achtergrond als vakdidacticus reflecteert piet hein nu en dan op wat hij ziet gebeuren een enkele voorlopige reflectie het onderzoek is pas in het beginstadium daarna schetst resy delnoy het kader waarbinnen piet hein zijn bezoek aan zweden bracht het imen project rest is voor nederland secretaris van deze internationale groep van moedertaalspecialisten ze beschrijft lopende projec ten die hopelijk een inspiratiebron zullen blijken te zijn voor vernieuwingen in de praktijk van het moedertaalonderwijs in de verschillende landen in de toekomst zal rest u via moer van interessante ontwikkelingen op de hoogte houden klas 5b van de albanoschoo l van de grundskola de basisschool de zweedse basisschool kent drie stad i a van tel de albanoschool li gt in een arbe i dersw i jk in kens drie klassen na het laag en het mid landskrona een kleine industriestad in het denstadium volgt een hoogstadium meestal zuiden van zweden de school i s gehu i svest in in een ander gebouw in klas 5 z i tten kinderen een groot gebouw van vo or de tweede wereld van gemidde l d elf jaar oorlog een wat wonderl ijk gebouw drie ver het is maandag 12 september 1988 ik be diepingen hoog grote kelders en bekroond zoek de klas samen met lars g ran malmgren met twee lompe torentjes de school herbergt literatuurdidacticus aan de universite i t van tweehonderd leerlingen i n de leeftijd van zeven lund h ij is min of meer stamgast in deze tot twaalf jaar deze leerlingen volgen het on kl as ik ben voor de tweede keer te gast in de derwijs aan het l aag en het m i ddenstadium ze klas het eerste bezoek vond plaats in me i 32 v a n d it j a ar m ijn komst he b ik de k in d eren al pen dromen spookgeschiedenissen gelezen per brief aangekondigd boek en wat mij o p valt is d at z e veel tekenin a ls w e s mor g ens vroeg het lokaal b innenko g en b evatten heel verzor g d zijn geschreven men zijn er pas 14 kinderen d e overige 6 zijn d at er s p eciale letters ge b ruikt zijn in kennelij naar een k oorrepetitie 20 kinderen in een klas k e pogingen tot calligrafie d at er aandacht is is niet veel voor z weedse begrippen het te besteed aan de voorpagina ruglopende k inderaantal van d e a l b anow ijk is er li gg en ook s t a pels aa n el kaar g eniet e ko daar mede debet aan pieen dat zijn aardrijkskundeboeken door de de klas zit niet meer in hetzelfde lokaal als vo leerlin g en zelf geschreven e lk b oek b ehandelt rig jaar i k kijk even rond een zweedse provincie en verschaft informatie op het bord voor in de klas zit een papier met over natuur bossen dieren bodemgesteld een aantal verkeersborden erop onder het heid landbouw industrie bevolkingssamen bord een aff ic he van d e na tionale p arken in stellin g belan g rijke p laatsen etc d e leerling en zw e d en een van de thema s waarmee leraar heb b en in groepen informatie verzameld en d e jan n ilsson nu bezig is ze b oeken geschreven elk b oek moet door d e op een van de prikborden zit een flap met de an d ere kinderen worden g elezen en elk groep tekst als je ouders je verbieden met een je zo le g t een van d e leerlingen me uit p lant vriendje te spelen een vorm van overhoring voor de rest van de op een ander prik b ord staan de tijden van p ro klas gramma s van de school tv a an de prikbor d en hangen ook d iverse krantenknipsels d ie heb inmiddels is iedereen binnen d e kinderen gaan ben onder meer betrekking op jan n ilssons ac zitten in u vorm en jan deelt een stencil uit tiviteiten t w ee knipsels komen uit plaatselijke waarop de p lannin g van de wee k staat aange k ranten ze bevatten een verslag van de pre geven ik gee f d e planning van maanda g en sentatie in de plaatselijke b ibliotheek d oor dinsdag de tw ee dagen waarover ik nu een jans leerling en van een d oor henzelf geschre impressie schrijf ven poeziebundel toen 4 b de macht greep maandag voorlezen van brieven en antwoord over de albanoschool foto s erbij laten jan brieven discussie daarover foutloos herschrij n ilsson zien en enkele van de kinderen ven van de brieven i n de kasten staat een aantal jeugdboeken i k beg innen met het lezen van een nieu w boek zie enkele e x emplaren van een boek van sven als we daar tijd voor overhouden wernstr m klassikaal gelezen in verband met bezoek van piet h ein het thema landschappen d e titel luidt vrij s middags bij goed weer sport vertaald nils holgersson achterna het boek dinsdag afsluitend gesprek over de brieven handelt over een jongen die uitgenodigd wordt en de ant w oordbrieven ver d er lezen in het voor de hoofdrol in een verfilming van nils nieuwe boek holgersson tijdens de opnames bezoekt hij de gesprek erover en werken rond de eerste lokaties die in nils holgersson een grote rol hoofdstukken spelen lokaties die nu tachtig jaar later nau bezoek van piet hein welijks herkenbaar zijn door vervuiling in voor de goede orde over de lessen in rekenen dustrialisatie urbanisatie en handenarbeid die het rooster vermeldt voor d e kasten bevatten ook exemplaren van door maan d ag en d insdag staat niets in het sche de kinderen geschreven boekjes toen ik bang ma d eze lessen w orden dit jaar niet verzorgd was sagen en vertelsels gedichten over door jan jan is namelijk voor ongeveer een moed en angst en de al eerder genoemde derde van zijn weektaak vrijgesteld om d eel bundel toen 4b de macht greep over de te nemen aan het onderzoek dat lars g ran in a lbanoschool zijn klas uitvoert d aarover st ra ks meer verder bevatten de kasten een enkel naslag werk en zweeds engels en e ngels zweedse na korte uitle g geeft jan de kinderen op d racht woordenboeken de brieven te pakken die ze geschreven heb op een tafel ligt een stapel andere boeken ben naar aanleiding van een fragment uit het ingekafte vellen boeken van en over de kinde boek olies nieu we fiets dit fragment handelt ren zelf het boek van de boe k en geven over olie die op d e ochtend van zijn verjaar teksten over ik thuis dieren hobby s grap d ag veel te vroeg wak k er w ordt zijn b ed uit 33 gaat naar beneden loopt maar schrikt van ge naar mijn inscha ttin g zijn de b rieven aa n de luid in de kamer van zijn ouders je mag op je ouders in tw ee gr oe p en onder t e b rengen verjaardag van alles behalve wakker worden brieven d ie een b eroep d oen op de ouders op voor de rest van het gezin zingend je kamer basis van inleving in olie het is zo zieli g voor binnenkomt olie rent terug naar bed gaat lig hem het gaat slecht met hem de tw eede gen denken over wat hij zou krijgen de afge groe p is a g ressiever van toon jullie d oen h e t lopen jaren kreeg hij niet wat hij had ge niet goed het g aat ver k e e rd o o k d e brieven vraagd ouders handelen onvoorspelbaar niet van de ouders zijn in te d elen de meeste ant alleen met verjaardagen soms moet hij van w oorden zijn variaties op het thema ik zal me zijn moeder buiten gaan spelen voor wat fris beteren a ndere brieven vra g en om b egri p se lucht net als hijzelf geen zin heeft en voor de situatie ik kom af g eja kkerd t h uis na soms gaat hij net naar buiten en dan moet hij het werk een paar brieven bevatten de me binnen blijven ook al zegt hij dat hij frisse ded eling daar heb jij ni k s mee te ma ken lucht nodig heeft en soms gaan de bevelen a ndere za k en die me in eerste instantie o pval van zijn ouders tegen elkaar in met name zijn len zijn dat de brieven nogal varieren in lengte vader wil nog al eens als hij s avonds thuis dat jongens brieven van jongens gelezen en komt rare bevelen geven bah daar stopt beant w oord hebben en meisjes d ie van meis het fragment jes met uitzondering van een jon g en en een verder hebben de kinderen gelezen leve de meisje die van de nood een deugd hebben ge ongehoorzaamheid een tekst uit een jeugdtijd maa k t de klas telt 11 meisjes en 9 jon schrift de tekst bevat een weergave van in gens terviews met vier kinderen respectievelijk 8 de aandacht neemt lijkt me meer en meer af 9 10 en 11 jaar oud over gehoorzaamheid k i n d eren g aan achterover lig g en k letsen met verder een beschouwing over het gevaar van elkaar hebben oogcontact met overbuurman gehoorzaamheid nazi duitsland en de pro vrouw gressieve en revolutionaire werking van onge hoorzaamheid vrouwenkiesrecht het is goed n a de laatste tw ee brieven p robeert j an nog dat kinderen ongehoorzaam zijn zelf zaken e e n keer een rea ctie geloven jullie d at d ie kunnen beslissen ouders kunnen leren van vader zich verbetert a llen zuchten n ee ongehoorzame kinderen jan wie heeft de grootste schuld vader of na het lezen van de teksten heeft jan zijn moeder geen reactie leerlingen de volgende opdracht gegeven je jan geeft dan de opdracht d e brieven in het bent een vriend van olie je vindt dat het zo net te schrijven h ij w ijst o p het g e brui k van niet langer kan en je schrijft een brief aan zijn punten en hoofd letters op de di a lo g en hi j vader of moeder vertelt d e kinderen dat hij er oo k over denkt de kinderen lazen vervolgens een van die brie ze te vragen d e brieven aan de eigen ouders ven en schreven een antwoord te laten lezen en deze te vragen om reacties de kinderen moeten nu de brieven voorlezen de kinderen reageren nogal verdeeld op dit eerst leest olies vriendje of vriendinnetje de idee brief voor dan leest degene die als vader of d ie reactie verbaast mij niet ik voel d e al enige moeder antwoord heeft gegeven de ant kriebels bij d e opdracht een brief aan de ou woordbrief ders van olie te schrijven waarom niet aan alle kinderen willen meteen voorlezen olie zelf dacht ik zo n o pd racht leek me na elke twee brieven probeert jan een meer van het perspectief van de kinderen uit gesprekje op gang te brengen met vragen als te g aan de ou d ers v a n de kin d eren zelf o p de heeft olies vader geluisterd denk je dat ze w ijze betrekken b otst no g meer met dat olies moeder zoiets echt zal doen hij gaat uitgangspunt daarbij vooral in op het in de antwoordbrief i k ben hier nu ik deze bijdrage schrijf genoemde resultaat nog niet uit in jans da g boek heb i k inmiddels over het algemeen blijft het bij pogingen van gelezen hoe hij de ouders b ij zijn on d erwijs jan tot gesprek de kinderen doen nauwelijks p ro b eert te b etrekk en h ij haalt ze naar school mee en le g t uit w at hij d oet n iet alleen door d aar over te praten maar ook door met de ouders net zo te w erken als met hun kinderen d e 34 ouders staan dus minder ver van jans onder andere vier wijs af dan ik aanvankelijk dacht en kunnen in d ie planning zit voor lars g ran een p ro misschien toch inscha tt en wat ze met zulke bleem wat te doen met de langzame lezers brieven aan moeten in overleg w or d t een buff erop d racht ge for muleerd a ls z e met zijn vijven een rollenspel onderwijs en onde rzoek sp e len d an is de rol van de k o k veel moeilij ker vergt meer fantasie du s moet je ze al sti na het gezamenlijk eten puree uit blik dikke muleren in d e richt ing van het verhaal van d e erwten zoute vis en kn ckebr d ik kan me kok wie is dat de snelle lezers moeten pro voorstellen dat kinderen dit soort eten snel beren om aan de hand van enkele vrage n beu zijn en dus minder goed eten dit is een al iets van d e persoon van de k ok te onderwijspolitiek probleem in zweden praten bedenken we even na een gesprek dat aan het einde lars garan besluit om d e snelle lezers oo k no g van de middag wordt voortgezet even een kort interview af te nemen waarin jan opent het gesprek hij constateert dat de hij ze vraagt hoe ze d e eerste bla d zijd en concentratie van de kinderen niet voldoende vonden was en in de loop van de ochtend ook nog af nam een oorzaak daarvoor kan liggen in het in dit nagesprek wordt duidelijk hoe de rolver wat rommelige begin van de dag 6 kinderen deling tussen jan en l a rs g ran is jan is de weg naar het koor maar hij vindt ook dat het leraar die thematisch werkt met z ijn leerlin voorlezen te lang duurde maar ja alle kinde g en h ij kiest thema s w a a r mee hij ka n in g aan ren wilden nu eenmaal voorlezen verder kan op de ervaringen van kin d eren maar waarmee de aanwezigheid van lars g ran en vooral van hij ook die ervaring k an ver b reden en verd ie mij een probleem zijn geweest pen h ij pro b eert te abstraheren naar meer al jan vraagt zich af of de planning voor dinsdag gemene en universele aspec t en van menselij k e niet moet veranderen niet beginnen met ver interactie der in het net schrijven maar met lezen van h et lezen en verwerken van olies nieu we fiets het nieuwe boek veronika een zeerovers p ast in een thema d at door jan is g enoemd verhaal democratie d e startvraa g va n d at thema is veronika is een boekje waarin vier gevange wie neemt de besluiten de eerste fase van nen ontsnappen van het schip waarop ze ver het werk en met het thema wordt g ekenmerkt voerd worden naar het werkkamp ze kapen doordat w or d t aangesloten b ij besluitvorming het schip werven een bemanning aan veel in de directe omgeving van de kinderen het ex gevangenen en vluchtelingen en handelen gezin de school d e club wie bepaalt welk op dat schip nogal democratisch na veel tv programma aan mag staan wat g e b eurt avonturen dragen ze ertoe bij dat de wrede er als je ouders je verbie d en met een vriendje heerser de salamander wordt gedood en dat te spelen wat gebeurt er als jullie het hun land voortaan wordt bestuurd door de voor het zeggen kregen op school rechtmatige heerser de schrijver bengt in n a deze eerste fase w il jan abstraheren dat gelstam rondt zijn boekje af met de opmer kan via de volgende stappen king dat je natuurlijk maar af moet wachten of 1 van veroni k a naar lands k rona w ie be die rechtmatige heerser het veel beter zou paalt op het schip veronika w at word t doen dan de salamander besloten wie b epaalt dat in het zeerovers in de eerste pagina s van het boekje vertellen nest in het land van de salamander dan de vier gevangenen elkaar hun verhaal daarna moet vergele ken worden h oe gebeurt dat ontsnappen ze met de voor hen nog onbeken in landskrona de kok 2 van landskrona naar m anagua jan heeft als de kinderen deze pagina s gelezen hebben voor dit schooljaar een vergelij k ing g e p land zouden ze een rollenspel kunnen voorbereiden op internationaal niveau hoe is het met de stelt jan voor de vier hoofdpersonen uit de besluitvorming en de machtsverhoudingen eerste hoofdstukken vragen de kok wie ben jij in nicaragua d e school heeft contacten eigenlijk en waarom heb je ons geholpen met een school in n icaragua daarna kunnen de kinderen het verhaal van de 3 h oe w as het in het verled en zul k s weer kok schrijven parallel aan het verhaal van de aan de hand van een jeug d boek demon 35 stranterna van runer johnson een boekje met jan lesideeen werkt soms mee in de waarin wordt verhaald hoe in 1925 een klas jan is niet alleen maar de leraar hij is jongen van zeven zijn grootvader lee rt voor een deel van zijn tijd vrijgemaakt voor het schri jven hoe beiden gewapend met de onderzoek hij houdt onder meer een dagboek macht van het schrift i n hun dorp betogi n bij waarin hij uitvoerig reflectee rt op wat er in gen op touw ze tt en in het kader van het de klas gebeu rt opmerkingen zoals jan die sacco en vanzetti proces in de verenigde maakte in het nagesprek komen veelvuldig in staten hoe beiden daardoor in conflict ko zijn dagboek voor ook blijkt hij voortdurend men met de machthebbers in het dorp zijn planning bij te stellen belangrijke activiteiten in jans planning zijn le d e d insdagmorgen begint inderdaad met het zen schrijven en discussie ook het maken lezen van het eerste p art van veronika jan van tekeningen over de thematiek is van be deelt het boe k uit wijst op de omslag zeero lang meest in het oog springend is het ge versverhaal h ij laat el k k ind de ei g en naam in bruik dat hij maakt van jeugdboeken elke fase het boek schrijven en de datum zegt dat ze in het thematisch werken wordt begonnen met het elke dag bij zich moeten hebben voorts een nieuw boek of boekfragment voor elk w ijst hij naar de laatste pagina s w aar zeilter deelaspect heeft hij boeken klaar liggen jan men worden uitgelegd en op de eerste pagi werkt niet met een taalmethode zijn metho na s waar informatie over de schrijver staat de is het jeugdboek aansluiten bij ervaringen d e hele klas leest g eduren d e twintig minuten van kinderen kinderen de gelegenheid geven z eer stil en zeer aandachtig a ls d e eerste leer tot identificatie dat zijn voor hem belangrijke ling klaar is neemt lars g6ran haar mee voor voorwaarden om te komen tot onderwijs een kort intervie w datzelfde gebeurt met een waarin zijn kinderen taal gebruiken taal ge tweede en derde kind bruiken met als doel het oefenen van taalvaar k inderen die klaar zijn krijgen verder van jan digheden maar vooral met als doel het ver een stencil met de opdracht denk eens na werven van kennis en inzicht door te lezen over de ko k wie is hij wat doet hij op dat worden kinderen geconfronteerd met feiten en schip w aarom zou hij de gevangenen helpen meningen door te schrijven en te discussieren n a ongeveer veertig minuten is iedereen klaar ontwikkelen ze eigen kennis en inzicht en geeft jan de rollenspelopdracht je bent nu lars goran is literatuurdidacticus hij heeft met zijn vijven d e vier gevangenen kennen el veel onderzoek gedaan naar hoe kinderen in kaars levensg eschie d enis z e willen nu weten het hoogstadium en aan de bovenschool w ie en w at de ko k is en volwassenen omgaan met literatuur binnen d e kinderen gaan in groepen van vijf naar al en buiten de school in de klas van jan wil hij lerlei lokalen om het spel voor te bereiden d e onderzoeken hoe diens kinderen omgaan met groep die bij mij in het lokaal blijft heeft moei jeugdliteratuur tot nu toe heeft hij nog geen te met de opdracht of liever heeft moeite om onderzoek gedaan bij kinderen van deze o p gang te k omen ze moeten denk ik leeftijd eerst even afreageren lars g rans onderzoek is kwalitatief van aard d e rollenspelen verschillen sterk in lengte en hij probeert vooral te beschrijven hoe kinderen inhoud twee groepen houden zich letterlijk reageren op boeken hij interviewt ze maakt aan de opdracht en laten de kok zijn verhaal bandopnames van groepswerk leest boek vertellen in de twee andere groepen komen verslagen etc vanuit dat wat hij in het mate nieuwe aspecten aan de orde die door jan er riaal aantreft probeert hij tot ordening te ko meteen worden uitgelicht bij het nabespreken men zo en zo gaan deze kinderen om met zo wordt bijvoorbeeld in een groep gespeeld jeugdliteratuur uiteindelijk zal zijn onderzoek dat ook de kok wil weten wie de vier nu pre moeten uitmonden in een analyse van jans cies zijn hij kent immers die verhalen niet in manier van les geven en in een aantal le een andere groep leidt improvisatie tot discus zersportretten lars goran heeft duidelijke sie de spelers vallen uit hun rol en vragen ideeen over literatuuronderwijs die hij mede zich af bestonden er in 1 69 7 al sigaretten baseert op zijn onderzoekservaringen w as australie al bekend belangrijk is het op te merken dat lars g6ran jan kiest nog een derde themaatje voor het niet buiten het onderwijs blijft hij bespreekt nagesprek met wie van de vier kun je je het 36 best identificeren over wie weet je het t ro kken leerk racht wor de n verschillen d e inter meest hoe komt dat views afgenomen varierend van korte gesprekken voor en of na de lessen die wor in het zeer korte nages p rek blij kt d at jan den geobserveerd tot lan g e interviews op ba zich een beetje zorgen maa k t over de identifi sis van analyses van d e gemaakte p rotocollen catiemogelijkheden voor meisjes d e eerste vijf van het g ehele onderzoe k wordt een hoof dp erson en zijn allen mannen welis w aar m eestal uitvoeri g verslag ge maa kt k omt er no g een vrou w elij ke hoofdrol in het h et i m e n bestaa t uit d rie afd elin g en boek voor maar d eze h arre is vooral van b e d e internationale stuurgroe p i m e n steering lang als kapitein van het schip en onder committee scheidt zich daarin niet van mannelijke een groep met een vooral stimulerende en collega s organiserende functie de stuurgroep heeft lars gbran vertelt k ort over d e intervie wtjes ook een in ternationale samenstelling ne d e kinderen vonden het verhaal spannend w il d erlands b elgisch westduits den verder lezen een leerling had meteen d e correspondenten door dat dit boek te ma k en had met het the o p nationaal niveau zijn zogenaamde cor ma democratie de anderen zeiden daar uit respondenten actief die informatie met be zichzelf niets over en ook niet toen ze er min tre kking tot i men verspreiden en optreden o f meer exp liciet naar gevraagd w er den d it als contact p ersoon tussen betro kkenen verschil in vermogen tot abstractie is volgens geinteresseerden in haar zijn land en d e in hem zeer van belang voor de verdere planning ternationale stuurgroep d e corresponden ten vormen het hart van de nationale net w erken in een aantal gevallen zijn cor moede rtaalonderwijs op de albano res p on d ent en i men onderzoek er in dez elf school en het ime n de persoon vereni gd d e groep van onderzoe kers op het gebied als u dit verhaal over een zeer klein deel van van etnografisch onderzoek naar moeder het onderwijs aan klas 5b gelezen hebt vindt taalonderwijs u het waarschijnlijk boeiend en wilt u wellicht wat meer weten over het waarom van juist omdat de financ i ele middelen waarover het deze school met deze leraar op deze plaats imen kan beschikken uiterst beperkt zi j n wor in het navolgende zal ik resy delnoy dit is den de onderzoekers i n het netwerk geacht een voordracht door een heer en een dame het werk dat zij met betrekking tot het imen het kader schetsen waarin het bezoek van piet verrichten zoveel mogelijk te laten samenval hein van de ven aan de albanoschool plaats len met in te passen in hun reguliere onder vond dat kader is het imen het international zoek in nederland gebeu rt zulks aan de uni mother tongue education network 2 versiteiten van nijmegen en utrecht dat er beginnend met de samenstelling network is nauwelijks financien zijn betekent u i teraard dat te zeggen dat het eerste deel verwijst naar het onderzoek dat wordt uitgevoerd besche i netwerken op zowel internationaal als natio den van opzet is niettemin zijn momenteel vijf naal niveau in het internationale netwerk projecten in uitvoering i k zal ze verderop ko rt werkt een aantal onderzoekers verbonden beschrij ven aan universiteiten in momenteel 11 europese de doelen die het imen nastreeft zijn ruwweg landen samen op het gebied van moeder te onderscheiden in ko rte en lange termi jn taalonderwijs het werk bestaat eerst en voor doelen voor de lange term ijn kennisproduktie al uit onderzoek naar praktijken van moeder door midde l van het beschr ijven en interprete taalonderwijs met een relatief zwaar accent ren van defi n i ties van moede rt aalonderwijs in op case study onderzoek binnen het imen be de aangesloten l anden tekent een case study een onderzoek waarbij in het imen huld i gen we de opvatting dat ken ca 12 lessen moedertaalonderwijs worden bij nisproduktie het belangrijkste doel van de hele gewoond door de onderzoeker s waarvan te ondernemi n g is verder vinden we dat reflectie vens audio of video opnamen worden ge op onderwi j s van groot belang is wanneer men maakt die nadien worden geprotocolleerd en wi l komen tot onderwijsvernieuwing de prak geanalyseerd en geinterpreteerd aan de be tijk lee rt inmiddels dat confrontat ie met ander e 37 onder w ijsculturen zeer stimuleren d w erkt op hoe kun je creatief schrijven benutten als het reflecteren en d aarmee d us het den k en vorm van kennisverwerving en kennisver over innovatie kan bevorderen werking a l s ko rte termi jndoelen worden nagestreefd observaties van lessen eveneens in een beschrijven van praktijken van moedert aalon i men project uitgevoerd in een h ongaarse derwijs en achtergronden daarvan school doen weer andere ideeen aan de hand als m i ddelen ter realisering van de doelen op ze later onder meer zien dat leerlingen weg de ko rte termijn worden dagboeken en po rt ret wijs worden gemaakt met betrekking tot ten gebru ikt dagboeken worden bijgehouden woordvormin g sproblemen op basis van een door docenten voor bijvoorbeeld 12 opeenvol g ed icht van een ber o emd ho n gaars dichter gende lessen moede rt aalonderwijs de nationa dat jonge leerlin g en een spreek opdracht uit le correspondenten schrijven daarbij vervol voeren met een bekend gedicht als stimulans gens een po rt ret waarin onder meer de betrok observatiemateriaal van een school uit het ken school leerplannen de i nrichting van lera zuiden van west duitsland laat zien dat leerlin renopleid i ngen worden beschreven en toege gen taalregels proberen af te leiden op b asis licht waarin samengevat een beeld wordt van vergelijking van dialecten die in hun regio geschetst van het onderwijssysteem i n het op grote schaal w orden gesproken dat de b e land waarin de betrokken onderzoeker werk trokken lerares die naast duits geschiede zaam is het komt er losjes geformu l eerd op nis en aardrijksk unde g ee ft in een bepaalde neer dat aan buitenstaanders geprobeerd klas zodat ze de leerlingen 11 uur per w eek wordt du i delijk te maken wat voor direct be ziet in de taalles relaties legt met kortelings trokkenen hee l vanzelfsprekend i s denk bij verw orven aard rij k s kun d ige kennis o ok maken voorbeeld aan onze scherpe sche i d i ng tussen gesprekken met leraren moedertaal in andere basisonderwij s en voo rt gezet onderwijs aan landen duidelijk dat een literatuurlijst geen al hoe gewoon het voor ons is dat een ee r ste g emeen verbreid verschijnsel is en er kennelij k graads leraar nederlands enkel het vak neder elders toch d oor leerlingen w ordt g elezen kor lands geeft hoe vanze l fsprekend het is dat tom de hier slechts aangestipte observaties stromen leerl i ngen i n het voo rtgezet onderwijs leiden o i rechtstreeks tot vragen als tussen twee l esuren z i ch van lokaa l naar lo waarom gebeuren bepaalde za k en in het kaa l begeven etc door derge l ijke beschrijvin moedertaalonderwijs elders en bij ons gen en vooral het praten over de mogelijke zoals ze gebeuren achtergronden ervan neemt zo bl ijkt het zijn de vanzelfsprekende inhouden en me i nzicht in het eigen en andere onderwijs thoden w el de meest e f fectieve om be p aal syste e m en toe d e doelstellingen te bereiken wat is de relevantie van doelstellingen die b ehalve voor onderzoekers kunnen de i m en worden gehanteerd documenten ook voor anderen van belang zijn al deze zaken die te maken hebben met edu bijvoorbeeld voor leerplanontwikkelaars en me cation achten wij van belang thodenschrijvers voor de lera a r es d ie n u naar de notie m other tongue d aaronder graag materiaal heeft dat zij hij mor g en in wordt in overeenstemming met de traditie de klas kan gebruiken bieden i m e n in het i m e n verband verstaan de moeder documenten aantrekkelijke aanknopingspun taal en of de standaardtaal die in het curricu ten confrontatie met andere praktijken kan lum wordt onderwezen in n ederland dus stan vanzelfsprekendheden duidelijk maken en daar daard n ederlands zoals dat in het schoolvak door nieuwe perspec t ieven bieden h et frag n ederlands w ordt onder w ezen maar ook zoals ment over de albanoschool kan daarvoor als d at in het lees taalonder w ijs in het basisonder voorbeeld dienen wijs w ordt aangeboden h et geeft een antwoord op een paar belangrij ke vragen tot slot enkel e opmerkingen bij international hoe kun je zonder taalmethode werken bij de oprichting van het imen i n 1983 waren hoe kun je literaire teksten gebruiken als betrokken belg i e denemarken de ddr bron van kennis en inzicht als stimulans frankrijk engeland ita l ie hongarije neder tot taalgebruik land en turkije inmiddels doen nu ook west 38 duitsland n oorw e g en en zw e d en mee s panje c e erd vooral in d e serie s tud ies in m ot h e r en polen zullen naar ver w achtin g op k orte ter t on g ue ed uca tion 3 met die p u bli katie s p oo gt mijn in het i m e n gaan p artici peren he t i m e n bij te d r age n aan vers terking van het h ieronder neem ik in tre fwoord en enige infor netw erk matie op over tot dusver gehouden i men het lidmaatscha p van het i men sta at ope n bijeenkomsten uitvoeriger informatie d aarover voor all e g einteresseerde n in kwalit a t ief on vindt u in sturm 1985 en 1987 de r zoek van moe de rtaa l o n de r wijs d e in t ernationale samenw erk in g k rijg t mede vorm in jaarlij k se b ijeenkomsten w aar de be zoals aan g e k ond i g d beschrijf i k hieron de r heel trokken onderz oe kers en correspondenten met b e kno pt d e vijf lopend e onderzoeksprojecten 5 elkaar en de stuurgroep de uitgevoerde activi d e volgor d e is van k lein naar g root g emeten teiten bespreken en nieuwe activiteiten plan in termen van verondersteld e onderzoe k stijd nen om de drie jaar begonnen in 1983 in aan elk p roject besteed veldhoven vinden meerdaagse conferenties plaats voor een groter publiek w aarin het h et project h ongarije n ederland er wordt i m e n werk ge presenteer d en bediscussieerd g e w er k t a a n een zogenaamd d uo portre t o p wordt t ijdens de conferentie in veldhoven in basis van bestaan d e beschrijving en van 12 19 8 3 stond de theorie centraal het ging er opeenvolgende lessen moed ertaalonderw ijs om een beel d te krijgen van het moedertaalon portretten d oel het ontw ikkelen van een der w ijs en van recente ontw ikk elingen ron d model voor vergelijking van dergelijke be het moedertaalonderwijs in de betrok k en schrijvingen van mo e dertaalonder w ijs e en landen voudig g eze gd w ord t het mod el ontw i kkeld in 19 8 6 vond de tweede conferentie plaats in d oord at de b etrok k en onderzoekers vanuit antwerpen tijdens die conferentie is de stap hun cultureel pers pectief vragen stellen b ij gezet van theorie naar p raktij k d e d eelnemers el k portret die vooral betrek k ing hebben op hebben op basis van te voren toegezonden de achter g ronden van h et beschrevene d ie portretten een b egin gemaakt met het ver vragen w orden vervolgens gecate g oriseerd gelijken van praktijken van moedertaalonder uiteind elijk zullen in het d ocument overeen wijs in de verschillende landen komsten en verschillen tussen de t w ee por tretten worden beschreven en geinterpre d e der d e conferentie is voorgenomen voor teerd 1990 in ludw i g s b urg w est d uitsland d aar zullen de resultaten van de lopende case h et project h on g arije en g elan d het project study projecten worden gepresenteerd en w ord t uit g evoerd g ed urende het schooljaar bediscussieerd 1988 1989 in twee klassen een in enge per project zijn afspraken gemaakt over de land en een in hongarije tien lessen per participatie van een i m e n betrokkene die van klas zullen worden geregistreerd op geluids uit een andere schoolculturele achtergrond cassette en geobserveerd en geanalyseerd deelneemt in het geval van d e a lbanoschool w orden door de engelse en h on gaarse on is lars g ran m almgren de i m e n correspon d erzoe ker ieder vanuit het eigen schoolcul dent hij doet onderzoek naar literatuuronder turele perspectief n aast tw ee case studies wijs vanuit de opvattingen over on d erzoek die zal het project een document pro d uceren aan de universiteit van lund gangbaar zijn w aarin de activiteiten worden beschreven d ie opvattin g en k omen st erk overeen met de die de betrokk en leraren en ond er zoek ers ideeen die in het i m en w orden aangehangen ontplooien en een stuk waarin de t wee ca piet h ein van de ven is de onderzoeker vanuit se studies wor d en vergelek en den vreemde die vanuit zijn culturele achter grond vragen stelt en opmerkingen maakt over het project zweden nederland uit dit pro wat hij ziet en hoort om meer inzicht te ver ject stamt het stuk over de albanoschool schaffen over onderwijs in zweden het is gestart in 1988 en loopt tot 1991 eveneens word en af spra k en gemaa kt over d e het onderwerp is het lezen van literatuur wijze van beschrijving van het onderzoek ook door leerlingen van 11 tot 13 jaar er zullen om vergelijking te vergemak kelijken l eerlingenportre tt en worden gemaakt waar een deel van het imen werk wordt gepubli voor de reacties van leerlingen ti jdens en 39 op door middel van interviews de lite noten ratuurlessen zullen worden geanalyseerd de reflectie vanuit andere culturen vindt nils holgerssons wonderbare reis werd in 1906 1907 geschreven door selma lagerlof ze plaats door een nederlandse onderzoeker schreef het boek met name om het onderwijs in aardrijkskunde spannender te maken op de rug 4 het project ludwigsburg een westduitse van een wilde gans en van andere vogels aangelegenheid met een nederlandse bijdra maakt nils een reis over alle zweedse provincies ge het accent ligt op het leerproces van langs een aantal bezienswaardigheden het boek de leerlingen men probeert te onderzoeken verschaft veel informatie over landschappen welke soorten leerprocessen bij het be middelen van bestaan flora en fauna grijpen van literaire teksten of het aanpak 2 ik heb het genoegen sinds 1986 secretar i s van ken van taalproblemen zich bij de leer het imen steering comm itt ee te zijn lingen in de klas voordoen in dit project zijn video en audio opnamen gemaakt een tot dusve r z ij n verschenen i n de seri e stud i es in aantal verzamelde data wordt statistisch mother tongue educat ion verwerkt culturele reflectie vanuit neder w herrli tz et al eds mother tongue edu land gebeurt op basis van observaties en cation in europa a sur vey of stander d lan documentanalyse guage teaching in nine european countries ensch ede slo 1 984 5 het project belgie italie nederland er is een w herrl i tz et a l eds major publicat ions on pilot study uitgevoerd in de drie landen die mothe r tongue education in europa an an notated bib liography enschede slo 198 4 tot doel had methoden voor het tegelijker s kroon j stu r m ed s research on mo tijd uitvoeren van drie case studies te be ther tongue education i n en international proeven en verfijnen met het oog op verge perspective enschede valo m 1987 lijkbaarheid daartoe zijn gezamenlijke docu r d eln oy et al ed s portra i ls in mo ther mentanalyses uitgevoerd in het schooljaar tongue education teacher diaries as a star 1988 1989 zullen de hoofdstudies worden ting point for comparati ve research into uitgevoerd in het nederlands deel is het standerd language teaching in europa en onderwijs nederlands tijdens 12 lessen in schede slo 1 988 een 2 mavo klas object van onderzoek verdere nederlandstalige i nformat i e over het men is te v i nden i n sturm j moede rtaalonderw ijs in i nternatio naa l perspect ief het imen i n spiegel j rg 3 1985 nr 2 stu r m j we enj oyed it imensely een i nter nat i onale week over moede rt aalonderwij s i n spiegel j rg 5 1987 nr 2 4 u kunt li d worden van imen door aanmelding b ij imen secretari aat p a resy delnoy lankforst 42 16 6538 hw n i jmegen tel 080 450435 het li dmaatschap i s nog grat is leden ontvan gen twee maa l per j aa r het imen bu lletin 5 voor nadere informatie over lopende projecten kunt u contact opnemen met het imen secretariaat zie noot 4 40