Kenschetsing van het begin van romans

jean verrier kenschetsing van het begin van romans in tsjip 4 3 4 tsjip 5 2 en tsjip 5 3 plaatsten wij de eerste hoofdstukken van de studie les debuts de roman van jean verrier deze betroffen de zoge naamde paratekst alles watje over een boek hoort vermoedt of weet voor je het werk opendoet de eerste bladzijden van het voorwerk en de persona ges in deze aflevering leest u het eerste deel van verriers schets van de ge schiedenis van de roman de vertaling is wederom afkomstig van henriette lieber bossinade en veronique driedonks het allereerste begin als het al moeilijk is om te zeggen waar een roman precies begint is het al helemaal moeilij k om te zeggen wanneer en hoe de roman is begonnen d e romans uit de middeleeuwen waar wij vandaag de dag nog over beschikken zijn werken die in de 19 e of 20e eeuw een bewerking hebben ondergaan en wel i n ongevee r dezelfd e tran t als waari n viollet de duc d e spit s va n d e notre dame of het kasteel van pierrefonds heeft herbouwd de manuscripten waaruit de romans zijn samengesteld zij n zelf d e schriftelijke vastleggin g van een voorgoed verloren gegane mondelinge overlevering laten we een concreet geval nemen de zogenaamde roma n van tristan en isolde in 1988 is de roman verkrijgbaar in verschillende gangbare uitgaven onder verschillende titels de roman van tristan en isolde herziene tekst door joseph bedier 10 18 ie druk 1900 tristan gereconstrueerd e teks t door andre mary folio gallimard l e druk 1937 tristan en isolde uitgave van pierre champion presses pocket l e druk cluny 1949 tristan en isolde in modem frans herschreven door rene louis livre de poche le druk 1972 elk va n bovengenoemde titel s i s ee n toevoegin g va n deze tijd de tite l i s verbonden aan het boek en aan het schrift binnen de mondelinge overlevering waaraan deze teksten zijn ontsproten is de titel opgenomen in de eerste zin nen op de omslag ontbreekt de naam van de auteur in de middeleeuwen ge noot de auteur niet het aanzien dat hij later wel heeft gekregen en de teksten die wij tegenwoordi g i n handen hebben zijn combinaties va n teksten va n verschillende auteurs we kunnen nader ingaan op de verschillende uitwerkin gen die de omslagen van livre de poche een middeleeuwse prent en van presses pocket hebben 72 verrier kenschetsing van het begin va n romans deze teksten zijn dus vertaald en gereconstrueerd aan de hand van geschrifte n uit de 12 e en 13 e eeuw in het bijzonder di e van tristan d angleterre e n van beroul toch hebben wij van geen van beiden de eerste geschriften gevonden alleen de tristan in proza ui t een jonger verleden rond 1230 biedt ons een begin de begin en eindregels van een manuscript zij n namelijk d e meest kwetsbare delen ze zijn het ergst onderhevig aan concrete afbraak hieronde r zien we wat er nog overgebleven is van de eerste versregels uit de geschrifte n van thomas en van beroul houdt hij de koningin in zijn armen zij denken in veiligheid te zijn mat hij net doet alsof hij niets weet wanneer zij dichter bij haar vriend gaat staan de huidige bewerkers van de roman hebben dus het begin van de roman van tristan en isolde hersteld aan de hand van beginregels va n andere romans uit die tijd nagenoe g el k begin va n een roman wer d ingeleid doo r ee n woor d vooraf de mediaevist p y badel heeft deze voorwoorden geklasseerd in ver schillende types het meest bekende woord vooraf richt zich allereerst tot het publiek en geeft kor t het verhaal weer het volgende voorwoord is gekoze n door j bedien heren wilt u een mooi verhaal horen over liefde en dood dit verhaal gaat over tristan en koningin isolde luistert u hoeveel zij in grote voor en te genspoed van elkaar hielden en op dezelfde dag door eikaars liefde stierven hij door haar liefde zij door die van hem de roman op papier doet zijn intrede alleen bedier voegt aan zijn titel het generische element roman toe een ele ment dat vandaag de dag eventueel in de peritekst van een hoofdartikel o p pagina 5 de zogenaamde titelpagina wordt geplaatst onder de hoofdtitel zo is bedier oo k de enige die een zinspreuk toevoegt dit element za l pas vee l later in de geschiedenis van de roman verschijnen oorspronkelijk geef t de term roman aan dat de tekst meestal in octosyllabi sche versregels i n d e romaans e taa l geschreve n is dat wi l zeggen i n d e volkstaal in tegenstelling tot het latijn da t de taal voor de geletterden is de taal van de echte literatuur deze volkstaal wordt aanvankelijk gesprokene n bij he t op schrift stelle n va n de roman komt men da n ook in grot e proble men dit lukt niet zonder weerstand en de romanschrijvers moeten zich soms rechtvaardigen wanneer zij hun publiek toespreken in de taal dat het verstaat p y badel in die tijd worden manuscripten over het verhaal van tristan en isolde opgesteld om voor een publiek hardop voorgelezen te worden door een 73 verrier kenschetsing van het begin van romans rondtrekkend zanger die een soort van professionele lector was het manu script bevat nog elementen van orale taaluitingen en in de moderne bewer kingen kunnen we er nog wat van terugvinden het is altijd hetzelfde verhaal men kijkt misschien een beetje vreemd op wanneer bujkt dat in de tekst van bedier het verhaal vanaf de eerste paragraaf compleet is samengevat dat heeft te maken met het feit dat men geen originaliteit nastreefde het verhaal komt daarentegen vanaf het begin bekend over en men leest erin dat het verhaal al wijd verbreid is bijvoorbeeld in de bewerking van andre mary het relaas van hun daden is doorgedrongen in het groene erin in het ruige schotland het is overgeleverd op het hele eiland miel van de muur van ha drianus tot de punt van de hagedis het heeft weerklonken op de oevers van de seine de donau en de rijn en heeft engeland normandie frankrijk ita lie duitsland de bohemen denemarken en noorwegen in verrukking ge bracht het verhaal zal even lang standhouden als de wereld draait in een ietwat verhullend archaisch taalgebruik schetst andre mary vervolgens in een pagina het werk van de savants enchercheurs de geleerden die volgens hem het verhaal van tristan en isolde gerestaureerd hebben zo begint men vaak met de geschiedenis van het verhaal een ander verrassend feit voor de moderne lezer is het volgende de personages waarvan sprake is in het begin van de roman zijn niet dezelfde waarvan men dacht dat zij de hoofdpersonen van het verhaal vormen bedier begint met de kinderjaren van tristan maat het verhaal gaat over koning rivalen en over de mooie blanchefleur waarvan ons duidelijk wordt dat zij de ouders van tristan zijn het verhaal begint in een ver verleden in een ver verleden bij bedier lang geleden bi j mary het is enigszin s t e vergelijke n me t he t er was eens i n sprookjes met dit verschil dat het verleden vast ligt in de tijd waarin een le gendarische koning aan de macht was namelijk koning marc van cornwall rene louis is nog preciezer in lang vervlogen tijden na de val van het romeinse rijk maar nog voor de kroning van karel de grote tot keizer van het rijk regeerde koning mare over cornwall op dezelfde manier dateren evangelische teksten de gebeurtenissen aan de hand van regeerperiodes onder de heerschappij van herodes of onder pontius pila tus en teksten uit de 16e eeuw zoals de novellen uit de decamerone van boc 74 verrier kenschetsing van het begin van romans cacio zijn op dezelfde manier in het verleden gesitueerd onder de heerschappij van de eerste koning van cyprus had godfried van bouillon het heilige land veroverd 1 9 vervolgens komen we bij de geboorte van de hoofdpersoon en tevens bij het overlijden van zijn moeder net als badebec de vrouw van gargantua sterft bij de geboorte van pantagruel de herkomst van de voornaam van de hoofd persoon is nauw verbonden met de omstandigheden rondom zijn geboorte en omdat jij onder trieste omstandigheden ter wereld bent gekomen zal jouw naam tristan zijn bedier de naa m is dus meer het resume van een her komstverhaal dan de aankondiging van een verhaal gargantua pantagruel als w e een reuzensprong van drie eeuwen maken vinden we toch nog veel elementen van het begin van het verhaal van tristan terug in het beginver haal van gargantua en pantagruel van rabelais maar we bemerken meteen ten minste twee verschillen heren wilt u een mooi verhaal horen over liefde en dood de roman van tristan en isolde j bedier geliefde lezers die dit boek lezen zet alle affectie van u af en wanneer u leest ergert u zich dan niet opdracht uit gargantua 1532 1542 het solitair lezen van het gedrukte boek doet zijn intrede lezer boek lees lezend en niet langer het collectieve luisteren naar een werk dat door iemand hardop wordt voorgelezen wilt u horen luistert hoe het publiek zel f i s ook veranderd na de leenheren de bevoorrechte klasse die in de zaal van hun kasteel bijeenkwam zij n het nu de zeer illustere drinkers en u zeer gewaar deerde syfilis lijders aan u en aan niemand anders heb ik mijn geschriften opgedragen de reden hiervoor is dat sinds de tijd van thomas en beroul een zekere gu tenberg zijn eerste grote werk een bijbel rond 1455 heeft uitgegeven d e teksten worden nu gereproduceerd in meerdere identieke exemplaren en het publiek is breder geworden terwijl de roman in de 16e eeuw op schrift is gesteld rabelais praat van een boek en van kroniek behoudt hij toch wat orale elementen en over het algemeen genomen lijken de beginverhalen nog steeds op die van de middeleeuwen het is enigszins te vergelijken met die andere revolutie nl die van de uitvinding van de stoommachine de eerste treinwagons hebben nog lange tijd veel weggehad van karossen we zullen de verschillende versie s va n dezelfde teks t niet met elkaar gaan vergelijken zoals we met tristan en isolde hebben gedaan natuurlijk heef t 75 verrier kenschetsing van het begin van romans elk van de vijf door rabelais gepubliceerde boeken opeenvolgende en gecorri geerde edities gekend en we zouden de veranderingen in de beginverhalen kunnen bestuderen we beperken ons echter tot een beschouwing van de be ginverhalen in de laatst uitgegeven versies van de vijf boeken in de tweetalige uitgave uit de serie ltntegrale bij uitgeverij seuil samengesteld door guy demerson de beginverhalen blijken hier al problematisch genoeg de vij f boeke n va n rabelais vormen ee n seri e zoal s d e populair e serie s waarin men dezelfde hoofdpersoon terugvindt en vervolgens diens zoon als het een beetj e t e langdradig wordt in een oneindige reeks va n avonturen maar de volgorde waarin deze serie aanvankelijk gepubliceerd werd is niet de zelfde als die van de huidige uitgaven rabelais heeft eerst het verhaal van pantagruel geschreven en later toen hij succes kreeg met zijn boek dat van de vader van zijn hoofdpersoon gargan tua enkele jaren later herstelt hij de chronologische volgorde met de uitgave van het werk gargantua pantagruel 1541 opgemerkt dient te worden dat er tussen 1532 en 1542 vele heruitgaven en nadrukken van pantagruel zijn ver schenen met als gevolg da t de definitieve editi e die in lyon geproduceerd wordt bij francois juste gelijktijdig verschijn t met de eerste druk van gar gantua ni in 1534 de exacte datum kent men niet want en dit is typerend voor de vraag die ons bezighoudt het enige exemplaar van de eerste editie van gargantua dat wij kennen mist de titelpagina z o schrijf t demerson hieronder volgt een overzicht van de jaren waarin de eerste en de laatste editie van elk van de vijf boeken zijn verschenen pantagruel 1532 tot 1542 gargantua 1534 tot 1542 het derde boek 1546 tot 1552 het vierde boek 1552 het vijfde boek 1562 tot 1564 rabelais overleed in 1553 het is niet zeker of dit boek aan hem toegeschre ven mag worden als we hier nog aan toevoegen dat rabelais met de publicatie van zijn eerste pantagruel in 1532 reeds de werkwijze van de folkloristische boeken navolgde waarvan hij de uitvoering zowel op typografisch als op iconografisch vla k imiteerde en waartussen men juist de kronieken van de reus gargantua aan treft weten we niet meer zo goed waar we moeten beginnen zoals de eerste middeleeuwse schrijver s reeds bekende narratieve elementen weer invoerden om hun romans mee te beginnen zo begint ook rabelais met het vervolg op het reeds bekende verhaal van gargantua en dat wordt pan tagruel om vervolgens verder te gaan met het begin van het verhaal va n pantagruel en dat is dat van gargantua 76 verrier kenschetsing van het begin van romans titels opdrachten woord vooraf en koninklijke toestemming we weten niet zeker of we van rabelaisiaanse editoriale peritekst kunnen spreken in een situatie in de 16e eeuw waarin de verantwoordelijkheid van de uitgever zeer zeker niet zo groot was als ze vandaag de dag is hoe zagen de titels van de afzonderlijke werken eruit en wat kunnen we daar uit aflezen de titels 1 het zeer afschuwelijke leven van de i grote gargantua vader van pan tagruel lang geleden geschreven door alcofribas i haarklover i boek volpan tagruelisme 2 pantagruel i koning van de dijpsoden i in zijn ware aard i met zijn i ver schrikkelijke i avonturen en heldendaden i geschreven door wijlen alcofribas i haarklover 3 het derde boek i heldendaden en epische vertellingen i van en over de goede pantagruel i geschreven door francois rabelais i doktor in de medicij nen i herzien en verbeterd door de auteur i onder de klassieke censuur i bo vengenoemde auteur verzoekt de welwillende lezers i te willen lachen bij het zestigste i en achttiende boek 4 het vierde boek i heldendaden en epische vertellingen i van en over de goede pantagruel i geschreven door francois rabelais i doktor in de medicij nen 5 het vijfde i en laatste boek met heldendaden en epische vertellingen i van de goede pantagruel i geschreven door francois rabelais i doktor in de medi cijnen i waarin is beschreven i het bezoek aan het orakel van de geestrijke bacbuc i en het woord van de fles om deze in handen te krijgen i wordt een lange reis ondernomen i die opnieuw in het licht wordt gesteld imdlxxiv opmerkelijk is de lengte van de titels de naam pantagruel die in alle titels voorkomt met hem is rabelais zijn serie begonnen en met de publicatie van zijn tweede boek gargantua refereert bij aan het pantagruelisme echter vanaf het derde boek wordt panurge die geen reus is de hoofdpersoon de twee eerste boeken worden gepubliceerd onder een pseudoniem alcofri bas is het anagram van francois rabelais de naam rabelais verschijnt voor het eerst in het derde boek dat gepubliceerd wordt met koninklijke toestem ming de voorgaande edities waren gecensureerd door de sorbonne de eerste twee titels doen een geschrift vermoeden uit lang vervlogen tijden lang geleden geschreven wijlen heer alcofribas vervolgens ondertekent ra belais qualitate qua doktor in de medicijnen zeer afschuwelijk leven avonturen en heldendaden heldendaden en epische vertellingen dit is een bijzondere stijl in het verhaal de kroniek 77 verrier kenschetsing van het begin van romans de opdrachten we gaan een vergelijking maken van de opdrachten elk van de eerste drie boeken begint met een tienregelig gedicht een opdracht aan de lezers in gar gantua een tienregelig gedicht van meester hugues salel beroemde dichter in die tijd gericht aan de schrijver van dit boekin pantagruel opdracht van francois rabelais aan de geest van de koningin van navarra schrijfster van de heptameron overleden in 1549 zuster van frans i en tante van hendrik ii die zijn toestemming heeft gegeven voor de druk en de uitgave van het derde boek in het vierde boek vinden we een inleidende brief in verzen geda teerd op 28 januari 1521 het is een soort verlengde opdracht in proza gericht aan odet de coligny hierin bedankt rabelais haar voor haar protectie die hij vergelijkt met de koninklijke toestemming die hem kort daarvoor door hen drik ii was verleend het woord vooraf aan de verschillende vormen van het woord vooraf dient een aparte verge lijkende studie gewijd te worden zij vormen het verlengstuk van de opdracht of doen als zodanig dienst pantagruel gargantua zeer illustere drinkers en u zeer gewaardeerde syfilislijders aan u en aan niemand anders heb ik mijn geschriften opgedragen pantagruel zeer illustere en zeer dappere helden edellieden en anderen het derde boek brave mensen zeer illustere drinkers en u zeer dierbare jichtlijders het vierde boek brave mensen moge god u redden en in bescherming nemen waar bent u ik kan u maar niet zien een momentje dan zet ik even mijn bril op het vijfde boek aan de vriendelijke lezers onvermoeibare drinkers en u zeer gewaardeerde syfilislijders de aforismen bijven elkaar opvolgen het woord vooraf is een verlengde van dat in middeleeuwse romans dat door de moderne bewerkers in het begin van de tekst werd ingeweven maar bij rabelais is het ook de voorloper van het vierde boek het voorwoord da t in de 19 e eeuw zal zegevieren met zinspe lingen op de ontvangst van vroegere werke n door het publiek geveinsde verontwaardiging omdat bij slecht begrepen werd enzovoorts de eerste hoofdstukken laten we nu een vergelijking maken tussen het eerste hoofdstuk van gargan tua en dat van pantagruel de titels zijn ondubbelzinnig over de genealogie en het verleden van gargantua gargantua over de afkomst en het verleden van de grote pantagruel pantagruel 78 verrier kenschetsing van het begin van romans alvorens de geschiedenis van tristan en isolde te vertellen vertelde men eerst die van hun ouders rabelais op zijn beurt keert terug naar het begin van de wereld pantagruel hij zegt hiermee de goede historiografen na te volgen die op deze manier hun kronieken hebben opgesteld hieronder vinden we een opsomming van het bijbelse model en de eerste reus was chalbaroth die sarabroth verwekte die faribroth verwekte dan volgt er een lijst van enkele bladzijden die de grote gosier verwekte die gargantua verwekte die de edele pantagruel mijn meester verwekte omdat rabelais het verhaal van de zoon voor dat van de vader heeft geschre ven verwijst hij de lezer in hoofdstuk 1 van gargantua naar de grote pan tagrueleske kroniek om daarin kennis te nemen van de stamboom en van de afkomst van het belang van de genealogie het zou god behagen wanneer ie dereen zijn herkomst zo goed zou kennen van de ark van noach tot heden in de tijd van rabelais werd alles zo gepresenteerd alsof elk verhaal slecht s kon beginnen met het verhaal ove r het begin van alle verhalen omdat me n misschien dacht op deze manier het begin van de wereld te kennen en het tijdsbestek ertussen te kunnen meten zoals dat door de bijbel het grote ver halend voorbeeld was gecreeerd maar rabelais vertelt ook de geschiedenis van het verhaal dat hij vertelt hij vertelt hoe het verhaal tot hem is gekomen net als in de middeleeuwen ver meldde de auteur de gebieden waar het verhaal dat hij op een dag besloot op schrift t e stellen nog doo r mondelinge overleverin g wa s overgebracht i n gargantua hoofdstuk 1 werden de afkomst en de stamboom van gargantua gevonden door jean audeau in een wei alwaar hij de slootjes aan het uitbag geren was vlakbij de boog van galeau onder de olive in de richting van narsay onder de sluizen van vienne deze toponymie die ontleend is aan de welbekende streek van cbinon was net als de naam van de ontdekker en het triviale karakter van zijn bezigheden erop gericht het zelfde realistische effect te bewerkstelligen als de toponiemen in de beginverhalen van de romans van zola het zijn alleen niet de persona ges en de plaatsen in het verhaal die rabelais i n een realistische context plaatst maar de teks t zelf va n zijn verhaal ee n manuscript i n een fles e n rabelais beweert het manuscript alleen overgeschreven te hebben zoals be paalde romanschrijvers late r in de 18 e eeuw zullen beweren lang vergete n brieven te verzamelen die ergens in een hoek van de zolder liggen rabelais gaat zo ver in zijn streven naar gelijkenissen da t hij in hoofdstuk 2 79 verrier kenschetsing van het begin van romans een kleine verhandeling kopieert in de vorm van een decasyllabische achtrege lige strofe waaruit hieronder een stukje de ratten en de kakkerlakken of om niet te liegen andere schadelijke dieren hadden het begin weggeknaagd ai de grote dompteur van de cimbres door de lucht uit angst voor de dauw op deze manier voert rabelais het mysterie van het begin van het manuscript ten tonele zoals de mediaevisten het vandaag de dag nog wezenlijk kunnen te genkomen in gargantua vertelt rabelais vervolgens hoe gargantua op zeer vreemde wijze ter wereld kwam hoofdstu k 6 en hoe gargantua zijn naam kreeg hoofdstuk 7 wat ben jij groot de strot zegt de grote gosier wanneer hij zijn pasgeboren zoon hoort schreeuwen drinken bij het horen van dit woord zeiden de assistenten dat men bij hem om deze reden zeer beslist gargantua moest noemen in navolging van het gebruik bij de oude hebreeers omdat zo het eerste woord van zijn vader had geluid bij zijn geboorte zo lezen we in hoofdstuk 2 van pantagruel hoe de geboorte van pantagruel de dood van zijn moeder tot gevolg heeft en waarom zijn va der hem pantagruel noemt het griekse panta betekent alles en het moorse gruel betekent ver bleekt wat aanduidt dat op het moment van de geboorte de wereld helemaal verbleekte waarvan door een profetische geest voorspeld is dat zij op een dag boven de verbleekten zal staan ook de geboorte van tristan bracht de dood van zijn moeder en ook zijn naam werd verbonden aan de omstandigheden rond deze geboorte ook al beperken we ons tot de twee groepen teksten die we zojuist besproken hebben toch kunnen we stellen dat ondanks drie eeuwen tijdverschil en on danks de overgang van het hardop voordragen van teksten naar een wijd ver breide vorm van gedrukte teksten de beginverhalen van wat wij in de ruimste zin des woords roman noemen niet veel zijn veranderd van de legende naar het verhaal de roman la princesse de cleves van madame de la fayette heeft weer lezers weten te trekken dankzij de film van jean delannoy 1961 met jean marais en marina vlady wier foto de omslag van de heruitgaven en van sommige handboeken siert het verhaal verscheen voor het eerst tijdens de regering van lodewijk xiv in 1678 een jaar eerder had racine phedre uitgebracht zon der de naam van de auteur vergeet niet dat de eerste twee boeken van rabelais ook onder een pseudoniem werden gepubliceerd hieronder lezen we de be ginregels van het verhaal de edelmoedigheid en de hoffelijkheid hebben zich in frankrijk nooit met zoveel glans geopenbaard als tijdens de laatste rege ringsjaren van hendrik de tweede 80 verrier kenschetsing van het begin van romans en hendrik ii die van 1547 tot 1559 regeerde is nu juist de koning die ra belais zijn koninklijke toestemming verleend e voor de uitgave in 1522 van het derde boek madame de la fayette vertelt dus ongeveer honderdtwintig jaar later een verhaal dat zich afspeelt in de tijd van rabelais net als wan neer men in 1988 een roman zou schrijven waarvan het verhaal zich in 1870 afspeelt de romanschrijver is geen tijdgenoot van de gebeurtenissen waar bij verslag van doet zoals malraux in zijn boek la condition humaine 1933 geen tijdgenoot is van het verhaal dat handelt over de nationale chinese re volutie van 1925 1927 maar de beginverhalen uit de boeken van rabelais nemen de lezer mee naar een legendarisch tijdperk terwijl he t beginverhaal van la princesse de cleves wel degelijk in een lijn met de historie ligt een historie die wij minder goed kennen dan de tijdgenoten van madame de la fayette maar die evengoed de onze is zeer veel personages uit de geschiedenis worde n genoemd op de allereerste pagina s van la princesse de cleves hendrik ii zijn minnares diane de poi tiers hertogin van valentinois zijn echtgenote de koningin catharina de medici marie stuart koningin van schotland frans i vader van hendrik ii etcetera na de koningen en koninginnen volgen de prinsen en de hoogge plaatste heren graaf de guise de prins van conde van hen is in de historie de voornaam niet behouden gebleven temidden van deze historische namen vinden we de namen van de prins van cleves de vidante van chartres en de graaf van nemours namen maar de lezer weet dit nog niet van de hoofdpersonen van de roman te weten de toekomstige echtgenoot van prinses de cleves een familielid van de prinses geboren als mademoiselle d e chartres en de toekomstig e minnaar d e graaf van nemours mademoiselle de chartres verschijnt ten tonele op pagina tien en op de elfde pagina ontmoet zij voor het eerst de prins de cleves tien pagina s verder ziet zij graaf de nemours voor de eerste maal tijdens een bal maar inmiddels is zij in het huwelijk getreden met cleves de rode draden van het intrige zijn aldus met elkaar verweven en het verhaal kan beginnen deze enorme opsomming van historische personages in het begin van de ro man doet denken aan de stambomen waarmee de boeken van rabelais begin nen met het kleine verschil dat de personages allen eikaars tijdgenoten zijn en dat de chronologische rangschikking vervangen wordt door een hierarchi sche indeling van de koning tot de welgestelde heren juist uit deze laatste groep die niet belangrijk lijkt komen de hoofdpersonen van de roman voort een beetje zoals de fictieve plaatsen waar de romans van zola zich afspelen omlijst zijn met toponiemen die vandaag de dag nog steeds bij de meerderheid van de lezers bekend zijn nemours heeft echt bestaan maar de romanschrijf ster heeft het verhaal van jacques de cleves gewijzigd en dat van haar vrou welijke hoofdpersoon verzonnen 81 verrier kenschetsing van het begin van romans rest ons de vraag wie van de personages uit la princesse de cleves n u nog steeds bekend zijn bij de lezers van vandaag en wat het bereikte effect is van deze historische verwonding want madame de la fayette situeert haar ro man in de tijd enkel en alleen aan de hand van eigennamen hendrik ii frans i zonder vermelding vanjaartallen bovendien worden deze personages ver heerlijkt door middel van superlatieven zie hiervoor de beginregels en de pracht en praal van het hof van hendrik ii wordt vandaag de dag steeds vaker verward met die van het hof van de zonnekoning als leefde hij in een gouden eeuw op deze manier behoudt de historie in de roman een legendarisch as pect verwerkingsopdracht haal de bij de lezer bekende eigennamen uit de tekst verifieer aan de hand van een encyclopedie de geboortedata en de data van overlijden van de ge noemde personages ga nader in op de personages die niet in de encyclope die vermeld staan men kan ook de aantekeningen van a adam raadplegen in de uitgave van de fleiade de lezer van tegenwoordig moet dus een beginroman zoals la princesse de cleves ontcijferen om de precieze verhoudingen tussen de personages onder ling te kennen en om te weten dat diane de poitiers de minnares van hen drik ii tegen d e zesti g loop t o p he t moment waaro p he t verhaa l begin t alhoewel haar hartstocht meer dan twintig jaar geleden was ontvlamd was deze nog steeds even hevig en dat zij zevenendertig en hij zeventien was toen zij elkaar ontmoetten voor de tijdgenoten van madame de la fayette bleven er zeker nog geheimen te onthullen over vele fictieve personages en over vele situaties dit was een van de aangename bezigheden van deze kleine gemeen schap van lezers waarbinnen iedereen elkaar kende en men van het romaneske toneel kon overstappen naar het toneel van het hof en vice versa 82