Kijk naar je eige – Over het achterhalen van tekorten in de klasinteractie

kees slui s kijk naar je eig e over het achterhalen van tekorten kijk naar jezelf in de klasinteractie dit artikel van kees sluis is erop gericht jezelf meer inzicht te geven in jouw verbale ge drag in de klas het is als een soort handleiding te beschouwen wanneer je het gevoel hebt dat het onderwijsgeven je beperkt in je eigen uitingsmogelijkheden en niet stimu lerend is voor je leerlingen voor wie en waarom roepsdeformatie je bent geneigd om het te ont kennen maar ben je dan wel helemaal eerlijk hoe zit het nu met de interactie in mijn eigen voor de onervaren leerkracht in de beginjaren klas kun je je afvragen maar misschien vraag je van je loopbaan ben je het onderwijs nog aan het je dat helemaal niet af je hebt wel wat anders verkennen je hebt je idealen je vraagt je af doe aan je hoofd toch wil ik beweren dat onder ik het wel goed de meeste leerlingen hebben zoek van de interactie in de klas van het grootste jouw idealen niet wat willen ze eigenlijk van je belang is zowel voor de oudere ervaren leer hoe kom je eigenlijk bij hen over zou je je on kracht als voor de jongere die nog betrekkelijk derwijs nog anders beter j willen inrichten is onervaren is het echte frik worden onontkoombaar het voor de ervaren leerkracht na een aantal jaren lijkt erop dat je aan jezelf moet gaan twijfelen wordt onderwijsgeven iets routinematige mis voordat je met onderzoek van de interactie in schien wel net als lopende band werk dat is wel jouw klas begint in zekere zin is dat waar je makkelijk want daardoor kost het wat minder moet eerst een vraag hebben voordat je een ant moeite dan in het begin van je loopbaan je weet woord kunt gaan zoeken wat je van je leerlingen kunt verwachten en zij le vaak echter h oe f je die vragen niet meer te be ren jou ook wel snel kennen denken omdat je al een gevoel van onbehagen maar zijn een aantal van die trucjes die je han had wat betreft jouw rol in de klas misschien teert bij nader inzien niet een beetje idioot had je al langer het idee dat er iets mis is met de draag je je cliche s niet uit tot ver buiten je werk sfeer in de klas met de houding van jezelf en de kring gedraag je je tegenover de leerlingen net leerlingen e d zo correct als tegenover de eerste de beste voor onderzoek voordien wel of dit misschien ligt aan bijganger is er ook bij jou geen sprake van be factoren die jij als eenling niet kunt beinvloe 41 den dergelijke externe factoren zijn onder an meestal naar jezelf laten kijken als je zelf wat dere de sfeer op de hele school de slechte sa gezien hebt aan reacties van de leerlingen voor menwerking in het team of in de sectie geen of mijn doel is de scheiding echter wel handig als or een slecht mentoraat klasseleraarschap overbe deningsprincipe enkele vragen over het werk in regeling en bureaucratie op school en andere de groep of klas die je via introspectie op het symptomen van een incompetente leiding waar spoor kunt komen zijn schijnlijk kun je in dit geval het beste erkennen dat die factoren bestaan en terugkeren naar het heb i k rege lm atig he t gevoel dat lesgeven teveel van onderwerp jouw taalgedrag in de klasinteractie me eist heb ik zel f vaak weinig plezie r in h et les g even je moet niet vergeten dat jouw taalgedrag in de moet i k vaa k gev oelens van irritatie on derdrukken klas wel indirect van invloed kan zijn op deze fac b en ik niet t e la n g o f veel te vaak aan het woord toren moe t ik sommige dingen vaak h er h alen gebruik i k dat cliche wel zo n 1 5 of 20 maal p er p le idooi voor een structurele aa np ak dag weet ik niet veel te weinig van mijn verbaal en non verbaal gedrag het is geen goede manier om zomaar ergens te wend ik me gewoon l ijk alleen tot de leerlingen die beginnen met onderzoek van de klasinteractie respons geven zo n derde v an de k las omdat je het gevoel hebt dat er ergens iets mis is is h et mij o nduidelijk waarom ik bepaalde leerlingen in de klas of omdat je gewoon wel eens iets wil niet mag h eb i k rege l matig he t gevoel dat het in een klas weer weten over je eigen taalgedrag niet l ukte met alle respect voor die gevoelens stel ik een voel ik me in bepaalde klassen zeker en in andere structurele aanpak voor eerst spoor je de symp klassen n i et tomen op vervolgens bepaal je wat er precies aan lu ister ik soms met ui terst gemengde gevoelens naar de hand is en tenslotte stel je een plan op ter ver mezelf in p l aats van geconcentreerd les te geven stuur ik niet teveel betering van de situatie een dergelijke aanpak ben i k niet veel te auto r itair kan tot de conclusie leiden vraag ik me nooi t af waar het idee vandaan komt a dat er te weinig symptomen zijn om je druk dat i k het we l aardig doe te maken of alle problemen zijn terug te voe ren op externe factoren of enkele vragen die zich door spiegeling aan de klas b dat er wel voldoende zijn om je in te spannen opdringen of laten afleiden zijn onder andere om die te gaan inventariseren en te verklaren in dat laatste geval ga je zoeken naar geschikte i k doe schij nbaar iets waardoor vervelend ge mogelijkheden om erachter te komen wat er pre volg wat is dat ik laat b l ijk b aar iets na waardoor idem wat is cies aan de hand is misschien wel met behulp da t van de rest van dit artikel na deze arbeidsin ze vinden heel duidelijk niks aan allerlei waar ik niet tensieve fase zou je moeten stilstaan bij de over uitgepraat raak hoe zit dat vraag wat zou ik nu eigenlijk willen op grond l u i s teren de leerlingen langere tijd d i dan ca 10 min naar me of val t dit ze moeilijk van overtuiging visie of gewoon een plezierige verlopen de leer gesprekken moeilijk sfeer in de klas pas daarna komt aan de orde voeren de leerlingen precies uit wat ik gezegd meen hoe bereik ik dat te hebben kom en ze regelmatig met verrassende vragen controleer i k regelmatig wat er begrepen is van mijn vragen naar de symptomen uit l eg en h oe vaak blijkt dat ze niet k unnen luiste ren de eerste fase is dus dat je op zoek gaat naar praten de l eerlingen vaak door el k aar symptomen dat wil zeggen aanwijzingen voor d walen de gesprek k en en discussies vaak af van h et wat er aan de hand kan zijn deze symptomen on derwerp b eweren ouders wel eens iets onheus onbegrijpe kom je op het spoor via introspectie of spiege lij k s over m n gedrag t o v hun kind ling bij introspectie kijk je naar in jezelf om d e leer l ingen zijn onoplettend ze s toren de les enz iets te weten te komen bij s piegeling kijk je naar komt da t missc hi en oo k door mijn o p treden anderen in dit geval de leerlingen om iets over jezelf te weten te komen psychologisch gezien is pas wanneer er een aantal vragen positief of deze scheiding waarschijnlijk onhoudbaar je zult negatief beantwoord worden vormen die tesa 42 men een eventuele indicatie voor stelselmatige in heb je het idee dat er heel wat mis is in je optre teractiefouten geen enkele vraag geisoleerd be den bespreek dat dan met hem haar of hen keken heeft enige indicatieve waarde of zou want misschien heb je het wel helemaal mis moeten leiden tot een schuldgevoel het gevoel laat hem zo precies mogelijk die aspecten van je dat lesgeven teveel van je eist kan bijvoorbeeld taal gedrag observeren welke jij belangrijk acht net zo goed duiden op een slechte organisatie van observeren betekent zo precies mogelijk voorval het werk of op overbelasting bovendien zullen len en uitingen noteren in hun context en situa de leerlingen soms een heel ander gedrag van je tie zonder hierover waardeoordelen uit te spre vragen dan je zelf de ideale leerkracht zou toe ken z let wel zonder hun context en situatie schrijven hebben geobserveerde feiten geen steekhoudende waarde het gaat niet om wat er gezegd wordt hulpmiddelen maar vooral om hoe functioneel is datgene wat gezegd wordt anders gezegd met welke intentie herken je in de gestelde vragen inderdaad iets van wordt iets gezegd en welk effect heeft het zo je ontevredenheid dan is de eerste stap zijn de zijn gesloten vragen in bepaalde situaties zinvol vragen die voor jou van toepassing zijn te orde en zelfs onvermijdelijk nen ik bedoel hiermee zodanig te rangschikken observeren zonder hulpmiddelen is niet makke dat er regelmaat in te ontdekken valt lijk schrijf daarom enkele observatiepunten op deze regelmaat is te vinden via de volgende vra een papiertje en kruis die bij vertoond gedrag gen aan je kunt ook gebruik maken van geprecodeer 1 hebben de symptoomvragen betrekking op de observatiepapieren je vindt deze o a in het een bepaalde periode n tijdens het lesgeven boek van jochen grell 1976 of het onderwijs m a w hangen ze samen met bepaalde werk leerpakket interaktie analyse van het kpc vormen of pedagogische situaties die je han 1977 creeer op deze papieren zelf ruimte om teert zou willen hanteren iets over de context van de uitingen te noteren 2 hebben de symptoomvragen betrekking op de het is ook mogelijk zelf geprecodeerde observa gehele manier waarop je je tegenover de leer tieformulieren te ontwerpen naar een voor lingen opstelt of met ze omgaat m a w han beeld die aansluiten op de vragen die jij aan je gen ze samen met jouw leraars rol in de klas taalgedrag wil stellen ik ben me ervan bewust dat de scheiding tussen in het ergste geval sta je alleen bepaalde zaken deze twee vragen enigszins kunstmatig is aange kunnen je dan opvallen door er wat meer gecon zien klasinteractie m i alleen onderzocht kan centreerd op te letten of door het nauwkeurig worden als het complexe klasgebeuren tot op ze waarnemen van de reacties van de leerlingen 3 kere hoogte uiteengerafeld wordt lijkt het me wil je achteraf hetgeen in de les werd gezegd geen bezwaar deze scheiding te maken het is bo door de leerlingen en jezelf nog eens beluisteren vendien zo dat observatiegegevens beperkt die dan is een opname met een eenvoudige bandre nen te worden tot een paar facetten van het le corder en een goede microfoon al voldoende raarsgedrag wil een bespreking ervan of naden ken erover zinvol zijn het taalgedrag in bepaalde pedagogische situaties ben je tot de conclusie gekomen dat je ontevre of werkvorme n denheid zich inderdaad toespitst op een van bei de vragen dan kan de stap worden gezet naar ver in de werkvormen komen vele onbevredigende dere observatie van het eigen taalgedrag en dat situaties voor de lange monoloog de mislukte van de leerlingen met behulp van de vragen en instructie het haperend leergesprek de chao aandachtspunten in de beide volgende paragra tiscfiediscussie onbevredigend groepswerk vaak fen is het probleem niet hoe je de gekozen werkvorm om nu precies te weten te komen wat er aan de moet inrichten maar veeleer hoe je zo optimaal hand is moet je zien te komen aan betrouwbare mogelijk qua doelstelling en inhoud van de ge gegevens die kun je eigenlijk niet in je eentje ver kozen werkvorm gebruik kunt maken daarom zamelen je hebt daarbij steun nodig van mini noem ik per werkvorm een aantal aandachtspun maal een collega liefst het hele team van colle ten die m i de moeite waarde zijn om geobser ga s of misschien wel een team van begeleiders veerd te worden omdat ze essentieel zijn voo r 43 het goed benu tten van de gekozen werkvorm gelegenheid voor te geven en hoe waardeer ik die in breng controleer ik of mijn antwoorden op vragen van leer het uitleggen en demonstreren lingen bevredigend zijn de leerkracht tracht in korte t ijd de leerling te informe blijven mijn vragen beperkt tot het onderwerp dwaal ren over een probleem uit het leerstofgebied waarmee ik soms af laat ik mijn vragen beinvloeden door ant hij bezig is hij tracht dit zo overzichtelijk mogelijk te woorden van de leerlingen doen een aansluiting te v i nden bij wat de leerl i ngen al geef ik voldoende bedenktijd aan de leerlingen alvo weten en aanwijzingen te geven voor verwerking van de rens ze moeten antwoorden stof geef ik zelf het antwoord als een leerling een fout aandachtspunten onvolledig of geen antwoord geeft heb ik eerst hun aandacht gevangen zijn de vragen opdrachten steeds duidelijk d w z is mijn verhaal wel a l tijd boeiend vari atie i n vertel techniek stemgebru i k voorbeelden wanneer wel niet dubbelzinnig of samengesteld vat ik tussentijds voldoende keren samen wat tot niet dan toe gesteld is en volgt er steeds een eindconclu zit er steeds een duidelijke opbouw structuur in mijn sie uitleg hoe reageer ik op voor de beurt praten en andere zijn de voorbeelden inderdaad ondersteunend en il spontane reacties lustratief bij de theor i e controleer ik of het leergesprek voldoende resultaat zitten er wel voldoende pauzes en herhalingsmomen heeft opgeleverd bij iedere leerling ten in mijn verhaal om de leerlingen ge l egenheid tot nb een leergesprek kan ook na uitvoering van een op verwerking te geven dracht aangevangen worden gebruik i k vaak moe i lijke of onduidelijke termen en begr ippen zie voor vaktaal het art i kel van bonset i n dit nummer het klassegesprek of kringgespre k is er voldoende evenwicht tussen de hoeveelheid de leerkracht dient in deze werkvorm op de achtergrond nieuwe stof en de tijd om die te verwerken te blijven als het ware lid van de groep te zijn omdat reageer i k adequaat bij storende geluiden van buiten het in de eerste plaats gaat om het uitw i sselen van per b ijv door harder te gaan praten soonlijke ervaringen en meningen naar aanleid i ng van reagee r ik welwillend op interrupties door leerlingen een bepaald onderwerp hetgee n kan leiden tot een dui formuleer ik de verwerkingsopdracht duidelijk delijker probleemstelling meestal geen oplossing en zijn er storende elementen in mijn taalgebruik zoals eventueel tot verdere verdieping in het onderwerp stopwoorden valse starts herhalin ge n stereotiepe aandachtspunten zinspatronen e d is het gestelde probleem voor de leerlingen interes san t het onderwijsleergesprek is het gestelde probleem onderwerp voor iedereen de leerkracht brengt een gesprek op gang d m v vragen duidelijk en opdrachten over een door hem tevoren uitgekozen welke i nformatie veronderstel ik welke geef ik tevo deel van een leerstofgebied waarin de leerlingen inzicht ren en welke informatie zoeken de leerlingen zelf dienen te krijgen door het stellen van een reeks vragen op stuurt de leerkracht het leerproces welke regels stel ik voor het klas kringgesprek en aandachtspunten z ijn die functioneel zien de leerlingen het aangedragen onderwerp inder oefen ik de functie van vraagbaak goed uit zeg i k daad als een probleem niet teveel te we i nig 7 stel ik het onderwerp voldoende interessant voor wanneer en hoe laat ik mijn eigen men i ng doorsche controleer ik tevoren of er voldoende voorkennis meren voor zo n gesprek aanwezig is hoe bevorder ik dat de l eerlingen naar elkaa r luiste stel ik het onderwerp duidelijk genoeg voor niet te re n ruim of te beperkt ken ik methoden om zwijgers te s timu l eren en veel stel ik veelal gesloten vragen een antwoord goed praters bij te sturen veelal ja nee of juist vragen die meer een beroep wanneer grijp ik in het ge sprek of de discussie in doen op meningen en ervaringen van de leerlingen hoe reageer ik op het slecht lu i steren naar elkaar beginnend met waarom hoe wat denk je wat vind wie bepaalt hoe lang het gesprek voortduurt de leer ja lingen of ik hoe reageer ik op de goede antwoorden van leerlin zijn de leerlingen zelf voor het resultaat van het ge gen stereotiep gemaakt overdreven ongeinteres sprek verantwoordelijk bijvoorbeeld door een eigen seerd voorzitter en notulant te laten kiezen hoe reageer ik op gedeeltelijk foute en onduidelijke wat doe ik met de uitkomst van het gesprek antwoorden van leerlingen afwijzend persoonlijk krenkend geruststellend vraag ik doorl 7 het groep swerk vergeet ik soms te reageren e en aantal leerlingen werkt gezamenlijk aan een taak die check ik gewoonlijk af of alle leerlingen voldoende tevo ren is afgesp r ok e n de same n stelli ng van d e groep is aan bod komen zo d a t deze geen weerstan d en o p ro e pt en er e ffectief is er inbreng van de leerlingen mogelijk bijv door er gewerkt wordt waarbij ieder lid een bepaalde taa k 44 heeft n a het groeps wer k wordt het resultaat met de sprek veel centraler zijn dan bij het kringgesprek en het hele klas n abesp r oken groepswerk in de pedagogische situatie waarin jouw rol aandach ts punten minder centraal is dien je je voortdurend af te vragen is het onde rw erp voor de leerlingen in te ressan t ge geef ik de leerlingen voldoende de kans in tijd ruim noeg om in groep e n te gaan werke n te e d om zelfstandig te werken is de taak het probleem voor elke groep en elk hoeveel informatie en voorgeschreven regels voor de groe psl i d duidelij k geno e g aanpak geef ik vooraf mer k te ik bij de samenstelling van de groepen weer zijn alle gegeven geboden en verboden voor de orga s tanden op h oe reageerde ik daarop nisatie van de werksituatie wel even functioneel heb ik gezorgd voor voldoende voorkennis over het bied ik regelmatig en uitvoerig genoeg de gelegenheid ond erwer p aan de leerlingen om zelf met initiatieven te komen welk e re gels h eb i k voor het gro ep swer k geste ld e n als ik met de leerlingen afspreekt dat ze het zel f z ijn d ie functioneel moeten uitzoeken houd ik me daaraan dan ook con houd ik me t ij de n s h et gro epswe r k afz ij dig of n e em sequent i k er zelf ook aan dee l is mijn inbreng indien die gevraagd is alleen infor neem ik aan het groepswerk deel op verzoek van de matief of ook sturend l e e rl ing en of meng i k m ezel f i n he t gesp re k e n in stimuleer ik door mijn houding dat de leerlingen we l ke rol allesweter vraagbaak raadgever steeds aan mij komen vragen hoe het verder moet kan i k ui t d e gegevens va n d e versch il l en de groe p en bepalen de leerlingen zelf hoe lang en hoe grondig ze een systematisch geheel puren met een bepaald probleem bezig zijn h oe laat ik mij n waa rd e ring c q o ng en o ege n blijke n geef ik ook de leerlingen de kans om resultaten te be over h et res ultaat va n h et g r o e pje oordelen we lke opmerk i ngen ma ak i k ov er he t groe psproc es breng ik voldoende afwisseling in mijn onderwijsme spreken die bij de leerlingen aan bijvoor beeld i v m thoden hun rol in de groep individueel werk en de zelfon dekkingsmethode h et omg aan met j e l eerl i ng en de leerlingen moeten zelfstandig net geleerde stof toe passen of nieuwe stof zelfstandig verwerven de leerling ging de vorige paragraaf meer over de didactische kan toetsen in hoeverre hij bepaalde kennis reeds bezit aspecten van het lesgebeuren deze gaat meer of in het geval van de zelfontdekkingsmethode enige motivatie opdoen om zich in een onderwerp verder te over de persoonlijke en sociale aspecten ervan in verdiepen de interactie met je leerlingen treed je niet alleen aandachtspunten op als organisator coordinator en wandelende in is de taak door jou als leerkracht opgelegd of naar formatiebron maar ook gewoon als mens die keuze van de leerling contacten legt en onderhoudt met 20 a 30 andere is de gestelde opdracht voor de leerlingen duidelijk heb ik de aanpak van het probleem voldoende ver mensen jouw taalgedrag bepaalt in belangrijke duidelijkt of met opzet vaag gehouden mate hoe die contacten door de anderen worden houd ik me bij het individuele werk afzijdig of con opgevat en gewaardeerd zo kan in het taalgedrag troleer ik regelmatig de voortgang ervan tot uitdrukking komen dat je de leerlingen be beschik ik over voldoende kennis vaardigheid en in schouwt als leeghoofden afhankelijke wezentjes levingsvermogen om de leerlingen te allen tijde met raad en daad terzijde te staan sloddervossen pubers of kinderen modepop hoe laat ik mijn waardering of ongenoegen blijken pen klieren of ander fraais anderzijds kunnen over het resultaat de leerlingen je mondeling laten merken dat ze je ben ik in staat om leerlingen tot meer betere presta zien als een toffe kerel c q meid of een man of ties te stimuleren hoe reageer ik op leerlingen die snel en die langzaam mens die dat nergens op slaat zijn kortom het taalgedrag van mensen verraadt hoe geef ik de leerlingen de kans om met hun resultaat ze tegenover elkaar staan of welke rol ze ten op voor de dag te komen zich te van elkaar spelen het is eenvoudig om te stellen dat je voor de klas dezelfde rol in verschillende werkvorme n een van de moeilijkste consequenties van het hanteren jezelf moet zijn want je zoekt in elke situatie van verschillende werkvormen z6 je die al toepast is en tegenover elke groep een geschikte aangepaste het steeds omschakelen van leraars rol door allerlei rol tegenover de hoogste klassen vwo zul je eer automatismen behorend bij de traditionele opstelling der het idee hebben dat je als volwassenen met van de leerkracht als inleider ben je geneigd om steeds een centrale plaats in het lesgebeuren te willen innemen elkaar kunt omgaan als tegenover basisschool het is daarom goed precies te analyseren welke rol in el leerlingen of brugklassers toch is het helemaal ke werkvorm aan de leerkracht toebedeeld wordt niet nodig dat je deze laatsten als kind behan zo zal die rol bij het uitleggen en het onderwijsleerge delt het is zelfs de vraag of ze dat wel zouden 45 accepteren maar hoe stel je je in je taalgedrag te dat groepje meisjes weet nooit iets als je wat aan ze genover hen zo volwassen mogelijk op en ver vraagt heb je die moeder van dat k i nd al eens gesproken dat wacht dat dan ook van hen ik noem een achttal is net zo ie ts mogelijkheden die surinamers in de klas die drukken nou eenmaal het gemidd e lde geen termen gebruiken die duiden op een over toen ik hoorde van welke lagere school ze kwam wist ik al genoeg heersende rol van jo u hoe kun je nu iemand die niet eens fatsoenlijk neder ga maar eens bij jezelf na c q iaat observeren lands spreekt een vreemde taal leren hoe vaak je van die typische schoolcliche s ge als die jongen alleen al z n mond opendoet bruikt waarvan jouw overheersende rol afdruipt die jongens komen alleen maar om onrust te zaaien ik geef hieronder een aantal voorbeelden die willen niet leren o toen ik hoorde van wie ze een zusje was had ik er al weinig vertrouwen i n je moet niet denken je moet weten dat is een aardige jongen z n moeder doet ook veel in je moet niet denken dat je alles weet de oudercommissie hoe kan jij dat nou weten ze praat leest zo abominabel die sla ik met voorl e zen wie niet horen wil moet voelen maar over dan moet je het zelf maar weten die meiden denken toch aan niets anders dan jongens is het weer zover dat is echt zo n g r oep die de he l e dag in de snackbar we zijn d r weer hangt spuit elf geeft ook modder d i e technische jongens zi j n nou eenmaal niet geinteres meneer moet zo nod ig ook een duit in het zakje doen seerd in avo vakken bemoei je d r a j b niet mee waar slaat d at nou weer op dat mag niet dat kan niet dat hoort niet de verschillende benadering kan in kwalitatieve dat gaat zomaar niet w at denk je wel en kwantitatieve termen tot uitdrukking komen dat had ik je ook wel kunnen vertellen onder kwalitatieve termen versta ik onder meer had ik t niet gedacht verschillende manieren van aanspreken van leer heb ik t niet gezegd zie je wel zo zie je maar lingen beleefd of opdringerig verschillende ma je kan me nog meer vertellen had je maar m oe ten doen nieren om iets te vragen bevelen in plaats van weet je wel tegen wie je t hebt weet je wel wie je verzoeken verschillende manieren om fouten ge voor je hebt maakt door leerlingen te bekritiseren verschillen de vormen van aanmoedigingen vriendelijk uit geen verschil maken in benadering van verschil dagend persoonlijk afstandelijk verschillende lende leerlingen reacties op het gedrag van een leerling gematigd ik heb nog nooit een leerkracht gesproken die of fel toegaf dat hij zulke verschillen in benadering onder kwantitatieve termen versta ik onder maakte en zelfs als beweerd wordt dat jij je er meer het aantal beurten dat een leerling krijgt wel aan schuldig maakt ben je geneigd het te het aantal keren dat een leerling genegeerd ontkennen toch tonen artikelen als dat van wordt het aantal keren dat een leerling gestraft dorian de haan en van mij zie hiervoor in dit wordt het aantal keren dat een leerling geprezen nummer glashard aan dat die verschillen voor wordt het aantal keren dat je m uitgebreid te komen en dat ze consequenties voor de leerlingen woord staat het aantal keren dat een leerling iets hebben dergelijke verschillen liggen trouwens voor je mag doen niet alleen op het terrein van sexe en milieu maar op elk gebied waaruit bepaalde verwach maakafspraken over wederzijdse verwachtingen tingspatronen voortvloeien leerlingen komen vaak met vragen als er bestaan een aantal uitspraken van leerkrach ten die duiden op een verschillende benadering m ag d it m oet dit nie t h oeveel moet i k e r ma k en van bepaalde leerlingen z ou h et ook zo kunnen i s dit goed ku nt u me nog een k eer helpen d ie meisjes ach ter in de h oe k die zeggen ook noo it wanneer k an i k nog even bij je langsko m en wat m oe t het al tijd doodstil zijn in de k las a an die jongen heb je gee n k i nd o f m et die j ongen is m ogen we he t ook samen d oen geen go ed garen te sp inne n g aat u dat ov e rh oren i s dat voor een cijfer con di e jon gens m o et je in de g aten houden tr olee rt u dat 46 hebt u niet zo goed geslapen vannacht als er iets in de klas gebeurt ben jij altijd de oorzaak mogen we nou eens wat anders doen het is met jou altijd hetzelfde liedje telt u een schriftelijke overhor i ng net zo zwaar als een kun je dan tenm i nste niet d oen a l sof je een beetje fat proefwerk soen hebt moet het net zoals bij de meester van vorig jaar je zult op die manier wel erg populair worden v i ndt u zo i ets belangrijk er zal van jou wel weinig terechtkomen hoe moet ik no u weten of het goed of fout is ik heb noo i t zo n hoge dunk van je gehad deze vragen duiden op onzekerheden bij de leer bij een zakelijke benadering stel ik me voor dat lingen over wat jij van hen verwacht en zij van je refereert aan liefst schriftelijke afspraken en jou kunnen verwachten komen deze vragen regels de reden van de overtreding bespreekt de vaak voor dan kun je je het beste aanwennen op gevoelens van de leerling hierbij accepteert en drachten of verwachtingen omtrent de uitvoering eventueel tot zinvolle maatregelen overgaat die ervan in de vorm van afspraken te gieten die af evenredig zijn met de overtreding spraken moeten ook door de leerlingen gefiat teerd zijn anders is het gebruik van de term af rekening houden met initiatieven meningen en spraak onterecht daarnaast moet de afspraak oordelen van leerlingen eenduidig zijn en moeten beide partijen zich er er zijn waarschijnlijk erg weinig leerkrachten consequent aan houden behalve de heel eerlijke die zeggen dat ze zich tenslotte wil ik nog wijzen op het gevaar dat weinig gelegen laten liggen aan de meningen van leerlingen bij dergelijke afspraken worden gede hun leerlingen als je oprecht van mening bent gradeerd tot ja knikkers geef hen de kans om in dat je je wel stoort aan de inbreng van de leerlin breng te hebben in de totstandkoming van de af gen dan zouden de volgende vragen als controle middel kunnen dienen of als uitgangspunt voor spraak en de naleving eventueel bijstelling er van observatie niet ingrijpen bij iedere kleine afwijking van de h oeveel tijd sfasen plan ik teren in mijn lessen in voor inbreng van de leerlingen regels welke middelen trucjes ken ik om de inbreng wer de leerlingen moet op school met een ontzaglijk kelijk te stimuleren aantal ge en verboden leren leven een analyse leg ik m e er snel bij neer als er geen vragen of o p van de schoolreglementen geeft al een duidelijk mer k ingen van de leerlingen k om en g a ik op elke inbreng serieus in is mijn reactie inzicht nog afgezien van de ongeschreven wetten steeds geloofwaardig en regels het ligt voor de hand dat leerlingen betrap ik me er wel eens op dat ik de inbreng van zeker op hun leeftijd af en toe afwijken van die een leerling lastig of z inloos vind regels het is bijzonder sfeerbedervend als je h oe vaak per dag week komt he t v oor dat een les hierover steeds opmerkingen maakt of er zelfs anders verloopt dan gepland door de inbreng van de leerlingen uitvoerig bi j stilstaat concentreer je in de les dus vind ik mijn eigen mening vaa k belang rij ker dan die niet teveel op overtredingen van leerlingen in de van de leerlingen klas wijs ik de inbreng van leerlingen oo k wel eens onge motiveerd af hoe laat ik blij k en dat i k in de leerlingen geinteres strafbare kwesties niet persoonlijk maar zakelijk seerd ben bespreken bij ernstiger overtredingen waar de grens ligt naast het rekening houden met kun je de me weet ik ook niet precies is het soms onvermij nings en oordeelsvorming bij de leerlingen ook delijk in te grijpen in plaats van een zakelijke be trachten te stimuleren nadering gaan leerkrachten dan op de persoon lijke toer in onverwachte situaties niet afwijken van het normale patroon dat doe je bij je moeder thuis toch ook niet h eb je dat th u is geleerd onder onverwachte situaties versta ik situaties j e ben t thuis oo k zeker niet zo n lek k er dier waarin het aankomt op een onmiddellijk reactie je broer tje was be p aald ook geen lieverdje deze situaties kunnen zowel door jezelf als door je weet toch dat je al niet zo goed bekend staat de leerlingen opgeroepen worden 47 vooral nog betrekkelijk onervaren leerkrachten betrekken deze kan soms wat meer afstand ne raken hierdoor nog wel eens de controle over hun men van de gegevens dan jijzelf bovendien zul je gedrag kwijt het gevolg is dat je minder geloof jouw conclusies ten aanzien van de gegevens waardig overkomt heb je het gevoel dat dit jou moeten toetsen zodat je niet tot eenzijdige on wel eens overkomt laat dan eens observeren hoe realistische en niet bij jouw persoon horende je reageert als stappen overgaat in deze fase staat de vraag centraal is er verschil de aand ac ht p l otsel in g ger i c ht i s op iets d at buite n tussen het feitelijke geobserveerde en het voor ge beu rt h et s n eeu wt genomen op visie en idealen gebaseerde taalge ee n lee rli ng kwa a d op je wo rd t drag de tweede vraag is dan is dit verschil zo de l eerlingen laten merken dat ze er niets meer aan vinde n aanzienlijk dat een plan voor taalgedragsverande ee n opm erk i ng van je d e kl as pl otseli ng in b eroeri ng ring opgezet moet worden breng t deze twee vragen kun je verdelen over een vijftal ee n opmerk i n g van ee n leerlin g de klas aa n h et brul stappen die je achtereenvolgens in deze bezin len ze t ee n lee r ling i ets w il wete n over een o nderwer p w aar ningsfase kunt zetten je w ei n ig van wee t o f j e nie t o p v oo rb ereid h e bt ee n lee rling begi nt te h ui l e n 1 op wat voor taakopvatting werkwijze en rol een leerli ng vee l te laat de l es bin n e nk o m t van de leerkracht wijzen de gegevens de leerlingen voor het eind van het lesuur hun spul al die gegevens naar aanleiding van de aandachts len opru i m e n ee n lee rl in g ee n m i n ach te n de opmerk in g ov er een punten en vragen moeten worden teruggebracht and ere leer l in g m aa k t tot grotere gehelen waaruit iets af te leiden valt leerli nge n een op drac ht samen wi l len u itv oe ren in over jouw taakopvatting werkwijze en rol bij het p laa ts v a n indi v i du eel onderwijsgeven het kan bijvoorbeeld zijn dat het onderwijs bij een bepaalde werkvorm stroef ver je non verbale gedrag representeert een volwas loopt omdat je niet de juiste voorwaarden sen benadering schept of jouw rol niet bij datgene wat de leer direct samenhangend met het taalgedrag zijn de lingen moeten doen aanpast het kan ook zijn zogenaamde non verbale aspecten of para lingui s dat je moeite hebt om uit datgene wat er allemaal tische verschijnselen juist deze verschijnselen beurt in de klas de rode draad te halen en dat verraden veel over je innerlijke gevoelens die zo om die reden jouw lesgeven wat chaotisch over wel betrekking hebben op jezelf als op je leerlin komt gen gevoelens van irritatie onrust ongemoti kort gezegd in deze fase moet uit de gegevens veerdheid zenuwachtigheid droefgeestigheid naar voren komen welke typering is korte om aarzeling en dergelijke zijn op eenvoudige wijze schrijving voor jouw les en omgangsvormen kan door je leerlingen en dus ook door je observant worden gegeven waar te nemen verschil tussen de non verbale aspecten en je 2 komt tot uitdrukking wat voor soort leer verbaal gedrag doet je bij de leerlingen overko kracht je eigenlijk bent men als ongeloofwaardig en soms zelfs belache deze vraag is moeilijk te stellen want hoe kun je lijk jezelf nu indelen bij de behoudende of de voor deze zaken dienen juist bij elkaar aan te sluiten uitstrevende leerkrachten de vraag kan beter zo zie voor andere aspecten van non verbaal gedrag gesteld worden welke functie van het leraar in het geheel van de klassituatie het artikel van schap oefen je blijkens de gegevens het meeste rob woonman in dit nummer en of het beste uit ik laat een aantal functies uit amidon en hunter tussenfase een bezinning op je eigen taalgedra g naar beter lesgeven volgen heb je voldoende betrouwbare gegevens over je taalgedrag in de klasinteractie dan komt de fase a ui t leg gen i n for ma tie ge v en l a t e n z ie n hoe iet s aan ge waarin je deze gegevens gaat ordenen en interpre p a kt moet worde n teren en je vervolgens conclusies trekt zeker in b eerste a a nze tt en geven leid in g geven toezich t hou den deze fase is het nodig iemand bij je onderzoek te c d e e ensge z i ndh ei d i n de g roe p bevorde ren 48 d de leerl ingen geborgenheid geven daarbij aan te bevelen op te schrijven hoe je als e stan dpu nte n opv a tt i ng en en prob le men uit legge n leraar zou willen zijn in zo concreet mogelijke ge f bij l eerm oei l ij kh ed en d e j u iste diagnose ku nnen stel len dragstermen bijvoorbeeld het doel de leerlingen 9 evalueren en beoordelen moeten zelfstandiger worden kan worden omge zet in ik wil de leerlingen in mijn lessen voldoen het is niet gemakkelijk om precies aan te strepen de gelegenheid geven om zelfstandig iets te leren bijvoorbeeld met plus min of plusminus welke geef eventueel ook aan wat je niet wil met ande functie op jouw taalgedrag van toepassing is re woorden welk gedrag je wil ignoreren vandaar dat je ook hierbij een beroep dient te op deze wijze kun je bij jezelf een duid elijk in doen op een observant collega zicht opwekken in hoe je je precies zult gaan ge let op het gaat hier nog steeds om interpretaties dragen ken je dit uiteindelijke doel niet dan van de geobserveerde gegevens en dus niet om de heeft het ook geen zin om er via een trainings vraag welke functies je eigenlijk belangrijk vindt plan naar te streven als je bepaalde functies wel en andere niet goed uitoefent kun je stellen dat je een bepaald type 5 hoe maak je een plan voor jouw gedragstrai leraar bent ik geef geen opsomming van types ningl omdat ik niet voor etikettering ben en ze verder nadat het doel van het plan is vastgesteld dien je ook niet nodig heb je kunt wel aan jezelf de er een opzet voor te bedenken enkele overwe vraag stellen bereid ik mijn lessen voor met het gingen zijn daarbij van belang oog op de aangestreepte functies zo nee kan het zijn dat ik daardoor minder consequent les verandering van gedrag is een langdurige zaak dus geef maak je plan niet te kort maar verdeel de trainings perioden in fasen verandering van je hete gedrag komt nooit ineens tot 4 vind je de niet aangesireepte functies belang stand beperk daarom de training tot enkele afgeba rijk genoeg om ook te kunnen uitoefenen kende aspecten van het taalgedrag en begin zo moge zou je de aangestreep te functies beter willen lijk met de eenvoudige verandering van gedrag komt nooit in een keer tot uitoefenen stand bouw daarom in de planning een aantal con deze vragen zijn zeer fundamentele want deze trolefasen waarin je nagaat welke vorderingen reeds raken aan de doelstellingen van en je visie op je te constate re n zijn en welke voornemens nog onver hele onderwijs je zou de volgende trits van vra kort gehandhaafd blijven beslis tevoren of je de training we nier in het bijzijn gen kunnen beantwoorden van leerlingen wilt laten plaatsvinden er zijn trai ningsmethoden waarvoor dit bijzijn niet noodzake welke doelen wil ik bereiken met mijn onderwijs lijk is anderzijds kunnen de leerlingen een belangrij eventueel waarom ben ik in het onderwijs gegaan ke rol spelen in de vorm van feedback mondelinge welk scala van functies voor mij als leerkracht vloei t of schriftelijke reacties op jouw gedrag uit deze doelen voort spreek tevoren af of noteer hoe je de gedragsveran ben ik bereid om deze functies in concreet gedrag i n dering geobserveerd wil zien door wie gestructu de klas om te zetten reerd regelmatig alleen goede en slechte voorbeel welke factoren bijvoorbeeld externe houden mi j den hiervan af bepaalde factoren op school wantrouwende colle ga s grote hoeveelheden leerstof en niets vermoeden de leerlingen oefenen altijd een zekere druk uit om de laatste vraag eist niet alleen een volmondig bij het oude gedrag te blijven vang deze druk zoveel ja antwoord om verder te kunnen gaan maar mogelijk op ook al een eerste invulling het is niet de bedoe ling dat je dit zelfstandig gaat doen hulp van een collega en het nalezen van literatuur hier enkele mogelijkheden voor het veranderen van over kan een grote bijdrage leveren het verbale gedra g 4 hoe zou ik als leraar willen zijn en overko 1 men men heeft al eens beweerd zie grell p 195 dat na uitgesproken te hebben hoe het idealiter zou het beschikken over observatiewerktuigen of moeten zijn moet je nu komen tot een meer con aandachtspunten al de halve training van het ge crete invulling van dat nagestreefde gedrag het is drag van een leraar uitmaakt of dit inderdaad 49 het geval is kan blijken uit je eigen ervaringen nabespreking waaruit een nieuw voort kan ko met genoemde aandachtspunten en het bedenken men van positieve en negatieve voorbeelden erbij in deze projecten wordt aan het bezwaar tege sommige aandachtspunten vind je nog verder be moet gekomen dat je collega steeds de rol van sproken in boeken en artikelen die je dus tevo observant moet spelen ren kunt lezen 4 2 heb je een goede relatie met je klas dan is het je kunt veel aan je gedrag bijstellen door er wat misschien mogelijk de leerlingen als observanten bewuster op te letten stel jezelf eens de vraag in te schakelen je neemt je in overleg met hen zou ik bij mezelf in de klas willen zitten bijvoorbeeld voor om meer werkvormen in de zo kun je je voornemen bepaalde gedragswijzen klas te laten voorkomen waarin de leerlingen in juist wel of juist niet te willen toepassen bijvoor groepen werken na enige tijd laat je hen via een beeld geen dreigingen of mopperpartijen meer gesprek in de klas of via schriftelijke reacties10 maar veel variatie in bemoedigingen een ander een beoordeling geven van hetgeen zij hebben er voorbeeld een bepaald groepje leerlingen ga je varen in het begin zullen leerlingen zo n experi extra aanmoedigen bij positief gedrag en je ne ment onwennig benaderen maar na verloop van geert negatief gedrag van hen om de voornemens tijd zal dit meestal wel verbeteren werkelijk waar te maken zul je extra aandacht aan de voorbereiding van de lessen moeten beste 5 den bijvoorbeeld door ook tevoren te noteren er zijn ook enkele trainingsmethoden waarbij er wat je als antwoorden van de leerlingen verwacht geen leerlingen aanwezig behoeven te zijn deze op jouw vragen en hoe ze zullen reageren op wat methoden kunnen dus vaak alleen worden toege je zegt achteraf kun je het lesverloop vergelijken past in opleidingen en nascholingscursussen met wat je vooraf op papier gezet had zo kun je a microteaching en mincursussen in een der ook bewust andere werkvormen bijvoorbeeld gelijke opzet worden slechts bepaalde vaardighe groepswerk in je lessen plannen den bijvoorbeeld vragen stellen geoefend in hele kleine groepen tevoren wordt de theorie doorge 3 nomen vervolgens in kleine groepen geoefend aan flanders ontleen ik de zogenaamde partner waarna je op video je eigen les kunt terugzien projecten hierbij gaan leerkrachten samenwer daarna volgt een tweede keer lesgeven aan een an ken om zich gezamenlijk bezig te houden met het der groepje waarna je wederom je eigen vorderin bestuderen van het eigen taal gedrag in deze gen kunt bekijken het blijkt echter vaak moei projecten zit een bepaalde fasering lijk te zijn de geleerde vaardigheden weer over te fase 1 de partners komen overeen een bepaald zetten naar de concrete klassesituatie en boven gedrag van henzelf of van de leerlingen te stimu dien is de kans op terugvallen op het oude ge leren in hun lesgeven dragspatroon door het ontbreken van bezinning fase 2 de partners overleggen welke gedragswij groot zen zouden kunnen bijdragen tot het stimuleren b rollenspelen via een rollenspel kun je een van dat bepaalde gedrag helderder kijk krijgen op je zelf en op anderen in fase 3 de partners trainen de vaardigheden dit geval de leerlingen via een rollenspel kan waarvan ze de uitwerking willen bestuderen bij men bijvoorbeeld leren hoe men een gesprek voorbeeld op elkaar of via microteaching moet leiden hulp moet bieden aan leerlingen en fase 4 de partners spreken af om het experi zovoort ment op een bepaalde manier te organiseren bij voorbeeld wat wordt uitgeprobeerd in welke klas tot slot soms blijkt dat men niet kan volstaan en hoe wordt het geobserveerd met verbale gedragstraining en zullen vormen van fase 5 het plan wordt uitgevoerd en er volgt een algemene gedragstraining ook assertiviteitstrai ning meer effect hebben 50 noten literatuu r 1 i k bedan k h ans verweij h elge bonset a nke k oo k e nelville e ennet onderwijsstijl en schoolpresta ties aula marion keijzer peter kokke emile nielen siel vd pocket 599 utrecht antwerpen 197 7 r ee en c hris r i p pen voor bijdragen steun en tips bij j ochen grell training van onderwijsgedrag g roningen de totstandkoming van dit artikel 197 6 2 en k ele andere t ips voor het observeren zijn jan g riffioen en h arm d amsma zeggen schap groningen a de observant volgt eerst een p aar lessen bij je in d e 1 978 2 k las inspraak in op spraa k u itgave o nderwijswinkel amster b je maakt met hem afspraken over de zaken idi t dam haarlemmerplein 2 9 kunnen ook positieve zijn waarop hij zal lette n interaktie analyse o nderw ijsleer pakket samengesteld c de observant kan voor zijn notatie van frequent uit een handleiding voor de docent een reeks handboek voor k omende taaluitingen het beste afkortingen han jes voor de student een set videobanden bij de vaardig teren heidsoefeningen een geluidsband met lesfragmenten 3 zie hiervoor o a grell 1976 p 1 4 1 en 1 4 2 een voorlich tingsp rogramma en een voorscholingspro 4 z ie o a het arti k el van n ierop westerlaken 1978 gramma uitgave i nstituut voor o nderwijskunde ku 5 zie inspraa k in opspraak een brochure van de on nijmegen en h et k a t holie k p edagogisch centrum den derwijswin kel a msterdam b osch 197 7 6 z ie ook theo jansen 1975 t heo j ansen ideologiese aa np assing in h e t basison der 7 lees o a eennet 1977 griffioen 1978 en grell wijs werkuitgave sun n ijmegen 1 9 7 5 1976 d ick nierop en guus westerlaken nieuwe werkvormen 8 in de voorgaande paragrafen zijn al twee titels ge te pas en te on p as in pedagogisch e studien 19 7 8 p noemd hiernaast zou ik nogmaals de artikelenserie 80 84 van de l wg m oedertaalonderwijs en toch geen n e jan s turm leren door praten d e lwg opnieuw op derlands willen aanbevelen pad win moer 1 975 1 p 2937 9 zie sturm 1975 vakgroep onderwijskunde van de ru te leiden mini 10 b ijvoorbeeld opstelletjes leraarsrapporten etc kursus denkvragen stellen h andboek g roni n gen 1977 11 o o k verschenen in boekvorm zie literatuurlijst instituut voor o nderwijskunde ku n ij m egen minik ursus effektief vragen stellen handboek groningen 1977 51