Kijken naar teksten is kijken naar kinderen – Kijken naar teksten van kinderen in de school van 4- tot 12-jarigen

marianne clausing kijken naar tekste n is kijken naar kinderen kijken naar teksten van kinderen in de schrijven school van 4 tot 12 jarigen na veel gepieker en getob begint een leerling te schrijven dit misschien herkenbare beeld kan veranderen als leerlingen het nut en plezier van eigen teksten ervaren de schrijfster laat eerst zien hoe schrijfactiviteiten in lees praat en luisteractiviteiten geschoven kunnen worden vervolgens gaat zij nader in op het beoordelen en aanwijzingen geven aan de leerling naar aanleiding van haar doctoraalstudie opvoedkunde nderwijskunde hield marianne clausing zich bezig met schrijven in thematisch onderwijs zij werkt als begelehyster bij de onderwijsbegeleidingsdienst abc in amsterdam oud west door kinderen geschreven teksten zouden een kelijk niet bedoeld als zo moet je naar teksten duidelijker plaats moeten krijgen in het onder kijken het biedt een aantal voorbeelden moge wijs lijke aandachtspunten in dit artikel wordt ingegaan op de plaats en het achteraf is het belangrijkste resultaat van het belang van stelactiviteiten werken met het beoordelingsschema de ontdek binnen thematisch onderwijs staat het schrijven king dat je op heel veel verschillende manieren van teksten nooit op zichzelf het is steeds een kunt kijken naar teksten van kinderen maar op functioneel onderdeel binnen een groter geheel welke manier je ook kijkt het gaat er uiteindelijk van activiteiten thematisch onderwijs levert veel steeds om wat wil het kind met de tekst zeggen aanknopingspunten om kinderen te motiveren en wat zegt de tekst over het kind tot het schrijven van teksten het beoordelen van door kinderen geschreven schrijven van teksten staat nooit op zichzelf teksten is vaak een nogal intuitief gebeuren het in dit artikel beschreven beoordelingsschema was voor veel leerkrachten zal het een bekend beeld bedoeld als middel voor leerkrachten om met de zij n kinderen hun teksten te bespreken en te beoorde kinderen die na veel gepieker en getob begin len naar inhoud en bedoeling en om hen exactere nen met schrijve n aanwijzingen te geven zodat ze op bepaalde pun met veel moeite een begin aan een verhaal ver ten verder konden komen het schema is nadruk zinne n 2 die niet weten waarover ze zullen schrijven passen in verschillende praktische situaties schrijven zou ingebed in en afhankelijk van het is een belangrijk middel om te bevorderen een groter geheel van onderwijsactiviteiten moe dat kinderen weten waarover en waa rvoor ze ten zijn in thematisch onderwijs waarbij het schrijven onderwijsleerproces georganiseerd is volgens het model van verkennen verzamelen ordenen de relatie met andere doen stelactiviteiten zich niet voor als onderdelen taalbeheersingsvaardighede n van een roostervak het zijn werk en uitingsvor men zoals bijvoorbeeld het maken van notulen willen kinderen plezier krijgen in en het nut gaan van een themagesprek een onderzoeksverslag zien en ervaren van schrijven dan is voorwaarde het opstellen van interviewvragen een muurkrant dat schrijven plaats vindt in relatie tot de andere maken fantaseren of een gedicht maken over een taalbeheersingsvaardigheden lezen praten en onderwerp en dergelijke luisteren kinderen moeten gemotiveerd zijn om te schrij kinderen kunnen hun kennis en ervaring op zeer ven schrijven moet door hen als zinvol func io verschillende manieren uitbreiden door te kijken neel ervaren worden 2 naar tv een diaserie of een film door te luisteren het is van belang dat kinderen de mogelijkheid naar de radio of door bijvoorbeeld een uitstapje krijgen om op school en in de buurt ervaringen binnen of buiten de buurt waar ze wonen een op te doen waardoor ze de behoefte krijgen om manier die op school veel gebruikt wordt is na zich te uiten en of te communiceren met ande tuurlijk het lezen van een tekst of boek een in ren formatief stukje uit de krant een spannend ver wanneer er in het onderwijs voldoende aanleidin haal een leestekst uit de aardrijkskunde of ge gen zijn voor de kinderen om te gaan schrijve n schiedenismethode of een eigen tekst van een van voor of aan anderen of de kinderen uit de klas de relatie met het schrij voor zichzel f ven kan dan bijvoorbeeld liggen in het oefenen zullen ze ervaren waarom het nodig nuttig en van bepaalde vaardigheden bij het lezen het le leuk is om te schrijven thematisch onderwijs ren samenvatten is een voorbeeld van hoe lees en biedt volop mogelijkheden om schrijfvaardigheden in elkaar schuiven bij leren kinderen te motiveren tot schrijven samenvatten is het onder andere van belang dat kinderen te laten ontdekken dat schrijven als kinderen weten dat een tekst opgebouwd is uit communicatiemiddel onmisbaar i s delen en dat die delen horen bij de titel of het de aangeleerde schrijfvaardigheden ook toe t e kopje van de tekst wanneer kinderen nu bij het lezen van een tekst geleerd hebben de opbouw daarin te ontdekken of bijvoorbeeld wat de func tie van een titel is kunnen ze het geleerde onmid dellijk toepassen bij het zelf schrijven van een tekst er bestaat dan een directe wisselwerking tussen hetgeen aangeleerd is bij het lezen en het zelf schrijven van teksten dit zou ook aan de 7 orde moeten komen bij het bespreken van de eigen teksten maar ook de inhoud het thema van de leestekst kan de relatie vormen met het schrijven van eigen teksten de leerkracht kan dit structureren door s r wa iq f t ltlr sa nd gerichte schrijfopdrachten te geven de tekst kan een verhaal zijn waardoor de fan tasie geprikkeld wordt mogelijke schrijfopdrach jr r v eic e nce v iwh cus 7 ten g r i u de de titel van de leestekst is ook de titel van jouw verhaal verzin er nu zelf een nieuw ver haal bij als ik een was dan 3 schrijf een verhaal over hoe je t zelf vond om de schrijver van het verhaal is in een moeilijke situatie terecht gekomen schrijf een verhaal over hoe jij zou proberen daaruit te komen de tekst kan uitnodigen tot op onderzoek uit gaan en tot meer willen weten over een onder werp de schrijfopdracht is dan bijvoorbeeld maak een verslag van het onderzoekje dat je gedaan hebt schrijf een brief aan waarin je om informa tie vraag t de tekst bevat een duidelijk standpunt een stellingname schrijfopdracht is bijvoorbeeld d 51 wat is jouw mening daarover probeer op te schrijven wat volgens jourullie argumenten voor en tegen zijn maak daar samen een muurkrant van schrijfopdrachten die bijvoorbeeld in de boeken hoek in de onderbouw gebruikt worden zijn a maak een woordveld rond de titel van het boek b maak een woordveld rond de naam van de hoofdpersoon c maak een woordveld rond een gebeurtenis in het boek d maak een advertentie voor dit boek e schrijf een kort verhaaltje over het boek f maak een stripverhaal over het boek vil xo raai utat ds zee g schrijf een brief aan de hoofdpersoon h schrijf een brief aan de schrijver van het boek 3 i1yn mades f arii lom x y naait ds o is 41 xc x afi er i 4c4 pa m4 40 da 4 uz uw u na d oir m yrt fisz dab s myn ctatdr a r met fantasie wordt niet alleen bedoeld fantaseren in de sprookjessfeer maar ook bijvoorbeeld dro men over eigen wensen en verlangens een woorclveld kan zijn associeren rond een thema als de tekst een ervaringsverhaal is kunnen of bijvoorbeeld schrijfopdrachten zijn een aantal kernwoorden rond de titel van een heb jij dat ook wel eens meegemaakt boek of tekst in feite is het dan een samen vatting in steekwoorden 4 niet alleen het lezen maar ook het praten over in het beoordelingsschema worden de volgende een thema is een belangrijke stimulans voor het categorieen in niveaus uitgewerkt zelf schrijven van teksten 1 uitings en verwerkingsgraad er kan gepraat worden in groepjes aan de hand 1 1 uitingsgraa d van vragen over een gelezen tekst of er kan ge 1 2 verwerkingsgraad praat worden in een werkhoek of in de kring naar 2 tekst als communicatiemiddel aanleiding van een uitstapje van de klas een ac 2 1 doel van de teks t tuele gebeu rtenis een boekpromotie of iets wat 2 2 publiekgerichtheid een kind zomaar ter sprake brengt of meegen o 3 structuur van de tekst men heeft door te praten over een thema kan 3 1 tekstopbou w gemakkelijk de relatie met de eigen ervaringen 3 2 interpunctie worden gelegd 3 3 zinsbouw heb jij ook wel eens per hoofdcategorie wordt een algemene toelich wat vind je e rv an ting gegeven en ook worden er bij wijze van wat wil je er nog meer over weten voorbeeld steeds een aantal lessuggesties gege vaak wordt een kind en niet alleen een kind ven 5 zich pas bewust van wat het al weet vindt voelt afhankelijk van het hoofddoel van de tekst wor bij of van een bepaald onderwerp wanneer het den de categorieen gekozen waarop de teksten daar met anderen over gepraat heeft het kind bekeken en besproken kunnen worden heeft er dan bij wijze van spreken al woorden er worden drie hoofddoelen onderscheiden voor gevonden en dan is het schrijven zo moeilijk a lets over jezelf aan andere n duidelijk maken niet meer het accent ligt op wat je hebt meegemaakt je ge voelens je wensen daarin zit altijd iets van je met andere ogen zelf blootgeven en dat doe je moeilijk recht kijken n aa r t ek ste n van kind e re n streeks het is dan ook van belang dat indirecte middelen gestimuleerd worden fantasie dromen in het kader van mijn afstudeerproject voor de verbeelding enzovoo rt het gaat hier niet om doctoraalstudie onderwijskunde heb ik een on fantasieverhalen als er was eens maar om derzoek gedaan naar de ervaringen met het be wat ik zou willen of als ik een was oordelingsschema een manier om te kijken naar kinderen moeten de mogelijkheid hebben om teksten van kinderen in de school van 4 tot 12 iets van zichzelf in de verhalen te leggen dat lukt jarigen 4 het best door de anderen te vergeten en je in je het ging er om door met het beoordelingsschema zelf te verdiepen vandaar dat beoordeling van te werken kinderen meer greep te geven op de doel en publiekgerichtheid bij expressie teksten verschillende bedoelingen waarmee je kunt schrij niet nodig is wel beoordeling mogelijk op ven en op de mogelijkheden die het schrijven van uitingsgraad en eventuele structuur van de tekst teksten biedt om uiting te geven aan je ideeen b anderen bezighoude n meningen gevoelens en belevingen het beoorde er wordt van het publiek niet meer verwacht lingsschema is bedoeld als middel voor leerkrach dan dat men het met plezier leest een leuk span ten om met de leerlingen teksten te bespreken en nend griezelig verhaal een mop een pakkende te beoordelen naar hun inhoud en bedoeling beschrijving een geestig gedicht enzovoo rt achteraf gezien heeft het beoordelingsschema beoordeling op doel is niet van belang de doel vooral gewerkt als middel om je er bewuster van beoordeling wordt voldoende gedekt door ui te worden dat er op heel veel manieren naar tingsgraad publiekgerichtheid is voor dit eigen teksten van kinderen gekeken kan worden hoofddoel natuurlijk wel van belang eventueel een strak gebruik van het schema kan beper ook structuur van de tekst kend werken dat zou jammer zijn het schema c je wilt wat bereiken bij andere n geeft een manier om te kijken voorbeelden geen hoofddoel is dat ze de geboden informatie goed regels zo moeten de hieronder volgende toelich oppikken en gebruiken dat ze gaan nadenken ting en voorbeelden gezien worden over gestelde problemen overtuigd worden van iets of erover in debat gaan instructies goed op volgen je vragen volgens bedoeling beantwoor 5 r sni yy e w 3 pljb 3 tr v j6 pt i z arad n bted ja e ta nre ir 0 99 0 4 a v a d o c m a o t 0 i rr j a a4 r o f o 1 1 m ai r 4 ar c i1l 71a ifcllllp 1 l anderen bezighouden ik droomde dat spelen met orden in het kader van de kinderboeken week z le zoude dacis de ce e dab nttt crs p ef qyo a orc ii rr oop ce t c c w e ctil 1 o s fi w ieci n l l x c s a4 o cw ve non n o i zad eest ri 4zarrcn t taes off je wilt wat bereiken bij anderen iets over jezelf aan anderen duidelijk maken duidelijk maken waarom je liever in de stad of in waar zou je willen wonen een dorp zou willen wonen 6 den enzovoort uit dat zitten en zitten spre ekt duidelijk ve rveling en het vervelend vinden dit vereist dat het publiek begrijpt wat je wilt be uitingsvondsten kunnen ook het directe taalgebruik reiken zowel beoordeling van doel als van pu ove rs tijgen gevoe lens meningen en ideeen kunnen bliekgerichtheid is dus toepasselijk bovendien ook op een meer indirecte manier duidelijk gemaakt ook verwerkingsgraad en structuur van de worden een voorbeeld van een uitingsvondst die het directe taalgebruik overstijgt is roldoorbreking tekst bijvoorbeeld in een verhaal waarin een meisje dingen durft te doen die meestal alleen door jongens wor om een wat concreter beeld te geven van het be den gedaan of in het verhaal waarin marietje een oordelingsschema volgt hier bij wijze van voor spelletje bedenkt en waa rvan de jongens op het eind beeld de algemene toelichting bij de categorie van het verhaal zeggen meisj es bedenken soms ook goed e spe lletj es uitingsgraad de beschrijving van deze categorie roldoorbreking kan zoals hierboven betrekking heb in niveaus en de lessuggestie ben op de problematiek jongentneisje maar ook bij voorbeeld op de verhouding buitenlander nederlan uitingsgraad der in de categorie uitingsgraad staat de volgende vraag cen traal is het kind er in geslaagd om iets van zichzelf de beschrijving van de niveaus eigenheid originaliteit in de tekst te leggen 1 1 uitingsgraad er zijn verschillende manieren waa ro p een kind iets van 1 1 a het verhaal bevat uitsluitend standaardzinnen zichzelf in een tekst kan leggen of bestaat uit een aaneenrijgen van globaa 1 door middel van taalvondsten daarmee worden woorden vondsten bed oeld in de zin van spelen met taal woord bij oudere gevorderde leerlingen geldt het grapjes creatief origineel taalgebruik verhaal is een reeks van zinnen die zo uit een bijvoor b eeld lees of taalboekje zouden kunnen zijn overge in een verhaal de oppasser die ontdekt dat de tijger sch re ven of het zijn bijvoorbeeld haast letter weg is en dan roept mei alle tijgerkooien de tijger lijke flarden van een ve rt eld voorgelezen of is lost zelfgelezen verhaal het verhaal is dus niet ori of het gebruik van het werkwoord carnavallen in neel bevat niets van het kind zelf plaats van de omschrijving carnaval vieren 1 1 b ee n of enkele malen duikt in het verhaal een 2 door middel van literaire vondsten hiermee wor persoonlijke betrokkenheid op verder zijn het den vondsten bedoeld waaruit blijkt dat het kind het sta nd aar d of stereotype zin n e n e r wo r den verhaal bedoelt als middel op zich en niet alleen als ver dingen benoemd al dan niet in een volledige vanging van het vertellen vondsten waarmee de eigen zin mogelijkheden van een schriftelijke tekst worden uitge bij jonge kinderen bestaat deze eigen medede buit ling uit het opduiken van het woordje ik bijvoorbeeld bij oudere leerlingen in de vorm van ik vind een kind kan in een ve r haal accenten leggen door ik heb ook ik dacht eventueel in ge middel van de opbouw door meteen met de deur in distantieerde vorm soms zie je ook of als huis te vallen door een open of onverwacht einde beoordeling het gebeurde omdat een verhaal kan ook gebruikt worden om ve rs chillen of er is sprake van persoonlijke betrokken de meningen in de vorm van verschillende pe rsonen heid in de vorm van een taal of uitingsvondst aan de orde te stellen een voorbeeld is een verhaal of het verhaal heeft a ls vertrekpunt een aanta l over het platteland waarin de een het platt eland erg globaalzinnen of een reeks aaneengeregen mooi vindt en de ander amsterdam veel leuker vindt veel g ele zen woorden en z i nnen ma ar gaat een vers chil van mening dat een paar keer terug van daaruit regelmatig over op eigen medede komt in het verhaal lingen of op eigen fanbsietoevoegingen in een verhaal kun je zinspelen op iets wat er niet is meestal is het geheel bij oudere kinderen be en daardoor de spanning opbouwen noemend er zijn beschrijvingen van situatie de relatie tussen titel en inhoud kan op verschillende of gebeu rtenissen zonder dat de lezer zicht manieren vorm krijgen bijvoorbeeld krijgt op de emoties van het kind de titel als samenvatting van de kern 1 1 c het verhaal is in principe een eigen mededes de titel als grapje of raadseltj e ling ervaring of fantasieverhaal de ti tel al s conc l usi e oudere kinderen proberen eigen gevoelens in of de tite l in comb i nat ie met een open ei nd e de beschrijving te leggen schrijven dus niet 3 door middel van uitingsvondsten vondsten waar meer louter benoemend maar er worden emo door kinderen proberen uiting te geven aan hun gevoe ties verwoord interpretaties van gebeu rtenis lens of ideeen het gaat hier om vondsten die iets zeggen sen gegeven beoordelingen van situaties gege over wat voor iemand de tekst geschreven heeft ven niet ik zag een huis er zat een schuine dit kunnen vondsten zi j n in het directe taalgebruik schoorsteen op ma ar ik vond het een eng expressief taalgebruik bijvoorbeeld want ik mocht huis de schoorsteen viel er bijna af zo scheef niet lopen en andere dingen alleen zitten en zitten stond hij l er wordt niet alleen gebruik gemaakt van taal vormen bij het schrijven is het nodig dat er geko en uitingsvondsten maar ook van literaire zen wordt voor niet meer dan een of twee aan vondsten dachtspunten daarbij moet de inhoud van de lessuggestie tekst uitingsgraad altijd voorop staan want dat de teksten kunnen in de kring besproken worden aan de is meestal toch de belangrijkste inbreng van het hand van bijvoorbeeld de volgende vragen kind hoe vinden jullie het verhaal leuk spannend saai niet alle teksten kunnen altijd uitgebreid voorge mooi ver warrend 7 hoe komt dat waarom is het leuk spannend fan lezen en besproken worden in de klas wel is het tastisch daarbij vooral richten op de positieve goe altijd belangrijk voor een kind dat er iets met de de dingen in de teksten tekst als produkt wordt gedaan heeft de schrijver zich ingeleefd in de hoofdpersoon de teksten kunnen op het prikbord gehangen hoe voelt de hoofdpersoon zich wat beleeft denkt hij of zij worden zitten er woordgrapjes in het verhaa l de verhalen worden gebundeld tot een thema zitten er andere leuke grappige vondsten in het ver boek dat een plekje krijgt in de klassebiblio haal theek of in de boekenhoek het boekje moet gaat het verhaal over e rv aringen gevoelens of ideeen er dan wel mooi uitzien va n d e sch ri jve r zelf het geeft een heel tevreden gevoel als de brief die je geschreven hebt ook beantwoord wordt tot zover de categorie uitingsgraad in het be verhalen kunnen worden opgenomen in de oordelingsschema kijken naar teksten van kinde schoolkrant ren 6 de teksten kunnen gedrukt worden en even tueel als leestekst gebruikt worden in de klas teksten wat kun je ermee een derde klas heeft gewerkt aan het the het beoordelingsschema moet gezien worden als ma stad platteland een middel om teksten met kinderen gerichter te in de kring is gepraat over waar zou je wil bespreken de bedoeling is dat kinderen exactere len wonen en over de leuke en minder leu aanwijzingen krijgen voor het schrijven van eigen ke dingen van het wonen in de stad of in teksten zodat ze op bepaalde punten verder kun een dorp hierbij komen de ervaringen van nen komen het schema kan de leerkracht hand de kinderen hier in nederland maar ook vaten bieden om de bedoelingen waarmee ge ervaringen uit of verhalen over andere lan schreven wordt expliciet te maken kinderen den aan de orde moeten weten waarover en waarvoor ze schrijven er zijn teksten geschreven die gebundeld het schrijven als middel om te communiceren zijn in het themaboek waar ik zou willen met anderen maar vooral ook om je eigen menin wonen dergelijke eigen boeken wor gen en gevoelens te uiten is een typisch westerse den graag en veel gelezen door de kinderen cultuurtechniek daarom is het zeker voor de klas is ook op bezoek geweest bij een allochtone kinderen van belang dat er geen ver school ineen dorp nadat bezoek hebben warring ontstaat over de bedoelingen waarmee ze aan de kinderen op die school ook brie teksten geschreven worden deze kunnen name ven geschreven om hen uit te nodigen voor lijk verschillend zijn van de bedoelingen waarmee een bezoekje terug aan de stad in de eigen taal en cultuur geschreven wordt teksten hebben zo voor kinderen een heel het motiveren tot schrijven en het laten ervaren duidelijke functie dat schrijven voor zichzelf en anderen leuk nut tig en functioneel kan zijn moet daarom steeds kijken naar teks ten i s ook voorop blijven staan kijken naar kindere n een belangrijk deel van de motivatie om te schrij ven komt voort uit wat er met de geschreven wanneer kinderen geleerd hebben om met ple teksten wordt gedaan het bespreken van de zier te schrijven over wat ze weten vinden voe teksten met de klas neemt daarbij een belangrijke len dan kunnen hun zelfgeschreven teksten de plaats in omdat zo n bespreking stimulerend leerkracht wanneer hij zij daar oog voor heeft moet werken en zeker geen drempel mag gaan ontwikkeld veel inzicht geven in de dingen di e 8 kinderen bezighouden note n als je in je onderwijs rekening wilt houden met en aan wilt sluiten bij de verschillende culturele 1 abc ritp innovatieproject amsterdam amsterdam ze brieven noot van schaik hulsenbeck bagger achtergronden ervaringen en belevingen van de man assen van gorcum 1981 kinderen kunnen de door hen geschreven teksten 2 dit blijkt onder meer ook bij het werken met de zo voor de leerkracht een belangrijke bron van infor genaamde vrije teksten in het freinet onderwijs de matie en inspiratie zijn vrije tekst is in het freinet onderwijs de basistech zeker voor de oude wijken van de grote steden niek voor het leren schrijven en lezen centraal staat vooral dat de kinderen mogen schrijven waarover ze geldt dat er sprake is van vaak zeer verschillende willen deze door hen geschreven teksten vormen culturen een belangrijk uitgangspunt voor het verdere taalon lrene steinert zegt in een special bij het tijd derwijs schrift schoo l zie moer 1983 1 elk kind taalt natuurlijk rob de directe leefwereld benoemen en de varieteit godfried p 11 23 3 deze boekenhoekopdrac hten onderbouw evenals in feiten en interpretaties daarin ontdekken en le de in dit a rt ikel gebruikte voorbeelden zijn afkomstig rendeze te verklaren zou mijns inziens het eerste van de groen van prin stererschool in amste rdam doel van intercultureel onderwijs moeten zijn o ud w es t eigen verhalen en alle andere woord en beeld 4 clausing m met andere ogen kijken naar teksten van kinderen juni 1981 doctoraalscriptie teksten leveren materiaal voor intercultureel on 5 clausing m c hulsenbeck kijken naar teksten derwijs waarbij de vreugde en het verdriet die ie van kinderen in de schon f van 4 tot 12 jarigen juni der aan zijn maatschappelijke situatie ontleent 1981 dit beoordelingsschema is eventueel nog te aan de orde kunnen komen en waarbij aan con verkrijgen bij abc team oud west 1e na ss au s traat 5 1052 pd amsterdam flicthantering in een periode van toenemende dis 6 zie mo er 1982 4 w ie zijn w ij claa rtje hul sen criminatie veel aandacht gegeven zal moeten wor beck sander van gangeten p 4 6 den 7 zie special bij schon nr 3 de beperkte toverkracht verhalen van allochtone kinderen kunnen laten van intercultureel onderwijs lrene steine rt p 31 zien hoe zij het leven hier en nu beleven en hoe e v zij de werkelijkheid interpreteren zowel de teksten zelf als ook de inhoud van de door kinderen geschreven teksten zouden een tekst geschreven naar aanleiding van een thema duidelijker plaats moeten krijgen in het onder gesprek over soms denken mensen dat ik wijs maar ik ci1i1a il a1 i yw o l 97 k ii yid i 1 oe rwou iiaa m oeo en at r tx yjt zt g 9 7 l2 v tol t t ijn top t r y1 i 2 otj2 van 7ata rt 9