Kind-volgend onderwijs

harm buruma piet hein van de ve n buitengewoon onderwij s kind volgend onderwijs over buitengewoon onderwijs is tot nu toe in moer weinig te lezen geweest toch stelt aandacht voor dat onderwijs ons voor vragen waar we ook in het gewone onderwijs niet omheen kunnen is alfabetisering het enige heilige doel of kan taalonderwijs ook gericht zijn op het verkennen van de wereld de verheldering van het eigen bestaan belangrijke vragen waar grondig op ingegaan wordt in het boek op weg naar kind volgend onderwijs van g a de boer harm buruma en piet hein van de ven bespreken dat boek en laten in dit artikel zien dat de nieuwe of geintegreerde basisschool niet kan bestaan zonder de beste verworven heden van het buitengewoon onderwijs dat betekent onder meer bestaansverhe derend thematisch onderwijs zorg en aandacht voor individuele mogelijkheden durven wachten met lezen schrijven rekenen tot kinderen er aan toe zijn een artikel dus dat begint als een boekbespreking en vandaar uit een pleidooi biedt voor verantwoord moedertaalonderwijs in de nieuwe basisschool vooraf de moer lezers te informeren over het zojuist ge noemde boek van de boer dat we een belangrij in dit artikel laten we onze ge d achten gaan over ke bijdrage vinden aan de discussie over de hier enkele aspecten van de integratie van het buiten boven genoemde integratie daarnaast wijzen we gewoon onderwijs buo het lager onderwijs en nog op een paar andere publikaties op dit terrein kleuteronderwijs de nieuwe basisschool bao over onszelf nog het volgende we hebben jaren en de consequenties voor moedertaalonderwijs in lang als neerlandici samengewerkt aan een van de zo n geintegreerde school nijmeegse pedagogische akademies en in die de aanleiding hiertoe is het boek van gert a de functie maakten we kennis met verschillende vor boer over kind volgend onderwijs dat we kregen men van het buo tijdens de stageperioden van de om te bespreken we merken vooraf nadrukke pa studenten in hun derde studiejaar vaak voel lijk op dat we geen andere pretentie hebben dan den we ons niet of nauwelijks in staat de studen 2 ten te helpen we kenden het buitengewoon on innovatiecommissie basisschool ic b 5 de naam derwijs niet vanuit de praktijk bovendien had buitengewoon onderwijs zal na 1983 ook niet den we het gevoel dat onze taal didactische ken meer gebruikt worden de kinderen die namelijk nis voor dit soort onderwijs zeer onvoldoende in die nieuwe basisschool nog onvoldoende kun was nen worden opgevangen zullen worden verwezen als leden van de nijmeegse werkgroep taaldidac naar het speciaal onderwijs tiek hadden we ook al met dat probleem te kam nu zijn namen gauw genoeg veranderd maar zul pen gehad het bleef in taaldidactiek aan de len we in en na 19 8 3 ook in staat zijn om die an basis dan ook bij een summiere aanduiding ge dere namen een nieuwe inhoud te geven zijn de stoorde taalontwikkeling we gingen van het onderwijsgevenden van de verschillende school waarschijnlijk verkeerde idee uit dat de opvattin typen die bij de integratie zijn betrokken vol gen over moedertaalonderwijs zoals we die in doende geschoold respectievelijk bijgeschoold om taaldidactiek aan de basis ontvouwden of zoals het karwei te klaren weten ze dan voldoende die in moer naar voren komen niet toepasbaar van elkaars werkwijze en zijn ze bereid om van el waren in het buo kaar te leren om samen de nieuwe basisschool zou het voorgaande misschien te verklaren zijn handen en voeten te geven en als we aan het uit het feit dat we taalonderwijs toch weer teveel moedertaalonderwijs in die basisschool denken opvatten als het onderwijs in lezen en schrijven zal de von dan meedenken en meehelpen om je zou het bijna gaan denken van weelden zegt vooral ook het huidige buitengewoon onderwijs in een artikel over de mlk school school voor aan het woord te laten komen op de von con moeilijk lerende kinderen de mlk school gressen van 1974 en 1975 is er al grote aandacht brengt kinderen bijeen die weliswaar in hun besteed aan de integratie ko lo g d e stem van het schoolse functioneren gehandicapt zijn maar dit buitengewoon onderwijs is tot nog toe in moer is slechts een uiterlijk aspect van iets dat dieper niet te vinden ligt het is vooral het primaire ordenende verken misschien is het artikel van fievan d ijk over dys nen van de omgeving dat niet functioneert de lexie wel een knuppel in het hoenderhok getuige mlk school is in het algemeen te ongeduldig men ook de reactiere we vinden echter wel dat de richt zich op de alfabetisering die daarmee doel toon van het artikel van van d ijk weinig uitno op zich wordt in plaats van op de menswording digend is voor mensen van het buo om hun stem van het kind het schoolse leertalen wordt van ook eens te laten horen in moer ons inziens symptoom tot wezen wordt iets te ongenuanceerd gesteld dat dyslexie even verder staat aannemelijk kan worden is veroorzaakt door het reguliere onderwijs en gemaakt dat de nadruk op alfabetisering bij falen dat je bezighouden met leerproblemen van kinde de kinderen hen bevestigt in hun falen hun we ren alleen maar wat sleutelen is in de marge van reld verkleint in plaats van hun exploratieve een verkeerde maatschappij9 d at vinden we een gerichtheid te wekken miskenning van de enorme hoeveelheid werk die peter dekkers heeft al eerder gewezen op de twee er in het buo wordt verzet maar ook van de in functies van taalgebruik namelijk zinverwervend spanning van veel onderwijsgevenden uit het jo en zinoverdrdgend de indruk die we uit som die zich vaak geheel belangeloos inzetten voor mige publikaties krijgen en die door van weel kinderen die niet mee kunnen komen den wordt bevestigd is dat in het buo juist teveel zou het niet beter zijn om samen eens te gaan de nadruk ligt op dat zinoverdragende of liever kijken w at we verkeerd doen en ook welke ge op het aanleren van het instrumentarium daar wijzigde inzichten kunnen leiden tot een nieuwe voor en te weinig op dat zinverwervende maar aanpak we willen in dit verband nog wijzen op mogen we dat alleen het buo verwijten een artikel van j r is p ens over de toekomst van het buo 10 daarin toont de auteur aan dat er fou i ntegrati e ten zijn gemaakt niet alleen door het reguliere onderwijs maar ook door het buo hij consta we gaan er nog steeds van uit dat de nieuwe teert een veranderende kijk op het gehandicapt basisschool in 1983 een feit zal zijn dat zal een zijn in welke vorm dan ook was er eerst sprake school zijn met een vergrote zorgbreedte zoals van een medische orientatie een handicap is een dat genoemd wordt in de terminologie van de objectief te constateren tekort nu komt er een 3 meer sociale benadering van het gehandicapt zijn kansewe er is sprake van probleemgedrag als bepaalde ge aansluiten bij de beginsituatie van het kind is dragingen negatief worden gewaardeerd en als een uitspraak die onderwijsgevenden vaak gebrui zodanig worden gekwalificeerd a w blz 28 bij ken maar in hoeverre nemen we zo n kreet rispens is er dus ook kritiek op een maatschappij serieus gaan we als onderwijsmensen niet te die de gehandicapte stigmatiseert gauw uit van een eersituatie en te weinig van de maar zelfs als die maatschappij verandert dan leefsituatie van het kind de boer is van mening zullen er kinderen blijven die speciale zorg behoe dat we veel te weinig moeite doen om duidelijk ven het nieuwe bao zal er echter wel voor moe voor ogen te krijgen wat het kind al aan prak ten zorgen dat er minder kinderen uit de boot tische vaardigheden en kennis heeft opgedaan in vallen dan tot nu toe bij het lager onderwijs dat zijn voorschoolse periode en als het al op vereist misschien een andere didactische aanpak school is wat het buiten de school nog te we maar veel meer nog een andere pedagogische be ten komt zintuigelijk gehandicapten en moeilijk nadering we menen dat het in het begin van dit lerenden zitten wat dat betreft in een nog moei artikel genoemde boek van de boer medewer lijker positie want ook zij worden lastig gevallen ker voor het buo bij het cps daartoe heel goe met een al of niet verdund lager onderwijs leer de suggesties geeft pakket een schrijnend voorbeeld daarvan noemt hij op blz 17 18 waar hij het voorbeeld geeft kind volgend onderwijs van aanvankelijk leesonderwijs op scholen voor moeilijk lerende kinderen bij de leesmethode we gaan bij onze bespreking het boek niet op de waren 8 boekjes met voorbereidende leesoefenin voet volgen maar bekijken het vanuit verschillen gen gemaakt en in totaal tachtig leesdozen er de hoeken we vragen ons dan in de eerste plaats werd voortdurend herhaald dat brengt de boer af hoe de auteur tegen het kind aankijkt kan tot de wrange uitspraak werd in het lager on sewe daarna geven we aan welke gevolgen een derwijs per jaarklas gedoubleerd in het buitenge dergelijke visie heeft voor de onderwijsgevende woon onderwijs geschiedde dat per bladzijde en tenslotte bespreken we dan de consequenties blz 18 voor een zich vernieuwende school op weg naar in hoofdstuk 3 gaat de schrijver uitvoerig in op onderwijs voor 4 12 jarigen waarin ook de die beginsituatie hij geeft daarin ook een kleine leerling die extra zorg of hulp behoeft tot zijn anecdote van een driejarige kleuter die voortdu recht kan komen na de bespreking geven we aan rend riep kansewe ik kan het zelf wel als hij wat deze gedachten voor gevolgen hebben voor meende dat de volwassenen hem wat te gauw iets moedertaal onderwijs in zo n school uit handen wilden nemen niet ieder kind geeft eerst laten we echter de auteur zelf aan het zo duidelijk aan hoe zijn beginsituatie is daarom woord in een klein citaat uit het woord vooraf zullen wij een open oog moeten krijgen voor wat in dit boek wordt vanuit het buitengewoon on het kind al kan en daar zullen we op moeten derwijs een pleidooi gevoerd ons onderwijssys voortbouwen heel verhelderend is wat dat be teem op fundamentele wijze te veranderen on treft het slot van het genoemde hoofdstuk waar derwijs kan slechts goed gegeven worden door wordt gesproken over de ontwikkeling van baby aan te sluiten op het motieven en orientatiepa tot school kind het kind is eerst een beweger troon van de kinderen het onderwijs moet kind dan ook speler en dan ook luisteraar spreker en volgend worden georganiseerd leerlingen leren verkenner en op die manier leert het kind de als gezinskinderen ze zijn pas in allerlaatste in wereld om zich heen verkennen en krijgt er greep stantie als schoolkinderen te beschouwen dat op interessant is in dit verband de verhandeling moet zowel in het toekomstige basisonderwijs als over het woord begrijpen op blz 68 69 hij in het daarbij horende curs van ons buitenge wijst hierbij ook op de grote problemen bij licha woon onderwijs tot gelding gebracht daartoe is melijk gehandicapte kinderen die juist in de hier mentaliteitsverandering nodig van vete onderwijs boven genoemde vitale sfeer sterke beperkingen gevenden waarbij men er toe komt werkelijk als ondervinden soms zijn die beperkingen zo groot team te opereren blz 11 dat de onderwijsgevende de mogelijkheden niet meer onderkent de wereld is voor zo n kind nauwelijks lokkend blz 55 dan wordt het er g 4 moeilijk om aan te sluiten bij een beginsituatie en de nieuwe ideeen over taalondervvijs zoals we die toch zal dat moeten gebeuren onder meer ook vinden bij de von in de volgende hoofdstukken gaat hij hier dieper we besluiten met een citaat uit dit hoofdstuk op in in hoofdstuk 4 gaat het daarbij over het we beogen kind volgend onderwijs we erken bewegingsonderwijs hij legt daarin uit dat er ook nen dat een gehandicapt kind zelf op weg is voor lichamelijk gehandicapten aangepaste mo naar zijn volwassenheid dat het zelf bezig is de gelijkheden zijn en ook dat er juist bij bewe wereld te verkennen en zijn wereld te ontwerpen gingsonderwijs veel geleerd wordt ruimteorien het is als het op school komt reeds een persoon tatiel over het spelen gaat het vijfde hoofd lijkheid in wording ph kohnstamm in 1956 stuk 1 2 zeer boeiend daarin is de uiteenzetting de boer is van mening dat deze verheldering van over de tijd ruimtelijke orientatie bij dove kinde het bestaan de eerste en een volwaardige taak is ren die een gebrekkig tijdsbegrip hebben horen van de school de verzorging van de culturele in de kinderen vernemen dagelijks tijdsaanduidin strumentatie zoals lezen en schrijven kan pas gen vanmorgen morgen gisteren etc horende verzorgd worden als het kind daar aan toe is en kinderen hebben toekomstverwachting de boer als het zelf daa rt oe de behoefte voelt we komen beschrijft hoe men met een lichtklok dove kin daarop terug als we het in de volgende paragraaf deren tijdsbesef bijbrengt blz 76 80 we hoe hebben over de rol van de onderwijsgevenden ven hier niet uit te leggen dat zoiets ook alles met taalverwerving te maken heeft en dus met taal onderwijsgevenden onderwijs over het spelen van gehandicapte als we erkennen dat we ons straks in een nieuwe kinderen staan zeer waardevolle opmerkingen in basisschool in de eerste plaats moeten bezighou dit hoofdstuk het is duidelijk dat de auteur den met de bestaansverheldering van het kind jarenlange ervaring heeft in het buitengewoon met pas daarna en steeds in samenhang met het onderwijs daarvan getuigen de zeer illustratieve eigen bestaan de culturele instrumentatie dan voorbeelden die op een boeiende manier worden houdt dat in dat we veel oude zekerheden zullen verteld moeten loslaten niet alleen in de lagere school als het kind ook het gehandicapte ruimschoots maar ook in het buo heeft die instrumentatie een de gelegenheid krijgt om te bewegen en te spelen te overheersende rol gespeeld of speelt die in dan leidt dat tot het verhelderen van het bestaan veel gevallen nog iedereen moest alles leren en hoofdstuk 6 en voor het gehandicapte kind dat geldt in feite ook nog onverko rt in de meeste mogelijk ook tot een aanvaarding van zijn handi gevallen voor het buo blz 65 als we voorrang cap omdat we dit kind echt hebben geleerd om geven aan de eerstgenoemde doelstelling van het ermee te leren leven hoe kunnen we nu in het onderwijs het kind helpen zijn bestaan zelfstan onderwijs gestalte geven aan die verheldering van dig vorm te geven dan betekent dat voor alle on het bestaan door kinderen uit te lokken tot het derwijsgevenden een koerswijziging van 180 gra leren van voor hen belangrijke zaken het gaat den dat houdt in dat we bij het vaststellen van om weten ter verheldering van het eigen bestaan de beginsituaties vooral letten op hetgeen de kin dat is waardevol weten voor een kind kun deren willen leren omdat zij dat in hun leven van nen we van tevoren enig idee krijgen welke on alledag nodig hebben daarbij houden we reke derwerpen voor de wereldverkenning van de kin ning met het kunnen van die kinderen blz 65 deren relevant zijn en hoe spelen die onderwer herkennen we hierin de normale functionaliteit pen reeds een rol in het leven van de kinderen van de von we zouden kunnen zeggen geluk het is voor de kinderen immers van levensbelang kig de kleuterschool waar kinderen nog niet on dat zij op hun eigen niveau van kunnen en ken der die druk leven het is jammer dat de boer nen mogen bewegen spelen luisteren en praten nergens in zijn boek een toespeling maakt op de verkennen leren en werken en dus doende de verworvenheden van het kleuteronderwijs in dit weg naar hun eigen toekomst inslaan a w blz opzicht 104 de boer wijst dan op het project geleide wat betekent dit voor de nieuwe bao docent hij wereldverkenning van de samenwerkende lande zal dan in de eerste plaats op zoek moeten gaan lijke pedagogische centra we menen dat we als naar wat de boer noemt het motieven en orien er over projecten en thematisch werken wordt ge tatiepatroon van de leerling op blz 66 e v sproken een aanknopingspunt kunnen vinden bij werkt h deze begrippen verder uit onder motie 5 veepatroon verstaat hij in navolging van b ijl spoor komen van dat orientatiepatroon dat dan het geheel van belangstellingsrichtingen waar verder in de school wordt uitgediept en verbreed door kinderen zich inzetten om hun kunnen en de bao leraar zal moeten leren observeren in zijn kennen te verrijken teneinde te leren hun leven klas maar ook daarbuiten soms zal hij diagnoses zelf 1 3 te bepalen moeten stellen en moeten remedieren 1 5 ook zal we moeten ons dus niet in de eerste plaats afvra hij in staat moeten zijn om zeer heterogene uit gen wat leer of denkpsychologen zeggen over het nodigende leersituaties te creeren iets wat moe leren van het kind maar we zullen moeten kijken dertaal leraren in buo en ko al meer in praktijk naar dit kind en hoe hij zich bepaalde vaardighe moeten brengen dan hun collega s in het huidige den heeft eigen gemaakt de boer geeft het voor lo we herkennen in de b oer uitgangspunten van beeld van p iet die een grote vaardigheid heeft wat we zelf elders al eens hebben geschreven de ontwikkeld in hardlopen om de politie te ont taal leraar als gesprekspartner als gelegenheid lopen gever ruimteschepper en ook maar pas in de een prachtige illustratie van een leraar die op laatste plaats instructeur 1 e zoek gaat naar het motievenpatroon van een kind vinden we in een artikel in pedomorfose 14 daar de schoo l in wordt verteld over het jongetje anton dat voor de eisen die de boer stelt aan de nieuwe basis het eerst op een nieuwe school met zijn meester school komen overeen met wat we vinden in de de school en de omgeving verkent anton heeft icb nota nr 10 over school en scholing daar het op veel scholen niet uit kunnen houden moe in staat een korte karakteristiek van de dr i e der heeft nu ten einde raad op deze school haar schooltypen die in het artikel aan de orde ko heil gezocht anton verklaart dat hij niet wil le men over het kleuteronderwijs staat daar in de ren het blijkt echter dat hij wel in de plantenkas kleuterschool wordt grote waarde toegekend aan wil werken daar is het heerlijk stil is zijn com de sociale en de emotionele ontwikkeling spel mentaar aan het eind van de vierde dag vraagt en beweging en de ontwikkeling van zintuiglijke de onderwijzer hem op te schrijven wat hij alle en motorische vaardigheden staan centraal in de maal gedaan heeft ik kan eigenlijk niet zo goed onderwijsleerprocessen die gericht zijn op de op schrijven dat geeft niet is het antwoord dan voeding van het kind in zijn totaliteit creativiteit doen we het samen zo komt de onderwijzer en fantasie vrije exploratie en zelfontdekking achter het motievenpatroon van anton zijn spontaneiteit en gemeenschapszin zijn belangrij schrijven wordt functioneel en zijn falen in dit ke begrippen als kritiek voegt men het kleu opzicht wordt hem niet aangerekend teronderwijs wel toe dat de indruk bestaat dat er in verband met dat falen in het schrijfonderwijs onvoldoende systematisch wordt gewerkt de la vraagt de boer zich af of het wel zo nodig is dat gere school is de echte eerschool de begrippen alle kinderen volleerde schrijvers worden zou groot worden en groot zijn worden in de be het onderwijs niet zo ingericht moeten worden leving van ouders en kinderen vooral verbonden dat een aantal kinderen zijn weg in de maatschap aan de lagere school de grote school met pij kan vinden als een goede an of half alfabeet groot worden hangen onder meer samen het leren blz 67 aanvaarden we dat als onderwijsgeven lezen het leren schrijven en rekenen de metho de zullen we dat aan ouders duidelijk kunnen des voor de verschillende vakken bepalen sterk maken de vragen zijn gemakkelijk gesteld dat het werk in die school met zijn eerstofjaarklas geven we toe maar we vinden ze wel fundamen sensysteem alle leerlingen worden langs dezelf teel de lijn en met gelijke stappen naar hetzelfde eind we hebben wat lang bij dat motievenpatroon stil doel gebracht dit systeem leidt vaak tot een af gestaan om duidelijk te maken dat je als bao valrace waarbij voo rt gezette vormen van onder leraar soms een koerswijziging van 1 8 0 graden wijs een sterke druk uitoefenen op het lager on zou moeten kunnen maken we stip p en nog even derwijs korter aan het orientatiepatroon het geheel van het buitengewoon onderwijs tenslotte wordt in praktische en sociale vaardigheden dat het kind de genoemde nota gekarakteriseerd als een school zich verwerft buiten de school om de boer voert waar grote waarde wordt toegekend aan de wijze een sterk pleidooi voor huisbezoek in gesprek waarop kinderen onderling en met volwassenen ken met ouders en verzorgers kan men op het omgaan het buitengewoon onderwijs kenmerk t 6 zich door een brede programma variatie ook bin dat leer en opvoedingsproblemen aan deskundi nen hetzelfde groepsverband in het algemeen gen moeten worden overgelaten de gesuggereer wordt de programmering afgestemd op mogelijk de deskundigheidskloof tussen gewoon en buiten heden van de leerling rekening houdend met de gewoon onderwijs heeft als zodanig een belem speciale zorg die deze nodig heeft daarnaast merende invloed op het ontstaan van een open wordt in het buo veel aandacht besteed aan de onderlinge communicatie nu we ons hebben communicatie tussen gezin en school beziggehouden met het boek van de boer en ons als we nu deze korte en daardoor wel wat erg wat verdiept hebben in andere literatuur conclu ongenuanceerde karakteristieken tegenover el deren we dat die kloof wellicht niet zo heel erg kaar zetten zouden we kunnen zeggen dat de groot is de boer pleit in zijn boek immers voor beste verworvenheden van ko en buo het gezicht een basisschool waarvan kenmerken zijn zullen moeten bepalen van het bao straks dat zal thematisch onderwijs gericht op bestaansver onder meer betekenen dat we zeker in de lage heldering en zo wereldverkennend en eman re leerjaren de vakkensplitsing zullen moeten cipatorisch loslaten er zal dus thematisch gewerkt moeten sterke aandacht voor de individuele mogelijk worden het leerstofjaarklassensysteem ver heden van de kinderen dwijnt we krijgen een school zonder zittenblij een stimulerende interactie tussen leraar en vers en dat is niet iets wat nu voor het eerst leerlingen 21 wordt bepleit het basisonderwijs legt een funda het aanleren van lezen schrijven en rekenen ment voor ieder kind op zijn niveau en het voo rt als de kinderen er aan toe zijn gezette onderwijs in al zijn vormen zal daar deze gedachten over het basisonderwijs zijn bin rekening mee moeten houden en dat eist veel nen de von niet onbekend en niet onbemind overleg op dat fundament past vanzelfsprekend het lijkt in het belang van de kinderen op de een middenschool we begrijpen echter ook dat nieuwe basisschool nodig dat de communicatie dit nog een brede maatschappelijke discussie tot von buo tot stand gaat komen ook de boer gevolg zal hebben want we hebben er al op ge wijst op de noodzaak van gesprek tussen lager wezen dat veel ouders maar ook bepaalde maat onderwijs en buo zo n gesprek is nodig willen schappelijke groeperingen er nog niet zo van we ooit de vicieuze cirkel doorbreken waardoor ove rt uigd zijn dat die nieuwe basisschool in de we in een situatie zijn geraakt dat ondanks al ons eerste plaats een leefschool zal zijn en pas daarna belijden begeleiden en concreet handelen met en niet voor ieder kind op dezelfde tijd een betrekking tot de opvang van kinderen naar scho eerschool voor leren lezen schrijven en rekenen len voor speciaal onderwijs worden verwezen de we komen hier nog op terug in de volgende para komst van de schoolbegeleidingsdienst het ver graaf dat nieuwe basisonderwijs zal ook andere schijnen van veelvormig screeningsmateriaal en de gebouwen vragen met een rijke omgeving in en opkomst van de remedial teaching hebben voor om de school 1 8 de groepsgroo tt e in zo n school alsnog niet geleid tot een reele vergroting van de zal veel kleiner moeten zijn dan in het huidige ko zorgbreedte van het basisonderwijs het tegen en lo het buo zou hier voorbeeld kunnen zijn deel lijkt eerder het geval te zijn met name als bovendien vinden we dat bij berekening van de we deelnemingspercentages aan het buitenge teamgrootte aan zo n school ook rekening moet woon onderwijs van de laatste jaren bekijken z worden gehouden met specifieke omstandighe als we met elkaar in gesprek raken lijkt het ons den van de school en dat er niet alleen maar dom na onze korte verkenning van ideeen in het weg een klassedeler dient gehanteerd te worden buo dat de leraren in het lager onderwijs en vele anderen van het buo kunnen leren moedertaalonderwijs in de nieuwe basisschoo l gericht observeren individuele mogelijkhe den we hebben in het begin van dit artikel opgemerkt geduld uitstellen van leerstofaanbieding dat we als docenten aan een pa wat verlegen wa doorbreken van het leerstofjaarklassensys ren ten aanzien van het moedertaalonderwijs bij teem het buo we suggereerden als oorzaak de instru het belang van een goed pedagogisch kli mentatiedwang in het lager onderwijs de ge maat 2 2 wone onderwijzer op school is voorgehouden de beer vult deze laatste zweverige term nader 7 in we kunnen dit klimaat ook nauwelijks in de bewust zijn ook dat we vaak werk aan kinde termen van doen omschrijven maar wat we wel ren opgeven waarvan we tevoren al kunnen voor kunnen is ons dagelijks handelen refereren aan spellen dat het te hoog of misschien te laag ge dit uitgangspunt dit om te ontdekken dat er be grepen is over het algemeen zal de sterke nadruk paalde discrepanties bestaan tussen uitgangspun die op intellectuele prestaties wordt gelegd nega ten en datgene wat we in werkelijkheid doen tief uitwerken op hen die moeizaam kunnen pres vaak zijn dat ingeslepen gewoonten zoals het teren 23 veelvuldig gebruik maken van primaire schoolse dat overleg met het buo nodig is lijkt ons vol vaardigheden bij andere vakken waardoor kinde doende aangetoond ons advies lees het boek ren die daarbij falen telkens opnieuw worden ge van de boer een erg sympatiek boek nogal confronteerd met die handicap ook op gebieden associatief geschreven maar daardoor steeds uit waarbinnen het betreffende kind misschien best nodigend tot verder lezen zou kunnen functioneren of het hulp krijgen wat leraren in het buo van en in de von kunnen op tijden of in situaties die de uitzonderingsposi leren het antwoord op die vraag kan het beste tie nog eens extra benadrukken voor de gehele door henzelf worden geformuleerd wij citeren groep ook de beoordeling van het werk speelt ter afsluiting vlietstra het buitengewoon onder bij een pedagogisch relevant klimaat een belang wijs is de keuken van de didactiek rijke rol waarvan we ons nog steeds niet voldoen 8 noren 1 boer g a de op weg naar kind volgend onderwijs 10 rispens j de volgende vijfentwintig jaar enkele be nijkerk 1980 in de serie speciaal onderwijs schouwingen over de toekomst van het buitenge het woord gehandicapte komt i n dit boek veelvuldig woon onderwijs speciaal aan moeilijk lerende kinde voor de auteur is niet altijd even zorgvuldig in z ijn ren in zie noot 3 onderscheidingen daarin soms gaat het over dove 11 de boer ziet het gezin nogal ruim hij bedoelt de da kinderen dan weer over visueel gehandicapten of gelijkse leefwereld buiten de school dat kan ook zijn motorisch gestoorden bovendien is hij over de zoge in een inrichting internaat of een andere leefgemeen naamde onzichtbaar gehandicapte a w blz 96 97 sch ap vrij summier in zijn beschri jvingen wij hebben de 12 zie ook boer g a de en h e weldorp spelen op term in ons artikel toch maar a l s verzamelnaam aan school cps hoevelaken z j gehouden omdat we bij hulp aan gehandicapte kin 13 over dat zelf spreekt jan griffioen uitvoerig in zeg deren toch steeds op hun specifieke beginsituatie genschap 2 groningen 1978 blz 61 63 moete n le tte n 14 keyl ben in gesprek met suus freudenthal de 2 taaldidactiek aan de basis 2 groningen 1978 blz remedierende functie van de rijke omgeving in en om 155 157 de school in pedomorfose 1978 februari jaargang 3 weelden j van alfabet of dialoog in cbo 10 blz 37 52 orthopedagogisch en sociaal pedagogisch tijdschrift 15 icb nota 6a blz 30 35 1980 42e jaargang juni 1980 blz 2 20 16 taaldidactiek aan de basisz blz 191 192 4 dekkers p taal op de kleuterschool een taakver 17 icb school en scholing advies 10 s gravenhage kenning tilburg 1977 1980 blz 8 e v 5 innovatiecommissie basisschoo l de zorg voor de leer 18 zie noot 14 lingen in het onderwijs zesde advies s gravenhalte 19 zie icb nota 6a blz 9 1978 20 de boer noemt met instemming een onderzoek van idem zorgbreedte in het onderwijs advies 6a zeist de ruyter deze beschrijft hoe leidsters in een be 1980 handelingstehuis meer reageren op gedrag van kinde 6 speciaal onderwijs beleid voor korte en vragen voor ren dat ze niet acceptabel vinden dan op acceptabel lange termijn discussienota s gravenhalte 1977 gedrag gevolg is dat kinderen zich nog meer afslui 7 zie moer 1974 3 4 moer 1975 3 en moer 1976 ten wanneer de reacties van de leidsters meevallen 1 in moer 1977 1 w ij st ellen loos op het gevaar op acceptabel gedrag e rvaren de kinderen dat als van een overwaardering voor de intellectuele vor steun a w blz 25 ming in de nieuwe basisschool a w blz 11 21 beer paul de tussen basisonderwijs en scholen voor 8 dijk fie van dyslexie en selectie in moer 1980 6 speciaal onderwijs in speciaal onderwijs jaargang 53 wasdorp betty dys lexie een poging tot repliek in 1980 blz 11 mo er 1981 1 22 een en ander heeft consequenties voor de nieuwe op henneman koosje dyslexie een complex geheel of leidingen vgl hie rv oor blz 31 e v van uitvoerings een eenvoudige zaak in moer 1981 1 plan van de projectgroep leerplanontwikkeling voor 9 in dit verband is ook van belang een lezing die cor de opleiding tot leraar in het basisonderwijs pglob den duik heeft gehouden voor de landelijke werk slo dec 1980 groep remedial teaching onder de titel remedial 23 a w blz 16 17 teaching een noodverband gepubliceerd in nfor 24 aangehaald bij den duik zie noot 9 vl ietstra was matrenummer landelijke werkgroep remedial hoofd inspecteur buitengewoon onderwijs teaching nr 14 okt 1978 9