Kinderen met taalproblemen in de basisschool

lenie versantvoo rt van den dungen jos versantvoo rt kinderen met taalproblemen zorgbreedte in de basisschool jij was de chauffeur van de vrachtauto en jij ging stenen halen om een huis te bouwen een duw in de richting van een vrachtauto en toen werd het ruzie situaties als deze kom je in de school tegen een oorzaak kan zijn taalproblemen in het onderstaande artikel gaan de auteurs in op dergelijke communicatieproblemen en hoe ze ontstaan ook komt aan de orde wat de school eraan zou kunnen doen lenie versantvoort van den dungen studeerde algemene taalwetenschap en houdt zich onder meer bezig met taalontwikkeling en taalontwikkelingsstoornissen jos versantvoort is werkzaam als schoolbegeleider en houdt zich voornamelijk bezig met begeleiding van scholen voor buitengewoon onderwijs inl eiding met taalproblemen aandacht voor kinderen met taalproblemen is ons inziens juist nu actueel in de inleiding op de serie over zorgbreedte 1 door de nieuwe basisschool wordt de moge moer 1982 6 p 2 3 wordt het onderwijs dat lijkheid geopend om de taalontwikkeling te sti zich richt op verbreding van de zorg voor leerlin muleren in een doorlopende lijn gen gekarakteriseerd in termen van kindvolgend 2 door een vloeiende overgang van de twee laag onderwijs onderwijs dat belemmeringen voor ste klassen van de onderbouw nu kleuterschool kinderen opheft en selectievrij onderwijs in dit naar de twee hoogste klassen van de onderbouw artikel willen wij een bijdrage leveren aan ver nu klas 1 en 2 kan rekening gehouden worden nieuwing waarin leerkrachten vaardigheden be met individuele kinderen bij wie de mondelinge heersen om de interactie met de leerlingen te be taal nog niet voldoende is ontwikkeld om al met vorderen en ontwikkelings belemmeringen in klassikaal systematisch lees en schrijfonderwijs het kind in de omgang en in de omgeving op te te beginnen heffen moer 1982 6 p 3 wij willen informatie geven over taalproblemen bij een vernieuwing die hierop gericht wil zijn en een kader aanreiken waarbinnen een zinvolle zal kennis van en aandacht en hulp voor kinderen talige interactie kan plaatsvinden met een kind met problemen een plaats moeten hebben in de met taalproblemen achtereenvolgens komt aan ze bijdrage besteden wij aandacht aan kinderen de orde wat zijn taalproblemen wat zijn daarva n 32 de gevolgen voor een kind in de basisschool wel een begrijpelijke manier uit te drukken wat hem ke doelen kun je nastreven voor een kind met bezig houdt dit is een heel globale omschrijving taalproblemen in de basisschool en welke moge in werkelijkheid manifesteert zich het taalpro lijkheden heeft de basisschool voor hulp aan kin bleem bij ieder kind weer anders we gaan niet in deren met taalproblemen op verschillende oorzaken omdat alteen kennis van de oorzaken niet voldoende aanknopingspun taalprobleme n ten biedt voor de behandeling van taalproblemen volgens van ierland 1982b gaat men door een kind met taalproblemen wordt in de litera overaccentuering van het onderzoek naar de oor tuur op verschillende manieren aangeduid in ne zaken te vaak voorbij aan het onderzoek van de derland spreekt men onder meer van een kind eigenlijke taalproblemen zij bedoelt hiermee met een taalstoornis een taalontwikkelingsstoor zorgvuldig onderzoek van het taalgedrag van elk nis en een taalachterstand wij gaan uit van de kind met een vermoedelijke taalontwikkelings definitie van van ierland 1982b een kind stoornis zij sluit met deze opvatting aan bij heeft een taalontwikkelingsstoornis als de taal bloom en lahey 1978 bloom en lahey analy ontwikkeling van het kind beduidend achterblijft seren in de taalproduktie van een kind de inhoud bij of negatief afwijkt van het normale verloop de vorm en het gebruik en de samenhang van die van het taalverwervingsproces met inbegrip van aspecten van ierland doet dit ook en analyseert de normale interindividuele variatie daarin bin daarnaast het taalbegrip nen de regionale en sociale taalvarieteit die het een voorbeeld van zorgvuldig onderzoek van het kind zich aan het verwerven is taalgedrag van een kind wij kiezen in dit artikel echter niet voor de term ten aanzien van de taalproduktie van joost 7 4 taalontwikkelingsstoornis maar voor de ruime j leerling van de eerste klas blijk t term taalproblemen dit doen we om twee uit voor de inhoud joost heeft geen duidelijke eenlopende redenen voorstelling van de betekenis van veel woorden van de term stoornis gaat de suggestie uit dat hij denkt dat een bijl dient om te snijden een het falen van het kind alteen in het kind gele mes om te zagen en een zaag misschien ook wel gen zou zijn en wij zijn van mening dat de hij heeft een zeer beperkte woordenschat om uit taalproblemen niet te eenzijdig bij het kind ge te drukken wat hij wil communiceren en je kunt zocht moeten worden de taal ontwikkelt zich hem daardoor vaak niet begrijpen immers in de interactie tussen volwassene en voor de vorm joost heeft problemen op het kind gebied van de fonologie hij is vaak onverstaan de term stoornis suggereert zeer ernstige pro baar hij heeft problemen op het gebied van de blemen terwijl wij ons beperken tot kinderen morfologie hij vervoegt sterke werkwoorden in met taalproblemen die in de basisschool kun de verleden tijd alsof ze in de tegenwoordige tijd nen blijven staan ze zagt en hij heeft vooral veel proble overigens is er ons inziens geen scherpe grens te men op het gebied van de zinsbouw hij laat veel trekken tussen ernstige en minder ernstige taal woorden weg in de zin met name vaak het on problemen wanneer een kind met taalproblemen derwerp de persoonsvorm en voorzetels hij ge binnen een basisschool adequaat kan worden op bruikt heel weinig plaatsbepalingen en voorzetsel gevangen dan zullen zijn taalproblemen niet ver groepbepalingen hij gebruikt veel gebaren en ergeren maar dit kan bij een inadequate opvang klanknabootsingen wel het geval zijn verwijzing naar een school voor het gebruik joost is erg communicatief voor buitengewoon onderwijs is geindiceerd wan hij compenseert zijn gebrekkige taalinhoud en neer het kind in een basisschool niet meer vol taalvorm door de aandacht van de luisteraar af te doende ontwikkelingsmogelijkheden heeft en een leiden met stereotype zinnetjes als o was leuk school voor buitengewoon onderwijs meer garan joh o was lachen o was lachen lachen was ties biedt voor verdere groei van het kind ontzettend lachen de luisteraar lacht met joost praktisch geformuleerd is een kind met taalpro mee en wordt verondersteld niet precies te vragen blemen een kind dat duidelijk veel minder be waarom hij mee moet lachen want dat kan joost grijpt van alles wat tegen hem gezegd wordt dan niet altijd uitdrukken bij zijn klasgenoten werkt zijn leeftijdgenoten en of moeite heeft om op zijn strategie perfect hij is heel populair verder 33 valt op dat hij een gebeurtenis meerdere malen niet al deze verschijnselen komen bij kleuters vertelt alsof hij het nog niet verteld heeft of als met taalproblemen voor bij sommigen valt een of hij eraan twijfelt of je hem begrepen hebt ding op bij anderen meerdere dingen de fre het taalbegrip van joost in een gesprek is rede quentie van de verschijnselen en de hardnekkig lijk maar bij taaltests scoort hij op het receptieve heid is een belangrijke factor een kleuter die af gedeelte lager dan op het expressieve gedeelte en toe een ongrammaticale zin zegt of een andere dit houdt waarschijnlijk verband met het niet betekenis toekent aan een alledaags woord doet kunnen afbakenen van de inhoud van een begrip iets wat heel normaal is voor zijn leeftijd die ex een leerkracht van de basisschool is over het alge perimenteert gewoon meen niet opgeleid om het taalgedrag van een paulien 4 9 j is nog bezig met het afgrenzen van kind zo uitvoerig te onderzoeken hiervoor heeft de betekenis van woorden die heeft geen taalpro zij3 de hulp nodig van een logopedist of iemand blemen die op de hoogte is van taalontwikkeling en taal volwassene speel je wel eens met vriendinnetjes ontwikkelingsstoornissen maar diezelfde leer thuis kracht is meestal wel in staat om te beoordelen paulien ik heb geen vriendinnetjes alleen peter of een kind ernstig achterblijft bij of negatief af is mijn vriendinnetje wijkt van zijn leeftijdgenoten in taalontwikke volwassene peter is een jongen ling paulien ja volwassene dus hij is je vriendje ouders onderkennen niet altijd een taalprobleem paulien ja van hun kind ze passen zich van nature aan aan de communicatieve mogelijkheden van hun kind wanneer een leerkracht iets opmerkt ten aanzien ze spreken wanneer het kind zich normaal ont van het produktieve en of receptieve taalgebruik wikkelt in vormen die even boven het niveau van van een kind in verband met de inhoud de vorm het kind liggen maar over inhouden die het kind of het gebruik van taal dat sterk afwijkt van het aankan zo leert het kind op een natuurlijke ma taalgebruik van leeftijdgenoten constateert zij nier de taal in de interactie wanneer ouders een vaak dat er nog meer met het kind aan de hand kind hebben met taalproblemen passen ze zich is de taalontwikkeling is namelijk een onderdeel soms zo aan aan het niveau van het kind dat hen van de totale ontwikkeling van het kind en dient ontgaat dat het kind niet zo communiceert als ook als zodanig gestimuleerd te worden een leer zijn leeftijdgenoten leerkrachten in de laagste kracht kan de taalontwikkeling niet goed stimule klassen van de nieuwe basisschoo1 kunnen dan ren los van de cognitieve emotionele en sociale soms de eersten zijn die signaleren dat een kind ontwikkeling van een kind in de volgende para taalproblemen heeft ze kunnen bijvoorbeeld op grafen zullen we hier verder op ingaan merken dat een kin d nauwelijks praat gevolgen van taal p ro b lemen hoofdzakelijk een en tweewoorduitingen voo r ee n kind in de basi sschoo l produceert een voorbeeld vincent 4 6 j drukt zich de gevolgen van taalproblemen zijn in de basis hoofdzakelijk zo uit school niet voor alle kinderen hetzelfde de ernst tsss nat aank eje ja he ee aankle van de taalproblemen verschilt al per kind maar den huh ikke ook ja die jama zijn de eisen die een basisschool aan kinderen stelt pyjama zijn pyjama he wat zette nou verschillen ook rispens 1981 stelt dat proble zeer veel ongrammaticale zinnen uit waardoor men op school ontstaan in het interactieproces zijn boodschap niet overkomt tussen het kind en het onderwijs ten aanzien veelvuldig een andere betekenis aan alledaagse van taalproblemen van een kind geldt dit ook woorden toekent een kind met taalproblemen krijgt meer of min vaak niet goed begrijpt wat er aan klassikale der communicatieproblemen naarmate de school instructie gegeven wordt meer of minder in staat is aan te sluiten bij het zijn taal niet adequaat kan gebruiken in de in taalniveau van het kind teractie en er alleen voor zichzelf mee bezig in deze paragraaf willen wij de gevolgen schetsen 15 5 voor een kind dat op een basisschool zit waa r 34 men nog onvoldoende is toegerust voor zijn taal of een gekke zin dan kan hij het gevoel krijgen problemen omdat de eisen van een school ver buitengesloten te worden er niet bij te horen in schillen voor kinderen van diverse leeftijden ge de klas en buiten de klas spelen kleuters veel sa ven wij eerst de gevolgen weer voor een kleuter men ze hebben daarbij een manier van commu daarna voor een kind dat begint te lezen en ten niceren waarbij uit de situatie en de gebaren veel slott e voor een kind in de bovenbouw uiteraard al wel op te maken valt wat van iemand verwacht zijn dit generaliserende voorbeelden in werke wordt maar bij een gecompliceerder rollenspelle lijkheid worden de problemen voor een kind op tje zoals jij was de chauffeur van de vrachtauto de basisschool bepaald door zijn specifieke en jij ging stenen halen om een huis te bouwen mogelijkheden en begrenzingen enerzijds en de begrijpt het kind met taalproblemen soms echt mogelijkheden en begrenzingen van de school niet wat er van hem verwacht wordt wanneer hij anderzijds rispens 1981 in de richting van de vrachtauto geduwd wordt kan hij dat opvatten als het begin van een ruzie gevolgen voor een kleute r en terugvechten wanneer een jong kind taalproblemen heeft merkt het de gevolgen daarvan in de interactie een jong kind met taalproblemen merkt de gevol met andere kinderen in de klas en daarbuiten in gen daarvan ook in de informele interactie met de klas begrijpen de andere kinderen hem niet de leerkracht wanneer hij bijvoorbeeld iets be goed wanneer hij iets vertelt in de kring ze luis leefd heeft wat hem emotioneel erg bezighoudt teren daardoor niet naar hem en hij krijgt hele dan kan hij dat onvoldoende duidelijk maken aan maal geen reactie op zijn verhaal bovendien kun de leerkracht een verhaal over zijn weggelopen nen de andere kinderen een negatieve houding poesje dat na lang zoeken teruggevonden is wil aannemen wanneer hij iets wil gaan vertellen hij zoals alle jonge kinderen meteen bij het bin waardoor hem helemaal de moed ontzinkt en nenkomen aan de juf vertellen maar dat kost de wanneer ze hem uitlachen om een vreemd woord leerkracht erg veel tijd ze heeft haar ogen bij d e 35 groep die al binnen is haar oren bij het kind dat daarnaast benadrukt hij dat een voldoende taal over zijn poesje praat maar ze kan hem niet hele ontwikkeling een specifieke voorwaarde voor het maal volgen en wanneer ze probeert hem in de leren lezen is met name het fonologische kring zijn verhaal opnieuw te laten vertellen dan klank en het semantische betekenis aspect durft hij al niet meer van de taalontwikkeling zijn van belang het fo verder is het kind niet in staat om de leerkracht nologische aspect doet zich gelden met name bij precies duidelijk te maken waarom hij bij zoveel de auditieve discriminatie het semantische as ruzies betrokken is de leerkracht krijgt door dit pect komt naar voren bij de woorden en uit alles niet goed kijk op wat hem bezielt reageert drukkingen die de leerkracht gebruikt die te ma daardoor vaak niet adequaat en het kind voelt ken hebben met het systeem en de introductie zich emotioneel een beetje in de kou staan hij van het systeem bijvoorbeeld lijn regel rij zin voelt zich onbegrepen woord letter aanwijzen beginnen eindigen en bij de relatiewoorden die de leerkracht vanaf het in de klas tijdens de formele interactie met de allereerste begin van het leesonderwijs gebruikt leerkracht bij instructie merkt het jonge kind bijvoorbeeld bovenaan onderaan ervoor erach dat het niet goed begrijpt wat de leerkracht be ter laatste eerste bovendien moet het kind ver doelt hij wordt daar onzeker van probeert uit trouwd zijn met de gepresenteerde woorden en het gedrag van de andere kinderen af te leiden verhalen van de leesmethode wat de bedoeling is gaat steeds minder op de uit een voorbeeld van een kind met leesproblemen leg letten en neemt er niets meer van op tijdens ten gevolgde van taalproblemen is joost 7 4 j het uitvoeren van de onderwezen handelingen van wie in de vorige paragraaf reeds bijzonderhe gaat hij daardoor de verkeerde dingen doen van den ten aanzien van zijn taalontwikkeling ver een lesje over het mengen van kleuren om oranje meld zijn en paars te krijgen ontgaat hem bijvoorbeeld de joost kan door onvoldoende fonologische rijping essentie hij ziet andere kinderen verf mengen en niet goed auditief discrimineren verder slaagt hij hij kijkt goed naar hen hij maakt eerst oranje en er niet in om eenvoudige woorden waarvan hij daarna paars maar verft tenslotte paars over het de letters correct gespeld heeft tot een woord te oranje want hij wist niet wat het resultaat van al synthetiseren omdat de betekenis van de woor zijn inspanningen moest zijn de leerkracht ziet den hem niets zegt dat het kind de instructie en de opdracht niet be verder moet een kind met taalproblemen verban grepen heeft en had al opgemerkt dat hij niet op den in en tussen gelezen zinnen ontdekken die lette een negatieve waardering ligt dan voor de het zelf nog niet op die manier kan begrijpen en hand uitdrukken het begrijpen van de gelezen zinnen lukt dan niet bovendien zijn in de eerste lees samenvattend kunnen we zeggen dat een kleuter boekjes de verbanden in en tussen zinnen door met taalproblemen die in een school terecht dat er alleen technisch eenvoudige woorden in komt waar men nog onvoldoende is toegerust mogen staan vaak zeer impliciet van het taal voor zijn taalproblemen steeds grotere communi begrip van het kind wordt dan juist extra veel ge catieproblemen krijgt hij krijgt bij zijn taalpro vraagd het kind moet uit zichzelf allerlei verban blemen emotionele sociale en cognitieve proble den aanvullen die niet beschreven zijn een gefin men geerd voorbeelds kan dit wellicht verduidelijken joep is in de tuin gevolgen voor een kind dat begint te lezen brr brr brr wanneer een kind moet leren lezen op een mo joep is in huis ment dat zijn taal nog niet voldoende ontwikkeld dag moe is dan krijgt dit kind hoogstwaarschijnlijk lees joep is in de tuin en schrijfmoeilijkheden sixma 1973 stelt dat joep met de jas voldoende taalontwikkeling een leesvoorwaarde wanneer een kind nog moeite heeft met het be is sixma geeft aan dat een voldoende taalontwik grijpen en uitdrukken van causale relaties be keling een algemene voorwaarde is om zich te grijpt het niets van deze tekst kunnen handhaven in het onderwijs met name in een kind dat door zijn taalproblemen het leesni de relatie leerkracht kind en kind medeleerling veau van de klas helemaal niet heeft kunnen bij 36 houden lee rt in de tweede helft van een eerste samenvattend kunnen we zeggen dat een kind klas al niets meer bij op het gebied van lezen tij met taalproblemen dat terecht komt in een dens een traditionele klassikale leesles bij het in school die daar onvoldoende voor is toegerust dividueel lezen van een tekst komt hij onvoldoen steeds grotere communicatieproblemen krijgt die de uit de verschillende woorden om zinsverban ook emotioneel en sociaal geladen zijn en boven den te kunnen leggen wanneer een klasgenoot of dien nog leerproblemen in bijna alle vakken er de juf voorleest kan hij niet volgen waar ze zijn vaart ansink 1978 stelt van groot belang is en kan dus ook niet meelezen een kind met taal het dat men zich steeds weer goed realiseert dat problemen kan van deze lessen alteen profijt heb stoornissen in de taal op welk niveau dan ook ben voor zijn mondelinge taal wanneer de juf op den duur hun repercussies gaan hebben op de daar expliciet rekening mee houdt wanneer de globale intellectuele ontwikkeling van het kind juf de inhoud van de tekst eerst uitvoerig be wanneer er problemen zijn met het kennisnemen spreekt met aansluiting bij de ervaringen van de van in symbolen vervatte informatie treedt op kinderen dan is het mogelijk voor een kind om de langere of kortere duur toch een globalere er zijn voordeel mee te doen voor de groei van ontwikkelingsachterstand op 7 zijn mondelinge taal wanneer een school echter haar zorgbreedte wil vergroten door kindvolgend onderwijs te geven verder kan een kind met taalproblemen van zes a onderwijs dat belemmeringen bij kinderen opheft zeven jaar dezelfde communicatieproblemen krij en selectievrij is dan hoeft het kind zich niet als gen als een kleuter met taalproblemen het kind anders te gaan ervaren in zo n basisschool kan kan moeite hebben in het interacteren met ande het kind functioneren in een zinvol communica re kinderen en de leerkracht zoals sixma 1973 tief verband zodat hij zijn taal verder kan ont stelt het kind dat al deze problemen heeft wikkelen en kan uitgroeien tot een kind zonder wordt vaak te laag ingeschat door de leerkracht al te grote problemen ze beschouwt het kind als zwakbegaafd of be handelt het als een veel jonger kind doele n voor ee n ki n d me t ta al proble men in d e b asiss choo l gevolgen voor een kind in de bovenbou w een kind met taalproblemen kan wel leren lezen bij de bepaling van de doelen voor een kind met en schrijven maar het kost hem veel meer moeite taalproblemen baseren wij ons onder meer op de dan andere kinderen wanneer het kind zich al uitgangspunten van bloom en lahey 1978 van die moeite getroost heeft dan blijkt toch dat het ierland 1982a en versantvoo rt 1981 het kind in de bovenbouw ook nog problemen onder einddoel voor de hulp aan een kind met taalpro vindt het kind heeft nog moeite zich mondeling blemen houdt ons inziens het volgende in en of schriftelijk vlot uit te drukken in kringge 1 het kind heeft niet het gevoel dat het anders sprekken vertelt hij bijvoorbeeld weinig stelt en of minder is dan andere kinderen weinig vragen schrikt als hem iets gevraagd 2 het kind beheerst zijn taal zowel produktief wordt en probeert dan zo snel mogelijk van zijn als receptief op het niveau van zijn leeftijdge beurt af te komen bij schrijfopdrachten kan hij noten wat betreft de inhoud de vorm en het nog last hebben van allerlei moeilijkheden waar gebruik we hier niet verder op in zullen gaan omdat hier 3 het kind heeft ten gevolge van taalproblemen over voldoende literatuur in nederland versche in het verleden geen al te grote leerproblemen nen is hetzelfde geldt voor het lezen wanneer binnen andere vakgebieden het kind ernstige leesproblemen heeft krijgt het voordat dit einddoel bereikt wordt zijn ten aan in andere vakken moeite met informatieverwer zien van punt 2 een aantal tussendoelen noodza ving en verwerking het kind kan verder nog kelijk de taal van een kind dient namelijk zo g e moeite hebben met het begrijpen van instructie stimuleerd te worden dat het kind de normale waardoor het ook bij de andere vakken de gevol ontwikkeling volgt het niveau van de leeftijdge gen van de taalproblemen ervaart wanneer het noten kan enkele fasen verwijderd zijn van het ni kind in de bovenbouw een opeenstapeling van veau van het kind met taalproblemen de tussen leerproblemen ervaart bij bijna alle vakken kan liggende fasen vormen dan de tussendoelen ken het helemaal vastlopen nis van de normale taalontwikkeling is nodig om 37 deze tussendoelen voor de inhoud de vorm en hoefte aan dat er naar hem wordt geluisterd en het gebruik van taal te kunnen bepalen dat hij wordt begrepen en het kind wil begrijpen hoe een basisschoolteam kan bijdragen aan het wat er tegen hem wordt gezegd wanneer het bereiken van deze tussendoelen en het einddoel kind succes ervaart is het gemotiveerd om zich zullen we in de volgende paragraaf uitwerken verder te ontwikkelen en heeft het een kans om het einddoel te bereiken m oge l ijkheden van een b asisschoolteam we zullen nu achtereenvolgens verschillende si voor hu l p aan ki n de re n me t taalp robl e m e n tuaties schetsen waarin het kind participeert en daarbij telkens met voorbeelden aangeven hoe in wanneer een school een kind met taalproblemen die situatie succesvolle communicatie kan wor wil helpen is dat een besluit dat het hele team den nagestreefd betreft het kind is meestal niet in een jaar in alle opzichten op het niveau van zijn leeftijdgenoten dialoog van een leerkrachten een kind met en de hulpverlening kan daarom niet beperkt blij taalproblemen ven tot een klas van de school hieronder geven in de dialoog heeft de leerkracht de meeste gele we aan welke mogelijkheden een individuele leer genheid om het kind te helpen daarom wordt dit kracht heeft in de klas en welke mogelijkheden het uitvoerigst behandeld het hele schoolteam heeft in de dialoog van het kind en de leerkracht is het van belang dat de leerkracht aansluit bij de mogelijkheden van een leerkracht in de klas inhoud die het kind zelf aandraagt wanneer een leerkracht heeft vastgesteld dat een een voorbeeld loekie 4 2 j die nauwelijks kind waarschijnlijk taalproblemen heeft en een praat speelt al een half uur in een zogenaamd nader onderzoek heeft aangevraagd bij een logo huis dan ontdekt ze de telefoon en zegt hallo pedist of iemand die op de hoogte is van taalont hallo de juf reageert met wat is dat en wan wikkeling en taalontwikkelingsstoornissen dan neer ze geen antwoord krijgt zegt ze dat is de zou het ideaal zijn wanneer de leerkracht na het telefoon zeg me maar na de telefoon onderzoek geinformeerd was over het kind reageert hier niet op want de juf gaat de taalvaardigheid van het kind de dingen die niet in op de inhoud ze is bezig met woordjes het kind al kan met zijn taal aanleren de leerkracht streeft succesvolle com de taalproblemen van het kind de dingen die municatie na als ze doet alsof ze aan de andere het kind nog niet kan met zijn taal en die je kant van de lijn zit verwacht bij zijn leeftijd wanneer het kind een bepaalde inhoud in een de verhouding tussen de taalontwikkeling en gebrekkige vorm uitdrukt is het leerzaam voor de overige ontwikkeling van het kind het kind om die uiting gecorrigeerd te herhalen de fasen in de normale taalverwerving met be en onmiddellijk daarna een reactie te geven dit trekking tot inhoud vorm en gebruik die als is de zogenaamde vangmethode van van uden tussendoelen kunnen gelden voor dit kind 1973 de leerkracht kan er het beste naar stre wanneer de leerkracht al deze informatie heeft is ven dit zo natuurlijk mogelijk te doen een voorwaarde aanwezig om het kind optimaal een voorbeeld luuk 5 10j praatte nauwelijks te begeleiden daarnaast is een optimale begelei toen hij op de kleuterschool kwam hij begeleidt ding onder meer afhankelijk van de mate waarin zijn handelingen nu voortdurend met taal maar de leerkracht kan inspelen op verschillen tussen spreekt nog niet op het niveau van een vijfjarige kinderen van de mate waarin de groep zelfstan luuk speelt terwijl hij van een kar op de grond dig kan werken en van de omgangssfeer die er in springt en weer in de kar klimt dat hij uit een een school en een klas heerst indien slechts een boot in het water springt en weer in de boot gedeelte van de informatie aanwezig is kan de klimt hij zegt daarbij inne water inne boot leerkracht het kind toch wel helpen wanneer ze inne water inne boot de leerkracht past de steeds het einddoel voor ogen houdt en voortdu vangmethode toe en geeft de eerste uiting van het rend streeft naar succesvolle communicatie suc kind terug als ja jij springt in het water en cesvolle communicatie is volgens van ierland reageert met 0 je wordt nat de tweede uiting kleefstra e a 1983 de beste motivatie voor een breidt ze uit tot ja jij klimt in de boot en ze kind met taalproblemen het kind heeft er be geeft een reactie in de trant van nou ga je va 38 ren het geven van een reactie is heel belangrijk me r jan geeft jullie een stok n de taalles zegt voor de communicatie die reactie mag daarom ze erik geef jij een boek aan jan en in de re ook niet stereotype worden de derde uiting geeft kenles vraag die som maar aan je buurman ze op dezelfde manier terug als de eerste maar de de rust waarmee de leerkracht tot het kind reactie is anders zwemmen luuk spreekt en het geduld waarmee ze naar hem luis terwijl de leerkracht wat de inhoud betreft te rt zijn tenslo tte belangrijke factoren wanneer aansluit bij het kind is het raadzaam om wat de het kind niet gespannen wordt tijdens het con vorm betreft steeds iets boven het niveau van het tact met de leerkracht maar voelt dat er tijd voor kind zitten de leerkracht kan het beste korte hem is en aandacht dan zal hij steeds succesvol grammaticale zinnen gebruiken en daarin de be ler worden in de communicatie langrijkste woorden benadrukken maar niet te onnatuurlijk dialoog van een kind met taalproblemen en een voorbeeld tegen luuk 5 10 j zegt de leer een ander kind kracht telkens jr klimtin de boot doorde in in de dialogen tussen kinderen onderling kan het tonatie trekt ze de aandacht van het kind waar voorkomen dat een kind met taalproblemen iets door hij de belangrijkste elementen in een zin niet begrijpt of verkeerd begrepen wordt d e leer kan ontdekken hij zegt tenslotte in het spel kracht kan door een ontspannen sfeer in de klas klim inne boot dit is succesvolle communica waarin alle kinderen als individu tot hun recht tie komen misverstanden tussen kinderen niet te de leerkracht kan beter niet streven naar in de hoog op laten lopen ze kan kinderen leren in boot en inhei water als vrije uitingen van het een rustige sfeer te overleggen en om verduidelij kind voordat het kind een werkwoord bij een ac king te vragen wanneer ze iets niet begrijpen ook tiviteit kan uitdrukken en aan kan geven wie die aan elkaar het is erg belangrijk dat ook het kind activiteit verricht in de normale taalontwikke met taalproblemen dit leert zowel voor zijn taal ling gaan zinnetjes als in boot klim in en jij in ontwikkeling als voor het later leren begrijpen boot vooraf aan ik klim in de boot het is erg van zakelijke teksten hennephof 1971 bena belangrijk voor een kind met taalproblemen om drukt voor het onderwijs op de middelbare de normale ontwikkelingsvolgorde aan te hou school dat oefening in het tweegesprek vooraf den reeksen zelfstandige naamwoorden met lid moet gaan aan het gesprek tussen meer perso woorden aanleren aan de hand van plaatjes is nen voor de basisschool geldt dit zeker ook daarom ook minder zinvol de betekenis die een bol 1982 benadrukt hoe de dialoog voorafgaat kind zo aan een woord gaat hechten is veel te aan de gesproken monoloog en de geschreven eng alleen concrete zelfstandige naamwoorden monoloog d i zakelijke tekst hij maakt duide kunnen zo worden aangeleerd relaties tussen ob lijk dat kinderen eerst in een dialoog gemeen jecten worden niet duidelijk en relaties tussen schappelijk onderzoek moeten oefenen om later handelingen objecten en handelende personen in een zakelijke tekst de communicatieve drie worden ook niet duidelijk wanneer de leerkracht hoek te kunnen herkennen 1 0 de natuurlijke activiteit van een kind begeleidt met eenvoudige taal dan zal ze meer succes boe groepsgesprek onder leiding van de leerkracht ken bij wereldverkennend onderwijs kunnen communcatie is het eenvoudigst voor een groepswerk en groepsgesprekken een belangrijke kind in een natuurlijke situatie wanneer het han rol vervullen in deze groepsgesprekken kan het delen begeleid wordt met taal is het voor het kind verbanden leren zien die het nog niet kende kind niet zo moeilijk om te begrijpen waar die en het kan woorden leren voor nieuwe begrippen taal naar verwijst wanneer de kinderen de kans krijgen om binnen een voorbeeld de leerkracht weet dat jan 11 9 dit wereldverkennend onderwijs veel zelf te erva j nog geen meewerkende voorwerpen gebruikt in ren dan hoeft de leerkracht niet bang te zijn zijn spontane taal ze probeert in iedere situatie voor loos verbalisme van het kind met taalproble die zich daarvoor leent meewerkende voorwerpen men het kind ontwikkelt door het ervaringsleven in een eenvoudige zin te gebruiken in de gymles concepten en in het groepsgesprek leert het daar zegt ze jan geef jij een stok aan alle kinderen de woorden voor en terwijl hij dat doet begeleidt ze zijn handelen een voorbeeld dirk 11 11 j is niet in staat om 39 exact uit te drukken hoe de weg van school naar mogelijkheden van een schoolteam huis is of hij er een half uur of vijf minuten over het hele schoolteam kan zich als het zich ver fietst maar hij kan wel een precieze tekening ma groting van de zorgbreedte ten doel stelt verant ken van een sluis die hij gezien heeft wanneer de woordelijk voelen voor het voorkomen van al te leerkracht dirk stimuleert om eerst een tekening grote leerproblemen punt van bespreking in het van iets te maken en er daarna in de groep over te team moet dan zeker worden het tijdstip waarop vertellen aan de hand van die tekening dan kan een kind moet leren lezen wanneer een team dirk zich exacter leren uitdrukken na overleg met deskundigen ertoe besluit om het groepsgesprek biedt de leerkracht de mo een kind met taalproblemen niet te verplichten gelijkheidbij uitstek om kinderen te leren samen om met zes jaar te leren lezen heeft dat conse werken en overleggen de leerkracht kan de kin quenties gedurende de tijd dat het leren lezen deren laten zien welk gebruik ze van hun taal wordt uitgesteld moet het kind optimaal gestimu kunnen maken om succesvol met elkaar te kun leerd worden om in taalvaardigheid te groeien nen communiceren in het eerste artikel over want alleen een verlengde kleuterschoolperiode zorgbreedte geeft haanen thijs 1982 uitvoerig garandeert geen voldoende taalontwikkeling na aan hoe op haar school de kring onder meer zo een jaar het is dan ook zeer de vraag of het kind functioneert ten gunste van een prettig leefkli niet bij zijn groep leeftijdgenoten moet blijven maat horen wanneer zijn overige ontwikkeling niet de leerkracht kan een kind met taalproblemen te sterk afwijkt en een latere kans moet krijgen dat niet of nauwelijks durft te praten omdat het om te leren lezen dit is een belangrijke conse al beseft dat het zich niet zo goed kan uitdruk quentie het betekent dat wanneer kinderen ken juist in een groepsgesprek stimuleren de meerdere malen de kans krijgen om te beginnen leerkracht heeft de mogelijkheid door niet verba met leren lezen leerkrachten in staat moeten zijn le reacties van het kind te beschouwen als vol om te differentieren ons lijkt echter ondanks waardig meedoen wanneer het kind bijvoorbeeld deze consequenties dat het ideaal voor de nieu opveert wanneer er in de groep over voetballen we basisschool zou kunnen worden tussen vijf wordt gepraat dan kan ze hem erbij betrekken en acht jaar krijgen kinderen een aantal malen door een eenvoudige ja nee vraag houd jij van de gelegenheid om te beginnen met leren lezen voetballen vincent het kind kan aanvankelijk een kind met taalproblemen zou dan niet hoeven op dit soort vragen reageren door alleen maar te te worden geconfronteerd met systematisch lees knikken later kan hij ja gaan zeggen en nog la en schrijfonderwijs voordat het mondeling taalge ter iets over voetballen gaan vertellen wanneer bruik op het niveau is van zijn leeftijdgenoten de leerkracht consequent niet verbale reacties van een ander punt van bespreking wanneer een heel het kind beloont met aandacht zal het kind ge schoolteam zich verantwoordelijk voelt voor het leidelijk aan mee durven te praten en ervaren dat niet ontstaan van al te grote leerproblemen is de hij succesvol kan communiceren bereidheid van de afzonderlijke leerkrachten om zich intensief te verdiepen in de problemen van instructie het kind wanneer het in hun klas komt te zitten het kind met taalproblemen mag niet onzeker het team kan zich gezamenlijk afvragen bij welke zijn over het feit of het moet gaan handelen ook vakgebieden het kind extra ondersteuning nodig wanneer het iets niet volledig begrepen heeft de zal hebben en hoe die hulp het best gegeven kan leerkracht kan in principe een afspraak maken worden dat het kind na afloop van de instructie aan haar alle klasseleerkrachten kunnen zich op de vraagt wat het niet begrijpt of ze kan afspreken hoogte stellen van de actuele problemen van het dat het navraag doet bij een ander kind op die kind om tijdens speelplaatssurveillances en bui manier hoeven er geen al te grote problemen te tenschoolse activiteiten het kind zo adequaat mo ontstaan in andere vakken gelijk te benaderen de leerkracht kan ernaar streven het kind zo vakleerkrachten die onderwijs geven in een min mogelijk te frustreren tijdens de instructie klas waarin een kind met taalproblemen zit kun door niet te moeilijke taal te gebruiken de band nen trachten op de hoogte te zijn van de moge opname van een instructieles kan de leerkracht lijkheden en beperkingen van het kind en kunnen inzicht verschaffen in haar eigen taalgebruik proberen zoveel mogelijk aan te sluiten bij de be 40 nadering van de klasseleerkracht vaardigheden nodig deze nemen toe in de loop van de tijd dat men zich intensief in de proble wanneer een schoolteam een kind met taalpro men van het kind verdiept dit artikel heeft al blemen wil helpen heeft dat team veel kennis e n leen een aanzet willen geven tot zo n verdieping n oten ding tot de normale taalverwerving alleen op die ba taalproblemen zoals in dit a rt ikel bedoeld hebben sis valt een optimale begeleiding te bieden niets te maken met de notie taalarmoede of taal 9 hennephof 1971 p 64 65 achterstand zoals die gehanteerd worden binnen de 1 0 bol 1982 p 73 83 taalcompensatieprogramma s wij sluiten ons aan bij 11 haanen thijs 1982 p 8 9 de opvatting van van ierland 1982b een kind kan alleen een taalontwikkelingsstoornis hebben ten op zichte van het dia of sociolect de streeftaal van het l iteratuu r kind maar nooit ten opzichte van een taalvarieteit die het kind niet als eerste taal aan het verwe rven is ansink b j j neuropedagogiek neuro logische facetten bij de voorbeelden in dit a rt ikel zijn de namen van van de orthopedagogiek meppel boom 1978 de kinderen veranderd bioom l m lahey language development and we duiden de leerkracht aan met zij en het kind language disorders new york enz j wiley and sons met taalp roblemen met hij maar onze beschrijving 197 8 geldt zowel voor mannelijke als vrouwelijke leer bol e leerpsychologie een onderwijs eerpsycho o krachten en zowel voor meisjes als voor jongens gischeanalyse van begrijpend lezen groningen wolters met leerkrachten in de laagste klassen van de nieuwe noordhoff 1982 basisschool bedoelen we de leerkrachten die momen haanen thijs m wat doen we met moeilijke kinderen teel nog in het kleuteronderwijs werken op school in moer 1982 6 p 4 1 3 vergelijk deze opsomming met die van bioom en hennephof k mondig taalgebruik in moer 1971 3 lahey 1978 p 290 a language disorder as p 63 7 2 defined in these terms is often identified by persons ierland m van onderkenning en opvang van kinderen who encounter the child interacting in mant situa met taalontwikkelingsstoornissen enkele knelpunten tions that bemand talking and understanding the in logopedie en foniarrie 1982 a p 91 103 different behaviors that might be noticed are varied ierland m van normen normering en taalontwikke and include little or no talking li tt le or no under lingsstoornissen in interdisciplinair tijdschrift voor standing of instructions any unusual usa of words or taal en tekstwetenschap 1982 b p 199 21 2 phrases or grammatica mistakes in centences that ierland m van k kleefstra e a taaltherapie voor kin interfere with communication deren een analyse van negen taalprogramma s publika we hebben gekozen voor een gefingeerd voorbeeld tie van het instituut voor algemene taalwetenschap nr omdat een voor het overige goede methode voor aan 38 universiteit van amsterdam 198 3 vankelijk lezen dit soo rt teksten kan bevatten en inleiding op de serie over zorgbreedte in moer 1982 6 daarmee in disc re diet wordt gebracht als je het voor p 2 3 beeld daar uit haalt rispens j kinderen die speciale hulp nodig hebben in informatie over lees en schrijfmoeilijkheden en de rispens j red hulpverlening in de basisschool de behandeling daarv an is onder meer te vinden in opvang van kinderen met problemen in de eigen klas dumont j j leerstoornissen deel 1 en ii rotter groningen wolte rs noordhoff 1981 p 24 4 3 dam lemniscaat 197 6 sixma j leesvoorwaarden een onderwijskundige bij swinnen k i celis het kind met leesmoeilijkhe drage roteen meer continue begeleiding van het kind bij den meerhout infoboek 197 5 zijn leren lezen in de nederlandse schoolsituatie gronin vliegenthart w e op gespannen voet groningen gen wolters noordhoff 197 3 wolters noordhoff 1964 uden a van taalverwerving door taalarme kinderen ansink 1978 p 172 beknopte psycholinguistiek als inleiding op een reflecte vergelijk deze opsomming met het toekomstbeeld rende methode van taalverwerv ing door gehoorgestoorde dat van ierland 1982a wenselijk acht en taalarme kinderen een leerboek met probleemstellin 1 4 vooral diegenen die daadwerkelijk het kind gaan gen ro tt erdam universitaire pers 197 3 begeleiden moeten nauwkeurig op de hoogte zijn van versantvoo rt j speciale leerhulp in de klas in ris de taalvaardigheid en de taalproblemen van het kind pens j red hulpverlening in de basisschool de op met een taalontwikkelingsstoornis in verhouding tot vang van kinderen met problemen in de eigen klas g ro de overige ontwikkeling van het kind en in verhou ningen wolters noordhoff 1981 p 73 90 41