Kretologietijd

m u s n v i kretologietijd marc stevens ik dacht er opnieuw aan toen ik de humo van enkele weken geleden las in een apart vakje bij een artikel over programma s van ons aller vtm fenomeen paul jambers stelde de redactie van humo een instrument voor dat de lezer moest toe laten om zelf van die specifieke titels voor nieuwe jambersreportages te bedenken deze onderwerpengenerator werkt snel en is bijzonder vriendelijk in het gebruik de lezer moet enkel een toevallig adjectief uit de eerste kolom nemen dat combineren met om het even welk substantief uit de tweede kolom en daar tot slot nog een ver klarende bijzin uit de derde kolom aan toevoegen en klaar is de titel generator 1 huisvrouwen die vroeger nog in de hitparade hebben mpotente vrijgezellen gestaan gelovige leden van het die door hun vrienden en familie wer koningshuis den verstoten gescheiden soapacteurs die over paranormale gaven zeggen te veroordeelde beschikken zwaarlijvige ex priesters die zich van de ene dag op de andere bij hoogbegaafde fitness fanaten een circus hebben aangesloten topless travestieten die zich intensief voorbereiden op de pedofiele prostitues olympische spelen bejaarde dwergen die alle afleveringen van familie op werkloze gangsterliefjes video hebben bewaard die samen op de lotto spelen die het in het bankwezen hebben gemaakt die een spectaculaire bekentenis wensen af te leggen die maar tot hun 14 jaar naar school zijn geweest nov dec 1998 nummer 2 28e jaargang i n7 ki v hiermee maak je titels voor reportages die mist en gonsgeneratoren je zelf niet voor mogelijk hield en tegen een tempo dat jambers nooit zou kunnen vol dit speeltje uit humo deed me terugdenken gen in ieder geval leuk genoeg om in de aan het leuke taalboek van ludo beheydt klas ook eens te spelen de oefeningen die e a 1978 taal v aardig bedoeld als taalbe je hieraan kan koppelen zijn legio schouwelijk schoolboek voor de hogere jaren van het secundair onderwijs en nogal in trek leerlingen laten bedenken waarover het in het begin van de jaren 80 maar nooit her programma zou kunnen gaan uitgegeven in hoofdstuk 10 van dit boekje hen laten uitleggen waarop jambers gaan de auteurs in op vormen van taalmani zou moeten letten om het programma pulatie en uiteraard komen zij ook terecht bij zijn typische trekjes te geven bluftaal en wazig taalgebruik daarbij geven eventueel een interview uit het pro zij een tweetal voorbeelden van wat zij kreto gramma voorbereiden en spelen logiemixers noemen deze mixers zijn op de kolommen in deze lijst uitbreiden hetzelfde principe gebaseerd als de pro enzovoort grammamachine van hierboven we tonen ze u hieronder even mistgenerator 2 is meer bedoeld voor managers generator 3 voor mensen die volgens beheydt e a mee moe ten in welzijnskringen generator 2 geintegreerde organisatorische modelontwikkeling systematische ontwikkeling van gedragsalternatieven functionele benadering van managementstechnieken multidisciplinaire technologische organisatievorm normatieve relationele spanningsvelden sociaal psychologische coordinatie van machtsaspecten dynamische bureaucratische informatiesystemen geobjectiveerde prognose van communicatiemethoden structurele conservatieve strategiebepaling begeleiding van veranderingsprocessen 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 generator 3 creatief omvattend aanreiken een stuk je vervullend duiden synthetisch sociaal omvatten existentieel vermenselijkend invoelen lichamelijk wezenlijk verwerken geestelijk groepsmatig anders zijn spiritueel natuurlijk jezelf zijn religieus binnenwerelds naar de ander gaan dynamisch innerlijk verwerkelijken kritisch vermaatschappelijken materiaal genoeg om leerlingen even mee te niet dat ik met betrekking tot deze lijstjes laten experimenteren of wie weet een korte exhaustiviteit in de opsomming wil nastre inleiding mee te laten declameren voor een ven maar ook a j vervoorn 1977 presen of ander congres van een wat wazig teert in zijn humoristische boekje kleine genootschap aan de leerlingen ook om te grammatica van de waanzin een tweetal proberen zo n lijst te situeren welk soort wat hij dan gonsgeneratoren noemt zodat persoon maakt er gebruik van de termen uit eenieder die wat exclusivistisch taalgedrag een van beide generatoren aan de dag wil leggen niet op zijn honger moet blijven zitten hieronder toch nog maar even deze leuke lijstjes generator 4 voor het woorden constructief expansie postulaat destructief articulatie relict creatief anti autoriteits concept recessief sensibiliserings surrogaat conformistisch distributie product illegitiem stabiliserings correlaat steriel nostalgie argument progressief frustratie dirigisme dialectisch consoliderings probleem non conformistisch capaciteits vacuum nov dec 1998 nummer 2 28e jaargang z nc tuc aey generator 5 voor de woorden functionele inflatie hardware emancipatorische coalitie structuur cumulatieve educatie fase permanente organisatie problematiek institutionele management sector synchrone actie consumptie ambivalente interpretatie projectie intentionele modificatie flexibiliteit geconcentreerde infiltratie programmering gekwalificeerde fluctuatie optie u ziet het woordinflatie is nooit ver weg mixer voor de bespreking woord uit de eerste kolom bijvoeglijke van een kunstwerk naamwoorden en u verbindt dat met een toevallig woord uit de tweede kolom en een de derde keer dat ik tot dit leuke kolomme uit de derde kolom vormen een samenge tjesspel werd verleid was naar aanleiding steld substantief die constructie of enkele van het lezen van enkele kunstkritieken het daarvan gebruikt u in een zin als de schra viel me op dat in de brochure die ik doorbla gende gezagsagressiviteit van dit kunstwerk derde ongelooflijke onzin te lezen viel het manifesteert zich via typologische beginsel ging hier om besprekingen van schilderijen restricties u kan in kunstenaarsmiddens beeldhouwwerken en allerlei objecten de voortaan niet meer afgaan uitleg van de onderlegde critici bracht me geen halve stap verder in de richting van nog even onderstaande lijstjes uit het hoofd een zinvolle interpretatie maar toch slaag studeren voor de gemakkelijkheid klasseer den ze er allemaal in om tussen de twee en den we ze alfabetisch en u bent goed op vier bladzijden over een object vol te schrij weg om een groot windbluffer te worden ven de wind die zij veroorzaakten heb ik die veel respect afdwingt omwille van zijn trachten bloot te leggen met onderstaande niet zo evidente verwoordingsmechanis mixer voor de bespreking van een kunst men overigens wanneer u voor een nieu werk we combinatie het bijwoord deels gebruikt dan kan uw interventie gewoonweg niet deze tabel helpt u bij het bouwen van een meer stuk heeft u het namelijk niet bij het goed in het oor liggende constructie om rechte eind dan is dat slechts ten dele kunstwerken of kunstige uitingen en andere voor het andere deel van deels zit u nog evocaties mee te karakteriseren de werk steeds in een zetel en dat is toch deels wat wijze blijft dezelfde om een interessante telt ondanks de bedrieglijke betekeniscom term te construeren neemt u een toevallig ponent van het opzet 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 zou u er niet langzaamaan over beginnen generator bij de hand hebt is het voorberei nadenken om vernissages in te leiden den ervan niet eens zo moeilijk meer gelooft u ons maar wanneer u een gons generator 6 bedrieglijke beginsel afbakening collectieve betekenis agressiviteit conceptuele bewustzijns component draconische dubbelzinnigheids confrontatie dragende duidings context eenduidige eliminerings dialoog elementaire exploratie dynamiek existentiele functionaliteits extrapolatie fundamentele gezags formule ri ng gecontamineerde inertie geladenheid gedreven inhouds interventie horizontale krachts innovatie illusoire kwalificatie koppeling innerlijke materialisatie kracht kritische oppervlaks mogelijkheden materieel relationele referentie mythe neogothische reflectie notatie ogenblikkelijke verbeeldings opstelling ogenschijnlijke veroverings parameter ondoorgrondelijke verwoordings premisse onmiskenbare problematiek permanente ready made prototypische restrictie ruimtelijke schaalvergroting samenhangende sculptuur schragende specificiteit situationele strategie symbolistische vari eteit traditionele verlener typologische verruiming universele verwantschap voorwaardelijke vormelijkheid 4y n f nov dec 1998 nummer 2 28 8 jaargang bij deze behoorlijk uit de kluiten gewassen gietaal de amerikaanse tegenhangers van generator die natuurlijk nog twintig kilometer modewoord en gonsgenerator zijn respec langer kan worden nog dit de derde kolom tievelijk buzzword en buzz phrase projector is gevuld met de woorden mannelijk of vrou van het net heb ik tientallen engelstalige lijs welijk uiteraard kan eenzelfde lijst worden ten gehaald met modewoorden uit allerhan aangelegd voor onzijdige woorden het bij de domeinen ik ben ondertussen zelfs lid voeglijk naamwoord eerste kolom verliest geworden van een vereniging die deze vorm dan wel zijn verbuigings e mogelijkheden zijn van woordinflatie op de voet volgt op hier paneel mechanisme statement ver internet kan je ook buzzword bingo s vin band genie draagvlak hoogtepunt steun den dat zijn kaarten met modewoorden in punt speerpunt speervlak kader realisme een raster bedoeling is dat je tijdens een of paradigma ritueel en vocabularium enfin u andere vergadering modewoorden die ter ziet maar waar het u allemaal brengt maar plekke gebruikt worden op je kaart aan een schragende referentiedynamiek behoort kruist verzamel je vijf woorden op een rij zeker tot uw nieuwe en ondoorgrondelijke roep je bingo uiteraard een spel om niet duidingsschaalvergroting alleen te spelen enkele startadressen zijn voor u wellicht interessant tot slot mocht u in uw zinnen nood hebben aan enkele typologisch verantwoorde werk buzzwordbingo com woorden om een prototypische materialisa pass wayne edui twk tienotatie te kunnen waarmaken dan heb buzzgenl html ben wij voor u nog volgende suggesties van progress demon co uk de chef vormen fixeren behoeven onder fun buzzword bingo html zoeken evoceren voor de gek houden ver zensys co uk home page storen aan het wankelen brengen belich jeff ellis buzz htm ten uitnodigen tot uitdeinen liefst in zoveel mogelijk richtingen het loskomen van zich de laatste referentie vond ik in de krant onderwerpen aan overnemen zich mani de morgen van donderdag 2 juli 1998 bij festeren impliceren zich presenteren cree een interessant artikel met als titel ren vervagen installeren dit zijn allemaal hoe groter de woorden hoe idioter de verba waar de windbluffer een flink eind mee sprekers en die titel laat ik maar voor zich komt we wensen u succes met het existen spreken tiele inertiemechanisme van uw carriere enkele lesideeen buzzword bingo deze generatoren lijken me leuke taalbe een afsluitend uitstapje in het wereldje van schouwelijke instappen om in de klas een de kretologietaal kan je van thuis uit opzet levend beeld te scheppen van de taal die ten wie een internet surf tochtje maakt typisch is voor bepaalde groepen en hoeft niet op zijn honger te blijven zitten in bepaalde omgevingen onderzoek van een heleboel meestal engelstalige sites registers graag voeg ik er nog enkele les wordt ook aandacht besteed aan kretolo ideeen aan toe 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 idee 1 bestaan indien niet moeten leerlingen zelf maar even aan het vertalen slaan we laten de leerlingen deze mixers aanvul len en uitbreiden bijvoorbeeld met taalge boekjes waarin ze terecht kunnen bestaan bruik dat nog wat typischer is voor onze tijd er ook in voldoende hoeveelheden het leerlingen mogen hierbij bronnen raadple woordenboek van marc de coster presen gen wellicht ook op internet zoeken teer ik wat verder andere werkjes zet ik hier wanneer ze engelse woorden op het spoor nog even op een rijtje ik laat u telkens ook komen moeten ze nagaan of er ook even van de inhoud proeven door de biblio nederlandse equivalenten van dat woord grafische gegevens kort te annoteren woordenboeken frank jansen roza hubert 1995 nieuwlands de jongste taalaanwinsten de auteurs proberen de belangrijkste en opvallendste taalaanwinsten van de laatste jaren in hun woordenboekje bijeen te brengen telkens geven ze de bete kenis van het woord en een citaat waarin ze het aantroffen uiteraard komen er ook modewoorden in deze lijst voor marnix marjan van lichtenvoorde 1993 nieuwe woorden van de jaren negen tig yuppentaal jongerentaal en ander blits jargon dit woordenboekje rubriceert meer dan het voorgaande allerhande modewoor den en woorden die binnen jongerentaal nieuwe betekenissen gekregen hebben er gaat meer aandacht naar informeel taalgebruik jan kuitenbrouwer 1996 hedenlands klein lexicon van het gaande en komende taaljaar dit is ook weer een woordenboek met min of meer dezelfde bedoelingen als de voorgaande toch vind je niet veel overlap tussen de boekjes onderling kuitenbrouwer geeft bovendien veel meer uitleg bij zijn lemma s hij probeert nu en dan op een humoristische manier de veranderingen binnen onze taal te dui den driek van wissen 1996 een doorn in mijn oog en een doorn in mijn oor een therapie voor taalangst de auteur is in dit boekje op kruistocht tegen taalverloedering hij trekt ten strij de tegen modewoorden zoals incontinentieadviseuse eufemismen zoals belastingtechnisch en de verzakelijking van taal het boek is een verzameling van radiocolumns en andere voordrachten nov dec 1998 nummer 2 28 e jaargang 4 q t s a x t a x a x cet a ti th c i x hans auer 1995 zeg nooit doei het foute woordenboek van de nederlandse taal in dit woordenboek zijn enkel woorden opgenomen die onze taal lelijker maken het gaat om woorden die de auteur haalde bij politici ambtenaren en jongeren idee 2 idee 4 we onderzoeken met de leerlingen in welke we kunnen ons onderzoek ook beperken tot domeinen van de maatschappij nog erg een van de hierboven genoemde domeinen specifiek taalgebruik en zelfs jargon wordt wellicht is het dan zinvol om meer machina gehanteerd een groepje leerlingen onder ties in het taalgebruik bloot te leggen naast zoekt dan zo n domein door dat taaltje te het gebruikmaken van mistige constructies observeren erover te lezen en een en ander via moeilijke woorden zien we bijvoorbeeld te noteren naast het opstellen van een politici nog heel wat andere kunstjes uitvoe typering kan die groep ook een mixer in ren met woorden eufemismen zijn bijvoor elkaar steken beeld in het politieks een uitverkoren vorm om een moeilijke boodschap te verkopen groepen met een specifiek taalgebruik zijn daanaast maken politici ook frequent er in voldoende mate te onderscheiden gebruik van een niet steeds even duidelijke dokters psychologen politici journalisten beeldspraak ze vervormen de realiteit via reclamemakers voetballers wielrenners hun beelden zo dat ze voor de massa aan aan de microfoon al dan niet pratend over vaardbaar wordt een taalbeschouwelijke doping jongeren en zeker ook dan zijn werk daar hierop ingaat is taalmaskerade we meteen terug bij een taalgebruik dat de van erik van der spek 1993 leerlingen kennen vanuit hun schoolboek nederlands de literaire criticus uit enkele er zijn al heel wat lichtjes vulgariserende wer inleidingen van dw b moet volgens mij ken geschreven over moeilijk taalgebruik materiaal genoeg te halen zijn om een tien een referentie op dit vlak blijft het tal van deze kretologiemixers in elkaar te woordenboek van jargon en slang van marc steken datzelfde geldt voor de omzend de coster 1992 per gebied 18 in totaal brieven van onze heer minister een paar heeft de coster een inventaris gemaakt van van die brieven en enkele onderwijspolitieke veel gebruikte jargonwoorden de auteur publicaties volstaan om een volwaardige heeft zijn huiswerk met veel overtuiging generator het daglicht te doen zien gemaakt want dit is een heerlijk en heel rijk woordenboek om in te grasduinen of leerlin gen opzoekwerk in te laten verrichten idee 3 maar ook meer specifieke werken kunnen we bekijken een video met een interview de machinaties achter hol woordgebruik tussen een journalist en een minister we blootleggen in duurwoorderij geheimtaal noteren zoveel mogelijk wazig taalgebruik ontmaskert ivan wolffers 1982 het daarna wordt de band in fragmenten afge medisch taalgebruik het boek is al wel 18 speeld en worden opvallende momenten jaar oud maar ondertussen lijkt er niet eens besproken veel veranderd in hoofdstuk 4 geeft de 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 auteur voorbeelden van het magische taal hoofdstuk 7 geeft wolffers voorbeelden van spel waarvan mensen in de medische terminologievervuiling door de farmaceuti wereld zich bedienen om patienten het sche industrie een citaat hoofd te bieden en zelfs te onderwerpen in de naamgeving rond de tranquillizers 1 is nog bloemrijker 1 de teksten van bijsluiters en reclameadvertenties voor geneesmiddelen ms lijken met opzet vaag gesteld zodat vele klachten erin herkend kunnen worden door voorschrijvende art sen anxiolytisch vegetatief regulerend reactivering van patienten met een psy chovegetatief syndroom lost disharmonierende basisgewaarwordingen op door s wordt het harmonisch evenwicht tussen soma en psyche hersteld het is daarom van therapeutische waarde bij alle vegetatieve verschijningsvormen van functionele en emotionele stoornissen gekenmerkt door een genuanceerde bescherming tegen psychische stress invloeden en vermindering van emotionele stress reacties waarbij het anxiolytisch effect in het bijzonder op de voorgrond treedt hypochondrische trekken dysfore ontstemmingen schizo affectieve reacties of stabiliseert het neur ovegetatieve evenwicht de termen die hier gebruikt worden zijn allemaal abstrac ties van naar woorden zoekende medici veelal figureren op de achtergrond filosofi sche concepties zoals psyche en soma het zijn in ieder geval geen fysische entiteiten zoals pneumococcen of stafylococcen al deze termen kunnen bijgezet worden in de erereeks magische termen zoals die in hoofdstuk 4 besproken werden al theoretiserend is het prima deze woorden te hanteren om greep te krijgen op de leefwereld van de mens maar als handleiding voor het drogeren van een groot deel van onze samenleving dragen ze ten onrechte het predikaat wetenschappelijk wolffers tikt de nagel op de kop taal dient idee 5 om de wereld te structureren en daarvoor moet je abstraheren wanneer de termen in de kretologiemixers die we presenteer die je daarvoor gebruikt te vaag en te niets den maakten we nauwelijks gebruik van zeggend zijn wordt het tijd om bij te sturen leenwoorden ons onderzoek kunnen we in zoniet gaan de woorden een eigen leven lei die richting uitbreiden in het grote blufboek den en kunnen ze ingezet worden voor van paul jacobs erik strieleman 1981 doeleinden die niet meer zo integer zijn staan wat dat betre ft heel wat suggesties per blufgebied bieden ze de lezer een aan tal termen aan waarmee hij kan tonen hoe onderlegd hij wel is heel wat van die be grippen zijn ontleend aan een vreemde taal achteraan in het boek legden de auteurs nov dec 1998 nummer 2 28 e jaargang tka c overigens een lijst aan van moeilijke niet weet wat te zeggen of omwille van een of bestaande termen schaamwaan vader andere reden mist wil creeren het is niet motoriek en psychotolerantie zijn wellicht kwaad dat leerlingen dat opgeblazen taaltje reddende engels wanneer iemand niet meer kunnen doorprikken marc stevens constant jorislaan 11 2100 deurne mstevens uia ac be bibliografie auer h zeg nooit doei het foute woordenboek van de nederlandse taal rijswijk uitgeverij elmar b v 1995 beheydt l e a taal v aardig kapellen de sikke 1978 de coster m woordenboek van jargon en slang amsterdam uitgeverij bert bakker 1992 kuitenbrouwer j hedenlands klein lexicon van het gaande en komende taalaar amsterdam prometheus 1996 jacobs p e strieleman het grote blufboek baarn uitgeverij in den toorn 1981 jansen f r hubert nieuwlands de jongste taalaanwinsten amsterdam antwerpen uitgeverij de arbeiderspers 1995 van der spek e taalmaskerade utrecht antwerpen kosmos z k uitgevers 1993 van lichtenvoorde m m nieuwe woorden van de jaren negentig yuppentaal jon gerentaal en ander blits jargon helmond uitgeverij michon 1993 van wissen d een doorn in mijn oog en een doorn in mijn oor een therapie voor taalangst s gravenhage uitgeverij bzzt6h 1996 vervoorn a j kleine grammatica van de waanzin lochem uitgeversmij de tijd stroom b v 1977 wolffers i duurwoorderij geheimtaal baarn amboboeken 1982 p 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998