Kwaliteitseisen en het onderwijs in leesvaardigheid Nederlands. Leerplannen of eindtermen?

4 4vi i a i 23 x kwaliteitseisen en het onderwijs in leesvaardigheid nederlands leerplannen of eindtermen ton hendrix aan het verzoek van de voorzitter van de vereniging van vlaamse moedertaaldidactici hugo de jonghe om een bijdrage te leveren aan de studie dag van de wm onder de titel evaluatie in het moedertaalonderwijs heb ik met genoegen voldaan de omstandigheden waaronder het vak nederlands in vlaanderen en nederland gegeven wordt zijn uiteraard verschillend maar er zijn zeker ook voldoende raakvlakken tenslotte onderwijzen we dezelfde taal onder schoolse omstandigheden in klassikaal verband nadenkend over de bijdrage die ik zou kunnen leveren aan de studiedag ben ik uitgegaan van het vakgebied onder wijs in taalvaardigheidstraining nederlands en van mijn beroepsmatige betrokken held bij de constructie van eindexamens nederlands voor havo en vwo o ben ik tot de volgende drie in de nederlandse praktijk althans bespreekpunten gekomen nogal eens op gespannen voet n yh deze drie punten en met name punt 2 vormden de leidraad van mijn voordracht 1 de overheid en de kwaliteitseisen cen ze zijn ook de kern van de schri ftelijke neer trale leerplannen vlaanderen of centra slag daarvan le examens nederland is de invloed die uitgaat van beide beleidsinstrumenten identiek of is er sprake van wezenlijke verschillen 2 het effect van de toetsconstructie voor kwaliteitseisen de examens op het onderwijs in lees centrale leerplannen of vaardigheid nederlands toegelicht aan centrale examens de hand van met name de tekst met vragen en de samenvatting je hoeft geen onderwijskundige scholing 3 didactiek en toetsing een vechtende gehad te hebben om vast te kunnen stellen tweeling principes uit de didactiek en dat goed georganiseerd onderwijs gestoeld eisen voor de meting van de onderwijs is op zowel een leerplan met bijbehorende opbrengst horen bij elkaar maar staan leerdoelen en eindtermen als een daarbij sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang n 24 aansluitende toetsing examinering dat de geconcretiseerd en gespecificeerd dat ze overheid de kwaliteit van het onderwijs in behoorlijk bepalend zijn voor de inrichting de gaten moet houden is geen onderwerp van het leerplan of schoolwerkplan van discussie wel de manier waarop dat uiteraard wordt in de vlaamse leerplannen zou moeten het wonderlijke is dat in een aantal andere keuzes gemaakt de vlaanderen de overheid door middel van taalkunde onderdelen uit het leerplan van centrale leerplannen invloed uitoefent op de het katholiek secundair onderwijs van de gang van zaken in de scholen en dat in derde graad bijvoorbeeld zal je in de nederland de overheid een keurmerk toe nederlandse examenprogramma s helaas kent door middel van centrale examens in tevergeefs zoeken ook de wijze waarop vlaanderen regelt elke school zelf de exa docenten omgaan met de leerplannen in mens onder toeziend oog van de inspectie vlaanderen of de examenprogramma s in nederland zal elkaar niet zoveel ontlopen in nederland bestaat als gevolg van de er zullen scholen zijn waar de docenten schoolstrijd aan het eind van de vorige samen nauwgezet werken aan de uitwer eeuw en begin van deze eeuw de grond king van de leerplannen of de examenpro wettelijk vastgelegde vrijheid van richting gramma s in niet weinig situaties zullen ook en inrichting van het onderwijs op grond de eigen voorkeuren een overheersende rol daarvan mag de overheid zich niet bemoei spelen en met de wijze waarop scholen hun onder wijs vormgeven geen voorgeschreven leer in nederland worden niet alleen eindtermen plannen dus wel bestaan in nederland for geformuleerd maar er worden naast de meel vastgestelde examenprogramma s schoolexamens voor de verschillende vak dat zijn nu nog algemene lijsten met per ken het zogenoemde schoolonderzoek vak een opsomming van onderdelen die in dat 50 van het eindcijfer beslaat ook cen het onderwijs in ieder geval aan de orde trale eindexamens afgenomen onder ver moeten komen voor menig vak nauwelijks antwoordelijkheid van het ministerie van een bladzijde per schooltype daarin staat onderwijs en wetenschappen er is vanuit ook welke onderdelen afgerond worden in een onderwijskundige of beleidsmatige het schoolonderzoek en welke in het cen invalshoek een afweging te maken van de trale examen de laatste jaren heeft de voors en tegens van een centraal examen overheid verschillende commissies inge systeem mijn invalshoek is zoals gezegd steld van deskundigen docenten en vak het vakgebied met name de taalvaardig specialisten met de opdracht de examen heidstraining nederlands en dan zie ik programma s te hezzien ook voor neder naast een aantal beperkingen ook voorde lands is dat gebeurd len wie de herziene examenprogramma s voor het vak nederlands worden dus ieder nederlands vergelijkt met de leerplannen jaar examenopgaven gemaakt door teams nederlands voor het secundair onderwijs in van docenten die toetstechnische en prak vlaanderen moet vaststellen dat beide tische ondersteuning krijgen van medewer documenten elkaar behoorlijk naderen in de kers van het cito instituut voor aard van de leerstofomschrijving de leer toetsontwikkeling op het centrale examen plannen zijn minder een beschrijving van de worden de onderdelen leesvaardigheid en leerroute en meer een weergave van leer schrijfvaardigheid getoetst voor leesvaar doelen en te behalen eindtermen de eind digheid worden in het secundair onderwijs termen in de centrale examenprogramma s voor drie verschillende niveaus voorberei in nederland worden met name in de wel dend beroepsonderwijs vbo middelbaar iswaar niet verplichtende toelichtingen zo algemeen voortgezet onderwijs mavo en nrti 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 25 hoger algemeen voortgezet onderwijs examenprogramma s in nederland zijn havo 3 een toets leesvaardigheid tekst ondanks verschillen in keuzen voor verschil met vragen en bijbehorende verplicht toe lende vakonderdelen inhoudelijk gezien te passen beoordelingsvoorschriften dichter naar elkaar toegegroeid in het gemaakt voor het voorbereidend weten bestaan van afsluitende eindtoetsen in het schappelijk onderwijs vwo gaat het om centrale eindexamen onderscheidt de een samenvattingsopdracht met een bijbe nederlandse situatie zich wezenlijk van de horend beoordelingsvoorschrift voor vlaamse ieder jaar weer opnieuw moeten schrijfvaardigheid worden stelopdrachten examens worden gemaakt die de in het bedacht en wordt al jaren geexperimen examenprogramma geformuleerde eindter teerd met het vinden van adequate beoor men zoveel mogelijk moeten representeren delingsvoorschriften voor het vbo heeft examentoetsen zijn openbare en tastbare dat geleid tot de zogenoemde functionele produkten worden landelijk gebruikt en zijn schrijfopdracht waarvoor intussen een naar alszodanig standaards die nagestreefd kun bevrediging functionerend beoordelings nen worden of indien nodig aangepast voorschrift is ontwikkeld en veranderd die moeilijke weg van con cretisering van eindtermen leesvaardigheid het bestaan van het centrale examen naar zo objectief mogelijk beoordeelbare nederlands biedt in mijn ogen voor de vak vragen bij een tekst wil ik bij wijze van voor inhoud en voor de didactiek een paar grote beeld laten zien in de volgende paragraaf voordelen 1 de eindtermen hoeven niet alleen te worden geformuleerd maar ze moeten ook in een toets kunnen worden het effect van toets geoperationaliseerd 2 door de eisen die moeten worden constructie op de vakinhoud gesteld aan de kwaliteit van de landelij leesvaardigheid ke examens en de objectivering van de beoordeling is een permanente analyse het schoolvak nederlands kent een breed van de toetsresultaten en de beoorde spectrum van leeractiviteiten het is een ling van de toetsinstrumenten noodza veelomvattend vak met niet alleen strikt kelijk daardoor stimuleren de examens cognitieve maar ook affectieve en alge een wisselwerking in het vakinhoudelijk meen vormende doelen het valt niet mee didactisch en toetstechnisch denken op adequate wijze de vorderingen van de 3 door de centraliteit van de examens is leerlingen te volgen en te beoordelen en een openbare discussie mogelijk over vervolgens het onderwijs op hun behoeften de inhoud en de kwaliteit van het exa af te stemmen wie zicht wil krijgen op het men over vakinhoudelijke ontwikkelin effect van het gegeven onderwijs en het gen of invullingen van het vak onder bereikte niveau van zijn leerlingen moet deel in het voortgezet onderwijs allereerst goed weten wat hij met het 4 commentaar en kritiek uit het vervolg onderwijs beoogd heeft in het nu nog gel onderwijs tertiair onderwijs of uit de dende examenprogramma voor nederlands eigen kring binnen het secundair onder staat niet veel meer dan dat het tekstbegrip wijs op het niveau van de leerlingen krij moet worden getoetst voor vbo mavo gen door het bestaan van de examens en havo aan de hand van een tekst met een zakelijke vakinhoudelijke kern vragen 2 1 2 uur en voor vwo door een samenvatting te schrijven 3 uur verder de centrale leerplannen voor nede rl ands in wordt er niets nader omschreven of gespe vlaanderen en de eindtermen in de eind cificeerd sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang i voor de centrale examens nederlands best getypeerd worden als deelvaardig tekstbegrip worden ieder jaar examens heidsonderwijs dat gericht is op de tekst als gemaakt voor zo n 50 000 examenkandida geheel teksten met vragen naar voor de ten voor havo ruim 63 000 voor mavo en gedachtengang en het betoog relevante ruim 33 000 voor vbo bron cito verwijzingen en betekenissen relaties tus examenverslag 1993 daarbij moeten uiter sen zinnen maar vooral groepen alinea s aard allerlei keuzes worden gemaakt om hoofdgedachte n probleem stelling argu welke tekstsoort het moet gaan om de menten en conclusies inschatting van de moeilijkheidsgraad de aard van de vragen en de normering van ik wil een poging doen in kort bestek de het examen en het aanvaardbaar percenta benade ri ng in de examentoetsen te demon ge onvoldoende dat soort kwesties moet streren aan de hand van een weergave van de examencommissie op basis van een de gehanteerde doelstellingen voor lees door het cito verrichte analyse van de vaardigheid daarbij vertrek ik van een alge examenresultaten en in overleg met ervaren meen niveau en ga verder specificerend docenten uit het desbetreffende onderwijs naar het concrete niveau van de vragen bij bepalen uiteraard is er in de loop der jaren de tekst in de lijst met doelstellingen eind een bepaalde traditie gegroeid die enerzijds termen voor het examen bestaat samen houvast biedt maar die anderzijds noodza hang en de opsomming is daardoor com kelijke aanpassingen ook in de weg staat pleet welke die samenhang is zal gaande weg duidelijk worden bij de bespreking van het onderwijs in leesvaardigheid de tekst de samenvatting kom ik daar nog expliciet met vragen kent inderdaad al een lange tra op terug ik geef bij een aantal eindtermen ditie wie kent niet de vastgeroeste praktijk bijbehorende vragen uit examens van het van voorheen om allerlei detailvragen te havo de vbo en mavo examens zijn stellen over woordbetekenissen en verwij overigens op dezelfde leest geschoeid als zingen op zinsniveau multatuli hee ft het in die van het havo de teksten kunnen er de geschiedenis van woutertje pieterse helaas niet bij maar wie een examenbundel al over een dergelijke praktijk van tekstbe bijvoorbeeld de veelgebruikte examen handelen een voorbeeld van die benade bundels van de onderwijspers leiden ring is een vraag als de volgende 1994 erbij neemt kan het beeld complete ren en vaststellen dat de examens volgens de zomertoerist ziet vaak alleen de uiterlijke een vrij vast stramien zijn opgebouwd schijn zonder door te dringen tot de kern uit welk werkwoord in de vierde alinea blijkt dat examen mavo 4 1974 11 doelstellingen voor leesvaardigheid wie zich beperkt tot dat soort vragen richt zich niet op het onderzoeken van het de hier volgende doelstellingen zijn nergens samenhangend verband in de tekst op het geformuleerd als officieel stramien voor de begrip van de tekst als geheel een dergelij constructie van de examens maar de mis ke beperkte en willekeurige benadering verstanden en de verschillen van mening graaien in een grabbelton met alle mogelij over hoe de examens eruit zouden moeten ke vragen is intussen in nederland vrijwel zien hebben wel degelijk geleid tot een verdwenen bezinning omtrent de doelstellingen en de mogelijke toetsing daarvan in de exa op de meeste scholen voor vwo havo menopgaven uiteraard hebben allerlei en mavo kan het onderwijs tekstbegrip publikaties in levende talen en moer en mede onder invloed van de examens het onderzoeken uit allerlei instellingen bijgedra nr11 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 27 ro gen tot een verheldering van het beeld als leesvaardigheid is dit niet systematisch meest algemene doelstelling voor lees aan de orde ik ga daar hier ook niet verder vaardigheid in het voortgezet onderwijs zou op in wie meer wil lezen over beoordeling de volgende formulering kunnen gelden van teksten over doelstellingen die met het doel van leesonderwijs zal voor een beoordeling te maken hebben en over ieder zijn dat de leerling zich ontwikkelt tot beoordelingsvragen bij teksten verwijs ik een lezer die zelfstandig informatie uit een naar de uitwerking in het boek over de tekst kan opnemen verwerken en op waar didactiek van leesvaardigheid als studie de schatten kreeft van paassen 1982 vaardigheid van hulshof en mij hendrix hulshof 1994 de drie elementen uit deze algemene doel stelling informatie opnemen verwerken en gaan we verder door op de elementen op waarde schatten representeren wat opnemen en verwerken want die zijn in de een zelfstandige lezer zou moeten kunnen examens wel aan de orde dan vereist die de elementen informatie opnemen en ver algemene doelstelling eerst een nadere werken zijn in de vragen bij het examen concretisering naar een intermediair ab terug te vinden het element op waarde stractieniveau wat moet de leerling dan schatten veronderstelt een lezer die afstand kunnen daartoe formuleren we een aantal neemt en beschouwt die de communicatie deelvaardigheden die voor het begrip van analyseert evalueert en daar een oordeel de tekst als geheel beheerst zouden moe aan toekent zover gaan de vragen in het ten worden examen niet maar ook in het onderwijs deelvaardigheden leesvaardigheid de essentiele stappen in de gedachtengang van de auteur van de tekst begrijpen de betekenis van de grotere samenstellende delen van de tekst benoemen de hoofdgedachte het predikaat van de hele tekst achterhalen bijzonderheden over de middelen die de auteur hanteert om zijn doel te bereiken aangeven en benoemen de publieksgerichtheid van de tekst bepalen deze weer verder geconcretiseerde vakin vragen bij de tekst die tenslo tte gezien kun houdelijke doelen hebben betrekking op het nen worden als de meest concrete opera zo volledig mogelijk doordringen in de tionalisaties van een onderdeel van de wereld van de tekst deze leesdoelen zijn algemene doelstelling evenwel nog dermate complex dat we ze voor het gemak worden de doelen nader voor de vraagconstructie eerst nog verder verdeeld in drie groepen doelen met moeten concretiseren en specificeren betrekking tot 1 betekenis 2 relaties en 3 communicatieve aspecten de onderstaande lijst is weer een verder gaande specificatie of concretisering van de hierboven gegeven deelvaardigheden en biedt houvast voor de constructie van de sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang vri concretisering van de deelvaardigheden 1 betekenis het begrijpen van de letterlijke tekst zoals het aangeven van de betekenis van essentiele begrippen uitspraken of tekstge deelten niet groter dan een samengestelde zin het aangeven van de hoofdgedachte van een tekstdeel ter groo tte van een of meer alinea s 2 relaties inhoudelijk het aangeven van verwijzingsrelaties aangeduid met voornaamwoorden en bij woorden het opsporen en benoemen van propositionele relaties als tegenstelling oor zaak gevolg e a al dan niet aangeduid met signalen voeg en bijwoorden of andere signaalaanduidende woorden zelfstandige naamwoorden werkwoor den logisch het opsporen benoemen van functionele pogische relaties zoals stelling argu ment conclusie algemene uitspraak toelichting voorwaarden uitspraken die met elkaar in tegenspraak zijn structureel het benoemen van de lineaire ordening door het benoemen van de samenstellende tekstdelen met thema aanduidende kop pen het benoemen van de logische structuur van de tekst door het aangeven van de functie van een tekstdeel het aangeven van het hoofdonderwerp van de tekst het aangeven van de hoofdgedachte van de tekst het aangeven van de nevenonderwerpen die in de tekst aan de orde komen het aangeven van de ondersteunende argumenten voor de hoofdgedachte het aangeven van de drieslag probleem stelling hoofd argumenten en en con clusie s communicatieve aspecten de schrijver het onderscheiden van enerzijds feiten en anderzijds subjectieve uitspraken het onderkennen van deskundigheid en autoriteit de middelen het herkennen en verklaren van bijzonder taalgebruik het opsporen van persuasieve en suggestieve elementen de lezer het bepalen van leesdoel en leesstrategie het karakteriseren van de aangeboden teksten op basis van presentatie ken merken titel koppen witregels alinea s typografie het beoordelen van de bruikbaarheid van de aangeboden tekst voor een aange geven doel mn 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 het geven van een kritisch oordeel over de structuur van de tekst en over de aanvaardbaarheid van de hoofdlijn van een betoog de situatie het verband leggen met informatie uit een andere bron het verband leggen met algemene kennis het toepassen van gegeven informatie in een nieuwe situatie leesdoelen en examenvragen het is voor leerlingen zeer nu tt ig als ze in staat zijn tekstsoorten te onderscheiden nu ik afdaal naar het niveau van de vra naar het hoofdschrijfdoel van de auteur en gen wil ik eerst kort nog iets zeggen over dat ze een aantal bijbehorende kenmerken de teksten want daar gaat het toch uitein kunnen aantonen omdat dat bijdraagt aan delijk om de havo leerling die wordt het greep kunnen krijgen op de tekstin voorbereid op het hoger beroepsonderwijs houd bij het bespreken van de samenvat krijgt een tekst voorgelegd van ongeveer ting kom ik daar op terug nu wil ik over 2400 woorden voor de tekstsoort gaat het gaan op de vragen altijd om een mengvorm van een van de volgende drie als fundamenteel geziene in principe worden in elk examen vragen tekstsoorten zij het dat over die indeling in gesteld die betrekking hebben op de drie de vakliteratuur bepaald nog niet het laatste onderscheiden groepen van doelstellingen woord gezegd is uiteenzetting beschou 1 betekenis 2 relaties en 3 communica wing en betoog deze onderverdeling tieve aspecten hieronder staat een aantal berust op het hoofdschrijfdoel van de vragen die rechtstreeks aan de examens auteur ontleend zijn de oorspronkelijke numme ring is gehandhaafd voor wie in een exa bij de uiteenzetting gaat het om het objec menbundel met de tekst erbij zich verder tief uitleg geven indelingen aanduiden wil verdiepen in de kwaliteit van vragen en samenhangen en processen verduidelijken antwoord etc vergelijk een informatieve tekst over de werking van het systeem van de presi dentsverkiezing in de vs ad 1 betekenis bij de beschouwing gaat het om een sub jectieve tekst waarin interpretaties vergelij in het examen wordt niet zomaar naar de kingen verklaringen opinies e d ter over woordenboekbetekenis van woorden weging worden aangeboden vergelijk een gevraagd maar naar woorden of begrippen beschouwing over de voors en tegens van die een essentiele plaats hebben in het huiswerk betoog of de gedachtengang van de in het betoog worden argumenten voor of auteur m a w begrippen die onderdeel zijn tegen een standpunt aangevoerd om te van zijn uiteenzetting en alszodanig goed overtuigen het vertoont een grote inhoude begrepen moeten worden datzelfde geldt lijke samenhang en duidelijke hierarchie voor de betekenis van zinnen of uitspraken vergelijk een betoog over de stelling waar een voorbeeld van zo n woord betekenis om literatuuronderwijs maar beter afge vraag is de volgende schaft kan worden sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang von open vraagvorm uit examen havo 1993 eerste tijdvak in het tekstgedeelte van de alinea s 14 en 15 is sprake van twee manieren waarop het verschijnsel georganiseerde misdaad benaderd kan worden door middel van een beschrijving van kenmerken en door een nieuwe door de auteur functionalis tisch genoemde beschouwingswijze 7 leg in eigen bewoordingen uit waarom de nieuwe beschouwingswijze f unctiona listisch genoemd wordt baseer je antwoord op gegevens uit de a linea s 14 en 15 gebruik maximaal 20 woorden antwoord maximumscore s 7 de kern van een goed antwoord moet zijn dat in de functionalistische benadering georganiseerde misdaad begrepen wordt vanuit de rol die ze speelt m b t onver vulde maatschappelijke behoeften ii onopgeloste maatschappelijke problemen 2 indien het antwoord beperkt blijft tot een parafrase van het begrip func tie zoals 2 je moet eerst de functie van de misdaad onderzoeken om die daarna te kunnen bestrijden 0 indien in een antwoord functiona li stisch wordt uitgelegd als nuttiger of effectiever voor het bestrijden van de misdaad indien meer dan 25 woorden gebruikt zijn 1 punt aftrekken ad 2 functionele relaties gesloten vraagvorm uit examen havo 1991 eerste tijdvak het tekstgedeelte van de alinea s 14 tlm 17 kan worden verdeeld in d rie delen elk deel heeft binnen dat geheel een eigen functie benoem die functie van elk deel met een van de volgende functiewoorden aanleiding bewijsvoering definitie gevolgen ontkenning probleemstelling stelling tegenwerping toelichting toepassing voorwaarde 9 benoem de functie van het tekstgedeelte van alinea 14 10 benoem de functie van het tekstgedeelte van de alinea s 15 en 16 11 benoem de functie v an het tekstgedeelte van alinea 17 mn s 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 antwoord maximumscore 4 9 stelling maximumscore 4 10 bewijsvoering maximumscore 4 11 toepassing ad 2 relaties structureel lineaire ordening gesloten vraagvorm uit examen havo 1993 eerste tijdvak de tekst misdaadmanagers kan in zes opeenvolgende aansluitende delen ver deeld worden je kunt de inhoud van deze delen weergeven met de volgende kop jes 1 balletje balletje een gokspel 2 georganiseerde misdaad een terreinafbakening 3 theorievorming over georganiseerde misdaad ontoereikend 4 georg aniseerde misdaad antwoord op illegale behoeften 5 georg aniseerde misdaad antwoord op onopgeloste maatschappelijke proble men 6 een betere aanpak v an de georganiseerde misdaad mogelijk 13 bij welke alinea begint het tekstgedeelte waarbij kopje 2 georganiseerde mis daad een terreinafbakening past 14 bij welke alinea begint het tekstgedeelte waarbij kopje 3 theorievorming over georg aniseerde misdaad ontoereikend past enzovoort voor de kopjes 4 en 5 antwoord maximumscore 4 13 alinea 3 maximumscore 4 14 alinea 6 gedeeltelijk goed alinea 5 enzovoort sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang wu om te demonstreren dat deze vraag ook in een opener vorm gesteld kan worden volgt hier uit een ander examen de vraag met dezelfde doelstelling lineaire ordening tekst in een open vraagvorm lineaire ordening open vraagvorm uit examen havo 1993 tweede tijdvak de tekst de nieuwe mens op het nieuwe land kan in de volgende zeven opeen volgende aansluitende delen verdeeld worden deel 1 alinea s 1 en 2 schoolvoorbeeld van totaalplanning deel 2 alinea s 3 t m 6 de winning van nieuw land deel 3 alinea s 7 t m 13 deel 4 ali nea s 14 t m 17 deel 5 alinea s 18 t m 20 deel 6 alinea s 21 t m 24 deel 7 alinea s 25 t m 28 motiveer deze indeling van de tekst door voor de delen 3 t m 7 een kopje te for muleren dat het onderwerp van elk tekstdeel weergeeft van deel 1 en 2 zijnde kopjes reeds gegeven gebruik maximaal 7 woorden per antwoord 14 geef een kopje voor deel 3 15 geef een kopje voor deel 4 enzovoort antwoord maximumscore 3 14 3 indien in het kopje de inrichting van land en dorp aan de orde komt zoals de inrichting van het nieuwe land of agrarische bestemming van land en dorp of verbeteringen in de nieuwe polder gedeeltelijk goed 2 planning van de polder 2 de nieuwe dorpen in de polder geen punten 0 het nieuwe nederland 0 drooglegging en kolonisatie maximumscore 3 15 4 indien in het kopje de selectie van de nieuwe bewoners aan de orde komt zoals op zoek naar de nieuwe mens of de selectieprocedure van de directie of strenge toelatingseisen voor bewoners nni 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 gedeeltelijk goed 2 de nieuwe bewoners geen punten 0 de invloed van de regering op de polder 0 de verzuiling van nederland enzovoort ad 2 relatie logische st ructuur hoofdgedachte h ele tekst de afleidende alternatieven hebben steeds betrekking op een deel van de tekst a is het goede antwoord gesloten vraagvorm uit examen havo 1993 eerste tijdvak 18 welke van de onderstaande zinnen a t1m e geeft de hoofdgedachte van de hele tekst misdaadmanagers het beste weer a als de georganiseerde misdaad benaderd wordt vanuit de behoefte aan illegale goederen en diensten en vanuit onopgeloste maatschappelijke problemen ont staat een beter zicht op het verschijnsel en dienen zich meer mogelijkheden aan tot preventie en bestrijding dan door een louter strafrechtelijke vervolging van criminele individuen of groepen b de bestudering van de georganiseerde misdaad door het ministerie van justitie en vooral de analyses van de haagse cri leveren een aantal bruikbare criteria op met behulp waarvan misdadige organisaties allereerst herkend en vervolgens be streden kunnen worden maar het theoretisch inzicht in het verschijnsel is nog te gering om ook preventief te kunnen optreden c de preventieve waarde van een functionalistische benadering van georganiseerde misdaad blijkt uit de analyses van de praktijken rond de grootschalige milieucri minaliteit omdat die analyses hebben duidelijk gemaakt dat zelfs de verschillen de overheden door het maar vooruitschuiven van de afvalproblemen in een aantal gevallen ook zelf gebruik hebben moeten maken van de milieumaffia d uit de theorievorming rond het verschijnsel van de georganiseerde misdaad blijkt dat een benadering waarbij niet in eerste instantie de vraag welke mensen of groepen crimineel zijn maar de vraag welke de behoefte is waaraan de illegale activiteiten voldoen een nieuw licht werpt op de aard en omvang van de georga niseerde criminaliteit e wie georganiseerde misdaad benadert vanuit de theorie van de politieke oppor tuniteit kan het achterwege blijven van politieke oplossingen voor ernstige maatschappelijke problemen zoals drugs en afvalverwerking steeds duidelijker aanwijzen als een onaanvaardbare bron van toenemende georganiseerde crimina liteit sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang va in het verleden is er ook voor de hoofdgedachte van de hele tekst wel geexperimenteerd met een open vraagvorm in een formulering als deze geef in eigen bewoordingen in een zin de hoofdgedachte van de hele tekst gebruik maxi maal 50 woorden de open vraagvorm leverde docenten zoveel beoordelingsproblemen op dat de voorkeur gegeven wordt aan de zeer pittige meerkeuzevariant ad 3 communicatieve aspecten lezer het beoordelen van de aangeboden tekst voor een aangegeven doel open vraagvorm uit examen havo 1991 eerste tijdvak de tekst alcohol en verslaving de mens is een gewoontedier is afkomstig uit het maandblad psychologie een tijdsch rift dat artikelen bevat over allerlei onderwerpen uit de psychologie en dat zich richt op een algemeen lezerspubliek de tekst bevat in het bijzonder een boodschap voor twee meer specifieke lezers groepen de hulpverleners bij alcohol en drugsverslaafden en de gewoontedrin kers 20 zeg met eigen woorden welke boodschap deze tekst in het bijzonder bevat voor de hulpverleners bij alcohol en drugsverslaafden maak gebruik van gegevens uit het tekstgedeelte van de alinea s 16 en 17 gebruik maximaal 25 woorden 21 zeg met eigen woorden welke boodschap deze tekst in het bijzonder bevat voor de gewoontedrinkers maak gebruik van gegevens uit het tekstgedeelte van alinea 18 gebruik maximaal 25 woorden antwoord maximumscore 4 20 de kern van een goed antwoord moet zijn dat hulpverleners voor het welslagen van hun afkicktherapie ervoor moeten zorgen patienten uit de omgeving te halen waar zij telkens hun drugs gebruikten indien meer dan 30 woorden gebruikt zijn 1 punt aftrekken maximumscore 4 21 de kern van een goed antwoord moet zijn de waarschuwing dat het nuttigen van de aangewende hoeveelheid alcohol op een vreemde plaats en tijdstip een onverwacht sterke uitwerking kan hebben indien meer dan 30 woorden gebruikt zijn 1 punt aftrekken xx 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 afrondend over leesdoelen en examen stelde vast dat leerlingen moeite hadden vragen bij teksten met het produceren van inhoud ze hadden nog te weinig kennis om hun stelvaardig in paragraaf 1 heb ik gesteld dat leerplan heid te kunnen demonstreren de samen nen eindtermen en toetsing bij elkaar vattingsopdracht is toen aanvankelijk inge horen dat in nederland weliswaar geen voerd als een alternatieve stelopdracht de centrale leerplannen bestaan maar dat het gedachte was geef de leerling een tekst bestaan van de centrale examens leidt tot laat hem die lezen en daarna in eigen gemeenschappelijke bezinning op de leer bewoordingen samenvatt en dan hoeft hij doelen voor leesvaardigheid op de wense niet zelf de inhoud te produceren en kan lijk geachte eindtermen en de operationali toch zijn stelvaardigheid laten zien in de sering daarvan het formuleren van een loop der jaren ontwikkelde de samenvatt ing doelstelling is een kant het realiseren daar zich van een alternatieve stelopdracht tot van in waarneembaar leerlingengedrag een een volwaardige opdracht naast het opstel andere het is voor het vak neder la nds met al die vaardigheidsonderdelen geen gemak kelijke zaak het onderwijs zodanig vorm te samenvatten interpreteren analyseren geven dat er resultaten zichtbaar te maken en synthe tiseren z ij n docenten nederlands zijn zich in de loop met de bovenstaande weergave van doel der tijd gaan realiseren dat het maken van stellingen voor leesvaardigheid vertrekkend een samenva tt ing veel meer inhield dan het van het algemene niveau en uitkomend bij navertellen van een tekst het samenvatten de concrete vraag bij de tekst heb ik een van de teksten die vwo leerlingen krijgen indruk willen geven van de produktieve wis voorgelegd is bepaald geen kleinigheid selwerking die uitgaat van de constructie voor de leerlingen niet maar ook niet voor van toetsen en de verheldering van de doel de beoordelende docenten de beoordeling stellingen het feit dat de examentoetsen in van de samenva tt ing bezorgt de docent de nederland in het hele land op grote schaal nodige hoofdbrekens een samenvatting is worden afgenomen bevordert zowel de kri immers het resultaat van interpretatie ana tische analyse van het onderwijs en de lyse en synthese een door de leerling uitge behaalde resultaten als de verdere ontwik voerde tekstinterpretatie en tekstanalyse keling van het onderwijs in leesvaardigheid elkaar wederzijds beinvloedend moet uit monden in een nieuwe tekst waarin de kern van de voorgelegde tekst in zijn samenhang leesdoelen en de samenvatting wordt weergeven samenva tt en betekent studerend lezen maar ook schrijven en het voorbereidend wetenschappelijk onder beide deels op elkaar inwerkende compo wijs vwo in nederland telt jaarlijks onge nenten moeten docenten beoordelen de veer 40 000 examenkandidaten bron cito vwo leerlingen krijgen een betogend examenverslag 1993 volgens het exa beschouwende tekst voorgelegd met een menprogramma moeten de leerlingen een behoorlijk abstractieniveau van ongeveer samenvatting schrijven van een tekst de 2300 woorden met de volgende opdracht achtergrond van deze afwijkende opdracht tenminste vergeleken met die van het vbo mavo en havo worte lt in de peno de vlak na de oorlog er bestond al voor de oorlog onvrede over de kwaliteit van de opstellen van de gymnasiumleerlingen men sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang i geef van onderstaande tekst een samenvatting van maximaal 500 woorden de samenvatting moet een duidelijk beeld geven v an de gedachtengang van de auteur de daarvoor noodzakelijke informatie elementen dienen te worden opgenomen in een samenh angende tekst die geschreven is in goed nederlands zodat iemand die de oorspronkelijke tekst niet kent de samenvatting goed kan volgen het is toegestaan essentiele woorden of zinswendingen uit de voorgelegde tekst te gebruiken het is niet de bedoeling datje zinnen uit de voorgelegde tekst letterlijk in je samenvatting overneem t hoewel de opdracht duidelijk lijkt is in de globalisering van de norm niet meer elk praktijk van de beoordeling van de examen apart informatie element hoefde gescoord samenvattingen gebleken dat de ene te worden maar samenhangende tekstde samenvatting de andere niet is docenten len teksteenheden genoemd als totaliteit bleken verschillende opva ttingen te hebben het voorbeeld in de bijlage laat zien hoe die over de eisen waaraan een samenva tt ing eruit zien diende te voldoen de discussie spitste zich toe op het analytisch beoordelingsvoor schrift dat de examencommissie na jaren didactische aspecten van het leren van discussie en onderzoek uiteindelijk in samenvatten 1989 bindend verklaarde hoofdbestand deel van dit voorschri ft vormt het tekst waarom vertel ik deze geschiedenis structuurschema zie de bijlage met een omdat in de discussie over de beoorde voorbeeld een schematische lijst van infor lingsvoorschriften voor het examen bleek matie elementen die de gedachtengang dat de doelstellingen voor de samenvatt ing van de auteur weergeven door middel van niet helder waren met andere woorden dat een lijnstructuur is het hierarchisch verband het type samenvatting dat de leerlingen tussen de elementen zichtbaar gemaakt moesten maken niet duidelijk was de peri docenten zouden de inhoud van de kelen rond de beoordelingsvoorschriften samenvatting van de leerling moeten beoor leidden tot een publikatie in levende talen delen met behulp van dit schema en voor van de universitair hoofddocent taalbeheer elk informatie element een aantal voorge sing braet braet 1988 die stelde dat de schreven punten moeten toekennen of een examensamenvatting meer op een uittrek gedeelte daarvan als het niet helemaal cor sel leek dan op een samenvatting het rect was weergegeven daarnaast waren er tekststructuurschema met al die informatie ook nog aftrekregels geformuleerd voor de elementen bevorderde in zijn ogen dat de beoordeling van het taalgebruik en de over leerlingen een betoog per alinea gingen schrijding van het maximum aantal woor samenva tt en met andere woorden dat ze den de lineaire ordening weergaven door hoofd gedachten per alinea aan elkaar te knopen een groot deel van de docenten kon met in plaats van een analyse te maken van de dit vrij gedetailleerd beoordelingsvoorschrift logische structuur stelling argumentatie uit de voeten een substantieel deel verze tte conclusie die immers boven de lineaire zich tegen de gedetailleerdheid van het ordening uitstijgt een samenvatting die een model en tekende protest aan bij de exa weergave is van de logische structuur kan mencommissie die na een landelijke stu moet zelfs veel korter zijn vanaf dat diedag georganiseerd door de vakvereni moment was duidelijk geworden dat de uit ging levende talen akkoord ging met een treksel traditie in het onderwijs en de exa nm 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 vv ta s gg menpraktijk samenvatten moesten verande dezelfde manier samengevat we weet met ren en in het nieuwe examenprogramma wat voor een soort tekst van de drie onder heeft dat ook zijn beslag gekregen scheiden typen hij te maken heeft kan ook bepalen welke samenvatting daarbij hoort in het begin van deze paragraaf heb ik laten we even buiten beschouwing dat beweerd dat het maken van een samenvat iemand een beperkt leesdoel heeft en op ting een complexe taak is voor de leerlingen zoek is naar specifieke of beperkte informa omdat ze zelfstandig een tekst moeten tie interpreteren en analyseren en de uitkomst daarvan uiteindelijk moeten synthetiseren rekening houdend met het type tekst wil ik tot een nieuwe tekst de samenvatting twee doelstellingen formuleren voor samen maar hoe dat moet is in de leerboeken en vatten ook in de didactische handboeken niet het kunnen weergeven van de gedach terug te vinden in het gunstigste geval tengang in een uiteenzetting of leren docenten hun leerlingen een aantal beschouwing in een zo beknopt moge deelvaardigheden die ze kunnen gebruiken lijke en in goed nederlands gestelde bij het doorgronden van de tekst maar van tekst een procedure van een samenhangende het kunnen weergeven van de essentie reeks deelhandelingen is in het onderwijs van een betoog bestaande uit de geen sprake hoofduitspraak de voornaamste onder ik wil nu terugkoppelen naar de samenhang steunende argumenten en de conclusie in de lijst met doelstellingen die hierboven in een in goed nederlands gestelde geformuleerd zijn bij de constructie van vra tekst gen bij een tekst een leerling die de daar gegeven deelvaardigheden beheerst heeft uit de discussies rond de beoordelingspro voorwerk verricht voor het zelfstandig leren blemen met de examensamenvatting in analyseren van een tekst wie in staat is de nederland is gebleken dat er uiteindelijk tekstopbouw lineaire ordening te markeren ondanks de schijnbare helderheid ondui en inhoudelijk te benoemen wie de logi delijkheid bestond over de doelstellingen sche structuur kan analyseren en de hoofd voor samenvatten ook is duidelijk gewor gedachte bepalen wie het schrijfdoel en bij den dat er in het onderwijs en in de leer zondere communicatieve middelen kan gangen nog nauwelijks sprake is van een bepalen wie zoveel kennis heeft van tekst aanpak van leesvaardigheid die leerlingen soorten dat hij de drie fundamentele typen eerst een aantal deelvaardigheden bijbrengt uiteenzetting beschouwing en betoog met uiteindelijk de bedoeling die deelvaar ook in zijn mengvorm uit elkaar weet te digheden toe te leren passen in een ade houden die is een behoorlijk eind op weg quate en zelfstandig uitgevoerde analyse naar een zelfstandige aanpak die uitmondt in een bij de tekstsoort pas sende samenvatting de havo leerling krijgt dus vragen over vaardigheden die nodig zijn om een tekst te kunnen interpreteren en analyseren de interactieve tekstanalyse en samenvat vwo leerling moet uit de gemaakte samen ten vatting laten zien dat hij die vaardigheden zodanig beheerst dat dat leidt tot een ade als je van leerlingen vraagt een samenvat quate samenvatting in de vorige paragraaf ting van een tekst te maken moet je hen zijn drie fundamentele tekstsoorten onder ook leren hoe ze zoiets kunnen doen wie scheiden op grond van het hoofdschrijfdoel een tekst leest probeert betekenis te geven van de auteur niet elke tekst wordt op aan de samenhangende woordenreeks die sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang vim voorligt uit onderzoek blijkt dat dat geen de tekst met bijbehorende signalen als tus lineair proces is een goede lezer probeert senkoppen signaalaanduidende woorden dat wat hij al weet van het onderwerp maar typografie etc moet worden vastgesteld ook van teksten te mobiliseren te vergelij wat de thematiek het centrale probleem en ken nog een stukje te herlezen etc hij past de conclusie c q de oplossing van de allerlei strategieen toe om het proces van tekst zijn afhankelijk van de moeilijkheids betekenis geven te bevorderen graad van de tekst en de helderheid van de compositie kan het nodig zijn de tekst als in het bestek van dit artikel kan ik slechts orientatie op de taak eerst een keer in zijn aanstippen waaraan je zou moeten denken geheel te lezen louter als eerste kennisma bij een passende analysetechniek die in het king met de tekstinhoud onderwijs geleerd en geoefend zou moeten worden een interactieve analyse top down het middengedeelte van de tekst zal pas en bottom up zoals drop die beschreven dan in de analyse betrokken worden als hee ft in zijn laatste boekpublikatie drop exactere gegevens nodig zijn voor het 1983 maken van een samenvatt ing soms moet de analyse van het middendeel uitkomst leerlingen een adequate analyse synthese bieden voor de geldigheid van aannames of techniek bijbrengen betekent hen helpen voorlopige bevindingen uit de analyse van een voor de hand liggende maar te titel inleiding en slot beperkte alineagewijze en louter tekstvol de bottom up analyse dient vooral ter con gende aanpak te vervangen door een inter trole en eventuele correctie van de top actieve werkwijze dit is een manier van down vastgestelde tekststructurerende lezen waarbij in afwisseling van bovenaf en inhoudselementen hoe uitvoeriger de ana onderaf tekstvoorspellend en tekstvolgend lyse moet zijn des te meer zal er geinte anticiperend en integrerend gelezen wordt greerd moeten worden vanuit een bo ttom bij een tekstvolgende aanpak is het pro up leesproces ces van betekenisgeven vooral bepaald door de waargenomen stimuli zeg het is in dit verband niet mogelijk de precie maar voor een gevorderde moedertaal ze werkwijze van de interactieve analyse lezer de woorden zoals ze lineair door uiteen te zetten dat hoeft ook niet want wie de tekst gepresenteerd worden daar meer over wil weten kan terecht in een bij een tekstvoorspellende aanpak artikel van hulshof en mij in levende talen mobiliseert de lezer de kennis die hij al hendrix hulshof 1993 dit is een voorpu heeft om het proces van betekenis blikatie uit de al genoemde didaktische geven te sturen die kennis kan bestaan publikatie van ons beiden waarin de weg uit kennis van de wereld voorzover rele van deelvaardigheden naar een zelfstandige vant voor het tekstthema maar ook uit aanpak van teksten vooral ook met het kennis over teksten tekstsoorten of de oog op de studievaardigheid enerzijds beheersing van allerlei deelvaardigheden wordt ingebed in de theorie maar ander zoals het kunnen vaststellen van zijds ook praktisch en uitvoerig wordt uitge thema s en tekststructuur opsporen werkt aan de hand van verschillende voor van argumentatie en conclusies beelden hendrix hulshof 1994 het vertrekpunt en de nadruk van de inter actieve analyse liggen uitdrukkelijk bij een top down aanpak dit betekent dat met kennis van hoe teksten in elkaar zitten vanuit de titel de inleiding en het slot van ith 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 39 t ynv vii lx x didactiek en toetsing een hem steeds maar weer meerkeuzevragen bij een tekst te laten beantwoorden vechtende tweeling toetstechnische vereisten en beoordelings voorschriften met name van centrale exa docenten nederlands investeren behoorlijk mens zijn van invloed op de keuze en de wat tijd in het beoordelen van de vorderin samenstelling van het toetsmateriaal gen en de prestaties van hun leerlingen hoewel een examen geacht wordt eindter ondanks de aandacht die zij hebben voor men te toetsen kan een examentoets de beoordeling is bijna geen terrein zo tekstverklaren zoals die er bijvoorbeeld nu moeilijk bespreekbaar als dat van de toet voor havo uitziet niet beschouwd worden sing docenten zijn vooral didactisch geo als het eindstation voor het leesonderwijs rienteerd en in hun beoordeling van leerling in de didactiek voor leesvaardigheid is meer prestaties vaak vooral gericht op de kwali mogelijk dan vooralsnog in de toetsing op teit van het geheel dat blijkt onder andere het centraal examen geoperationaliseerd bij de beoordeling van de samenvatting het kan worden opstel en werkstukken maar ook uit de afwerende houding ten aanzien van geslo totaalvaardigheden zoals het samenvatten ten vragen bij tekstbegriptoetsen dat impli of het schrijven van een tekst zijn complex ceert dat docenten geneigd zijn verschillen en arbeidsintensief voor de leerling en de de inhoudelijke akten bij voorkeur tege docent onderwijs in samenvatten en schrij lijkertijd en globaal te beoordelen ven veronderstelt dat leerlingen geleerd wordt zelfstandig met tekstanalyse of met in de praktijk van de toetsing wordt juist stofvinding ordening om te gaan in de gezocht naar mogelijkheden de te toetsen praktijk moeten leerlingen wel teksten lezen vaardigheden inhoudelijk zorgvuldig te for samenvatten en schrijven maar ze krijgen muleren en goed van elkaar te onderschei niet echt onderwijs daarin in de didactiek den om een zo duidelijk mogelijk beeld te van het samenvatten komt het er in het bij krijgen van de prestaties van de leerlingen zonder op aan leerlingen een adequate en het al dan niet behalen van de beoogde analyse synthese techniek bij te brengen en onderwijsdoelstellingen in het geval van de hen te helpen een voor de hand liggende centrale examens in nederland herkennen maar te beperkte alineagewijze en louter docenten soms onvoldoende het door hen tekstvolgende aanpak te vervangen door gegeven onderwijs er zijn immers geen een interactieve werkwijze centrale leerplannen en uiten nogal eens de zorg het verwijt dat toetsconstructeurs de problemen rond beoordeling van het vakinhoudelijk waardevolle onderdelen examen samenvatting bleken in eerste opsplitsen in toetsbare en hapklare brok instantie problemen rond de onderwijsdoel ken dat ze bijdragen aan de veetoetsing stellingen en pas daarna rond de kwaliteit van het onderwijs dat ze de boel atomise van het beoordelingsvoorschrift toetstech ren en een ongunstige invloed hebben op niek een eerste vereiste voor het constru de didactiek vergelijk in dit verband de eren van examen toetsen is juist zorgvuldig commentaren rond de beoordeling van de stil te staan bij de te beoordelen vaardighe samenvatting den bij de concrete doelstellingen van het desbetreffende vakonderdeel voor het exa docenten hanteren examen toetsen nogal men moeten keuzes worden gemaakt die eens ten onrechte als didactisch materiaal zoveel mogelijk tegemoetkomen aan de de goede verkoop van examenbundels gemiddelde onderwijspraktijk daarenboven voor allerlei vakken getuigt daarvan en moet er gezocht worden naar mogelijkhe natuurlijk leer je een leerling niet lezen door den die doelstellingen zoveel mogelijk toets sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang i technisch te vertalen de huidige examen daar komt nog bij dat als vakdeskundigen toetsen fungeren daardoor als de meest zich in de discussie mengen ook zij nogal concrete operationaliseringen van de eens geneigd zijn hun oordeel louter op momenteel nog zeer algemeen aangedui vakinhoudelijke overwegingen te stoelen en de onderdelen in het examenprogramma voorbij te gaan aan didactische en of toets technische kwesties en dan gaat het nogal natuurlijk en terecht overigens kijken eens over vakinhoudelijke opvattingen die docenten in nederland met argusogen naar lang niet altijd gemeengoed zijn in de de inhoud van de examens omdat ze een onderwijspraktijk retoriek versus praktijk deel van de inhoud van hun onderwijs in onder de kritiek op examens schuilen zoals ieder geval daarop moeten afstemmen gezegd nogal eens grote meningsverschil centrale leerplannen zetten de route uit len over het vak en de didactiek maar een centrale examens controleren of de weg discussie over de zakelijke componenten naar behoren is afgelegd beide zijn eigenlijk vakinhoud didactiek en toetsing is onver nodig de verschillen in opvatting in mijdelijk zelfs hard nodig de opbrengst nederland over de leerweg en de na te van die discussie kan zo hoop ik te heb streven doelstellingen een te sterk didac ben aangetoond zijn vruchten afwerpen tisch gerichte orientatie van docenten voor de helderheid van de leerplannen de leemtes in de kennis over beoordelen en leerdoelen de didactiek en de toetsing toetsen het andere perspectief van waaruit naar de examens gekeken wordt dit alles ton hendrix compliceert de discussie over de inhoud en cito de kwaliteit van het onderwijs en de exa postbus 1034 men toetsing behoorlijk nl 6801 mg arnhem noten 1 de tekst van mijn voordracht had ik niet uitgeschreven deze tekst is dus pas later tot stand gekomen op verzoek van de redactie van vonk lk heb moeten vaststellen datje in een uurtje blijkbaar meer vertelt dan je in een dag kunt opschrijven van het commentaar van hugo de jonghe op een eerdere versie van deze tekst heb ik dankbaar gebruikt gemaakt 2 de voorstellen voor de herziening van de eindexamenprogramma s nederlandse taal en letterkunde vwo en havo zijn opgenomen in een bij de staatsdrukkerij ver schenen boek het zogenoemde cven rapport in dat rapport zijn ook opgeno men de resultaten van een behoeftenonderzoek en de preadviezen van universitair deskundigen over de invulling van de verschillende onderdelen van het schoolvak nederlands de commissie die de voorstellen formuleerde stond onder leiding van a braet van de vakgroep taalbeheersing van de rijksuniversiteit leiden 3 meer informatie over deze onderwijsniveaus in nederland schooltypes genoemd vindt u in het artikel van paul van hauwermeiren femke simonis het onderwijs stelsel in nederland in vonk 22 1 sept okt 1992 p 41 44 nvdr rr riu 6 pi 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994 4 in de tweede helft van de jaren tachtig zag het er voor het voorbereidend beroeps onderwijs vbo even naar uit dat het schrijfonderwijs uit het programma zou ver dwijnen voor de al lang bestaande onvrede met de schrijfprestaties verhaaltjes en opstelletjes van de leerlingen dacht men aanvankelijk een oplossing te hebben gevonden door leerlingen open vragen bij een tekst te laten beantwoorden dan moeten ze in ieder geval nog zeff iets formuleren toen die oplossing eveneens zeer onbevredigend bleek heeft men uiteindelijk een uitweg gevonden in kleine strak geformuleerde voor een deel voorgestructureerde schrijfopdrachten in het examen voor deze functionele schrijfopdrachten invullen van een formulier schrij ven van een korte inhoude lijk voorgestructureerde brief e d is ook een naar bevrediging functionerend beoordelingsvoorschrift ontwikkeld de vernieuwing van het examen heeft voor het vbo geleid tot een he rnieuwd schrijfonderwijs bibliografie braet a van eindexamenuittreksel naar een samenvatting van het betoog in levende talen 427 1988 p 8 14 cven het cven rapport eindverslag van de commissie vernieuwing eindexamenprogramma s nederlandse taal en letterkunde v w o en h a v o den haag 1991 drop w instrumentele tekstanalyse ten dienste van samenvatten opstellen van begripsvragen en tekstverbeteren groningen 1983 hendrix t h huishof leesonderwijs verder vorm geven van deelvaardigheden naar interactieve tekstanalyse in levende talen 480 1993 p 253 261 hendrix t h huishof leesvaardigheid nederlands omgaan met zakelijke tek sten bussum 1994 kreeft h w van paassen lezen met je eigen ogen in levende talen 375 1982 p 669 680 sept okt 1994 nummer 1 24e jaargang yx bijlage tekststructuurschema reg inf k jaepeert van oude normen de dingen die voorbij gaan wo 1991 2 max nr el over de ederlande vlasre taalverboudinq scor nr tekststructuurschema informatie elementen relaties 1 grote nadruk op gebruik van correct nederlands in vlaams onderwijs 2 regels voor correct taalgebruik ten onrechte gezien als een door een instantie wetenschappelijk vastgestelde taalnorm 19 3 taal normen berusten op afspraken en zijn dus per definitie veranderbaar 20 4 instanties registreren slechts taalafspraken 5 geregistreerde taalafspraken meestal afgeleid uit het taalgebruik van de elite gaan gelden als een soort voorschrift 43 6 taalnorm niet gebaseerd op taalgebruik van bepaalde vlaamse maar op dat van bepaalde nederlandse kringen verkl 1 1 taalpolitieke en taalhistorieche achtergrond communicatie bevorderen en verfransing tegengaan 8 in vlaanderen aansluiting gezocht bij culturele traditie van de 15 noorderlingen als gevolg van benadrukken eenheid nederlandse stam nederlands culturele erfgoed g zeg niet maar wel cultuur in jaren zeetig ontstaan om verspreiding van standaardtas norm krachtig te bevorderen 71 10 kern van taalkundige verhoudingen noord zuid vlaamse taalfrustratie en nederlandse arrogantie 11 vlaamse frustratie gevoed doordat noordnederlandse norm moeilijk te leren is 12 mor aken 1 norm niet gebaseerd op taalkundig systeem 2 norm opsom verandert 3 norm aome erg slecht beschreven 4 norm 25 niet aangepast aan vlaamse taalsituatie 13 vlaamse neiging correct nederlands te spreken eerder belemmerend dan bevorderend voor de communicatie 14 het als arrogant ervaren van nederlanders door vlamingen mogelijk gevolg van vlaamse taalfrustratie 136 15 ironische tegenstrijdigheid norm gekozen in tijd zonder grensoverschrijdend contact tegenwoordig belemmerend voor toegenomen communicatie vlaanderen nederland 16 oplossing voor vlaams nederlands taalprobleem bevorderen van vlaamse zelfverzekerdheid t a v eigen taalgebruik 168 17 aangewezen weg acceptatie van vlaams als taalvariettrit met eigen taalnorm 34 18 evidente voordelen minder dwingend gemakkelijker te leren meer aandacht voor efficiente communicatie 19 mogelijkheid vast te stellen welke elementen communicatie tussen vlamingen en nederlanders bemoeilijken 20 crearen van reele gemeenschappelijke taalnormen teksteenheid 1 informatie elementen 1 tot en met s maximumscore 20 punten teksteenheid 2 informatie elementen 6 tot en met 9 maximumscore ls punten teksteenheid 3 informatie elementen 10 tot en met 14 maximumscore 25 punten teksteenheid 4 informatie elementen 15 tot en met 20 maximumscore 30 punten nw 24e jaargang nummer 1 sept okt 1994