Publicatie datum: 1987-09-01
Auteurs: Gert Rijlaarsdam, Gaby Dupré
Collectie: 17
Volume: 17
Nummer: 4
Pagina’s: 238-257
Documenten
leerlingenrespons hoe leerlingen elkaars teksten lezen en becommen t arieren over hoe dat praktisch kan toen rita rymenans ons uitnodigde een artikel te leveren voor vonk drukte zij ons bij twee gelegenheden op het hart dat het een praktisch artikel moest worden bij de voorbe reidingen voor dit artikel hebben we een paar mogelijke uitwerkingen onder de loupe genomen wat heel praktisch leek was een aantal aanpakken die we zo in de loop van rijlaarsdams studie over peer evaluation tegen kwamen bij elkaar te zetten daartegen was echter dat zoiets niet heel direct in de klas na te doen was teveel op het niveau van ideetjes bleef we stellen u daarom voor aan de hand van het werk van een leerling van een van ons charlotte hoe in de cursus die riilaarsdam voor vijftien jarigen en ouder maakte het werk in elkaar steekt rijlaars dam 1987 u kunt dan naar we hopen zien wat er omgaat in deze cursus en zelf wijzigingen aanbrengen om de cursus beter te laten passen op uw manier van werken eerst schet sen we de hele cursus dan leggen we het vergrootglas op het derde cursusblok om te zien hoe dat allemaal echt gaat we kunnen dit in het bestek van dit artikel slechts kort doen wie geinteresseerd is kan een uitgebreide versie aanvragen bij de auteurs stichting centrum voor onderwijs onderzoek grote bickersstraat 72 1013 ks amsterdam de schrijfcursus de schrijfcursus bestaat uit vier blokcursussen in elk blok schrijven leerlingen een betogend opstel op basis van versterkte informatie de eerste drie schrijfronden zijn identiek gefaseerd de vierde is een synthese waarin alle processtappen uit de eerste drie schrijfronden zijn geintegreerd de fasering van een ronde is 1 voorbereidende lessen waarin theorie over teksten schrijven behandeld wordt de schrijfopdracht wordt verkend de informatie over het onderwerp wordt bestu deerd een klad of ontwerp wordt geschreven een concep tualiserende versie en eerste netversie 2 commentaarlessen waarin leerlingen elkaars opstellen lezen en becommentarieren met formulieren en allerlei andere commentaaropdrachten vervullen zoals het marke ren van publiekgerichte zinnen het onderstrepen van hoofdzinnen in alinea s enzovoort 3 commentaarverwerklessen waarin leerlingen het commen taar dat zij van drie medeleerlingen kregen ordenen en samenvatten er een keuze uit maken en die keuze beargumenteren een herschrijfplan opstellen en hun eerste netversie herschrijven tot een definitieve versie uoanc 1987 17de jg nr 4 238 de leerstof is cumulatief in de eerste schrijfronde wor den instructieteksten over doel en publiekgerichtheid behandeld in de tweede over structuur en betrouwbaarheid in de derde over nieuwswaarde en taalgebruik de vierde schrijfronde is zoals gezegd een synthese de schrijfpro cesopmerkingen die in de loop van de cursus gemaakt zijn worden hier bijeengebrarht tot een stappenplan een proces plan de onderwerpen waarover geschreven wordt zijn in samenhang gekozen met de theoretische zwaartepunten in de cursus in de eerste ronde gaat het om de invloed van reclame op jongeren doel en publiekgerichtheid in de tweede om de vermeende relatie tussen de aanwezigheid van bui tenlandse werknemers en werkloosheid en woningnood struc tuur omdat er twee onderwerpen in een tekst behandeld moeten worden betrouwbaarheid omdat het gaat om voor oorde len die onderbouwd moeten worden of tegengesproken met feiten in de derde om de relatie tussen t v geweld en agressie op school nieuwswaarde omdat leerlingen hierover zelf nieuws kunnen maken door een klein onder zoekje te doen taalgebruik omdat leerlingen bij dit onderwerp heel wat retorische middelen als litotes hyper bool en ironie kunnen gebruiken in de vierde ronde gaat het tenslotte om de vraag of er op de schoolfeesten alcohol geschonken zou mogen moeten worden naast alle voorbereidende en commentaar geef en verwerk activiteiten van leerlingen waarvan alle schriftelijke neerslagen in een ringband bewaard worden zijn er enkele expliciete reflectie opdrachten opgenomen wij noemen dat in de cursus nadenkoefeningen nadat de leerlingen hun eerste netversie hebben geschreven maken zij hun eerste nadenkoefening door een antwoord te formuleren op de vraag wat vind ik van mijn eerste versie en hoe verliep het schrijfproces dit keer als leerlingen drie opstellen van medeleerlingen hebben gelezen geven ze antwoord op de vraag wat heb ik geleerd van het lezen van andermans opstellen als zij daarna de opstellen be commentarieerd hebben schrijven ze over de vraag wat heb ik geleerd van het becommentarieren van andermans opstel len wie geinteresseerd is in de resultaten van deze nadenkoefeningen verwijs ik naar rijlaarsdam 1985 en rijlaarsdam 1986 wie meer wil weten over de cursus kan de handelseditie van de cursus bekijken rijlaarsdam 1987 of de cursus zoals die in een onderzoek naar de effecten van leerlingenrespons is gegeven rijlaarsdam 1986 b tot zover een globale beschrijving van de gehele cursus zoals beloofd kijken we naar de derde ronde over nieuws waarde en taalgebruik we doen dat aan de hand van het werk van charlotte een leerlinge in de derde klas atheneum 1986 1987 we delen alle activiteiten op dezelfde wijze 239 als hiervoor in eerst de voorbereidende activiteiten dan de lessen waarin commentaar geven aan bod komt en vervolgens de fase waarin het commentaar verwerkt wordt tot een herschreven versie voor de goede orde de derde klas atheneum krijgt bij ons drie uur veel te weinig na tuurlijk maar het kan erger een derde klas gymnasium krijgt er hier en daar maar twee nederlands voorbereidende lessen aan het eind van een les vertel ik dat we aan de derde ronde beginnen dat houdt in dat leerlingen een week de tijd krijgen om de instructieteksten over nieuwswaarde 8 pagina s en taalgebruik 6 pagina s te bestuderen en de vragen daarover te maken wat ook moet gebeuren in die week is het bestuderen van de informatie over het onderwerp de informatie bestaat voor het grootste gedeelte uit een klein boekje waarin theorieen en onderzoeken samengevat zijn over de effecten van t v geweld op kinde ren en jeugdigen met als titel t v geweld voor beginners tenslotte moeten leerlingen een aantal voorbereidende opdrachten maken waarvan er een bestaat uit een klein onderzoekje dat gevieren moet worden verricht en dat gaat over de hoeveelheid tijd die leerlingen van deze leeftijd besteden aan t v kijken en de hoeveelheid en aard van geweldscenes die zij in een week te zien krijgen in de schrijfopdracht gaat het erom stelling te nemen tegen de oudercommissie die ervoor pleit de videorecorder in de leerlingenkantine weg te halen omdat er veel kneuk films worden gedraaid en het vandalisme in de school lijkt toe te nemen daardoor over de schrijftheorie moeten leerlingen thuis controle vragen maken die in de les besproken zullen worden hieronder volgen vier voorbeelden van vragen en de antwoor den van charlotte controlevragen over p1ie 7wswaarde en taai gebruik 1 leg uit dat nieuwswaarde en publiekgerichtheid een verband vertonen met elkaar antwoord charlotte 1 nieuws is niet voor elk publiek nieuws voor het ene publiek wel en voor het andere niet 2 in de theorie worden drie eisen voor nieuwswaarde ge noemd als het om de inhoud van een opstel gaat welke drie eisen zijn dat antwoord charlotte 2 a wat verwacht de lezer b hoe groot is de afstand tussen de lezer en het nieuws c is het nieuws voelbaar 240 3 nieuw warde eeng gevolg is nieuwswaarde 19van an goed 9oe kunnen schrijven of d voorbereiden goed n licht je antwoord toe anto word charlotte 3 nieuwswaarde is volgens g mij j een gevolg g g van goed g kunnen voorberei den wantje j moet al iets van het onderwerpp afweten en jej moet ook weten watje j lezers er al vanaf weten nieuwswaarde is ook een g e volg van goed g kunnen schrijven 1 want je j moet het taalgebruik g con creet maken j e kunt het dan beter vertellen en zo wordt het ook aantrekkelijker j 4 in dearap g raaf taal9 ebruik en effecten worden 5 taal j p trucjes bes p roken bedenk zelf bij elke truc een c evoorbeeld dat zou kunnen passen in een opstel p p over de schadelijkheid 7 van een videorecorder in de overblijfruimte overblijfruimte schrijf j de voor beelden op p antwoord charlotte fragment g voorbeeld opsomming p g we kennen nu de video affaire e kdat de oudercommissie waarin bleek de video weg g wilde hebben we kennen de klacht van de oudercommissie die leidde tot een dis cussie we kennen de leugenachtigheden rondom de p plaatsing g van de videore corder in de kantine waarover veelekletst g wordt voorbeeld onder ons eenpot nat oh oh oh wat worden we toch weer beinvloed voorbeeld suggestief gg taalgebruik g waarom bederft de e oudercommissie nou onsiezler p en pikt p ze de videorecorder onder onze neus vandaan er vinden dan nog een paar voorbereidende activiteiten plaats om leerlingen te helpen hun standpunt in de discus sie te bepalen en argumenten en ondersteunende feiten in stelling te brengen charlotte schrijft vier kladjes voordat zij het volgende opstel inlevert op zogenaamd zelfkopierend papier waardoor in een schrijfbeweging vier kopieen ontstaan sta of ik schiet rrr noggg zo n uitspraak zoals b v je e1d of e j leven heb je j p op de t v wel meer dan 1000xehoord g ofjje dit nou zelf ookaat zeggen gg met een pistool in je p j hand als jej met een gang g g over straat loopt p doordat je net eeneweldfilm g opp school hebtezien g is nogg de vraag g oh oh oh en wat worden we toch weer beinvloed door de zogenaamde oudercommissie die teeng de video op p school is ik ben zeer tegen g deze stellinggvan de oudercommissie 241 jij vind de school er toch ook veelezelli g erg van worden als er een video is als er iets te beleven is misschien komen er ook wel wat meer leerlingen g naar school omdat ze weten dat vandaag g die en die film gedraaid wordt wie weet tja j g geweld wordt er altijd wel g ep 1ee g d uit laboratorische experimenten p blijkt j dat de meeste onder ons er niet vatbaar voor zijn j soms verlaagt g het kijken j van t v geweldg zelfs de aag gressie b v bijjfilms met een afschuwwekkende werking g alsjjjij net op p de video hebt zien gebeuren g dat eenjochie j ruzie heeft met iemand en voortaan een mes besluit teebruiken g als verdedeging g g en er komt iemand op p dat jjoch af en datjochie j steekt m dood o benjij e natuurlijk j wel een beetjebeetjegeschrokken g enagjej heus niet met je je zak mesje j j je aartsvijand j doodsteken de oudercommissie met z n stomiteiten gelooft blijkbaar dat dit wel het gj g eval is wijjhebben toch heus wel een beetje j controle over de agressie g waarom maken ze zich nou zo druk zijj hoeven er toch niet naar te kijkenj en het gaat g toch om ons pplezier en trouwens als er een stelletjej ongeveer g 1 1 2 uur naar een film aan t kijken j zijn j scheelt dat wel weer zo n 20 vernielde fietsen laatje j dus niet beinvloeden door de oudercommissie laat geen beslissingen g nemen over jje eigen g pplezier bronnen beetje geweld onderdeel laboratorium experi menten charlotte maakt thuis nadenkoefening 1 waarin ze haar opstel overdenkt en haar schrijfproces nadenkoefening 1 in het begin leek het mijj wel een gemakkelijk g j onderwerp e p maar toen ik al de info had doorgelezen viel dat wel even e en tegen g ik wist nl niet zo goed g voor welke g groep p ik zou 242 kiezen met de titel heb ik nooit ee veel problemen p meestal is het zo dat ik al een stuk of 5 titels in m n hoofd heb heb en dan weet ik niet welke het b beste is zo ging g g het dus nu ook de inleiding 1f g schrijf ik ook altijd in lx o p over het t middenstuk had ik wel even hard na moeten denken en nu is het nog g niet goed g ik vond het maar moeilijk jk om nieuwswaarde o u en taalgebruik g te g gebruiken in n m n opstel op het slot vi vind ik ook nooi t moeilijk want als ik eenmaal het middenstuk heb komt vanzelf het de slottitel vind ik best wel goed de opdagen g inleiding i nl kan beter maar ik ben er toch tevreden over het middenstuk g ka voldoet niet aan inleiding nieuwswaarde inleidin en slot ook niet wel een zin ronie taalgebruik gebruikt g van ironie ik heb niet echt lett een citaat gebruikt g dat moet de volgende keer maar beter ik heb een voorbeeld gestopt g p t bijj 3g ressiefverlagende werking werking van 10 zinnen een beetje 1 te lang g dus het slot vind ik ook wel redelijk j waarschu win g dat je j 1 beinvloedendoor de oudercommissie i p v door het geweld g commentaargeeflessen de eerste les van deze fase is altijd spannend ik geef iedereen een exemplaar van het eigen opstel terug en drie opstellen elk van een andere leerling wat zijn ze nieuws gierig naar elkaars opstellen ze moeten de opstellen eerst lezen om hun nieuwsgierigheid te bevredigen daarna per opstel een reactieformulier invullen en een tweede nadenkoefening maken daarna moet elk opstel grondig becom mentarieerd worden m b v het commentaarformulier en ook daarna moeten leerlingen een nadenkoefening maken waarin ze de leereffecten van het becommentarieren trachten te noteren charlotte leest dus drie opstellen maakt een nadenkoefe ning becommentarieert de drie opstellen en maakt weer een nadenkoefening tegelijkertijd zijn drie andere leer lingen met charlottes opstel bezig charlotte doet haar commentaarwerk met veel inzet ruimte gebrek noopt ons ertoe hier verder niet te laten zien hoe zij anderen op weg helpt met een volgende versie wat zij ervan leerde kunnen we nog wel laten zien door haar nadenkoefeningen eerst volgt nu het reactieformulier waar leerlingen snel subjectief op andermans opstellen reageren 243 reactieformulier de eerste i ddruk zeer mee zeer mee eens oneens 1 ik ben eigenlijk 9 j niet overtuigd g 1 2 3 4 5 2 het werd me heel duidelijk j wat ik moest 5 4 3 2 1 gaan denken 3 ik werd echt bij het onderwerp betrokken 5 4 3 2 1 4 in de inleidingkreeg g 9 ik het gevoel g dit 5 4 3 2 1 moet ik lezen 5 ik vond de schrijver j p de tak van de hak op 1 2 3 4 5 springen 6 ik kon de opbouw heel goed volgen 5 4 3 2 1 7 ik kreegg tijdens j het lezen weleens het 9 e 1 2 3 4 5 voel kom nou de schrijver j belicht maar een kant van de zaak 8 ik dacht bijj het lezen de schrijver schrijver zegt g 1 2 3 4 5 dit nu wel maar waar zijn j de bewijzen j de argumenten 9 ik kwam in dit opstel p een heel aardig g in 5 4 3 2 1 houdelijk j nieuwtje j tegen 9 10 ik kreeg in dit opstel een heel andere 5 4 3 2 1 kijk op het onderwerp j p p het probleem p 11 ik vond het taalgebruik heel goed te be 5 4 3 2 1 grijpen 12 ik vond het taalgebruik g eentonig g niet 1 2 3 4 5 iets aardigg of verrassends in de zinnen en de woorden noteer tenslotte kort welke indruk het opstel p op p u maakte dit is heel belangrijk g j voor de schrijver schrijve om te weten charlotte drie opstellen heeft gelezen en erop heeft gereageerd schrijft ze dit n a v de nadenkopdracht 244 nadenkoefening 2 ik ben door het lezen te wetenekomen g dat er voor de zoveelste keer 3 hele verschillende opstellen p zijn zijngeschreven g van het lezen daarvan heb ikeleerd g 1 dat het fijnj voor de lezer is als je een j moeilijkj taalgebruik g en een makkelijkj taalgebruik g g gebruikt je looptp dan g geen risico dat de lezer zich teroot g voelt voor dit opstel p of juist juisandersom dat het toch niet zo fijn j voor de lezer is als je j de hele tijd j vraag tekens achter zinnenpplakt eerst vond ik dit nl een uitmuntent taaltrucje 3 dat het opstelp echt veel leuker fleuriger g aantrekkelijker j beter enz is als er iets van nieuwswaarde in voorkomt en dan vooralelet g op ironie overdrijven j opsomming p g is erg g moeilijk j 4 dat ikelukki g niet de enige ben g die niet gebruik g heeft gemaakt g van opsomming p g enoverdrijven overdrijven in mijn j herschri jp f lan heb ik een paar p nieuwtje ontdekt nieuwtjes ook als feit moetebruiken g dat jejgeweld g ook thuis ziet en een paar filmen meer of minder toch niets uitmaakt p ik ook wat meer over de andere p robleem kantmoet van o p schri het j ven ik had nl alleen voor mijn j doel feiten en citaten gebruikt g dus in m n herschrijfplan jp moet iets e komen van de ouderraad heeft er welgelijk i n dat vervolgens worden de drie opstellen die ieder heeft gron dig becommentarieerd de leerlingen moesten elkaar commen taar geven op zes aspecten doelgerichtheid publiekge richtheid structuur betrouwbaarheid nieuwswaarde en taalgebruik over elk aspect formuleerden we vijf commen taarvragen een commentator moet zo n vraag beantwoorden op een multovel door het antwoordcijfer te geven en er een toelichting bij te schrijven u ziet dat er al een soort standaardtoelichtingen geschreven zijn vaak moeten leerlingen nog iets aanvullen en moeten zij een met de vraag corresponderend cijfer in het opstel noteren om aan te geven op welke passage het commentaar slaat omdat nieuwswaarde en taalgebruik de nieuwe leerstof was begonnen leerlingen daarmee uit de andere clusters van vijf vragen werden er steeds twee geselecteerd om leerlin gen niet voor de onmogelijke opdracht te stellen dertig vragen te beantwoorden en dat voor drie opstellen te doen om te kunnen volgen welk commentaar charlotte kreeg namen we hieronder enkele commentaarvragen op die we in deze schrijfronde gebruikten wat volgt zijn de vragen over nieuwswaarde wie gentresseerd is in het hele instrument raadplege rijlaarsdam 1986 bijlage a of rijlaarsdam 1987 245 commentaareven 9 op p elkaars opstellen p 3c 5 2 12 nieuwswaard e als je no 9 eens wilt nalezen wat nieuwswaarde is is lees dan 3a 47 3a 55 bedenk nog dit 1 nieuws is wat onverwacht is voor de ua lezer inhoud g vraag 21 en 25 ua qpresentatie p vraag4 24 24 2 wat zich dichtbij de lezer afspeelt rderis eerder nieu nieuws s dan ver eli kbare 7 9 gebeurtenissen buiten de 9 e in 9 van omgeving de lezer vraag 9 22 3 concrete zaken worden eerder als nieuws ervaren e dan abstracte vraag 23 voordat je de vragen 21 25 beantwoordt maakk je eerst de opd racht die boven vraag9 21 geformuleerd 9 is opdracht plaats in een kaaklijs bij de passage waarvan je vindt dat er een element van nieuwswaard a zi t in dat vist ik mist 21 is er nieuws osvstwmc ts informatie in dit opstel 2 l 4 s neet met ja maar ja jai in dit opstel zitten gegevens er zit 44n idee in dat in dit opstel zit veel feiten argumenten zoals je nieuw is zie 21 in de nieuwe informatie na in alle opstellen over dit on kastlijs je moet dat tuurlijk is het onmoge derwerp zou kunnen lazen dit idee gegeven argument lijk cm allemaal nieuwe opstel voegt niets toe aan de wet minder verstoppen in feiten en argumenten aan kennis van lezers over dit on de tekst seer altwerken te dragen maar wat je derwerp ik heb gein nieuwe dan wordt je takst infor bij 421 in de kantlijn ideeen over dit onderwerp in natiever vertelt zal wel nieuw je opstel kunnen vinden in zijs moor veel lezers formatief niet waardevol als lezers jouw opstel gelezen hebben weten ze meer vas bet onder werp af das daarvoor informatief waardevol 22 is er informatie gegevens feiten argumenten voorbeelden uit de leefwereld van de lezers die hen aanspreekt 2 4 s neet nee ja maar ja jab in dit opstel zitten geen ge een enkele keer zie mijn in dit opstel zitten gevens uit de leefwereld van je 22 in de kantlijn schemert gegevens file mijn 22 lezers de informatie is ver lets in het opstel waarmee in de kantlijn uit de van de lezers af ze hebben wei je je lezers bij het onder de leefwereld van je nig met die gegevens te maken werp betrekt zoek meer van lezers je laat zien je moet proberen feiten te ge die gegevens werk ze seer dat het probleem dick bruiken die lezers herkennen ult terbij buis is dan zij waar ze lets mee te maken heb zullen denken ben informatief interessant informatief interessant 246 23 is er concrete informatie feiten argumenten 1 2 3 s nee nee ja maar ja de informatie is erg abstract soes zie mijn 23 geef je de informatie is con lezers kunnen zich niet veel heel concrete informatie creet waar nodig je voostellen bij deze behandeling toch overheerst een wat gro benadert het probleem van het probleem je moet gede ve oppervlakkige abstracte niet op een theore tailleerder uitwerken behandeling van het pro tische manier maar bleem je zou gedetailleer heel praktisch lezers der moeten uitwerken kunnen zich het probleem voorstellen aanvoe len door de informatie die je geeft vooral bij 23 vind ik de informatie concreet 24 is de presentatie van de gegevens origineel 1 2 3 4 neet nee ja maar de gegevens worden gepresen nier en daar zie mijn 24 de ordening van de in teerd zoals lezers die verwach in de kantlijn doe je formstie is verrassend ten in de meeste opstellen over verrassende originele deze rangschikking zou dit onderwerp zal de ordening dingen met je gegevens de lezer niet verwachten van de gegevens zo zijn als in er overheerst echter toch dat maakt het opstel dit opstel noe goed het opstel een gewone presentatie bijzonder al is het ook zou zijn de behandelwijze zodat je niet kunt zeggen oud nieuws je steekt is niet origineel dat het opstel origineel het in een nieuw jasje qua presentatie is vooral bij 24 doe je iets heel goedsi 25 krijgen de lezers een andere rijk op het onderwerp 1 2 3 4 s nee nee ja maar lezers zullen niet anders tegen ben beetje er zit een pas lezers zullen anders het probleem aan gaan kijken je sage in zie mijn 25 waarin tegen het probleem aan werpt geen nieuw licht op het je een nieuw licht op het gaan kijken je werpt probleem waardoor het duidelij probleem werpt zou je die een heel nieuw licht op ker wordt of waardoor lezers passage niet uitwerken dan op het probleem je be anders zullen gaan denken benader je het probleem van kijkt het net even van iedereen denkt er ongeveer zo een heel onverwacht gezichts een andere kant als de over als jij punt meesten zullen doen je brengt de lezer op r n minst aan het twijfelen 247 charlotte maakt veel werk van haar commentaar op de drie opstellen over elk opstel doet ze 1 1 2 uur dat is veel de meeste leerlingen in deze klas besteden drie kwartier a een uur aan een opstel ze schrijft ter afronding van deze fase haar derde nadenkoefening nadenkoefening 3 van het commentaareven g p op de p opstellen heb ik ggeleerd dat 1 het slot nieter se p een andere geformuleerde g samenvattende zin hoeft te hebben datjej b v ook nog een g grapje g pj kan maken het slot hoeft niet altijd j een stellingg te bevatten vind ik 2 de 2egg overdrijve niet alleen in het middestuk evens ironie en overdrijven gebruikt hoeven te worden dat het voor de lezer dus ook leuk is als er op p het einde een grapjeg pjgemaaktg wordt 1 en 2 zijz ijn hetzelfde j 0 3 dat het echt verschrikkelijk j moeilijk moeilij is om overwachte info in j opstel p te stoppen pp zodat de lezers meer van het onderwerppafweten dan daarvoor 4 dat het ook erg g moeilijk moeilijk is om er voor te zorgen g dat lezers een andere kijkj p op het probleem p krijgen 5 alle 3 de opstellen p een andere zinsbouw hebben qua 9 lengte g de eenebruikt g achter elkaar korte zinnen de ander weer lange g voor de herschrijving j gg ga ik vooral letten op p de zinsopbouw p of die g gevarieerd g genoeg g is dus m b v korte en lange g zinnen opsomming p g toch p proberen er er eene te vinden voor o m n ops opstel e onverwachte info ikag proberen p stukj onverwachte info in een stukje m n opstel opste te pr proppen ppe zodat de l ezer hoop p ik iets zal denken van he dat wist ik nog g niet commentaarverwerklessen alle opstellen en commentaren zijn bij mij ingeleverd via een handig systeempje deel ik al het werk uit ieder een heeft nu drie kopie e n van zijn haar opstel waarin allerlei krassen opmerkingen en nummers staan en multobla den vol met cijfers en opmerkingen behalve zes leerlingen die nog maar over twee commentaren beschikken omdat twee leerlingen ziek zijn twee leerlingen zullen het werk bij de zieken thuis ophalen de opdracht is een week later zo ver te zijn dat de definitieve herschreven versie in de les geschreven kan worden charlotte begint met de eerste opdracht van de commentaar verwerklessen het ordenen van het commentaar ze vult een schemaatje in om een overzicht te krijgen over alle cijfertjes dan gaat zij samenvatten om te kunnen zien welk commentaar charlotte kreeg en wat zij ermee deed namen we fragmenten op van het commentaar van de drie leerlingen die haar werk bekeken we beperken de vloot schouw tot het onderdeel nieuwswaarde 248 opstel van charlotte reactie van arthur fragment algemene q indruk je doet je7 best om mij 7 te overtuien g maar dat lukt alleen niet zo erg g het was wel aardig g om te lezen er zaten wel leuke zinnen in het was wel aan de korte kant maar er zit voldoende bruikbare infor matie in nieuwswaarde 21 2 er zit maar weinig nieuwe informatie g in je gebruikt genoeg g g informatie maar wel bekende informatie 22 5 7 ja je 7 bent goed9 bezig g hier ik kan mijn eigen g goed9 inleven in de voorbeelden die j 7g ij goed zo 23 4 7 je kalkt het probleem p niet zo maar op p het papier pp maar je7 geeft g voorbeelden etc en je werkt zo langzaam 9 naar het probleem toe p 24 2 je 7 informatie kan origineler g gepresenteerd e gp worden de p re sentatie van jou j informatie is te gewoon g 25 3 als je 7 deze passagep g wat meer uitwerkt zie mijn mij 25 in de j krijgt79 het probleem p een heel ander gezichtspunt 9 p opstel van charlotte reactie van laura fragment algemene g indruk ik vond het nogal g leuk geschreven g en ook een handschrift waar ik bij dacht lekker om te lezen je versterkte ook goed g 7 ar g umen je ten mooi alleen de meeste informatie wist ik al en werd ook zoeschreven g hoe ik het ook zou doen nieuwswaarde 21 3 nou niet echt maar wel leuk gepresenteerd 9p 22 5 ja je voorbeelden zijn zijn heel mooi en dichtbij dichtbijhuis gekozen 23 5 ja je kan alles goed aanvoelen 24 4 nou deresentatie p is niet erg 9 origineel 9 maar toch zit er iets in 25 3 nou het is een beetje simpel beetje a maar wel leuk gepresenteerd gp opstel van charlotte reactie van emma fragment al9emene indruk qua taalgebruik q 9 enzo is het wel een aardig g opstel p maar je hebt niet echt goede argumenten je laat de tegenpartij gee een seconde aan het dat moet je7 wel doen want anders denkt de lezer ook van jemig j 9 schrijftop die schrijft ook met oogkleppen o en e je moet niet alleen de tegen 9 en partijlaten kletsen maar hetrobleem p ook van de andere kant bekijken bekijke hebt 2 soorten beinvloeding 249 de directe c be invloedin g na a lange a qe ljdtijdbeinvloeding z door n g d w z oo vaak geweld g te zien raken de mensen erewend 9 aan om het te zien en schrikken er niet meer van je zou de tegenpartij kunnen afschepen p met als we aan t eweld g gewendzijn geweld zijn9geraakt maakt zo n filmpje p7 opp school niet meer uit en die die film dus zal heus niet leiden tot die gewenning je bent lekker agressief g t o v de oudercommissie nieuwswaarde 21 2 er zit nix nieuws in misschien was dat wel het geval q geweest q als je 7 die laboratorische experimenten p zie 21 text meer had uitgewerkt g 22 3 7 je zou wat meer voorbeelden kunnen noemen die zegg maar bij7 onze school horen want daardoor is het meer betrokken bi j de leefwereld 23 3 het is wel concreet maar vaak nogg een beetje beetje te oppervlakkig pa g zie ook vorige g vraag je moet dus die vb doen vooral bij7 g 7 mijn7 23 in text 24 2 des a is nogal g saai en ongewoon g er staat niet iets in wat er uit springt van originaliteit g je moet ook feller zijn zijn dan wordt t wat p pittiger g 25 2 nee de lezers krijgen 7 g g geen kijkopp het onderwerp andere kijk het is zo altijd kinderen voor en de oudjes 7 zijn j er tegen dat is niet zo erg 9 als je maar 7 met goeie g te enar g u s g komt en die ontbreken zo af en toe e 7 enige g argu g is de zelfcon trole charlottes samenvatting van het commentaar voor wat de nieuwswaarde van haar opstel betreft de le iseen g nieuwtje tegengekomen en kree ook nieuwtjekreeg geen g kijk andere kijk 2e ook niet en ook helemaaleen kijk g andere kijk de 3e geen g andere ki j k maar wel een nieuwtje j de le vind dat ereen g nieuws is en dat de lezers geen kij g andere kijk p het probleem p krijgen 1g want het is simpel p de 2e ziet ook geen g nieuws en mist b v voor de leefwereld v d lezers de info is ook vaak te oppervlakkig presentatie is saai gewoontjes g j lezers krijgen jg en ook geen g andere kijk 1 na het samenvatten moet charlotte een commentaar op de commentaren schrijven waarin ze afweegt wat zij van het commentaar accepteert en wat zij afwijst ze doet dat door voor elk commentaar twee kolommen te maken een voor het geaccepteerde en een voor het afgewezen commen taar ze eindigt haar evaluatie met een commentaar op de kwaliteit van de commentatoren 250 algemeen commentaar emma die is de hele hel tijd t j zeer streng g ze geeft g alleen maar 2t 2tjes es en 3t1 es bijna bi j ageeng e 4 en helemaal geen g 5 bi1 v b arthur en laura geven g allebei een 5 voor of het duidelijk duidelijk is wat lezers moeten de e ers t gaan g denken en zij jggeeft een 3 en datebeurt g nog g6 keer zie cl ik denk omdat het komt omdat ze ook niet echt antwoord op p de vraag g ze dwaalt steeds van de vraag g af en begint g over iets anders wat dan wel weer waar is r is hettegenovergestelde van emma zij laura zij is de hele tijd tijd positief p te positief zelfs ze heeft15 5 5 en gegeven gg e ven en 9 4 en d w z 6 3 en engee eneen een 2 of 1 voorbeeld emma en arthur zijn niet overtuigd g alle be i een 3 en zij j n 5 en d it gebeurt g nog g precies p 9 keer ziei e soms is het helemaal niet waar wat ze dan achter de 4 of 5 opkalkt p b v ze geeft g een 4 voor de taalfouten en zegt g dus ook dat er geen g taalfouten zijn j maar er zijn j er wel een stuk of 7 arthur nu zou o je j denken e nou deze zal dan welg goed zijn j hij zit er net midden in maar dat is niet zo alsje 1 naar cl kijkt j heeft hij wel j steeds het gemiddelde g van emma en laura met de cijfertjes zit het dus wel goed g maar wat erachter staat niet altijd j b v hijj vindt het taal ge bruik te moeilijk j en geeft g dus ook een 2 maar de anderen even ook een laag geven gcijfer cijfer maar omdat het taalgebruik g te makkelijk i s wat dan volgt is een buitengewoon belangrijke stap het opstellen van een herschrijfplan op basis van de eerste versie de resultaten van de nadenkoefeningen het lezen en becommentarieren van andermans teksten en het ontvangen commentaar stelt charlotte een vrij uitvoerig en gedetail leerd herschrijfplan op op die wijze leren wij leerlingen enigszins tekst te plannen wat gemakkelijker is bij her schrijven dan bij eerste versies omdat de stofvinding voor het overgrote deel achter de rug is een klein deel van charlottes plan volgt herschrijfplan fragment g c4 a watag ik b hoea g ik het veranderen veranderen middenstuk de ie zin in m n oude opstel cl op s eklopt k pt ook o oeps er moet meer geen bakkes van oh oh oh en wat g betrouwbare info in worden we toch weer beinvloed door de en n ander v b wat zogenaamde g oudercommissie die tegen g dichtbij 1 de lezer de video op p school is je wordt o toch 0 is ook info ar gumen niet beinvloed door de o c het woordje j ten erbijj v d andere na oh oh oh laat ik ook maar weg g en ook kant bekeken ook meer het woordje j zogenaamd g g dat slaat eigen alinea s toepassen lijk j ook nergensg op p het wordt dus zodat hetgeen letter waarschijnlijk oh oh oh oh wat worden zee is we toch weer beinvloed door de video op 251 school waar de o c teen g is v de zin ik ben zeer tegen de g stelling v d o c maak ik ik ben be e erg tegen e g en reelg 17 tm 20 die zin laat ik zo ik doe dat voorbeeld wat dichtbijj huis isezocht g ook in deze alinea daarna doe ik dat v die 20 fietsen v regel g 48 t m 52 ook bij j deze alinea oh a t dat v b daar g ga ik het wel heb ben over het vervelen op p het vogelplein en datjej dan ook sneller tot vandalisme in staat bent in een nieuwe alinea die er dus eerst niet was ga ik zo n zinnetje zinnetj zetten we zien heteweldg toch ook thuis op p de t v in deze alinea komt dan ook iets te staan v d ewennin g g v h zien v t v g eweld zin bij j regel g 26 t m 31 blijft j ook in opstel p weer in een andere alinea charlotte bereidt thuis de laatste versie voor ze schrijft in haar oude opstel propt er stukjes bij en maakt alvast kladjes zodat ze in de les alleen nog maar een slot hoeft te schrijven en de hele zaak in het net moet overschrijven die dag schrijft iedereen in de les intensief de definitie ve versie van zijn opstel niet iedereen krijgt het af er wordt in de pauze doorgewerkt charlotte is er een van ze werkt nog 10 minuten door iedereen levert de map in waarin alle oefeningen en opdrachten netjes opge borgen moeten zijn sta 9 of ik schiet rr g zo n uitspraak nog p zoals b v je je g geld e of j je leven heb jje op t v wel de t e meer dan 1 000x g gehoord ik vraag g me af of je dit nou zelf ook gaat g zeggen gg als je s j s avonds me g over straat met the gang loopt p doordat jej net een geweldfilm g achter de rug g hebt oh oh oh wat worden we toch weer beinvloed door de video op school waar de oudercommissie tegen g is ik ben erg g tegen deze stellingg van de oudercommissie jijj vindt de school er toch ook veel gezelliger opp worden als er een vi i s als video is al te beleven er iets ets e valt als er n video is hoeven we ons ook niet te vervelen opp het vogelplein bovendien is het zo dat als da as j j je op je p het vogelpleinverveelt sneller tot vandalisme d komt dan wanneer e j wat te doen hebt als jje b v 1 1 2 uur naar een film aan t kijken j bent scheelt e weer zo n 20 vernielde fietsen schee t dat wel in de fietsenkelder trouwens als we hetgeweld niet oppschool zien dan zien we het toch thuis en a e alss we e aan t geweld g gewend g zijn j geraakt g k zo n dan maakt 252 filmpje op school ook niets meer uit uit laboratorium experimenten is gebleken dat de meesten onder ons niet vatbaar zijn voor het zien van t v geweld volgens dr tom v d voort is het zelfs zo dat films met een afschuwwekkende werking de agressie verlaagt de oudercommissie heeft wel gelijk dat we veel geweld op de t v zien maar het lijkt wel of de oudercommissie het idee heeft dat wij met machinegeweren door de school zullen gaan lopen omdat we net het a team op de video hebben gezien wij hebben toch wel controle over de agressie in een onderzoek van dezelfde dr tom is gebleken dat wij meer controle hebben over de agressie dan de kinderen van de lagere school de oudercommissie met z n stommiteiten is dus duidelijk in de war met een andere leeftijds groep maak je dus maar niet druk of je beinvloedwordt door de video maar pas wel op dat je niet beinvloed wordt door de oudercommissie laat geen beslissingen nemen over je eigen plezier slot leerlingen leveren na elke schrijfronde hun map in ik beoordeel de map per kwartaal kiezen leerlingen uit twee opstellen er een voor een rapportcijfer het opstel wordt globaal beoordeeld op de tot dan toe onderwezen aspecten doelgerichtheid publiekgerichtheid structuur betrouw baarheid nieuwswaarde en taalgebruik we gebruiken de methode ook bij spreekbeurten discussies werkstukken zo vaak als mogelijk is er een gelegenheid tot herschrijven of herkansen op basis van het ontvangen commentaar vooral voor schrijven ligt daar m i de kracht je leert niet veel als je commentaar krijgt en je moet daarmee rekening houden als je een nieuw opstel schrijft je moet bij elk opstel weer zoveel energie besteden aan het ontwikkelen van een inhoud en het ontdekken van je kennis over het onderwerp dat er voor meer retorische aspecten van het opstel weinig aandacht kan overblijven reviseren op basis van commentaar dat is de crux want zo gaat het in het bedrijfsleven en bij de overheid ook geen stuk gaat de deur uit voor het door vier vijf handen is gegaan reviseren voorkomt ook dat leerlingenrespons gezien wordt als meestertje spelen even is het leuk om op de stoel van de meester te zitten gewapend met het rode potlood en het cijferboekje maar commentaar geven aan elkaar wordt pas een leerzaam proces als je elkaar ermee verder helpt vriendjespolitiek doorbreek je zo ook met revise ren een vriendje vriendelijk commentaar geven wat door de vingers zien is ernstig je berokkent hem juist schade omdat hij niet weet wat hij kan verbeteren 253 beoordelen weten wat een tekst sterk maakt wat een tekst sterker zou kunnen maken is misschien het centrum van het schrijfproces maar beoordelen alleen is niet genoeg weten wat er aan de tekst mankeert is nog heel iets anders dan de feilen te verbeteren ook daarom moet er herschreven worden moeten beperkte herschrijfopdrachten gegeven worden moeten oude teksten nog eens onder de loep genomen worden daarom ook moeten niet te veel eisen tegelijk aan de tekst gesteld worden in onze cursus intro duceren we per schrijfronde twee nieuwe aspecten van tek sten beter zou nog zijn als we met minder tegelijk genoe gen zouden kunnen nemen een groot voordeel van de aandacht op beoordelen door leerlingen eventueel willen we tot slot noemen als een docent moet gaan nadenken over hoe iets beoordeeld moet worden denkt hij via een omweg na over de doelstel lingen van zijn onderwijs toen de eerste auteur in 1978 besloot leerlingen elkaars teksten te laten beoordelen omdat zij een valider publiek waren voor de teksten die voor hen geschreven werden moest hij als de wiedeweerga vragen gaan zitten bedenken waarmee je teksten kunt beoor delen want zelf had hij niet zo n behoefte gehad aan vragen hij vertrouwde op zijn deskundigheid zo kwam van het een het ander toen de vragen er waren moest hij leerlingen ook kunnen vertellen hoe je nu een doelge richte tekst kunt maken waren zijn handreikingen voordien nog breed liever vaag geweest door de beoordelings vragen werd ook het denken over het onderwijs in schrijven concreter daaruit vloeide een nog lang niet volkomen cursus voort maar een begin is er nu is er een mooie matching tussen onderwijs en beoordelen onderwijskundigen verlangen dat van ons maar dan wel in de omgekeerde richting die hier bewandeld werd niet eerst doelstellingen formuleren enz nee eerst beoorde lingsvragen maken in feite een zeer concreet doelstellin gen denken evenwel wat de docenten in de vaksectie hebben ervaren is dat deze stap ertoe leidde dat de beoordelings aspecten bij schrijven een soort eenheidsbevorderend effect hadden op de rest van het onderwijs zowel naar de vakon derdelen als naar andere leerlingen werd het denken gericht op deze tekstaspecten er gaat iets van coherentie gloren aan de einder in het voorgaande hebben we een beeld proberen te geven van de mogelijkheid leerlingen in te schakelen in het onderwijsleerproces zij blijken een taak aan te kunnen die gewoonlijk door de docent uitgeoefend wordt natuurlijk is niet alle commentaar even adequaat natuurlijk zijn niet alle beslissingen die charlotte nam op grond van het commentaar de beste die mogelijk waren misschien 254 vindt u de herschreven versie wel slechter op sommige punten dan haar eerste versie vergeet niet dat we hier aan de hand van een leerling de praktijk hebben willen schetsen van zo n aanpak in een groot onderzoek onder leerlingen in 22 klassen werd aangetoond dat de resultaten gelijk waren als we leerlingen vergeleken die op onze manier werkten met leerlingen die dezelfde cursus volgen met dit verschil dat zij commentaar kregen van hun docent alle klassen gingen zeer sterk gemiddeld vooruit op doelgerichtheid publiekgerichtheid structuur en stijl zie rijlaarsdam 1986 een belangrijke ontdekking in die studie was een groot docenteffect op de resultaten in dat onderzoek gaf een docent namelijk les aan twee klassen in de ene gaf hij de cursus met leerlingenrespons in de andere met docent feedback nu bleek dat sommige docenten veel meer met hun twee klassen bereikten dan hun collega s we willen maar zeggen geen methode is sterker dan de docent schrijf leuke onderwijsresultaten of tegenvallende resul taten niet te snel toe aan de methode verwacht van een methode niet te veel ook niet van deze gert rijlaarsdam en gaby dupre p a sco grote bickers straat 72 nl 1013 ks amsterdam geannoteerde literatuur bochardt i en g ri j j laarsdam 1984 reageren g op a elkaars opstellen a een onderzoek naar derik b u baarheid van een didactisch beoordelen9 sin strument project 7 p publikatie 2 van z w o pro ecten 7 onderzoek naar effecten van beoordeling g door medeleerlingen 9 op p aspecten a van de stel e vaardigheid 9 s c o amsterdam dit rapport bevat een verslag g van een experiment a waarin een negental g leerlingen 9 de commentaartaak en de commentaarverwerktaak bij ij leerlip genrespons hardopdenkend uitvoerden hieruit kan worden opgemaakt a9 welkeroblemen a zich allemaal voordoen als leerlingen g zich voor o zulke ui e taken zienesteld 9 rijlaarsdam g 1984 leerlipg enresp ons een kansrijke srl j ke didactiek van het stellen een verslag van ag een literatuuronderzoek naar de effec an ten van leerlingenrespons peer eer evaluation opp stelvaardigheld s c o rapport 27 s c o amsterdam deze literatuurstudie bevat eeneordende g opsomming p zng van effecten die didactici aan peer p evalution het schri schrijfonderwijs fonderwi s toeschreven tevens bevat het o a een overzicht ve zicht van de onderzoeksliteratuur op dit gebied 255 ri laarsdam g 1985 wat leren leerlingen 9 volgens g eigen g zeggen 99 effecten van leerlin 9lezing enres p ons gemeten aan zelfrapportages lezin congres 9 vereniging g g interuniversitair overleg g taalbeheersing 9 tilburg au9 1984 verscheen in h blok e a moedertaalonderwijs moedertaalonderwij in onderzoek cahier 28 s c o amsterdam 1984 p 17 32 eveneens verschenen in moer 1 1985 p p 24 32 en in w k b koning9 red taalbeheersing9 in theorie enrakti k e lezingen 9 van het v i o t taalbeheersin gscon gres gehouden 9 9 op 28 29 en 30 augustus p 9 1984 aan de katholieke hoge 9e school te tilburg 9 foris publications dordrecht 1985 p p 429 438 in dit artikel wordt verslag 99 gedaan van een onderzoek naar de leeref fecten die leerlingen 9 bij zichzelf waarnemen opvallend p is dat zij vooral zeggen 9g te leren van het verwerven van criteria ri laarsdam j g 1986 effecten van leerlin enres 9 ons opp aspecten p p van stelvaardigheid 9 diss u v a s c o rapport 88 s c o amster dam in ditroefschrift p worden de opzet a en de resultaten beschreven van een onderzoek waarin werd nagegaan of leerlin 9 enresp ons leidde tot betererestaties p dan docentfeedback bij het proefschrift p horen twee bijla 9 enra pp orten waarin de experimentele p onderwijsprogramma s en alle meetinstrumenten zijnjopgenomen p9 rijlaarsdam j schrijfcursus in moer g 1986 reflectie in een schrijfcursus 5 themanummer taalbeschouwen en reflecteren p 49 56 in dit artikel wordt aan de hand van het werk van twee leerlingen g beschreven wat leerlingen 9 te berde brengen 9 zij reflecteren oop als zij hun schrijfproces jp en de eerste versie van hun opstel p rijlaarsdam g 1987 schrijfboek schrijfboek een cursus doel en publiekgericht p 9 j op p basis van informatie groningen 9 wolters noordhoff dit is het cursusboek voor 15 af9 eleid van een experimenteel onder o7 pr wijs p 9 ramma het omvat vier schrijfronden gramma die evenwel zeer eenvoudig uit te breiden zijn rijlaarsdam g 1987 7 do cen t handleidin schrijfboek dordrecht 9 bij schrijfboek groningen 9 zie ook schrijfboek j in de docenthandleidin g worden mogelijkheden 9 j gegeven 99 voor de planning p n lessen met schrijfboek van s verder bevat de handleidingg allerlei in strumenten waarmee de docent de voortgang g 9 van schrijfprestaties p en attituden kan meten r1 lddrsddm g en g 1987 p du re leerlin 9 enres pons hoe leerlingen elkaars teksten lezen en becommentarie ren over hoe dat praktisch kan s c g rapport amsterdam s c o 1987 in dit rapport pp schrijfboek beschreven aan wordt de stelcursus zie schrijfboek hand van een leerling9uit de derde klas atheneum alle stappen uitt de cursus komen aan bod een verkorte versie verschijnt j in vonk 1987 r1 1a arsdam g w groeneweg9 en t weijers j 1983 een didactiek r het ontwikkelen van communicatief inzicht reageren voor 9 opp elkaars opstellen o vende talen nr 387 themanummer communicatief stell en in levende j p p 622 625 256 in dit artikel wordtetracht 9 de effecten van peera evaluation theore tisch te onderbouwen betoo9 d wordt dat het becommentarieren van ander mans teksten tot zinvolle reflectie leidt over communicatie via tek sten ri laarsdam gg en r schoonen 1987 samenhang tussen schrijf apres res taties attituden en schrijfangst in levende talen nr 417 jan jan 1987 p a 14 15 in dit artikel wordt een opvallenda resultaat uit het effectonderzoek ri laarsdam 1986 9a gepresenteerd en toegelicht g het verband tussen en schri schrijfprestatie schrijfattituden lijkt 7 nogal g zwak te zijn 7 betoogd g wordt dat men schrijfonderwijs schrijfonderwijs niet te zeer moet laten uitgaan 9 van deremisse a dat schrijfplezier a een noodzakelijke j voorwaarde is voor 9 es laag d schrijfonderwijs triesschei n j b i bochardt en g ri laarsdam j 1984 wat vind je van mijn op opstel lee n g leerlingen en becommentarieren r elkaars e a s opstellen opste en praktijkervaringen9 van leerlingen en leraren project j publikatie a nr 1 z w o proj ect onderzoek naar effecten van beoordeling9 door medeleer lin 9 en opa aspecten a van de stelvaardigheid 9 s c o amsterdam dit rapport aa bevat een verslag g van eenpraktijkinventarisatie a het bevat beschrijvingen van onderwijspraktijken van een tiental leraren die alle opa verschillende wijze leerlingenqinschakelen en ns enals beoorde laars lezers of commentatoren van elkaars werk ook werden leerlingen g geinterviewd over hun ervaringen 9 g met peer a evaluation 257
Auteurs:

Gert Rijlaarsdam
Gert Rijlaarsdam was 17 jaar leraar Nederlands en is lid van de onderzoeksteam taal-, literatuur- en kunstonderwijs aan de Universiteit van Amsterdam en van de Werkgroep Onderzoek en Didactiek Nederlands van de Vereniging Levende Talen Nederlands.