Lees- en spellingproblemen in het basisonderwijs

it ac 34 lees en spellingproblemen in het basisonderwijs caroline andries 81 pol ghesquiere in de eindtermen van het basisonderwijs wordt voor het ieren van de nederlandse taal uitgegaan van de klassieke indeling in receptief en produktief taalgebruik en dit voor zowel de gesproken als de geschreven taal in dit artikel wordt ingegaan op de aanpak van kinderen die in de basisschool moeilijkheden ondervinden bij het verwerven van lees en schrijfvaardigheden dat ieren lezen en schrijven ingebed is in de totale taalontwikkeling geldt uiteraard als een v an zelfsprekend uitgangspunt et doel van de basisschool is leer werkt opzet voor een procedure voor plan lingen te leren lezen en schrijven matig handelen die zowel het individueel als met voldoende nauwkeurigheid en het groeps en schoolniveau betreft snelheid om zich te handhaven in alledaagse situaties met andere het signaleren van problemen is daarbij het woorden hen te brengen tot functio beginpunt met signaleren wordt bedoeld p hele gele tt erdheid dat dit niet voor dat de leerkracht aan de hand van observa alle kinderen even goed lukt blijkt uit de tie en toetsen een beeld krijgt van de leer dagelijkse onderwijspraktijk gegevens over vorderingen en of gedragskenmerken van het aantal kinderen dat moeilijkheden alle leerlingen leerlingvolgsystemen zoals ondervindt bij het leren lezen en schrijven die de laatste jaren tot ontwikkeling komen zijn naargelang van de bron en de operatio omvatten het daartoe nodige instrumentari nalisering van de grenslijn wel geen moei um signaleringstoetsen laten toe de leer lijkheden nogal uiteenlopend meestal vorderingen globaal te volgen aan de hand gewaagt men van ongeveer 10 tot 15 van klassestaten waarop alle gegevens van de leerlingen per leerstofgebied weergege ven worden kan nagegaan worden of er in een klas opvallende hiaten zijn en of er kin planmatig handelen deren zijn die voor dat leerstofonderdeel zwak presteren meer en meer geldt de opvatting dat deze deze risicokinderen moeten verder gedia groep kinderen zoveel als mogelijk in het gnostiseerd worden we gaan ervan uit dat gewoon basisonderwijs moet kunnen blij de diagnose op verschillende niveaus moet ven de verbreding van de zorg impliceert gebeuren andries 1988 naast een con dat de basisschool kan inspelen op de spe staterend niveau dat eigenlijk nog tot de cifieke instructiebehoeften van elke individu signalering gerekend kan worden onder ele leerling om dit te realiseren is planmatig scheiden we een preciserend analyserend handelen een mogelijke procedure kool niveau en een verdiepend niveau in de van der leij 1985 beschrijven een uitge preciseringsfase wordt gepeild naar de vni 26 jaargang nummer 1 sept okt 1996 t s r a beheersing van de deelvaardigheden en met stimuleren wordt aandacht gegeven processen van de betreffende leertaak op aan de motivatie voor de functionele toepas het analyserend niveau wordt het leerpro sing van die vaardigheid bij de bespreking ces nader onderzocht aan de hand van fou van het lezen en spellen zal hierop concreter tenanalyses strategie onderzoek leerbaar worden ingegaan ten slotte willen we aan heidsonderzoek pas indien dit alles geven dat de cyclus van het planmatig han onvoldoende vruchten afwerpt heeft het zin delen afgesloten wordt met de evaluatie van verdiepend onderzoek te doen waarbij inge het handelen en zo nodig via opnieuw sig gaan wordt op achterliggende cognitieve naleren weer herhaald wordt ontwikkelingsfactoren zoals intelligentie informatieverwerkingsprocessen onder andere aandacht en concentratie en basis functies op perceptief psychomotorisch leesproblemen neuropsychologisch en verbaal vlak diagnostiek moet niet alleen in de diepte leren lezen uitgewerkt worden maar tevens in de breedte hiermee wordt bedoeld dat er ook lezen in zijn aanvankelijke vorm kan aandacht moet zijn voor motivationele en omschreven worden als het vlot kunnen sociaal emotionele aspecten bij de leerling verklanken en begrijpen van een eenvoudi en dat ook de leercondities in de omgeving ge tekst daarbij komen de aspecten zoals het onderwijsgedrag van de leer decoderen en begrip naar voren hierbij kracht de leermethode en methodiek de staat woordidentificatie centraal om tot klas en schoolorganisatie mee in beschou woordidentificatie te komen kunnen ver wing genomen moeten worden schillende strategieen gehanteerd worden men onderscheidt daarbij directe herken deze handelingsgerichte diagnostiek levert ning analyse en synthese en anticiperen de aanwijzingen op voor de hulpverlening die weergegeven wordt in groeps en indivi leren lezen wordt meestal aangevat met duele handelingsplannen die uiteraard het aanbrengen van de zogenaamde ele kaderen binnen het algemene schoolwerk mentaire leeshandeling hierbij wordt het plan voor een uitgewerkte bespreking kan kind geleerd aan de afzonderlijke letters de het artikel van kool van der leij 1985 corresponderende klanken te koppelen geraadpleegd worden aan dit handelen waarna deze afzonderlijke klanken gesyn kunnen verschillende motieven ten grond thetiseerd worden tot het gesproken woord slag liggen het zou te ver leiden deze ver waaraan dan de juiste betekenis gekoppeld schillende doelstellingen uitvoerig te wordt de deelvaardigheden letter klank bespreken de lezer kan hierover nadere koppeling en auditieve synthese worden informatie vinden bij kappers e a 1988 dan gezien als de twee essentiele compo nenten van het aanvankelijk leesgedrag we willen ons in dit artikel voornamelijk rich lezen via de elementaire leeshandeling kan ten op de methodische motieven remedie ook omschreven worden als lezen via ana ren compenseren en stimuleren die betrek lyse en synthese of het hanteren van een king hebben op de te leren vaardigheden spellende leesstrategie met remedieren wordt bedoeld dat er inge grepen wordt op de hiaten in de beheersing deze uitvoerige leeshandeling moet voor van de leervaardigheid met compenseren het vlot lezen verkort worden om uiteinde wordt er daarentegen aangesloten bij de lijk op geautomatiseerde wijze dat wil zeg sterke punten in het beheersingspatroon en gen de stimuli op een zo snelle en accurate sept okt 1996 nummer 1 26 jaargang i j wijze verwerken dat er vrijwel geen aan worden verschillende types onderscheiden dacht bij betrokken is over te gaan in een een van de types bijvoorbeeld omvat de directe woordherkenning bij het lezen van kinderen die wel in staat zijn om de tekst tekst kan tevens een beroep worden correct te verklanken en die ook begrijpen gedaan op het anticiperen op grond van de maar daarvoor te veel tijd nodig blijken te contextinformatie de geoefende lezer is in hebben bij deze kinderen moet dan voor staat strategisch te lezen dit wil zeggen dat namelijk aandacht gegeven worden aan het hij zijn leesgedrag kan aanpassen aan de automatiseringsproces en het efficient en eisen van de leessituatie en bijgevolg de flexibel leren hanteren van verschillende verschillende leesstrategieen flexibel door leesstrategieen elkaar kan aanwenden hoewel een conceptualisatie van het lees de diagnostiek van leesproblemen proces vanuit de tweedeling decoderen en begrijpen eigenlijk niet zo adequaat is wil men kinderen die dreigen vast te lopen wordt deze indeling toch vaak gehanteerd in het leesleerproces tijdig onderkennen bij het aanvankelijk leesproces kunnen de dan is het zoals reeds in de inleiding werd twee moeilijk van mekaar gescheiden wor vermeld noodzakelijk te beschikken over den uit onderzoek komt naar voren dat het goede signaleringstoetsen het gaat hierbij begrijpend lezen in die fase sterk afhankelijk om het meten van de vorderingen van de is van de mate van beheersing van de leerlingen gedurende het verloop van het decodeervaardigheid perfetti 1985 stano leesleerproces de meeste gangbare lees vich 1986 het is pas vanaf het voortgezet methoden bevatten zelf toetsen om regel lezen dat begrijpend lezen een duidelijkere matig de leesontwikkeling van de leerlingen samenhang vertoont met de mondelinge in kaart te brengen taalvaardigheid en dat variaties in het begrijpend lezen sterker bepaald worden wil men gebruik maken van methodevrije door reeds verworven grammaticale en tek toetsen dan is het gebruik van een leerling stuele vaardigheden volgsysteem aangewezen het leerlingvolg systeem van het instituut voor toetsontwik leesmoeilijkheden worden ook vaak vanuit keling cito heeft zowel voor het technisch bovenvermelde tweedeling beschouwd bij als het begrijpend lezen toetsen ontwikkeld het decoderen kunnen er moeilijkheden onder andere de drie minuten toets lezen optreden op woord en zinsniveau ook met begrip en toetsen begrijpend lezen met betrekking tot het automatiseringspro ook het leerlingvolgsysteem van het peda ces zijn er mogelijk moeilijkheden ten slotte gogisch centrum stad antwerpen bevat is er de groep leerlingen die de techniek van toetsen voor lezen verder verschijnen bin het lezen wel voldoende onder de knie nenkort november 1996 in het vlaams krijgt maar op het gebied van het begrijpen leerlingvolgsysteem van het csbo de sig heel wat problemen ondervindt naleringstoetsen lezen 1 2 3 dit zijn toet sen die op 1 30 worden afgenomen van naar de praktijk van de hulpverlening wordt individuele leerlingen voor wat technisch op basis van de twee componenten cor lezen betreft en die genormeerd worden rect verklanken en taalbegrip van den bos voor begin 2 3 midden 1 2 3 en einde 1 2 1992 of aanvullend een derde component 3 in dit leerlingvolgsysteem wordt ook aan leessnelheid andries 1988 een indeling dacht besteed aan de verdere analyse en gemaakt in leesproblemen aan de hand hulp deze uitgave is voorzien voor sep van verschillende combinaties van al dan tember 1997 niet beheersing van deze componenten no 264 jaargang nummer 1 sept okt 1996 voor de verdere diagnose van het leesleer melde methodische motieven vooreerst proces kan onder andere een beroep komt daarbij de remediering aan bod we gedaan worden op de toetsen uit diagnos wensen daarbij aansluitend bij kappers tiek van technisch lezen en aanvankelijk e a 1988 een onderscheid te maken tus spellen struiksma e a 1995 hierbij wordt sen opbouwmethodieken inprentingsme gebruik gemaakt van de een minuuttest thodieken en strategiemethodieken van brus en de avi leeskaarten een stroomdiagram geeft aan hoe de diagnose de opbouwmethodiek is gebaseerd op de procedure doorlopen moet worden het taakanalyse van het leesleerproces hierbij betreft criteriumtoetsen die sterk diagnos worden de onderscheiden deelvaardighe tisch gericht zijn waarbij een beeld gekre den systematisch opgebouwd voor elke gen wordt van de door de lezer gehanteer deelvaardigheid zijn verschillende oefenin de leesstrategie en indien nodig gen voorhanden het oefenen van de teruggegaan kan worden naar de onderlig onderscheiden deelvaardigheden wordt dan gende deelvaardigheden voor de analyse geintegreerd in het uitvoeren van de ele van het leesgedrag is tevens het diagnos mentaire leeshandeling deze integratie tisch leesonderzoek met behulp van woord levert bij sommige leerlingen moeilijkheden leeskaarten van wieringa poolman 1991 op die met het gebruik van deze opbouw zeer bruikbaar het betreft een kwalitatieve methodiek niet opgelost kunnen worden leerprocesgerichte diagnostiek waarbij het daartoe kan de inprentingsmethodiek leesgedrag van de leerling geregistreerd en mogelijk wel soelaas bieden vastgelegd wordt in een aantal diagnosti sche goed en fout categorieen bij de inprentingsmethodiek wordt uitge gaan van leertheoretische principes waarbij voor wat de diagnostiek van het begrijpend herhaling en aanbieding van de klankvorm lezen betreft is de ontwikkeling van toetsen centraal staan er wordt dan geoefend met pas recent op gang gekomen de meeste de zogenaamde structuurrijen waarbij in aandacht ging de laatste jaren naar het uit woordenrijen bepaalde letterpatronen werken van instructiemethoden het blijkt steeds weer voorkomen bijvoorbeeld rest dat tot voor kort de instructie in begrijpend pest west best mest nest ook het lezen nauwelijks 19 o van de totale lestijd in gebruik van flitskaarten waarbij letters of beslag nam waarbij kinderen de opdracht woorden slechts gedurende korte tijd aan kregen een tekst te lezen en vervolgens de geboden worden ressorteren onder deze bijgevoegde vragen te beantwoorden die inprentingsmethodiek het aan de leerling dan klassikaal behandeld werden wete aanbieden van de klankvorm is sinds de rings aarnoutse 1986 hoe men tot de introductie van de multimedia een weg die juiste antwoorden kwam was niet aan de steeds makkelijker bewandeld kan worden orde een overzicht van wat er de laatste het principe houdt in dat aan het kind ofwel tijd voorbereid wordt op het gebied van simultaan ofwel met inachtneming van een gerichte instructie is te vinden in reitsma zekere pauze zowel de geschreven als de walraven 1991 gesproken tekst aangeboden wordt voor beelden daarvan zijn de kijk en luisterme thode van der leij 1987 en het luisterle de behandeling zen kappers van zadelhoff 1988 dit van leesproblemen principe van sprekende boeken kan zeker ook vanuit het stimulerend motief gehan we willen ons bij de bespreking van de aan teerd worden pak van kinderen met leesproblemen voor namelijk richten op de in de inleiding ver ten slotte is er de zogenaamde sfrategie sept okt 1996 nummer 1 26 e jaargang nn 38 methodiek waarbij voornamelijk vanuit de deren hoofdzakelijk stil te laten lezen vaak cognitieve leerpsychologie ingegaan wordt blijkt dat ze vooral moeite hebben met het op het gebruik van bewuste strategieen foutloos hardop lezen maar dat ze toch wel het betreft dan het bijbrengen van bepaal voldoende begrepen hebben waarover de de leesregels zoals dat gebeurt bij het tekst handelt cfr de verschillende types aanleren van spellingregels zie verder of van kinderen met leesproblemen om het aanleren van een analogiemethode waarbij de leerling geleerd wordt te zoeken dat bij do hulp aan kinderen met leespro naar een analoge buur bijvoorbeeld wan blemen blijvend aandacht besteed moet neer men het woord stonk niet kan lezen worden aan het aspect leesplezier behoeft zoekt men in zijn geheugen een soortgelijk mischien geen betoog toch blijkt vaak dat woord dat men wel kent vonk over de dit aspect bij de begeleiding wat verwaar effectiviteit van deze methode die meer loosd wordt de aandacht voor leesbevor ingeburgerd is bij het spellingonderwijs is dering en leesbevorderende activiteiten is nog maar weinig gekend voor het leren de laatste tijd sterk toegenomen andries lezen 1995 dat zal ook de leerling met moeilijk heden ten goede komen we wensen in dit we wensen in laatste instantie nog in te verband te wijzen op de verschillende boe gaan op het compenseren en stimuleren kenreeksen wenteltrap zoeklicht die zich zonder volledig te willen zijn over deze twee leestechnisch op een lager niveau bevin methodische motieven wensen we toch te den maar zich inhoudelijk richten op oude wijzen op de mogelijkheid om oudere kin re lezers t u s s werken met boeken voor 12 de stichting lodewijk de raet en de bibliotheekschool van gent organiseren samen een cursus leesbevordering werken met boeken voor 12 de deelnemers krijgen grondige info over het huidige boekenaanbod en ontdekken inzichten en vaardigheden om met boeken te werken en aan leesbevorde ring te doen begeleiders zijn erik vanhee luk van den steen marita de sterck en tal van gastdocenten de cursus vindt plaats in gent op vijf zaterdagen 16 november 1996 7 december 1996 25 januari 1997 22 februari 1997 en 15 maart 1997 telkens van 9 30 tot 17 uur kostprjs 7500 fr een folder kan aangevraagd worden bij ann machtelincla vormingsleergang bibliotheekopleiding antwerpsesteenweg 573 9040 gent tel 09 228 89 72 fax 09 229 22 53 26 jaargang nummer 1 sept oki 1996