Leesstrategieën onderwijzen in groepen

roos geerse wil horen in de beschreven les komen de leer lingen niet tot reflectie omdat ze de vragen van de docent interpreteren als de controlevragen die ze gewend zijn te krijgen leesstrategieen een aantal auteurs wijst erop dat de leerlin gen voor ze leesstrategieen kunnen leren onderwijzen in groepen gemotiveerd moeten zijn om de betreffende leertaken uit te voeren ludo verhoeven wil daarom functionele taken addie gerritsen i99o en remko van loon mart visser i99o pleiten voor interessante teksten ik zou roos geerse huldigt de opvatting dat de leestaak in daaraan toe willen voegen dat de leerling in de z n geheel moet wo rden onderwezen zij schetst eerste fase van het onderwijs in leesstrategieen haa r ideeen en doet ve rslag van de lessen die zij ook nog teksten zou moeten krijgen over een samen met haar collega uitgeprobeerd heeft onderwerp waar hij of zij goed in thuis is strategieen leer je nu eenmaal sneller als je een redelijke kennis hebt van het domein waarop je b en van wendel de j oode beschreef in moer de strategieen toe moet passen de voorkennis i99o 5 zijn p ogingen om twee zwak ke brug en interesses van leerlingen verschillen echter klas l eerl i ngen in zes l essen leesstrategieen bij nogal daarom lijkt het mij gewenst op deze te brengen het was hem tegengevallen de punten te differentieren leerlingen kunnen leerl ingen zagen vaak niet wat hij hen wilde dan werken met een tekst die ze zelf gekozen laten zien h ij vroeg hen bij voorbee l d hoe de hebben en aan een doel dat ze zelf gekozen heb schrijver ver p akt had wat h ij wilde koop deze ben de kans dat ze de tekst dan ook actief gaan p roduk ten daarop kreeg hij het antwoord lezen wordt zo een stuk groter hoe je zou i n doosjes de auteur vroeg dan oo k d e lezers kunnen differentieren naar interesse en voor van moer of zij misschien andere snellere we kennis schets ik in voorbeeld r zie pag 3 gen wisten om l eerlingen strategisch te leren bij het onderwijzen van leesstrategieen moet lezen i nmidde l s he b ben al velen gereageerd op je dus de schoolse manier van communiceren zijn art i kel proberen te vermijden en zoeken naar interes een van hen els r utten i99o ste l t dat het sante en functionele leestaken maar hoe kan je ond erwijze n van strategieen altijd wel een zaak het onderwijs in leesstrategieen nu in concreto van lange adem zal blijven d at ben ik met haar vorm geven in de meest uitgewerkte sugges eens het toepassen van strategieen eist name ties die van els rutten en remko van loon lijk van leerl ingen dat ze zelfhun leerhandelin mart visser is het uitgangspunt dat de taak zo gen bekijken en sturen endar is niet eenvoudig complex is dat deze aanvankelijk alleen in te onderwijzen en waarschijnlij k nog minder deelvaardigheden kan worden onderwezen eenvoudig te toetsen het lij kt bij voorbeel d dit betekent dat de strategieen tijdelijk het doel veel mak ke l ijker om leer lingen vragen te stel van het leren zijn in plaats van een middel bij len en hun an t woord daarop te beoor d el en dan het lezen het lijkt mij nogal moeilijk om leer te bewerkste l ligen en te controleren dat ze de lingen daarvoor te blijven motiveren daar re l evante vragen zelf formuleren en goed be komt nog bij dat het vaak moeilijk is om leer antwoorden dit zal ook de reden zijn dat er in lingen zover te krijgen dat ze geisoleerd geleer het onderwijs zo weinig aandacht is voor meta de strategieen verderop in het leerproces op de cognitieve activiteiten zoa l s ludo verhoeven juiste momenten ook daadwerkelijk gebrui opmer kt in moer i99o 5 m aar is het eigenlijk ken ludo verhoeven stelt in zijn reactie dat het we l zo gema kkelijk om leerlingen door middel leesonderwijs beter zou moeten voortbouwen van vragen tot de gewenste inferenties te bren op de mondelinge taalvaardigheden maar hij gen erik bl ankesteijn en bart van der leeuw geeft niet aan hoe dat zou moeten 1991 laten zien dat een docent in een onder ik wil hieronder een programma beschrijven wijsleergesp rek soms behoor lij k moet stu ren waarin inderdaad gebruik gemaakt wordt van om uiteindelijk het antwoord te krijgen dat hij de mondelinge taalvaardigheid die leerlinge n 2 moer 1 9 92 i resse is mogelij k omdat het een procedure be neem de leerlingen een vragenlijst af om te achterhalen treft die op alle informatieve teksten toegep ast over welke onderwerpen ze graag lezen en van welke kan worden samen met karin b rouwer heb ik onderwerpen ze veel afweten neem bij voorbeeld deze het programma uitgeprobeerd bij leerlinge n categorieen van de groep 8 van een basisschool actualiteit cultuur le ren l ez e n d oo r te prate n muzie k mensen en hun relaties de meest natuur l ij ke manier van communice natuu r ren is met elkaar praten over al l edaagse dingen sport op school wordt echter op een andere manier te c h nie k en over andere onderwer p en ge p raat dan in het dagelij ks leven de taal van de school is meer 2 bekijk van elke leerling over welke categor ieen onder b oekentaal dan spreektaa l daarom hebben werpen hij of zij graag leest en van welke categorie veel leerl ingen moeite zich deze mondelinge onderwerpen hij of z i j veel afweet taalvaardigh eid eigen te maken het is echter een van de belangrijkste d oelen van de school 3 maak groepjes van vier leerlingen die in dezelfde cate dat leerl ingen net zo leren denken en commu gorie en zijn ingedeeld niceren als er in de wetenschap of de beroeps praktijk gecommuniceerd wordt om dat doel 4 laat elk kind een tekst meenemen of k i ezen over een te berei k en is een goede leesvaardig h eid nodig onderwerp uit de betreffende categorie en elk groepje l eerlingen moeten door het lezen van zake l ij ke krijgt dus vier teksten teksten kennis opdoen en die oo k leren ge bruiken om hen die kennis te laten verwerken 5 laat elk groepje opschrijven waarom ze een van deze en toepassen zou echter ook het praten over de vier teksten gaan lezen laat hen bij voorbeeld kiezen onderwerp en die de school wil onderwijzen uit de volgende alternatieven meer getraind moeten worden h et is immers we w ille n mee r weten ove r nog steeds vooral de docent die aan het woord we willen weten of goed is of niet is in de klas we w ill en een wer k stuk maken over b ij het ontwikkelen van ons programma we moeten de ze t e k st ieren v oor hebben we lezen opgevat als een vorm van we willen antwoord op de volgende vraag communiceren als je actief l eest ga je in ge sprek met zowel de auteur als jezel f tijdens laat elk groepje opschrijven tot welk produkt het lezen het lezen denk je dingen al s dit moet ik nog moet leiden laat hen bij voorbeeld k i ezen uit de vol eens beter lezen wat een onzin dit doet me gende alternatieven denk en aan zeg toch gewoon wat je be l ijst met punten doelt i h oe actiever je leest hoe explicieter dit eindoordee l gesprek wordt naarmate je je gedach ten lijst met ideeen meer bewust bent zoals wanneer je ze pro onthoudplan beer t te verwoorden worden ze tastbaarder antwoord op de volgende vraag h et worden dan als het ware objecten waar naar je kunt kijken en die je kunt manipuleren voorbeeld i manier om te differentieren naar op die manier verwerf je bruikbare kennis interesse en voorkennis veel l eerlingen proberen hun gedachten niet uit zichzel f expliciet te maken ze kunnen hebben door aan te sluiten bij de manier waar misschien wel communiceren over het on d er op deze in h ei dagelijk s leven communiceren is werp maar ze doen dat niet tijdens het lezen of de k ans bovendien kl ein dat ze verval l en in de ze brengen hun eigen kennis ervaringen en manier van communiceren zoals dat vaa k ge meningen niet in verb and met de informat ie beurt in een onderwijsleergesprek de leestaa k in de tekst ze zu ll en d aardoor maar weinig wordt bij deze methode niet o p gedeeld in ap art verbanden leggen tussen de verschillende ele te leren vaardigheden differentiatie naar inte menten van de tekst ons idee was dat d eze 199z i moer 3 leerlingen veel meer gedachten met betrekking we lieten de leerlingen werken in heterogene tot een tekst zullen expliciteren wanneer ze met groepjes van vier elk van hen moest een van anderen over die tekst praten dan wanneer ze de vier bovengenoemde activiteiten voor zijn in hun eentje met de tekst aan de slag moeten rekening nemen elk kind kreeg dus een rol de goede lezers kunnen bij een dergelijk regelaar voorspeller vragensteller of samen groepsgesprek fungeren als model vatter dit garandeerde niet alleen dat in het onze opzet was dat leerlingen de leesstra gesprek alle strategieen gebruikt werden maar tegieen die we wilden onderwijzen eerst in ook dat alle leerlingen aan de beurt kwamen groepsverband en vervolgens individueel toe de regelaar moest ervoor zorgen dat een aantal leerden passen anders dan bij de methode stappen werd afgewerkt daardoor werd het waarbij leestaak wordt opgedeeld in een aantal leesproces gefaseerd wat de leerlingen precies apart te onderwijzen deeltaken leren de leer moesten doen is weergegeven in voorbeeld 2 lingen bij een dergelijke opzet de strategieen zie pag 5 vanaf het begin in samenhang en doelgericht in de eerste ronde moest de voorspeller een uit te voeren voorspelling doen over de tekst waarvan de het idee dat hogere mentale processen zich leerlingen alleen de titel kopjes en illustraties ontwikkelen in interactie met andere mensen konden zien in de tweede ronde werd er steeds en na verloop van tijd verinnerlijkt worden een stukje gelezen en daarna bediscussieerd komt oorspronkelijk van de sovjet psycholoog het was de taak van de vragensteller het ge vygotsky hij is dan ook een van de inspiratie sprek op gang te brengen en gaande te houden bronnen geweest voor brown palincsar de samenvaster vatte daarna samen en de 1989 die een experiment hebben gedaan met voorspeller deed een voorspelling over het het onderwijzen van leesstrategieen aan zwak volgende stukje er moest wel consensus be ke leerlingen ze lieten hen net zoals karin en reikt worden over de samenvattingen en de ik in groepjes over een tekst praten hun re voorspellingen voor er overgegaan mocht sultaten waren veelbelovend misschien zelfs worden naar de volgende stap we hadden de te mooi om waar te zijn overigens is er in het leerlingen verder nog een leesdoel gegeven de algemeen voor het cooperatief leren een sterk bedoeling was dat ze tijdens de tweede ronde groeiende belangstelling op dit moment in de en in de derde ronde daarnaar terug zouden onderwijskunde niet alleen in nederland maar koppelen zeker ook daarbuiten wij hebben alleen nog maar de eerste lessen van het nog verder te ontwikkelen programma het programm a uitgeprobeerd in de rest van dat programma zal aandacht geschonken moeten worden aan met het door ons ontwikkelde programma de verinnerlijking van de geleerde leesstrate wilden we de volgende leesstrategieen aanle gieen ren voorspellen e e n gesc hikt e m eth o de voor zwa kke l eze r s verhelderen vergelijken van tekstuele en buitentekstuel e in dit onderzoek hebben slechts twee groepjes gegevens uit groep 8 gedurende twee lesuren met het samenvatten programma gewerkt er valt dus nog niets te monitoren het proces in de gaten houden zeggen over het effect van deze manier om deze strategieen wilden we de leerlingen leesstrategieen te onderwijzen wel kunnen we aanleren door hen naar aanleiding van een in zijn algemeenheid zeggen dat de leerlingen tekst vier dingen te laten doen voorspellen goed uit de voeten konden met de instructie en vragen stellen samenvatten en regelen we lie het leuk vonden om met de taak bezig te zijn ten hen vragen stellen in de hoop dat dat zou een belangrijke vaststelling was dat de leer leiden tot verheldering van de tekst en vergelij lingen weinig moeite deden om tot een wer king van tekstuele en buitentekstuele gege kelijk goede gezamenlijke interpretatie van de vens regelen was de term waarmee we de tekst te komen met name de allochtone kin monitorfunctie aanduidden deren begrepen de tekst soms niet goed som 4 moer i99a i riaal aan h et ontwikkelen waarmee deze en an eerste rond e dere problemen zich hopelij k i n min d ere m ate l ee s de eerste bladzij de probe er te bedenken waar d e voordoen we verwac h ten echter niet dat d eze r e st van de te k st ove r zal gaan methode ooit snel le resu ltaten o p zal l everen de voorspeller zegt wat er volgens hem of haar in de de leerlingen die wij gezien he b ben zouden rest van de tekst zou kunnen staan zelfs ext ra t raining moeten hebben onder bek ij k eerst met e l kaar of e r n og i e ts aan deze voor meer in h et samenwerken een ander probl eem spelling veranderd moet worden daarna mogen de bij deze methode is dat het groepswerk moei anderen hun voorspel l ingen geven lijk te beoordelen is pas nadat een vaardig heid de samenvatter schrijft de voorspellingen op deze verinnerl ijkt is kan deze individuee l getoetst moet wel eerst zeggen wat hij of zij op gaat sch rijven worden daartegenover staat dat je als docent wel een indruk krijgt van het denkproces ter tweede rond e wijl je bij schriftelijk toetsen bijna alleen het sla de bladzijde om en lees het volgende stukje produkt kunt beoorde len de vragensteller stelt een vraag daarna gaat de hele een voordeel van deze methode is dat er veel groep over het stukje praten vergeet het leesdoel niet mondelinge en sch riftel ijke taalvaardigheden de samenvitter vertelt in het kort wat er gezegd is de tege l ij k geoefend kunnen worden b ovendien anderen moeten de samenvitter helpen als die dingen is het mogel ijk en naar onze mening ze lfs vergeet wensel ijk deze leesmeth ode te integreren met bek i jk met elkaar of ju llie genoeg over het stukje ge het stel onderwijs en het onderwijs in de zaak praat hebben denk aan het leesdoel vakken ook voor het schrijven en lere n van de samenvitter geeft een nieuwe samenvatting als informatieve te k sten is het nodig om te kunnen jull ie die goed v inden schr ijft hij of z ij de samenvatting communiceren op een manier die gebruikelijk op is in de wetenschap en de beroepspraktijk een de voorspeller doet een voorspel ling over het volgende ander voordeel van deze methode is dat de stukje leerl ingen veel moge l ij kheden hebben el kaar praat over deze voorspel l ing denkt iedereen dat de te helpen zo hoeven slimme leerl ingen zich voorspelling u it zou kunnen komen heeft iemand an niet te verve len en krijgen zwakkere l eerlin ders nog een andere voorspelling gen meer en sneller feedbac k dan bij klassi kale doe alle stappen van deze ronde nu voor het volgende instructie stukje als jullie al l e stukjes al gedaan hebben ga dan ons belangrijkste doel was echter een manier naar de derde ronde te vinden om leesstrategieen te onderwijzen die met name geschi k t was voor de zwakk ere derde rond e leerlingen we hebben daarom geprobeerd aan 1 de samenvitter leest op wat die opgeschreven heeft te s l uiten bij de behoeften en mogelij kheden bij de tweede ronde van deze categorie leerlingen in de hoop dat 2 bekijk of jullie het leesdoel hebben bereikt misschien ze daardoor tot betere leerresultaten zouden moeten er dingen bij of weg of veranderd de samen komen we zouden nader moeten onderzoeken vatter schrijft dat op of een methode a l s deze inderdaad tot betere prestaties leidt bij deze leer l ingen voordat we voorbeeld 2 gebruikte procedure voor het dat gaan doen zouden we echter graag sugges lezen in groepen ties hebben van lezers van moer vooral docen ten zou u het zien zitten om leerlingen op mige leerlingen probeerden wel dieper op de deze manier te l aten werken wat zijn volgens tekst in te gaan maar ze kregen hun medeleer u de mogelijkheden en onmogelijkheden van lingen meestal niet of alleen met moeite mee deze methode wij zijn zeer benieuwd aan het leesdoel besteedden de leerlingen weinig aandacht ze hadden hun handen waar noten en literatuu r schijnlijk vol aan het althans in grote lijnen vervullen van hun rol en het volgen van de i reageren op een te k st gebeurt voor een groot regels deel onbewust h et wordt zichtbaar als iemand we zijn nu een tweede versie van het mate opmerkingen of tekens in de marge zet naa r iggz i moer 5 aanleiding van een tekst iets in een ander boek will van pee r gaat op zoeken zijn verontwaardiging toont enzovoort wij hebben in ons programma de leerlingen een vaste procedure en rollen gegeven wat lene mie n e mutte voor instr u ctie b rown palincsar hebben ge geven is ons niet geh eel duidelijk geworden aftelrijmpjes en uit de protocolfragmen ten in hun arti kel is echter af te leiden dat deze instructie opener hun literaire functies moet zijn geweest dan die van ons d e beschreven procedure kan zodra deze ver kort is gebruik t worden in de fase van het materiaa l zoek en voor een werkstuk h et doel van het lezen van een aantal teksten is dan in binnenkort verschijnt lees meer fruit van will houden en ideeen vinden voor het werkstuk van peer idit boek gaat over kinderen en literatuur verder zou een verge l ijkbare procedure ont het hier volgende artikel is een voorpublikatie van worpen kunnen worden voor het schrijven i n hoofdstuk 4 waarin aftelrijmpjes als vorm van die procedure zou men deze strategieen aan orale kindercultuur in hun functionele samenhang bod kunnen laten komen vragen ste llen die de beschreven worden die functies zijn niet alleen tekst moet beantwoorden ordenen formule belangrijker maar ook minder voor de hand liggend ren regelen dan volwassenen meestal veronderstellen b ij het l eren en verwerken van tek sten zou het doel kunnen luiden hoofdzaken vinden en in verband brengen met elkaar en met reeds toen in i99i voor de nominatie van de ako aanwezige kennis eigen meningen en ervarin prijs ook een kinderboek werd aanbevolen was gen dat aanleiding voor heel wat hoofdzakelijk negatieve commentaren in de media de kin blankesteijn e b van der leeuw vernieu derliteratuur lijkt niet tot de echte literatuur wing van leesonderwijs strategieen en rou te behoren dat is op zich een merkwaardig tines in moer 1 99 1 7 8 p 2 34 2 45 gegeven want kinderen gebruiken frequent brown a l a s palincsar guided coopera tekstvormen die wat hun structuur en functies tive learning and individual knowledge ac betreft grotendeels met die van de volwassen quisition in l b resnick ed knowing literatuur corresponderen dat blijkt bij voor learning and instruction hillsdale 19 8 9 p 393 beeld uit de poetische teksten die ze zelf produ 45 1 ceren een vorm daarvan aftelrijmen wordt in gerritsen a leesvaardigheid hoezo leesvaar het hiernavolgende beschreven uit de bestu digheid in moer i99o 5 p 17 8 1 79 dering van dergelijke rijmen wordt duidelijk loon r van m visser overleven is ook een dat literatuur in het leven van kinderen heel wat strategie in moer i 990 8 p 339 348 belangrijker is dan de genoemde negatieve rutten e leesvaardigheidsdidactiek een an commentaren veronderstellen dere weg in moer t99a g p 370 372 in tegenstelling tot wat men vaak meent verhoeven l d e noodzaak van functionaliteit ontwikkelen jonge kinderen ook spontaan uit in moer i99o 5 p ihi i o3 zichzelf literaire activiteiten freud zag zelfs wendel de joode b van naar een strategie de oorsprong van de literaire belangstelling in georienteerde leesvaardigheidsdidactiek in het kiekeboe spel dat kleuters zo vol over moer i99o 5 p 173 1 7h gave met hun ouders spelen in ieder geval hebben veel spelletjes van kinderen duidelijke literaire ingredienten het spelen van rollen theater fantasie of een narratieve structuur in dit artikel gaat het over literaire produkten die door kinderen zelf worden voortgebracht naast verhalen zijn dat ook teksten met ee n 6 moer i99i i