Leesstrategieën voor zwakke lezers

saskia brand gruwel daarvoor zoveel aandacht nodig dat er weinig ruimte over blijft voor de inhoud van de tekst cor aarnoutse zwakke lezers zien goed lezen als het juist uitspreken van woorden terwijl goede leze rs kees van den bos de nadruk leggen op het begrijpen van de tekst paris myers 1 98 1 zwakke lezers krijgen vaak veel extra oefening in h e t juist verklanken van woorden maar ni et in b e grij leesstrategieen voor pend lezen hierdoor bested en d e ze kinderen minder tijd aan begrijpend l e zen dan hun zwakke lezers kl a sgenoten en ra ken z e s teeds verde r achte r ze krijgen minde r kan s om kenni s op te doen uit geschreve n tekste n e n om hun ke nnis b estand t e vergroten van den bo s 19 8 9 een zwa kke technis che leesvaardigh eid hoeft mike is een jonge n va n 1 o ja ar en z it op een schoo l ni e t de enig e oorzaak te zijn van zwakke voor leerlingen m et leer en opvoe dings mo e ilijk b egrijpend leespres t a tie s ook een zwakke h e de n lom school hij zit op di e sc hool o md a t t a alvaardigh eid kan de oorzaak zijn va n een h ij veel m oeite h eeft m et lezen op d e bas issch oo l zwak begrijpend leespresta tie kinderen met kon hij niet m ee kom e n stee ds s truik e lde hij o ve r een zwakke taalvaardigheid of e en ta ala c ht e r zij n leespro bl ee m he t lezen van woorden g aat vaak s tand hebb en niet a ll ee n m oe ite me t h et h ee l langz aam soms moe t hij woorden lette r voo r begrijpen van teksten in een leessituati e maar le tt er spell en om ze te kunn en leze n doordat hij o ok in een lui s tersituatie om na te gaan of zo v ee l m oe it e heeft met h e t leze n wat er s ta at is he t ee n zwakke t a alvaardigh eid de oorza a k is van o nth o u de n e n beg rijp en wat er s taat h ee l m oe ilijk ee n zw a kke be grij pend l e espres tati e kan v oo r hem vaak m oet h ij een tek st twee k eer l eze n ge bruik ge maakt wo rden va n een al ge mene v oo rdat h ij de te ks t b egr ijpt begrijpend luis t ertes t h et luist ernive au geeft voor lee rli ngen zoa ls mike o ntwikke lde n brand een indicati e voor taa lvaardigh e id aangeno gruwel aarn o utse en van de n bos h e t prog ramma men mag worden dat de pro c essen di e zi ch elkaar ond erwijzen in b e grijpend lezen e n afspelen bij h et begrijpend luisteren voor e en luiste ren dit prog ramma b es taat uit een handlei b elangrijk de el overee nkomen met de proces ding voo r d e le raa r een alge m een ge dee lt e m et ach sen die zic h afspe l e n tijden s het begrijp end te rg ronden en uitvoerig beschreven l esplannen bij le zen danks end 1 9 87 die handl eiding hoo rt ee n ge luidscasse tte met daarop bij het b eg rijpend l e zen s p eelt n a ast tec hni teksten voo r de luis te rlesse n ook wo rdt er bij de s c h e leesva a rdigh e id en taal of luistervaardig luiste rlessen ge bruik ge ma ak t van beeldm a te riaal h e id ook stra tegiegebruik ee n b elangrijke rol da a rn a as t zijn e r voo r de lee rlinge n twee tekstboe paris mye rs 1 98 1 vooral zwak begrijp e nde ken e n vie r kaarten m et vragen di e als geheugen le z e rs zoud en beg rij pend l eesstrategi ee n in s te un diene n tijde ns het lezen onvoldoend e mat e bezitten z e h e bben vaak te ve n s d eden zij ee n onde rzoek naar de effecten t e we inig ke nnis van strategie en en pas s en van dit prog ramma op de leesvaardigh e id van kinde dez e bove ndien te weinig to e om het l ee s ren in zo wel h et reguliere bas iso nde rwijs als in h et proces te co ntroler en en te re gul eren om lom onderwijs in dit arti kel do en zij vers lag van zodoende he t lees do e l t e kstbegrip te bereiken he t laatstgenoemde deelonde rzoek b a ker brown 1 9 84 ze l e zen aan een stuk door ondanks de moeilijkh ed e n di e z e t e gen komen z e zijn t e we inig ac tief m et h e t zwak in begrijpend leze n leesproces b ezig gaan niet regelmatig na of ze nog begrijpen wat ze lezen en ondern emen te m e t mike zijn e r no g v e el meer kinderen die we inig ac ti e als het l ees proc es va s tloopt moeit e h ebb e n met te chnisch lezen oftewel goede lez ers bezitt e n over h et algeme en de het lezen wat er staat e en kind dat moeite g enoemde strat e gieen z e plannen evaluere n en heeft met het identificere n van woord e n heeft regulere n hun leesproces zijn a c tie f bezig m et 268 moer 1995 6 de inhoud van de tekst en integreren wat ze verdere verloop van de tekst de leerlingen lezen met wat ze al van het onderwerp weten leren na het lezen of beluisteren van een ali het plann e n houdt in dat de lezers afhankelijk nea zich af te vragen hoe de tekst verder zal van hun leesdoel strategie e n selecteren die ze gaan uitvoeren om het doel te bereiken tijdens het voor deze vier s trategieen is gekozen omdat lezen evalueren ze het leesproces en stell en ze tijdens h et lezen en luisteren tw e e functies vragen als snap ik het begrijp ik dit woord vervu ll en z e ve rbete ren ni e t alle e n he t tekst klopt dit m e t wat ik e erd er heb gelezen om begrip maar kunn e n ook ingezet worden om de zwakke lezers te helpen goede of s trategi na te gaan of ee n tekst begrepen wordt bij sche l e ze rs te worden is systematis c he in struc voorbe e ld door h e t make n van vragen bij een tie in strategieen die bij b e grijpend l e ze n ee n t e kst e n door antwoord te geven op die vra bel a ngrijke rol sp elen we nselijk het pro gen kan e e n leerling nagaan of hij de tekst gramma el kaar onde rwijzen in beg rijpen d lez en begrep e n heeft als dit niet zo blijkt te zijn en lui st e ren gruwel aarnouts e van den bos kan hij a c tie ondernemen om tot t e kstbegrip 1 995 bi e dt de ze ins tructi e te kome n hij kan d e t ek s t of e en deel ervan nog eens leze n dit evalu e ren en z e l f regulere n het programm a van het le espro c es i s belangrijk voor e en goe d te kstbegrip he t prog ramma is ontwikke ld bij d e vakgro e p onderwij skund e in nijmege n in sam enwerking re c ipro c al teaching bij het onder me t d e vakg ro ep orthopedagogiek van d e wijs in de vier strategieen is in het programma rijksuniversiteit gro ninge n h et is bes te md elkaar onderwazen in begrijpend lezen en luisteren voor l eerli ngen van negen tien en elf ja a r va n gebruik gemaakt van de door brown en h e t speciaal onderwij s die zwak zijn in technisch palincsar ontwikkelde reciprocal teaching en b e grijp end lezen het h eeft tot do el om bij methode reciprocal teaching is een vorm van di e leerli ngen de vier strategi ee n di e brown en cooperatief leren waarbij de leerkracht en de palin csa r 19 8 9 onderscheiden te ontwikkelen leerlingen in kleine groepen om beurten de via lezen en lui s teren leiding van een discussie over een gelezen of d e eers te strate gie i s h et s tell en va n vragen bij beluisterde tekst hebben e e n tek s t l ee rlin ge n leren bij een tek s t o f de leerlingen lezen of luisteren naar een tekstdeel ee n vraag te formuleren di e b etrek korte informatieve tekst waarna er in een king h ee ft op d e b el a ng rijk s t e informati e uit kleine groep over wordt gediscussieerd tij de t eks t d e ze s trat e gi e is z e ker voor jonge dens deze discussie worden de vier strategieen kind e re n ni e t ge makkelijk ze implic ee rt het ontwikkeld in eerste instantie wordt de dis kunnen ond ersc h eide n van b elangrijke en cussie over een tekst door de leerkracht geleid onbel a ngrijke informatie en het kunnen vin hij modelleert de strategieen en laat de leer de n van d e hoofdge da chte van e e n t ekst het lingen zien hoe ze die kunnen gebruiken hij zelf vrage n s t elle n wordt ge zi en als een van de denkt als het ware tijdens het lezen hardop na m ees t karakt e ristieke kenmerken van een goede en geeft aan wat hij niet begrijpt hij zegt bij lezer of lui s teraar voorbeeld he dat begrijp ik niet wat bete d e tweede str a tegie he eft b e trekkin g o p het kent nu het woord simultaan laat ik maar ophelderen va n onduid e lijkhe d e n in e en teks t eens een stukje opnieuw lezen in een later leerling en leren zic h bij moeilijke woorden stadium nemen de leerlingen de rol van of passa ges af te vragen wat e en woord of zin discussieleider steeds meer over en komt de zou kunnen bet ekenen z e leren gebruik t e verantwoordelijkheid van het leerproces maken va n de c ontext steeds meer bij hen te liggen de leerkracht de derde strategie is samen vatten na het doet steeds minder voor maar blijft wel lezen of beluis teren van e e n tekst of t e kstdeel correctieve feedback geven en ondersteunt de worden de belan g rijkste punten van d e tekst leerlingen waar nodig in afbeelding i wordt met eigen woorden in een zin of enke le zin duidelijk hoe de reciprocal teaching methode nen we ergegeven in de praktijk werkt de laatste strategie is het voo rspellen van het 1995 6 moer 269 floor is de discussieleider en leest de eerste alinea van de tekst zeehonden zeehonden zeehonden zwemmen hele stukken door de zee als ze moe worden zoeken ze een plaatsje en kruipen ze aan land een paar maal per dag zakt het water van de zee het wordt dan eb en er komen hier en daar stukken zand boven het water uit dit noemen we zandbanken op een zandbank kunnen de zeehonden heerlijk liggen slapen of zonnebaden ze hebben daar geen last van mensen want die kunnen daar niet komen als een zeehond honger krijgt duikt hij het water in om een vis te vangen in het water blijft hij heerlijk warm hoe koud het ook is st rat egi e vragen s te lle n fl oo r wat is een go ed e vra ag wat doen ze al s h e t eb wordt leerkracht hmm wat doen ze ehonden als het e b wordt wat v i nden we van die vraag floor ik vi nd h e m zelf ni et zo goed le erkra c ht vind j e h e m ze lf niet zo go ed floor ne e to ch niet leerkracht heb je nog een a nder idee wat b e ter zou zijn stilte waa r gaat het stukj e te kst ove r floor over al s ze mo e wo rden dan g aan ze a an hmm gaan ze aa n land o f s la p e n of pootjebaden al s het e b wordt dan za kt h e t wat e r leerkracht hmm dan kunnen z e op de zandbanke n li gge n wo rdt e r in d e te k st ver teld ja ik kan wel zeggen wat ik wil z eggen maar d a n m a ak ik d e vraa g di e ik w il hebben help eens marga marga ik d e nk hoe l eeft een ze ehond leerkracht hoe l eeft e en z ee hond wat vinde n julli e daarva n floor in i e de r geval al b e ter dan dat van mij allen ja j a leerkracht hij is al b e ter dan die van jou kun j e ook ze g ge n wa a rom floor mijn vra a g gaat maar ov e r ee n kl ein s tukj e van d e te ks t leerkracht hoe l eve n zeehonde n staat h e t a ntwo ord daarva n in de t ek s t gaat daar de hele t eks t over allen ja j a leerkracht het is een goede vraag maar e ig e nlijk wordt ook ve rteld wa a r ze le ve n allen ja j a leerkracht hoe e n waar l even z ee hond en zouden we er ook van kunn e n ma ke n is dat een b e t e re vraag alle n ja afb eel ding 1 een voo rb ee ld van rec iprocal teaching directe instructie na a st d e r ecipro g el eerd e sto f h erhaald e n wo rdt verte ld wat e r cal tea ching pro cedure wordt in d e lessen ook in d e ze les a an bod ko mt tijden s d e instructie gebruik gemaakt van he t dire c te instructie fase van een l es l ere n de kind eren een strat egie model e e n be l a ngrijk kenm e rk van dit mod e l d e l eerkra c ht is in d eze fase d ege n e di e voor i s dat de leerstof in stapp e n uite e n wordt ge z e t do et ho e ee n b ep aalde strat eg i e kan wo rde n en dat de leraar de te leren strategie ui tlegt uitgevoerd hij do et dit do or bijvoorb eeld na en de leerlingen vertelt ho e een strat egie h e t l ezen of b eluis tere n va n e en a lin ea h a rd gebruikt moet worden dit gebeurt in de opd e nkend de b e te ke ni s van een m oe ilijk ins tructiefase va n een les w o ord te acht erhalen bijvoorbeeld bij h e t elke les duurt 4 5 minuten en is inged ee ld in make n va n ee n s ame nvatting vraagt hij zi c h vier fasen tijdens de intro du ctie wordt e erder e ers t af wat h et onderwe rp van de alin e a is en 270 moer 1995 6 les str ategie type l es thema i voorspellen leesles 2 voorspellen luisterles vroege r 3 oph elde ren leesles 4 opheldere n combi les s integratie leesles 6 integrati e luisterles kinder samenvatten leesles paradij s samenvatten combi le s samenvatten leesles zo samenvatten luisterles diere n ii integratie leesles 12 vragen stellen combi le s 13 vragen stellen leesles kinderen 14 vragen stellen luisterles uit andere 15 vragen samenvattin g leesles lande n 16 vragen samenvattin g combi les 17 20 integratie als boven hobby afbeelding 2 opzet van het programma ve rvolg en s wat he t b elangrijkste is wat ove r l ess en wordt ee n strat egie ond erwe ze n daar d a t o nderwe rp wo rdt ge zeg d ook l egt hij uit n a a st zijn er integratie lessen in dez e le sse n wann ee r d e b e treffe nde s trate gi e h et b es t e ka n wordt ge en in s tru c tie gege ve n in een va n d e word e n ge bruikt strategiee n maar wo rd en alle strat e gi een in vervo l ge ns wordt d e g e le erde s trateg i e ond er samenhang ge oefe nd e n wordt vo oral aan b egel e idin g va n de l eraar ge oe fend dit dac ht b estee d aan he t voeren van di scu ssi es in ge b e urt in de i noefeni ngsfase van de les de afb e elding 2 wordt d e ze indeling wee rgege l eraar stuurt bij waar nodig en gee ft dire c te v en zoals uit het overzicht blijkt wo rdt m et fe edb ac k de b egel eiding van d e leraa r ne e mt v er s chille nde th e ma s gew e rkt de t ek s te n uit af als de l ee rlin ge n de stra t egi ee n meer en de eers te vi e r les sen ga a n bijvoorb eeld ove r meer b e hee rse n de ino e fe nings fas e gaat dan vroeger over in de toepassingsfase d e l eerlingen voer en de kinderen krijg e n niet all e s trat egi e en de s tra teg i e z elfs tandig uit e n d e ve rantwoor tege lijk e rtijd aa ngebod e n in de e erst e l esse n delijkheid voor h et leerpro ces ligt nu bij de s t a at het voo rspell en van het verdere ve rloop le e rlin gen daarbij wo rdt ge we rkt volgen s de va n e en t e kst c entraal daarna komt h et opli el rec iproca l t eac hin g me thode derer van onduidelijkh e d en aan bod in d e ze s trategie wo rdt dan instructie gegeve n d e opbouw van het programma het e erder gele e rd e strategie voorsp ellen wordt na programma best aa t uit twintig l esse n tien d e instru c ti e met d e ni euw g el ee rde s trategie l eesl essen vijf luis t e rl essen en vijf combinati e geoefend verv olgens wordt he t maken va n le ss en tijd e ns d eze la a ts t e l ess en wordt zowel een samenvatting aan de ord e ges teld en tot slot ge l eze n als geluist erd daarnaast wordt onder krijgen de kinderen de strateg ie vragen st e lle n sc h eid ge m aa kt in twee typ e n l esse n te n eer aa n gebod e n d e opbouw in s trat egi een is ste zijn er l es se n waarin e en b epaalde strate g i e c umulatief van aard centraal staat tijden s de instructiefas e va n die elke s trategie is voor de kinderen geconcre 1995 6 moer 271 ti s eerd in een vraag deze vragen staan op een 2 6 zwakke luisteraar s een experimentele kaa rt en dienen tijdens de les a ls g eheugen groep met twaalf vrij goede luisteraars een steun zo ste ll en de leerlin ge n bij een te ks t de controle groep m e t ze stien zwakke lui steraars vraag staan er moeilijke woorden in de en ee n control egro e p met d erti e n vrij go ede tekst al s dit het geval is wordt de betekeni s luis teraars ervan achterhaald bij het ma ken van een s am e nvattin g s tellen ze d e vraa g wat is h e t all e l eerlinge n die me ed e de n aan h e t o nder b elangrijkste in de tekst de vraag welke zoek maakten e erst verschill e nde te s t e n voo r vraag pas t het be s te bij de te kst stimuleert d e techni sch lez e n b e grijpend le z en en b egrij kinderen n a te d e nk e n over een g o ed e vra ag p e nd lui s t eren d e kindere n uit de e xp e ri bij het vo or s p e ll en st ellen ze d e vraag ho e z al m e ntel e groe p volgd en da a rna d e twinti g l es de t e kst verder ga an zi e afb ee lding 3 sen van he t programma elf groep e n van zes lee rlingen kre g e n de lesse n elke l es duurde 45 kaart 4 minute n d ez e l e s se n werd en zovee l moge lijk sta a n e r moeilijke woord e n in d e te kst ge geven onde r de reg ulie re b egrijp end lees welke vraag kun je h e t b es t e bij d e tekst lesse n d e les sen werde n door vijf stud ent e n s te lle n orthop ed agog i ek v a n de rijks unive r s ite it wa t is h e t b elan g rijkst e in de tek s t gro ninge n ve rzo rgd dit g eb eurde tw ee maal ho e zal de te kst ve rd e r ga an p er week d e kind er en uit d e c ontrol egroep krege n h e t reguli ere o nde rwij s in b egrijpend afb ee ldi ng 3 ee n ka ar t a ls geh e ugenst e u n le z en deze kinde re n kr ege n l es vo l gens ver s ch il le nde me thoden zo al s lees we rk e n l ees het onderzoek j e wijze r tot slot hebb e n all e lee rlinge n w e er ee n a a ntal t es te n g emaakt om na t e kunnen om na te ga an o f kind e ren di e volge ns he t ga an in h oev e rre z e vord e rin g en h a dde n programma l es krijg en ook daa dw e rkelijk gema akt beter worden in b e grijp e nd le ze n is e en d e begrijp end leest es t aarnout se i99 o m eet o nd e rzo e k opge ze t d e vra ag di e we met he t he t b eg rijp e nd l e ze n in zijn a lge me enh eid d e onderzo e k w ilden b eantwo o rden wa s wat i s t es t i s best e md vo o r l eerlinge n va n gro ep 6 het effec t van h e t progra mma elk aa r o nde rwij va n h e t b asi sonderwij s en l ee rlin gen m et een zen in b eg r ijpe nd lezen en luis t ere n o p de begrij ve rgelijkbaar l ees nive au d e leerlinge n l ez e n pend l ees en lui ste rpres taties va n long lee r zeve n infor mati e ve e n vijf ve rh a l e nd e tek s t en linge n di e zwak zijn in technisc h l e z e n e n ze be antwoorden d ertig multipl e choi ce vra begrijp e nd l e z e n e n zwak of jui st vrij goed in ge n deze vra ge n hebben betre kking op luis tere n woo rd zin s e n tek s tnivea u aan h et onde rzoe k nam e n 67 le e rlinge n 18 d e t est en luis teren m5 e n luisteren tvt o me isjes 49 jon ge n s va n n ege n tien e n e lf jaar krom 199 4 meten de al g eme n e luis t er uit h et to tvt onde rwij s deel dez e leerlin ge n va ardi gh eid d e le erli nge n lui s te re n do o r mid waren zwak in t ec hnisc h le z e n e n oo k zwak d e l va n een geluid sc asse tte naar ve r sc hille nde in begrijp e nd leze n van d ez e le e rlinge n war e n soorte n t ek s ten verhal en dial ogen e n infor er 42 o o k zwak in b e grijp e nd lui s te re n e n d e m a ti eve teks te n z oal s stukj es uit het j eu g d andere 25 waren vrij go e d in be gr ijpe nd luis journaal na h e t b elui ste re n va n ee n t eks t o f te ren d ez e splitsing in zwa kke en goe de luis t ekstd eel b ea ntwoorde n de l ee rling en multi teraars i s gemaa kt om n a te ga a n of h et pro ple ch oi ce vragen op woord zins en te k s t gramma e ffec tieve r is voor zwakk e of go e de nive au d e tes t luis teren rot s i s bestemd vo or lui s teraars l eerlinge n uit gro e p 5 d e z e test is tijd en s d e de 67 le e rlingen zijn vervolgens toegewezen voormeting afge nome n omdat d e test luis te aan twee gro epen een gro ep zou de le s s en re n nt6 die be stemd is vo o r groep 6 nog ni et volgen experime ntele groep en de and e re gereed wa s d e ze l aats te t est is tijde n s de groe p kr e eg g e woon le s van d e kl assele er nam e ting afge nomen kracht controlegroep hierdoor ontstonden d e beg rijpen d leestes t vi e r vaardigheden gru e r vier groepen een exp erim e nte le g ro ep met we l aa rnout s e 1 99 5 a beoogt te met e n i n 272 moer 1995 6 hoeverre leerlingen van groep 6 of leerlingen ve rvolgen s is nagegaan of d e luiste rpre s taties niet een vergelijkbaar leesniveau na het lezen van de kinder e n die het programma volgden van een tekst in staat zijn de strategieen ophel nadien beter waren dan die van de kind e ren deren van onduidelijkheden vragen stellen samen uit de controlegroep dit ble ek inderdaad het vatten en voorspellen uit te voeren de test geval de kinderen uit d e experim e ntele bestaat uit twee parallelversies elke versie groep bl eke n bet er te pres t eren op d e t est bevat tien informatieve teksten van tien tot luiste ren m6 dan de kindere n uit de controle vijftien regels en 3 2 multiple choice vragen groep dit wil zeggen dat het programma een acht vragen voor elke strategie po sitief effect h ee ft gehad op de algem en e de begr pend luistertest vier vaardigheden luiste rvaardighe id van d e lee rling e n ze heb gruwel aarnoutse 1995b beoogt te meten b e n gel e erd g eri c hter te lui s te re n we kunne n in hoeverre leerlingen van groep 6 of leerlin spre ken van ee n e ffect op d e lui s t ervaardig gen met een vergelijkbaar luisterniveau na het heid in h et al ge meen omdat bij dez e tes t gee n luisteren naar een tekst in staat zijn de vier direct beroep wordt ge daa n op de gel ee rde strategieen uit te voeren ook deze test bestaat strateg i ee n uit twee parallelversies de kinderen luisteren tot s lot is nog n a ge g aan o f e r ve r sc hille n in naar elf informatieve teksten van ongeveer r esultat en war en g e boekt tu ssen d e groe p tien regels en beantwoorden 2 8 multiple zwa kke en go ed e luisteraar s zowel d e exp eri choice vragen zeven voor elke strategie ment e le al s c ontrol egroep was imm e rs op ge split s t in goe de e n zwa kke lui s teraa rs er ble resultaat en conc l usie ke n ec hte r g ee n noe me n swa ardi ge ve rsc hi lle n tu sse n de goe de e n zwa kke lui ste raa rs t e uit h e t ond e rzoek bleek dat d e kinde re n die b e staa n b e id e g ro epe n l ee rlinge n pro fiteerden de l esse n va n h e t prog ramma vol gde n de eve nveel van h e t programma exp e rime ntel e gro ep op d e b eg rijp en d leestest vi e r vaardig heden en o p d e b eqrijpen d lui s te rtest het programma elkaar onderwijzen in begrij vi e r vaardigheden m ee r voo ruit wa re n gegaa n pend lezen en luisteren blijkt dus een postief dan d e l ee rlingen uit d e c ontrolegro e p de effect te hebben op de lees en luistervaardig kind e re n uit de exp erime nte le gro ep behe e r heid van de leerlingen waarin ligt nu de s te n na h et programma de vier s tra teg i ee n kracht van het prograrruna deze vraag is zow e l l e z end a ls lui sterend b e ter dan d e kin moeilijk te beantwoorden er zijn een aantal de re n uit de c ontrol eg roe p deze res ult ate n aspecten die daaraan bijgedragen kunnen heb zijn na tuurlijk mooi maar niet verra ssend j e ben mag immers verwac hte n dat al s j e kinde re n een eerste aspect is het gebruik van de reci twinti g l ess e n ge eft in s trat egi ege bruik z e d e procal teaching rnethode uit eerder onder s trat e gie en b e te r b e h ee rs en d a n de lee rlinge n zoek brown palincsar 1989 blijkt dat deze di e d e z e stra t eg ie en ni et kregen aan gel ee rd methode zeer effectief is leerlingen zijn zeer b e langrijk i s om na t e gaan of d e kinde re n di e betrokken bij het leerproces en daar ook gro les krege n volgens het pro gramma o o k beter tendeels verantwoordelijk voor zijn g e word en in h et beg rijp e nd l ez e n in h e t een tweede aspect is het gebruik van het al ge me en om dit t e ac hterhal e n is bij all e directe instructiemodel de leerlingen kregen leerling e n zow e l voor al s n a h et pro g ramm a expliciete uitleg en instructie in het gebruik de begrijpend l ees t est afge nomen de ze t e st li gt van de strategieen ze leerden van een expert ee n stuk verder van h et prog ra mma af e n me e t hoe de strategieen uitgevoerd dienden te wor he t al ge me e n b egrijp e nd l e es niveau d e test den en welke stappen ze daarbij moesten zet d oet ni e t direct e en b eroe p op d e vier strate ten g ieen die in d e lessen ce ntraal stond en ook o p een derde aspect is de combinatie van het deze tes t bl eken de kindere n uit e xperime ntel e lezen en luisteren zoals al eerder vermeld lig groep b eter te prest e ren dan de kinderen uit d e gen aan lezen en luisteren dezelfde tekstver c ontrol egro ep ge c oncludee rd mag worden dat werkingsprocessen ten grondslag sticht 1979 er dus een e ffec t heeft plaatsgevonden op h e t het feit dat tijdens de interventie bij leerlin b egrijp e nd l eze n in he t al gem e en gen die zwak zijn in technisch en begrijpen d 1995 6 moer 273 lez e n d e strate gi e en via beide kanalen zijn glaser p 393 451 hillsdale n j erlbaum ontwikkeld zou wel e ens de kracht van het 1989 programma kunnen zijn om dit te a cht e rhalen danks j h l j end l j processing strate zou een ander onde rzoek opgezet moeten wor gies for reading and listening in r horowitz den waarbij een lee s en luisterp ro gramma met s j samuels corriprellending oral and written een zuiver leesprogramma vergel e ken wordt language p 271 294 san diego california ten vi e rde werd h et programma ge g even in acadenuc press inc 1987 groe pen van zes l ee rling e n deze le erlingen gruwel s c a j aarnoutse k p van den bos werde n uit de kla s gehaa ld en kr e ge n du s elkaar onderwijzen in begrijpend lezen en luiste e xtra aa nda c ht deze s ituati e werkte voor de ren programma bestemd voor leerlingen van groep 6 kinde re n veelal motiverend en da t heeft van het basisonderwijs en leerlingen met hetzelfde invl oed op h e t re sult aa t d e kindere n uit de niveau van het speciaal onderwijs nijmegen c ontrol e gro ep kr e gen d e ze e x tra a andacht berkhout 995 niet we l i s gepro b eerd d e lesse n zoveel mo ge gruwel s c a j aarnoutse begrijpend lees lijk te g even op d e tijde n dat d e kindere n uit test vier vaardigheden nijmegen berkhout de c ontrol e gro e p het reguliere b e grijpend 1995a l e esonderwijs volgden gruwel el j m c a j aarnoutse begrijpend all e genoemd e a s p ec te n zouden ve rant luistertest vier vaardigheden nijmegen berk wo o rd elijk kunn e n zijn voo r h et e ffect van hout 1995b he t pro gramma maa r h et is natuurlijk ook krom r s h luisteren 2 leerlingvolgsysteem goe d mog elijk da t d e kra c ht van h et program arnhem cito 1994 ma ligt in de combinatie van di e as p e cten palincsar a s a l brown reciprocal belan g rijk i s in e lk geval da t h e t pro g ramma teaching of comprehension forstering and we rkt e n dat h e t mogelijk is om h e t begrij comprehension monotoring activities in cog p e nd l ees e n lui s t erprestati es van kinde re n t e nition and instruction 1984 1 2 p 1 17 175 v erb e t er e n paris s g m myers comprehension moni toring memory and study strategies of good noot en literatuu r and poor readers in journal of rending beliavi or 198t 13 1 p 5 22 i het programma en de testen zijn verkrijgbaar sticht t g applications of the audread model bij uitgeverij werkhout nijmegen naast het to reading evaluation and instruction in l b programma elkaar onderwijzen in begrijpend resnick p a weaver eds t7ieory and prac lezen en luisteren is het programma luisteren met tice of early reading hillsdale n j erlbaum begrip verkrijgbaar 1979 aarnout se c a j beg rijpen d lees tes t groep 6 nijm ege n werkho ut r99 o b a ker l a l brown m e ta c ognitive s kilis a nd r e ading in p d pear s on ed handbook of reading research vol t p 353 394 n ew york lon gm a n 1 9 8 4 bo s k p v a n d en ize la tion s hip betwee n co g ni tive d eve l opment deco ding skili a nd rea ding c o mpre h en s ion i n le arning disable d dutc h c h il dre n in p g aaron r m joshi eds readi ng an d writi ng d iso rders in different ortli ogrn pyiic sy st e ms p 7 5 86 dordrec ht kluwe r ac a de nu c publi sher s 198 9 brown a l a s p alincs ar guide d c oop er a tive learning a nd individual knowledge acquistion in l b resnick ed kn o wing learning and i ns tructio n essays in horror of r o b e rt 2 74 moer 1995 6