Lekker lezen. Leesgedrag van kinderen op de basisschool en in de voorschoolse fase.

anja bijlsma lindaar t lekker lezen leesgedrag van kinderen op de basisschool en in de voorschoolse fase toen ik enige jaren geleden aan koos hawinkels vertelde dat mijn toen twee jarige dochter bij het voorlezen een voorkeur had voor het weer vooraan be ginnen in het zojuist geleze n prentenboek in plaats van een ander te kiezen zei hij da n wordt ze waarschijnlijk ee n serie lezer zo iemand di e van een schrijver all e boeken achte r elkaar leest en da t is we l ee n beetj e uitgeko men ze is nu 9 zit in groep 6 en leest tot we het licht uit komen doen jacques vriens carrie slee en roald dahl zijn heel populair maar eigenlij k kan ik nog heel vee l ander e auteurs opnoeme n omda t d e belangstelling o p deze leeftijd juist zo enorm breed is in het kader van het thema van deze tsjip ben ik gaan nadenken over de ont wikkeling van haar leesgedrag en daarmee samenhangend het lees en luister gedrag va n mijn 6 jarig e zoon die in groep 3 het lezen verover t en mijn an derhalfjaar oud e dochter die net in de fase van de prentenboeken beland is de voorleesfase in het begin lijkt het of boeken er zijn om te leren praten de voorlezer wijs t een plaatj e aan zegt bal en reageert uitermat e enthousiast al s het kin d o p zijn haar schoot ba terugzegt lezen i s communicere n e n woordjes zij n name n voo r dinge n om je heen maar ook voor dingen die je niet dagelijks i n je omgeving ziet bestaan klan ken en som s zij n di e heel leu k o m na te bootsen lisanne de oudste heef t tijden lan g me t enorm vee l pret olideus geschreeuwd zodr a d e olifant ui t nijntje in de dierentuin in beeld kwam ik kreeg in die tijd van verschillende kennissen te horen dat de tekeningen van dick bruna niet goed waren dat de zwarte randen te scherp de tekeningen afbakenden e n dus voor de kinderen te weinig te fantaseren overlieten volgens mij hebben mijn kinderen daar nooit last van gehad wel kreeg ik zelf snel genoeg van de zich alsmaar herhalende berijmde tekst favoriet in deze periode waren de woordenloze boekjes va n helen oxenbury zoal s klusjes aankleden en vriendjes misschien we l om dat we vonden dat onze kinderen zo op het kindje uit het boekje leken van de boeken die per bladzijde of per illustratie een object of handeling be schrijven naa r de boeken met prenten waar je lang naar kunt kijken e n een iets uitgebreidere tekst boeken die ik zel f leuk vind lees ik graag voor dus alle kans datje da n als kind op schoot mag als je met zo n boek aan komt een greep uit de boeken kast welterusten kleine beer martin waddell kwekme kwek kwak ia n whybrow ze lopen gewoon met me mee margaret mahy de elmerboeken van david mckee en alle prentenboeken van max velthuis 18 bijlsma lindaart lekke r lezen bij de illustraties is kleur en vorm belangrijk d e afbeelding moe t herkenbaar zijn maar van de andere kant ook iets uitdagends hebben zodat je een blad zijde lang geboeid blijft jip en jannekeheefl dez e kwaliteiten niet en wordt dus pas interessant als je zo ver bent dat je je als toehoorder voldoende op de tekst kunt concentreren da n spreken de verhaaltjes kennelij k aan want li sanne gebruikte op een gegeven moment hele zinnen uit deze verhaaltjes te gen haar pop dat mag volstrekt niet zei moeder herhaling i n d e teks t blijk t ee n succes ik beden k da t d e meest e favoriet e prentenboeken in een bepaalde vorm spelen met het herhalen van woordjes e n begrippen i n rupsje nooitgenoeg eric carle eet het rupsj e zic h i n ee n week door steeds mee r voedingsmiddele n hee n o p maandag ee n appel op dinsdag twee pruimen etc in kleine bever en de echo amy mcdonald is de herhaling duidelijk d e echo is altijd aa n de overkant van het meer en als jij gee n vriendjes hebt is de echo ook verdrietig als jij blij bent juicht de echo met je mee dierengeluiden doe n het altijd goed i n kwaak va n helen oxenbury ee n soort animal farm verhaal kwaken en loeien en blaten de beesten er op los en iedereen in de kamer doet mee langzamerhand wordt het verhaal belangrijker dan de plaatjes en is het vooral van belang dat de inhoud herkenbaar is mijn zoon tesse is gek op de boeken van carry slee lekker weertje koekepeertje en kreeg maar geen genoeg van tommie tommie en lotje lieve en stoute verhalen voor kleuters jacques vriens die droomde van kranen met cola en ranja naast zijn bed die niet meer dichtgingen waardoor hij in zijn bed plaste je kunt je dat zo voorstellen en dan dringt het besef door dat die zwarte kriebels op het papier kennelijk t e maken hebben met dingen die je zegt en dat daar een systeem in zit lisanne leerde lezen in groe p 3 na het voorbereidende wer k i n d e kleuter groep onderschei d tussen bove n e n onder link s e n rechts rijmwoorden begin en eindklanken tesse leerde zichzelf lezen denk ik want al in groep 2 las hij onderwe g anwb borde n e n d e opschriften o p vrachtwagens hij begon dus op school bi j het technisch lezen niet met de botjes maar in een groepje lezers dat al wat verder waren lezen op de basisschool als leesmoeder zet ik me regelmatig in op de basisschool va n mijn kinderen voor een duidelijker overzicht van wat er nu allemaal aan leeswerk wordt ver richt heb ik een blik geworpen op het schoolleerplan het leesonderwijs val t uiteen in drie soorten technisch lezen begrijpend le zen en leesbeleving er wordt onderscheid gemaakt tussen het aanvankelij k lezen tot en met groep 3 en het voortgezet lezen vanaf groep 4 het aanvankelijk leze n heeft als doelstellingen het wekken van belangstelling bij het kind voor het geschreven woord het zelfstandig leren lezen van eenvoudige teksten het leren verstaan en verwerken van de inhoud van de tekst het correct leren spellen van eenvoudige woorden en zinnen 19 bijlsma lindaart lekke r lezen in de kleutergroepen wordt gebruik gemaakt van de methode schatkist 20 verhalen projekten waarvan er steeds 10 per jaar worden aangeboden veilig leren lezen wordt gebruikt in groep 3 een methode met leesboekjes werkschriften e n werkboekje s ron d leerstofkernen e r horen ook een letter doos woordkaartjes e n woordstroke n e n wandplate n bij door midde l va n spellen hakken en plakken leren de kinderen woordjes bi j plaatjes en ver volgens woorde n di e gevorm d worde n doo r ee n lette r t e verandere n b v boom boos boot e n boom oom room d e geleerde woorden komen terug in verhaaltjes me t tekeningen in november zijn d e kinderen to e aan het zgn groepstechnisch lezen twe e maal in de week leest een groepje kinderen o l v een leesmoeder of leesvade r boekjes ui t d e serie botjes ieder kind lees t om de beurt hardop een zin op dit momen t gaa t he t vrijwe l uitsluiten d o m het correct verklanke n va n het gelezene in januari word t de zgn 1 minuuttoet s gehouden op grond van leessnelhei d en foutenaantal worde n de kinderen in niveaugroepen geplaatst dit niveau is gerelateerd aan het analyse van individualiseringsvormen avi projec t ui t 1977 dat voor het eerst werkte met niveaugroepen in plaats van klassikaal le zen de meeste kinderen zijn nu door de botjes heen en gaan de komende jaren verder in negen opklimmende avi niveaus bepaald door woord en zinsleng te het eindpunt va n het technisch lezen moet uiterlijk i n groep 7 gehaald zijn en houdt in dat een leerling een tekst onvoorbereid kan verklanken in een tempo va n 120 woorden pe r minuu t e n met ee n foutenmarg e va n 1 op 67 woorden norm van toets 9a 2 het voortgezet leesonderwij s aan het einde van de basisschool dient iedere leerling in staat te zijn een aan de leeftijd aangepast e lees of studietekst zelfstandi g t e verwerken d w z de opbouw van de tekst te doorzien en de hoofd en de bijzaken te kunnen onder scheiden bovendien behoort de basisschool de leerlingen te brengen tot crea tief lezen en tot een goede leesbeleving p 42 schoolleerplan in groep 4 tot e n met 8 komen naas t het groepstechnisch lezen oo k het be grijpend en studerend lezen aan bod de leerstof omvat o a woord zins en alineabegrip tekstsoorten samenvat ten vragen maken en beantwoorden hanteren van woordenboek encyclope die register schematiseren presenteren maar ook de individuele leesbele ving gaat een rol spelen er is een keur van boeken op de boekenwagen be schikbaar op a b of c niveau voor het individuele lezen ingeroosterd e n op momenten dat ander werk af is in groepjes vindt een vorm van voordrachtslezen plaats de zogenaamde lees kring waarbij ook toneel muziek e d een rol kunnen spelen voorlezen door de meester of juf blijft ee n vast onderdeel op het rooster verder zijn er nog incidentele lees aktiviteiten zoals een bezoek aan de open bare bibliotheek voorlees wedstrijden en schrijvers op school 20 bijlsma lindaart lekke r lezen hoogtepunt in het leesonderwijs i s elk jaar weer de kinderboekenweek hk e dag wordt er voorgelezen door kinderen uit een hogere groep of een ouder er worden kinderboeken verloo t en er is altijd ee n thema avond zoals in 1994 in he t holst va n de nacht toen iedereen in zijn pyama naar schoo l kwa m om te luisteren naar de voorleeskoning en om fragmenten ui t kinderboeken t e zien die ten tonele werden gevoerd ze kiezen zelf het is heerlijk om kinderen te hebben die graag lezen ik heb lang geprobeerd met de oudste mee te lezen maar ik houd het niet meer bij in principe kiezen z e zelf wa t ze lezen als ze te moeilijke boeke n pakken leggen z e ze vanzelf wee r weg oninteressante boeke n hoeve n z e gelukki g nog niet uit te lezen maar soms spring ik nog wel eens in lisanne had voor haar verjaardag ik moetje iets heel jammers vertellen va n arno bohlmeye r gekregen dit boek beschrijft vanui t het gezichtspunt va n een 9 jarig meisj e hoe haar vade r en zusje ernstig gewon d raken bij een auto ongeluk e n haa r moeder een paar dagen later aan de verwondingen overlijdt zijzel f i s er het minst erg aan toe en maakt de periode direct na het ongeluk dus heel bewus t mee ik wilde dit bock per se eerst zelf lezen en raakte hevig geemotioneerd met spanning keek ik hoe lisanne reageerde maar die zei steeds ik vind het wel zielig maar ik hoef no g niet t e huilen hoor met vriendinnen wer d uitge breid besproken wel k stukje no u het zieligst was en dat vond ik een prach tige ontwikkeling en soms grijp je mis naar aanleiding van de overstroming van de maas en verhalen over de watersnoodramp in 1953 kocht ze van haar gespaarde zak geld oosterschelde windkracht 10 dat was te hoog gegrepen i k zag haa r met tegenzin het boek oppakken ik heb het toch zelf gekocht en heb het toen van haar overgenomen ik wilde het zelf graag lezen zij later vast ook en dan mag ze het van me lenen van het geretourneerde geld heeft z e oorlog zonder vrienden gekocht en dat las ze wel uit want dat ging over een kind we kopen veel boeken in elk geval in de vakanties en de kinderboekenweek en ook het bezoek aan de bibliotheek wordt gezien als een feest straks lekker lezen renske de jongste leest voor de gezelligheid voor de aandacht die ze dan krijgt e n voor het vertrouwde van bekende plaatjes lisanne en tesse le zen uit nieuwsgierigheid ho e is het om en om de herkenning ze lezen voornamelijk i n bed liggend op de bank of de grond en zomers in de tuin en op de camping en net als mijn moede r vroege r moet ik z e regelmatig ee n tweede of derd e keer roepen en kijken z e op alsof z e me voor het eerst zien heerlijk noten 1 schoolleerplan hendri k boogaardschoo l hellevoetsluis 2 a freeman smulders leren lezen is niet genoeg 1990 21