Leraars en schoolboeken. De kibbelende minnaars?

leraars en schoolboeken de kibbelende minnaars schoolboeken hun gebruik en hun produktie zijn een moei lijk onderwerp voor een artikel ofwel heeft de schrijver van zo n artikel nooit aan een schoolboek meegewerkt en dan verwijt men hem gemis aan inside information ofwel prijkt zijn naam wel op een of andere titelbladzijde waarop men hem achterdochtig zal bekijken uw dienaar is in het tweede geval een tiental jaren geleden was ik een van de mede auteurs van een schoolboekenreeks men moet de rest van dit artikel dus dubbel kritisch lezen toch nog even dit ik bewaar uitstekende herinneringen aan de intense samenwerking met de medeauteurs ik heb een prima relatie gehad met de uitgever zowel persoonlijk als professioneel ik ben best tevreden met de verkoops cijfers en de auteursrechten en ik schaam me nog steeds niet over wat we in het boek geschreven hebben kortom ik ben geen gefrustreerd schoolboekauteur aarzelend begin ik dus over schoolboekenproduktie papa waar komen de schoolboekjes vandaan schoolboeken groeien niet aan de bomen jongen ze zijn het industrieel produkt van bedrijven die we uitgeverijen noemen sommige van deze uitgeverijen maken deel uit van een multinational bv plantyn standaard uitgeverij andere zijn nog zelfstandig de sikkel bv er is zelfs nog plaats voor nieuwe succesrijke kmo s bv mim deze bedrijven hebben tot primair doel winst te maken als de boeken van een uitgeverij door alle deskundigen hoog geprezen worden maar op langere termijn geen winst ople veren dan gaan de aandeelhouders vervelend doen het probleem van de uitgever is dus enerzijds de klanten d w z de leraars niet de leerlingen tevreden te stellen anderzijds mensen te vinden die voor hen willen en kunnen boeken samenstellen waar wat aan te verdienen valt dus talent scouting maar er gaat geen jaar voorbij zonder dat een of andere uitgeverij ondergetekende polst of hij niemand kent die als auteur in aanmerking zou komen boekenbeurzen en tentoonstellingen laten hen toe contacten te leggen opleiders worden benaderd schrijvers van didac tische artikels referaathouders op bijscholingen leraars die interessante reacties op beoordelingsexemplaren schrij ven enz krijgen een telefoontje de jacht blijft maar duren want als de ene reeks af is wordt het tijd om aan de volgende te beginnen de volgende produktgeneratie wordt meteen op de tekentafel gezet lezers die ambitie vonk 1986 16de jg nr 4 187 hebben om aan een schoolboek mee te werken moeten beslist eens contact opnemen met een uitgever waarvan het image ze aanstaat er is beslist belangstelling is die jacht dan zo moeilijk de uitgevers beweren van wel bv in walterus 1983 en ik geloof ze graag er zijn veel schoolboekenuitgevers in vlaanderen een tiental en er is de laatste jaren een sterke tendens naar teamwerk schoolboeken schrijven is zwaar werk met een kleine ploeg zit je jaren aan je schrijftafel en met een grote ploeg zit je maanden rond de vergadertafel voor een grote ploeg heb je een gezaghebbende reeksleider nodig niet alleen naar buiten toe maar ook voor de coherentie in dat stel individualistische leraars waar je mee werken moet in het schrijven van een reeks gaan een paar jaar van je leven zitten want het is een hobby iets wat je in je vrije avonden en vakanties doet het is mede daarom dat het eerste deel waaraan een bepaald team gewerkt heeft meestal is dat het eerste of het vierde veel beter door dacht en afgewerkt is dan de volgende waarbij de auteurs al veel meer door de kalender opgejaagd werden het verve lende is dat je pas een goed schoolboekauteur wordt door het een keer te doen wat wel een van de redenen zal zijn waarom uitgevers hun auteurs contractueel aan zich binden voor die paar jaar van haar leven ontvangt de auteursploeg een honorarium dat 10 a 15 van de verkoopprijs bedraagt een percentage dat onder meer afhangt van de grootte van de ploeg het succes van de reeks en de gewoonten van elke uitgever dat bedrag moeten ze dus onder elkaar verde len de auteurs dragen dus mee het risico als de verkoop van een boek tegenvalt en dat gebeurt vaak dan ontvan gen ze bijna niets als het echt meevalt dan kunnen ze er over een aantal jaren gespreid een mooie villa in het zuiden mee betalen niet alleen de uitgevers en de auteurs verdienen aan een boek er zijn natuurlijk ook de boekhandelaars voor enkele vlaamse boekhandels vormen schoolboeken de ruggegraat van het bedrijf maar ook de scholen zeldzaam zijn de middelbare scholen meestal in het rijksonderwijs waar alle boeken doorgaans door een vriendenkring gratis ter beschikking van de leerlingen worden gesteld wat eigenlijk normaal zou horen te zijn als men het onderwijs echt kosteloos wil maken in naar schatting ongeveer de helft van de scholen moeten de leerlingen de boeken zelf kopen waarbij de school soms een stimulerende rol speelt bij de organisatie van de interne tweedehandshandel en waarbij de school ook vaak bemiddelt bij de aanschaf van nieuwe boeken en op deze laatste vanwege de boekhandelaar een commissie ontvangt in andere scholen huren de leer lingen de boeken uit een boekenfonds maar het bevreem dende is dat de school ook aan dat systeem meestal geld verdient en soms geen klein beetje 188 de vrije keuze van de consument zoals reeds eerder gezegd een schoolboek wordt door de leraars gekozen zij moeten dus gelijmd worden uitge vers kunnen immers het best boeken verkopen die de leraars bevallen gelukkig wordt een boek doorgaans niet door een individuele leraar gekozen maar is dat het werk van het hele team dat is gelukkig in die zin dat er dus samen gewerkt moet worden maar er is ook een ander bijkomend effect het boek moet voor alle leden van het team accep tabel zijn daardoor worden al te vooruitstrevende ver nieuwende boeken niet gauw een verkoopssucces terwijl totaal voorbijgestreefde boeken zich soms wel kunnen handhaven omdat een of andere oude rakker in de school niet bereid is nieuwe lesvoorbereidingen te gaan maken en dus blijven gouden poort of de ring respectievelijk de minerva en de wartburg onder de schoolboeken nog steeds in sommige scholen in gebruik het grootste succes is dan ook meestal voorbehouden aan fundamenteel conservatieve boeken met een sausje van hedendaags pedagogisch jargon zo van gedifferentieerde doelstellingen voor creatieve taalbeschouwing boorman zei het al tegen zijn leerling nee laarmans laat modern staan want dat maakt altijd opgang vooral bij ouderwetse mensen onder de schoolboe ken die de laatste jaren erg tegenvielen bij de verkoop vinden we dus niet alleen erge miskleunen maar ook de interessantste vernieuwingen als zo n leraarsteam een boek gaat kiezen dan is dat zo moeten we aannemen vanuit een stel gemeenschappelijke doelstellingen een serieuze en goed gefundeerde beschrij ving van zo n zakelijke keuzeprocedure geeft boven 1984 maar toch gaat het hier vaak goed mis want meestal zijn die gemeenschappelijke doelen er niet of te weinig en dan wordt het boek het referentiepunt i p v de uitkomst van de discussie er wordt vrij intuitief een boek gekozen en daar gaat men dan mee werken om doelstellingen af te spreken men hoeft dan niet verwonderd te zijn dat geslo ten doelstellingen de hoofdrol gaan spelen en dat de leer inhouden weldra de enige bekommernis worden zeer opval lend is deze manier van werken ook bij veel scholen of scholengemeenschappen die overgingen van type ii naar type i zo gauw mogelijk kiest de vakgroep nederlands een nieuw schoolboek en dan maar gemeenschappelijke toetsen opstellen de invoering van het vso is trouwens jarenlang een goudmijn geweest voor de uitgeverijen gelukkig komt nu type iii als vakgroep sta je bij zo n keuze wel erg alleen sedert vorig jaar is er een redelijk objectieve voorstelling van schoolboeken in het deel nederlands van de onderwijs gids daems pepermans 1985 maar verder 189 quality control er bestaat nauwelijks enige begeleiding van schoolboekau teurs en vakgroepen de auteurs moeten zelf maar uitzoeken of hun interpretatie van de leerplannen wel in de geest van de leerplancommis sies is eventueel kunnen ze informeel contact opnemen met leden van zo n commissie of met inspecteurs als ze dat zelf al niet zijn dat is erg want later zullen leerkrachten het schoolboek als referentiepunt nemen en het leerplan zelfs niet lezen ik ontmoet regelmatig leerkrachten van het type ii die zelfs geen officieel leerplan bezitten natuurlijk moet een boek achteraf goedgekeurd worden door de verbeteringsraad van het rijksonderwijs of van het vrij onderwijs maar die controle blijkt totaal ineffec tief de verbeteringsraad resp pedagogische commissie voor de basisschool blijken niet eens meer te functioneren de goedkeuring voor het middelbaar onderwijs komt op zijn vroegst anderhalf of twee jaar na de publicatie van het boek en laat ons redelijk zijn welke ambtenaar neemt het op zich om van een zakeman te eisen dat hij voor enkele miljoenen bedrukt papier enkele jaren in de kelder laat slapen en bankinteresten vreten tot de goedkeuring er is de boeken liggen dus al in de klas voor ze goedgekeurd zijn in het beste geval met toestemming van een inspecteur bij wijze van experiment soms gaat het wel heel vlug als er een vies gedicht in een bloemlezing staat dan haalt de voorpoot van deze slapende kater even bliksemsnel uit voor de rest heerst verregaande onduidelijkheid om trent de criteria van deze commissies een feit waar zelfs de commissieleden over klagen de namen van deze commis sieleden worden zo al niet geheim dan toch stil gehouden maar met wat uitvragen en peuteren kom je er wel achter wie het zijn ook dit belangrijke werk wordt overigens onbezoldigd en in de vrije tijd verricht wat het werktempo natuurlijk niet verhoogt een ding is zeker toepassing van moderne didactische principes is als norm beslist niet doorslaggevend enkele uurtjes lectuur in goedgekeurde boeken bewijst dat duide lijk men kan er anders de verpletterende en geruchtma kende recensie van een van onze bekendste taalboeken van peer 1981 op na lezen wie denkt dat het buiten vlaanderen in dat opzicht allemaal beter is leze de graaf 1981 ook niet mis inhoudelijk up to date zijn is blijk baar ook geen norm anders zou het boek dat verscheen in 1981 en dat doodleuk meedeelt dat het zich voor de taalkunde baseert op het handboek van twee professoren waarvan we de laatste in 1956 ten grave gedragen hebben toch nooit gepasseerd zijn 190 de grondwet verbiedt gelukkig alle censuur dus is het onmogelijk van uitgevers te eisen dat ze schoolboeken laten keuren voor ze gedrukt worden en achteraf verbieden is economische onzin je kunt ook niet meteen verlangen dat er een adviescommissie wordt opgericht door wie manu scripten kunnen goedgekeurd worden want zo n commissie zou door uitgevers meteen worden ingepalmd als een soort service instelling toch is het ergens in deze richting dat gezocht zou moeten worden er moet toch eens ooit in dit land een instituut voor leerplanontwikkeling komen maar zullen de uitgevers er willen voor opdraaien of de universiteiten maar misschien is langs deze weg enige kans om te verhelpen aan het gebrek aan professionalisme dat in ons land zowel het ontwikkelen van leerplannen als het schrijven van schoolboeken teistert zijn er dan tenminste regelmatige schoolboekenrecensies in de leraarstijdschriften die zijn er niet geen enkel vlaams tijdschrift ook vonk niet publiceert met enige regelmaat besprekingen van schoolboeken voor nederlands waarschijnlijk is de reden zowel het gebrek aan plaatsruim te als het gebrek aan competente en vrije recensenten het is gebruikelijk dat wie zelf al een schoolboek geschre ven heeft zich de volgende tien jaar niet als recensent van gelijkaardige produkten van collega s en concurrenten opstelt die afwezigheid van een competente en onafhanke lijke schoolboekenkritiek is niet alleen lastig voor de leraars die het nu allemaal maar zelf moeten zoeken het is ook niet plezierig voor uitgevers en auteurs die geen systematische feedback van deskundigen krijgen ik vond het persoonlijk erg frustrerend om op onze reeks als reacties hoofdzakelijk brieven aan de uitgever te zien met klachten over taalfouten en met vaak terechte detailkritiek terwijl er toch ook heel wat zinvolle kri tiek op belangrijke didactische aspecten van die boeken mogelijk was maar recensies bleven grotendeels uit en dus lichten leraars zichzelf voor door bezoeken aan beurzen gesprekken met objectieve vertegenwoordigers van uitgeverijen en lezing van catalogi waarin de voor stelling van de boeken door de auteurs zelf geschreven is het toeval van ontdekking en ontmoeting speelt een onredelijk grote rol een alternatief voor de commerciele uitgeverij rond 1970 zijn er in nederland stemmen opgegaan om de schoolboekenproduktie te onttrekken aan het vrije markt mechanisme een overzicht hiervan in witboek z j met bespreking in jaarsma 1977 en inderdaad het systeem is duidelijk niet efficient teveel gelijkaardige boekjes geen globale programmatje inspelen op rages elke uitgever 191 zijn spellingsmethode is de laatste gerotzooi bij het zoeken van auteurs slechte inhoudelijke en didactische programmatie mikken op de middelmaat en dus produceert elk bedrijf zijn eigen golf kadett 205 starlet fies ta want het economische primeert duidelijk op de onderwijs en maatschappijvisie dat concurrentie tot kwaliteitsverbetering leidt is alleszins in de culturele sector een fabeltje de kans op vertrossing is veel groter maar een alternatief zoals sommigen vroeger voorstelden waarbij officiele stuurgroepen pedagogisch didactisch en maatschappelijk verantwoorde schoolboeken zouden opstel len en die uit laten geven door een staatsuitgeverij is toch ook een beetje een naieve gedachte wie gelooft er nu dat de sector van de uitgeverijen zich ooit de controle op zo n gegarandeerd winstzekere produkten zal laten ontsnappen men moet zich best ook maar geen al te romantische voorstelling maken van de manier waarop die onafhankelijke stuurgroepen zouden ontstaan in ons land in de gegeven context gaan we over van de commercie naar de verzuiling en de bureaucratie en dat is geen echt winstpunt maar ondertussen functioneert hier nog steeds een systeem dat niet primair de belangen van de leerlingen en van de maatschappij vooropstelt zonder schoolboek dan maar het is dus lichtjes ironisch dat het blad van een vereni ging die vijf jaar geleden peter dekkers uitnodigde om op de ledenvergadering een uiteenzetting te houden over leren werken zonder taalboek de tekst hiervan dekkers 1983 nu ineens een themanummer over schoolboeken uitgeeft vanuit het von standpunt het streven naar onderwijsver nieuwing bestaan tegen schoolboeken immers ook een aantal voor de hand liggende didactische bezwaren die gewoon inherent zijn aan de schoolboeken die langs de klassieke kanalen verspreid worden 1 schoolboeken worden ontworpen los van de actuele si tuatie mijn leerlingen zijn geen standaardleerlingen een boek voor alle klassen alle streken alle niveaus alle soorten van belangstelling kan dus niet de leerling bestaat niet het schoolboek wel normaal functioneel onderwijs dat het boekje volgt kan niet 2 schoolboeken verouderen snel dit geldt vooral voor leesboeken allerhande waarbij vooral zakelijke teksten een probleem zijn hoe meer moeite de samenstellers doen om de teksten van hun boek actueel en modern te houden hoe sneller het veroudert een artikel over de merkenmode zal dus in een schoolboek in 1986 even actueel zijn als nu een artikel over moet de school langharigen toe 192 laten in dit licht gezien is het overigens ook onbe grijpelijk dat sommige leerkrachten nog steeds trouw boeken afwerken waarin de jongste gedichten dateren van voor 1960 aan het probleem van de veroudering van boeken is weinig te doen in tegenstelling met wat wel eens gedacht wordt zijn uitgevers niet scheutig op gewijzigde herdrukken dat jaagt de kosten de hoogte in en een school boek begint meestal pas geld op te brengen vanaf de 2de druk en ook bij beheerders van boekenfondsen en ouders zijn zo n wijzigingen niet populair dus maakt ook de snelle veroudering schoolboeken tot een gevaar voor de normale functionaliteit van het onderwijs 3 succesrijke schoolboeken zijn door hun voorzichtigheid in het innoveren een rem op de onderwijsvernieuwing zie hierboven 4 schoolboeken dreigen te leiden tot klassikaal onderwijs waarbij de hele klas tegen hetzelfde tempo leerstof op neemt projectonderwijs gericht schrijven creatief groepswerk enz worden er zeker niet door bevorderd dat is zeker waar als schoolboeken dienen als basis voor ge meenschappelijke toetsen die zevende plaag van egypte 5 schoolboeken leggen haast per definitie het accent eenzijdig op leesonderwijs spraakkunst en taalschat alweer zie van peer 1981 stelonderwijs spreekoefe ningen en zeker luisteronderwijs komen voortdurend in het gedrang worden tussendoortjes we hebben het niet over dat soort onzinnige luisteroefeningen waarbij de teksten in het boek staan tenslotte wijzen we ook nog even op het gevaar van die eenzijdige vragen in veel schoolboeken zie ook roger 1981 en verhaeghe 1985 als leerkrachten niet tevreden zijn over een schoolboek dan hoor je vaak andere klachten als te dik onduide lijke uitleg te weinig oefeningen te veel te weinig of verkeerde spraakkunst de teksten zijn niet mooi of niet typisch het is vrij moeilijk een lijn in die kritiek te trekken vooral in de lagere school en in het laatste jaar van het secundair onderwijs gaat men steeds vaker werken zonder klassiek schoolboek als dat niet betekent dat het boek vervangen wordt door een al even starre syllabus van de hand van de leerkracht dan is dat best zinvol het wijst ook op een duidelijke behoefte aan creativiteit vanwege de leerkracht de opkomst van de fotokopieermachine kan de leraars bevrijden van het schoolboek zoals de eigen auto je bevrijdt van de buurtspoorwegen in beide gevallen met alle gevolgen vandien dus kopieren we vlijtig literaire fragmenten leerlingen teksten tijdschrift en krantenartikels zelfgemaakte 193 oefeningen protocollen van interviews voorbeeldzinnen voor taalbeschouwing collecties citaten voor waardeverdui delijking enz enz morele problemen heb ik hierbij niet tenzij wanneer ik oefeningen en opdrachten uit verschil lende schoolboekjes tot een nieuw geheel zie kopieren wat voor mij gewoon profiteren van het werk van anderen is daarbij bestaat dan nog de mogelijkheid om speciaal voor school ontwikkelde tijdschriften als reflector en blik opener te gebruiken men kan ook leerlingen of groepjes bv in het raam van gericht schrijven met echt materiaal laten werken er kan zeer veel als men maar soepel en alert is wij verwijzen ook nog naar verzamelingen lesideeen die toch ook meestal voorzien in werken zonder schoolboek zoals het in vlaanderen nog steeds nauwelijks bekende maar zeer interessante dcn cahier taal gebruiken ankone 78 en naar de nu ook al in boekvorm gebundelde ehbo lessen werkgroep ehbo 1984 en tenslotte moeten we toch constateren dat de meeste didactische handleidingen met uitzondering van dat van de leidse werkgroep tenminste impliciet het werken zonder schoolboek aanhangen en verge makkelijken of soms toch een schoolboek ondanks de al 15 jaar voorspelde en gewenste verdwij ning van het schoolboek blijkt dat de meerderheid van de leerkrachen er nog steeds mee werkt uit dagelijkse contacten weten we dat de meerderheid onder hen niet gek corrupt of pervers is welke redenen hebben ze dan om het te doen 1 fotokopies zijn ook duur vooral voor kleinere scholen is het moeilijk om tot een oplage te komen die minder dan 2 fr per blz kost 2 fr lijkt niet veel maar op een jaar tijd krijgen de leerlingen honderden bladzijden bij elkaar 2 een boek is er steeds je hangt niet af van inspiratie of van gezoek naar de juiste tekst van de ijver van het schoolsecretariaat je eigen ordelijke planning enz jon gens morgen jullie boek meebrengen en je hebt hanteerbaar materiaal voor een uur dat is handig zeker voor de vakon derdelen waar je zelf niet zo sterk in bent en waar je toch niet onderuit kunt durft 3 vooral voor jonge leraars is het voorgaande erg belang rijk het schoolboek geeft ze een leidraad voor de moge lijke moeilijkheidsgraad van hun lessen en misschien een steuntje bij het opmaken van een jaarplan al is dat soms een bijzonder schools steuntje 194 4 de literaire teksten in schoolboeken zijn zeer vaak goed gekozen al is dit juist een van de punten waar neerlandici het liefst kritiek op uitoefenen vaak verwijt men bloemlezers dat ze andere teksten gekozen hebben dan men zelf zou gedaan hebben maar ja aanvullen jongens de ideale bloemlezing bestaat niet er bestaan wel veel goed verantwoorde literaire bloemlezingen 5 veel leraars vinden de vragen en opdrachten in een boek praktisch voor kleinschalig groepswerk of voor het geval een leerkracht voor korte tijd afwezig is boeken met veel vragen bij de tekst worden makkelijker populair dan andere je vraagt je af of sommige leraars ze niet ter vervanging van lesvoorbereidingen gebruiken 6 soms kan een nieuw schoolboek een vastgeroeste collega ertoe brengen om wat bij te draaien maar in de praktijk blijkt meestal dat alleen maar veranderen van schoolboek enkel de leerinhouden verandert een nieuwe spraakkunstige theorie andere literatuurgeschiedenis andere taalschat het is soms al iets maar het is niet zo fundamenteel leven met het schoolboek het boek is er het stond op de boekenlijst ze hebben het gekocht of gehuurd je vindt het als je komt vervangen voor een zwangerschapsverlof of je vindt de argumenten van de vorige paragraaf nog zo gek niet welk zinnig gebruik van dat boek is er dan mogelijk vooraf toch dit elke aanpak waarbij een leraar zich systematisch afhankelijk maakt van een boek hoe goed dat boek ook moge zijn leidt tot onderwijs dat niet crea tief niet kritisch niet authentiek is het is niet het soort onderwijs waar de von achter kan gaan staan het is hier misschien de plaats om er nog eens op te wijzen dat goed moedertaalonderwijs zoals de von dat ziet niet verzoenbaar is met gemeenschappelijke toetsen want deze impliceren gesloten schooljaarplannen en het ontstaan daarvan is in de praktijk alleen mogelijk als men zich vastklampt aan een schoolboek daardoor is meteen ook duidelijk dat de keuze om zonder schoolboek te werken of om er op een andere manier mee te werken veel meer dan een detail in een onderwijsprojekt is het impliceert een aantal doelstellingen maar het veronderstelt ook een bepaalde relatie met leerlingen met collega s en met het onderwijsinstituut als geheel je maakt het jezelf niet steeds gemakkelijker over wat dat kan betekenen voor een beginnende en een gevorderde leerkracht zie van den heuvel en constandse 78 en 79 195 wat is er dan te doen met een schoolboek 1 gebruiken als studiemiddel als oefenmateriaal voor studerend lezen leerlingen moeten oefenen in het gebruik van leerboeken ze zullen er later veel plezier aan hebben als oefenmateriaal voor orienterend lezen gebruik van inhoudstafel register decimale nummering leren de opbouw van een bladzijde of hoofdstuk overzien als naslagwerk voor bv taalproblemen als referentie boek als hulp bij systematisering achteraf 2 gebruiken als tekstboek de teksten vooral fictionele gebruiken zonder de opdrachten en er bv een leesmethode tekstonafhanke lijke vragen op toepassen of ze gebruiken als start voor een klasgesprek of projectje nieuwe opdrachten maken bij de teksten waarbij ook het divergent en evaluerend denken geoefend worden bv welke andere mogelijkheden stonden er nog open voor de hoofdpersoon ben je het eens met de bewering van de schrijver dat schrijf een stelling die precies de tegenovergestel de is van die van de schrijver schrijf nu je eigen stelling over dit probleem neer schrijf een einde voor dit fragment herschrijf deze tekst voor een ander genre een ander doel vanuit een andere verteller maak vragen bij de tekst waarop het antwoord in de tekst staat of eruit afgeleid kan worden stel vragen waarop de tekst geen antwoord geeft en zoek de antwoorden elders als ze je interesseren verschillende van deze opdrachten zijn waardeverdui delijkend of stellen de morele en of maatschappe lijke achtergronden van het boek ter discussie 3 oneigenlijk gebruiken de opdrachten oefeningen enz gebruiken voor iets waarvoor ze niet bedoeld zijn maar wat je zinniger lijkt verzin bij elk spreekwoord een geval waarin het klaarblijkelijk wel en een waarin het niet opgaat maak zelf willekeurige nieuwe samenstellingen en leg dan uit wat ze betekenen bv sigareschool bal lonkar toerknijpen interpreteer klaarblijkelijk gesloten bedoelde vragen als zeer open hierbij moet men er wel voor zorgen dat iedereen de zaak au serieux blijft nemen en het niet laten ontaarden in een uurtje baldadig tegen het boek aanschoppen er moet iets nieuws uit groeien wat beter en creatiever is 196 4 gebruiken als studieobject wat zijn de kenmerken van dit schoolboek een oefening in kritisch lezen en taalbeschouwing we bespreken het woord vooraf wat voor beeld van het onderwijs de leerling de leraar schoolboek auteur het vak krijgen we we doen een taalbeschouwelijk onderzoekje naar de vragen bij de teksten taalhandelingenleer 4e jaar wat voor opvatting over de relatie schooltaal thuis taal blijkt uit de volgende bladzijden van ons boek wat voor maatschappijvisie komt naar voor uit de tekstkeuze en probleemstelling in hoofdstuk besluit zal het schoolboek ooit verdwijnen de dag dat alle leer lingen voor een beeldschermpje zullen zitten is nog veraf de dag dat nog enkel geemancipeerde leerkrachten in samen werking met hun collega s steunend op didactische publica ties en geholpen door een geoliede goed bemande schoolbe geleidingsdienst zelf alle leermiddelen ontwerpen die ze nodig hebben voor deze leerlingen dit jaar enz is nog even veraf maar er komt toch beweging in dunkt me de bevrijding van het schoolboek is zoals elke emancipatie een moeizame onderneming waarbij je eigen zwakheden en angst de remming van je omgeving het gebrek aan steun enz je voortdurend belemmeren maar zoals elke emancipatie is ook deze lonend en kan ze verlopen stapje voor stapje en al zullen we waarschijnlijk nooit in ons leven het onderwijs geven dat we eigenlijk zouden willen geven toch is elke stap in die richting er een en dus moet het maar dus blijft het ook de moeite om ondertussen te ijve ren voor de produktie en verspreiding van betere schoolboe ken want je moet blij zijn met elk beetje vernieuwing in de goede richting roger roger leeuwerikenlei 3 2520 edegem bibliografie ankone roland et al taal gebruiken dcn cahier 6 wolters noordhoff groningen 1978 boven jos een nieuw handboek kiezen in werkblad voor nederlandse didactiek 12 4 1984 p 165 174 daems frans en pepermans jef onderwijsgids deel ii nederlands aflevering 5 juli 1985 dekkers peter leren werken zonder schoolboek in vonk 12e jg nr 1 jan febr 1982 p 28 40 197 de graef herman waarom zijn de schoolboeken uit nederland toch zo goed in werkblad voor nederlandse didactiek lo 2 p 79 84 1984 van den heuvel truus en constandse dana ik zou wel willen maar mijn sectie i wat kun je als beginnend leraar doen in moer 1978 5 p 12 21 ii wat kun je als gevorderd leraar doen in moer 1979 1 p 2 6 jaarsma r schoolboeken een boterham met tevredenheid in moer 1977 3 p 2 15 van peer willie oude wijn in nieuwe zakken in vonk 1981 lle jg nr 5 p 27 31 roger roger zijn er nog vragen in vonk 1981 lle jg nr 5 p 15 26 verhaeghe jean pierre staat vragen wel zo vrij in vonk 15e jg maart april 1985 p 31 42 walterus a het educatieve boek in brandpunt 10e jg nr 8 april 1983 p 226 230 werkgroep ehbo eerste hulp bij het onderwijs mim deurne 1984 witboek produktie en verspreiding van onderwijs en leermiddelen dicmap 36 documentatie en informatiecentrale amersfoort z j tijdschriften voor kind en school g p uitgaven 54 pb b 3281 averbode top magazine voor tieners vlaamse filmpjes vanaf 10 jaar zonneland voor 10 tot 12 jarigen zonnestraal voor 8 tot 10 jarigen zonnekind voor 6 tot 8 jarigen dorem1 voor kleuters 198