Leren, dat doe je gewoon! Leren leren in wereldoriëntatie-onderwijs in de basisschool.

leren dat doe je gewoon leren ieren in wereldorientatie onderwijs in de basisschool koen van gorp leren ieren krijgt hoe langer hoe meer aandacht in het basisonderwijs in de eindtermen basisonderwijs 1997 zijn zes eindtermen leren leren opgenomen in de vorm van leergebiedoverschrijdende eindtermen ook in veel van de nieuwe leerplannen is leren leren aanwezig in de vorm van allerlei strategieen en door de sterke aandacht voor het beschouwen of reflecteren zo willen de leerplannen wereldorientatie de leerlingen toerusten met middelen waarmee ze zich in een snel evoluerende wereld kunnen orienteren het zwaartepunt ligt dan ook niet zozeer op feitenkennis maar op strategieen om die kennis te verzamelen gegevens zelf te verwerken en te structureren tot een zinvol geheel oewel deze benadering niet echt gen dat kinderen ook echt tot leren komen nieuw is in het theoretische den het is de opdracht van de school om de ken rond leren leren is de prak leerlingen te leren leren om ervoor te zor tische uitwerking ervan nog gen dat de leerlingen kennis opdoen en altijd een beetje een onontgon vaardigheden verwerven je zou je dus de nen terrein leren leren werd en vraag kunnen stellen moet er sowieso wel wordt meestal vertaald in de aparte aandacht aan leren leren besteed vorm van aparte aandacht voor worden die aparte aandacht lijkt nodig te studiebegeleiding of in aparte zijn omdat heel wat leerlingen onvoldoende leergangen ieren studeren het tot leren komen en onvoldoende in staat zal duidelijk zijn dat leren leren ruimer is dan blijken te zijn om zelfstandig informatie te leren studeren het studeren of instuderen verwerken of om hun eigen leerproces te van leerstof is slechts een fase in het volle sturen maar ligt de oorzaak bij de leerlingen dige leerproces zie eindterm 1 zelf of ligt die eerder in het onderwijs dat aangeboden wordt de eindtermen ieren leren lijken immers van leren leren naar goed eindtermen te zijn die in goed onderwijs op veelzijdige en veelvuldige wijze aan bod onderwijs komen zodat leerlingen ook zwakke leer lingen voldoende gelegenheid krijgen om als je erover nadenkt kom je uit bij een daarin vaardig te worden maar het is bij dit eigenaardig gegeven kinderen komen naar goed onderwijs dat het schoentje knelt school om te leren dus lijkt het een logi wat zijn precies de problemen en hoe kan sche taak van de school om ervoor te zor goed onderwijs waarin alle leerlingen ook sept okt 1999 nummer 1 29e jaargang eindtermen leren leren de leerlingen kunnen losse gegevens verwerven en gebruiken door ze bete kenis te geven en te memo ri seren de leerlingen kunnen op systematische wijze verschillende informatiebron nen op hun niveau zelfstandig gebruiken de leerlingen kunnen op systematische wijze samenhangende informatie ook andere dan teksten verwerven en gebruiken de leerlingen kunnen eenvoudige problemen op systematische en inzichtelij ke wijze oplossen de leerlingen kunnen eventueel onder begeleiding hun lessen taken en opdrachten plannen en organiseren hun eigen leerproces controleren en bijsturen houdingen en overtuigingen de leerlingen kunnen op hun niveau leren met nauwkeurigheid efficientie wil tot zelfstandigheid voldoende zelfvertrouwen voldoende weerbaarheid houding van openheid kritische zin uii eindtermen basisonderwijs 1997 echt tot ieren komen en waarin ieren ieren slechts enkele bladeren van iedere boom dus deel uitmaakt van alle lessen in het soort een die ze in hun werkboek plakken basisonderwijs eruit zien en benoemen eens in de bovenbouw komen er helemaal geen echte bladeren meer aan te pas maar enkel nog een sche ma van een blad waarop de verschillende problemen van wereldorien onderdelen moeten worden aangeduid tatie onderwijs inhoud en wat we zien is dat de band met de voelbare didactiek wereld systematisch wordt afgebouwd en dat de leerlingen meer en meer moeten leren laten we voordat we stilstaan bij goed denken over dingen die niet materieel aan onderwijs even stilstaan bij de problemen wezig zijn het perspectief is er een van een waarmee het onderwijs te maken heeft en toenemende abstractie de wereld zoals de laat ik die probleemanalyse even kort uitvoe leerlingen die ervaren wordt overstegen en ren voor het wereldorientatie onderwijs in de wordt via allerlei elementen en regels gevat basisschool als kleuters rond de herfst wer in een abstract gedecontextualiseerd en ken gaan ze met de juf naar het bos en ver gedepersonaliseerd systeem de schelde zamelen ze hopen bladeren waarmee dan die door antwerpen stroomt is niet langer geknutseld en versierd wordt als de leerlin een brede rivier die mooi is om naar te kij gen in de onderbouw van de lagere school ken of die stinkt maar is een belangrijke ver over herfstbladeren leren verzamelen ze nog keersader tussen antwerpen en gent 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 de leerkracht staat tegenover die kennis als het kost zwakke leerders grote moeite ab een insider hij weet wat een verkeersader stracte kennis de uitleg van de docent te is wat het belang van handel is en wat de vertalen naar concrete handeling daarbij consequenties ervan zijn voor de leerlingen vindt het leren namelijk altijd meer los van is dit perspectief nieuw vreemd soms een de context plaats dan wanneer leerlingen beetje onwezenlijk zij binnen een taak tegen zijn de outsiders die ons onderwijs is er nog te veel een problemen aan lopen ingewijd moeten wor waarin de overdracht van kennis juist hier ligt het pro den die inwijding is centraal staat waarin de leerkracht bleem van de zwakke niet vanzelfsprekend de bezitter van die kennis is en leerders zij zijn wel toch is het leren om waarin de leerlingen als in staat om met vol gaan met dit weten onbeschreven bladen de doende ondersteu schappelijk perspectief ontvangers van die kennis worden ning van concrete belangrijk in ons wes zaken te komen tot ters onderwijsmodel we moeten het dus een hoger abstractieniveau het verwerven ook niet afschaffen maar we moeten leer van abstracte zaken als kennis kunnen ze lingen wel leren om op deze manier naar de ook wel maar het omzetten van die kennis wereld te kijken en daarbij moeten we naar concrete handelingen is iets dat alleen meer rekening houden met hoe kinderen maar ervaren leerders vrij behoorlijk effectief leren want dat lijkt het grootste doen pas op het moment datje hebt leren probleem te zijn leren als een ervaren leerder is van ab stract naar concreet een zeer snelle en ons onderwijs is er nog te veel een waarin handige leerrichting voor zwakke jonge en de overdracht van kennis centraal staat onervaren leerders is dit juist het probleem waarin de leerkracht de bezitter van die zij moeten eerst ervaren leerders worden kennis is en waarin de leerlingen als onbe je zult ze via taken moeten laten werken schreven bladen de ontvangers van die jaspaert 1997 kennis worden ik weet dat deze omschrij ving naar het karikaturale neigt maar ik denk dat nog heel veel van ons onderwijs ervan uitgaat dat wat we er als leerkrachten goed onderwijs instoppen er bij de leerlingen ook wel zal zelfontdekkend en probleem uitkomen what goes in comes out er valt ook zoveel kennis over te dragen en er is zo oplossend weinig tijd om dat allemaal te realiseren dit lijkt dan ook de efficientste wijze te zijn hier zijn we meteen aanbeland bij de vraag maar waar betere leerders weinig proble hoe goed onderwijs waarbij alle leerlingen men hebben met deze manier van onder ook leren leren er dan uit moet zien ook wijs en van leren lijken daarover zeggen de zwakkere leerders ja het is de bedoeling dat kinderen eindtermen het een en blijkt uiteindelijk de die de eindtermen leren leren ander het is de gemiddelde leerder hebben bereikt meer zelfstandig bedoeling dat kinderen wel wat meer proble nieuwe kennis en vaardigheden die de eindtermen men met dit transmis kunnen verwerven en in staat zijn ieren leren hebben siemodel te hebben problemen op te lossen bereikt meer zelfstan het rendement is be dig nieuwe kennis en droevend en de transfer van kennis naar vaardigheden kunnen verwerven en in staat vaardigheden is helemaal problematisch zijn problemen op te lossen dit niet alleen ter ondersteuning van het schoolse leren sept okt 1999 nummer 1 29e jaargang maar ook om effectief te kunnen ieren in om school in met een plattegrond van het het even welke leersituatie gebouw via een route en allerlei vragen en opdrachten moesten ze de school in kaart de kinderen moeten met andere woorden brengen ze vroegen leerkrachten en admini betere leerders en probleemoplossers wor stratief personeel om informatie definieerden den in allerlei wisselende contexten leren is soorten lokalen duidden voorwerpen aan op immers een levenslang ontwikkelings een plan kortom een soort ontdekkingsreis proces waarbij ook iemands opvattingen door de school later legden we de link naar over leren mee evolueren aanpakwijzen echte ontdekkingsreizigers de leerlingen oplossingsstrategieen en attitudes moeten werkten onder meer in groepjes van vier in ontwikkeld worden een werkvorm kreeg die visie op leren leren taakgericht onderwijs is een elke leerling van een steunt op de overtui onderwijs dat per definitie groep een tekst in han ging dat leren een problemen uitlokt bij leerders en den die de anderen van actief en constructief net in de uitbuiting van die zijn groep niet hadden proces is leerinhou problemen ieren situeert vier verschillende tek den en leerervaringen sten dus de bijbeho worden gezien als ruwe materie die door rende vragen deden een beroep op de infor de lerende moet bewerkt verwerkt en matie in alle teksten zo moest elke leerling opnieuw opgebouwd worden dit veronder van de groep zich tonen wilden zij alle vragen stelt actieve inspanningen om te analyseren oplossen leren samenwerken dus te concretiseren verbanden te leggen te bovendien liet ik de rollen binnen de groep interpreteren te synthetiseren te abstrahe varieren zodat ook de leiding in de groep wis ren te evalueren te integreren en te selde leren leiding geven leren verslag uit transfereren brengen informatie leren overbrengen uiteindelijk hadden al die taken en het thema savijn 1996 voelt verder aan belangrijk is tot doel sociale technische en taalvaardighe dat leren leren als een leerdoel wordt gezien den aan te leren de ontdekkingsreizen waren en dat de leerkracht overtuigd is van het feit gewoon de kapstok al leerden de kinderen dat iedere leerling een betere teerder kan ook daarover heel wat worden op die manier wordt een klimaat gecreeerd dat optimisme uitstraalt in zo n binnen taakgericht onderwijs levert dat de klimaat kan een stimulerende leeromgeving volgende uitgangspunten voor goed onder gecreeerd worden dat is een leeromgeving wijs op met een open karakter waarin leerlingen ook het creeren van een krachtige leerom bij momenten zelf hun leertaken kunnen kie geving waarin leerlingen zelfontdek zen en plannen belangrijk is dat de leer kend en probleemoplossend bezig zijn kracht het leerproces niet stuurt maar wel aan de hand van motiverende en uitda ondersteunt in goede banen leidt de leer gende taken en waar mogelijkheden kracht staat model en maakt de leerproces zijn tot zelfsturing en reflectie sen transparant expliciteert hij nodigt uit tot actieve betrokkenheid van alle leerlin reflectie en stimuleert het leren van elkaar gen in een positief en veilig klasklimaat interactiekansen leren samenwerken en breng ik dit alles in verband met taakgericht samenwerkend leren zodat leerlingen onderwijs dan krijg ik onderwijsleersituaties samen problemen kunnen oplossen zoals een leerkracht uit het vijfde leerjaar ook de leerkracht is een interactiepart beschrijft in nieuwe rollen klasse juni 1997 ner voor de leerlingen en neemt de rol aan van bezieler ondersteuner en orga op een dag stuurde ik mijn leerlingen de nisator 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 taakgericht onderwijs is een onderwijs dat de te volgen leerweg per definitie problemen uitlokt bij leerders en een stukje didactiek net in de uitbuiting van die problemen leren situeert problemen zijn hot spots for lear ning om het cru te stellen taakgericht het leren van de kinderen bestaat dus uit onderwijs stuurt aan op problemen bij zijn het trekken van lering uit ervaringen in die leerders op die manier leren kinderen hun ervaringen zullen ze geregeld met proble eigen beperkingen te overwinnen belangrijk men worden geconfronteerd ze zullen in is dat de problemen waarmee de kinderen staat moeten zijn de problemen te identifi geconfronteerd worden zo functioneel ceren en weg te werken dat zouden we als mogelijk zijn de leerinhouden moeten een volgt kunnen voorstellen de leerlingen ver functie krijgen voor de leerlingen ze moeten zamelen info uit zichzelf uit andere bron er het nut van inzien als veel van de leerin nen gekregen ze gaan met die info aan de houden vrij abstract zijn moeten we die slag ze zullen er een zekere orde structuur veel abstractere wereld van elementen en in moeten stoppen uit zichzelf uit andere verbanden wel aanschouwelijk en toegan bronnen gekregen de leerlingen voeren kelijk maken we bieden leerlingen ervarin de opdracht uit eventueel ondersteuning gen aan die diep genoeg en breed genoeg door de leerkracht bij problemen en stellen gaan om er zelf lering uit te trekken ten slotte hun resultaat voor het voorstellen van de opdrachten en de bespreking kan want hoe je naar die wereld toe werkt kan tot een vorm van explicitering leiden een wereld van verschil uitmaken nemen we bijvoorbeeld de eindterm leerlingen kernconcepten zijn dus ervaringen de kennen in hun omgeving een paar biotopen eigen ervaringen van de kinderen en de en kunnen erin enkele veel voorkomende ervaringen die we hen op school aanbie dieren en planten herkennen en benoemen den bij het verwerken van die ervaringen bij deze eindterm kan je je makkelijk twee hebben ze meestal steun nodig van de leer manieren voorstellen om daaraan te wer kracht of van andere leerlingen de leer ken de leerkracht kan op basis van een kracht treedt hierbij op als ondersteuner hij verhaal een gesprek voeren met de leerlin reikt geen oplossingen aan maar begeleidt gen en daarbij prenten gebruiken maar de de kinderen naar mogelijke oplossingen de leerkracht kan ook met de leerlingen naar leerkracht observeert de leerlingen en indien een bepaalde biotoop trekken en onderzoe ze vastlopen geeft hij feedback en onder ken welke dieren daar precies leven dat steunt hen heeft de leerling het probleem deze laatste activiteit veel taakgerichter is voldoende juist ingeschat hee ft hij vol zal duidelijk zijn doende informatie gevonden enzovoort twee voorbeelden voorbeeld 1 spiegeltje spiegeltje aan de wand verdeel de klas in groepen van vier de verschillende spiegels of spiegelende voor werpen die de leerlingen hebben meegebracht worden verdeeld over de groepen zorg ervoor dat elke groep over gewone holle en bolle spiegels beschikt een goed opgepoetste lepel is tegelijkertijd holle en bolle spiegel laat de leerlingen de spiegels onderzoeken zien de leerlingen er in alle spiegels hetzelfde uit wat zijn de verschillen waardoor ontstaan die verschillen sept okt 1999 nummer 1 29e jaargang allemaal spiegels is een waarnemingsformulier het kan de leerlingen helpen bij het onderzoeken van de spiegels ondersteun de leerlingen in het zoeken naar antwoor den is het duidelijk dat de leerlingen de spiegels moeten indelen in verschillende soorten en dat ze op zoek gaan naar een kenmerk dat de verschillende soorten van elkaar onderscheidt indien de leerlingen er niet uitkomen geef je aan ieder groepje de tekst lachspiegels die tekst bevat de sleutel om de verschillende soorten spiegels van elkaar te onderscheiden namelijk de vorm van de spiegel plat bol of hol bespreek de onderzoeksopdracht van de leerlingen tot welk besluit zijn de ver schillende groepen gekomen welk criterium hebben de groepen gebruikt om soor ten spiegels van elkaar te onderscheiden uit van gorp 1998 in deze activiteit komen de leerlingen tot nenvalt zal ze dan meer licht hebben in een classificatie van spiegels zie eindterm haar donkere gang 4 deze activiteit is niet eenvoudig en de leerlingen komen dan ook op basis van dit probleem lokt een hele discussie uit in eigen ervaringen tot bijzondere classifica de klas waarin alles wat de leerlingen tot ties die niet zozeer gebaseerd zijn op de dan toe onderzocht hebben de revue pas vorm van de spiegel maar op het spiegel seert hoe licht weerkaatst wordt watje kan beeld dat de spiegel oplevert verkleind ver doen met meerdere spiegels en wat het groot gewoon in stukjes wazig misvormd effect zou zijn van een bepaald soort spie en ondersteboven het is aan de leerkracht gel hol bol de hele discussie verloopt niet om de leerlingen op een selectievere manier probleemloos en de leerkracht is echt wel naar de spiegels te laten kijken dit kan door nodig om het gesprek in goede banen te het stellen van denkstimulerende vragen of leiden maar uiteindelijk wordt het probleem het aanbieden van problemen die tot selec opgelost zonder dat de leerkracht zelf de tievere waarneming en het leggen van ver oplossing hee ft gegeven banden leiden op die manier helpt de leer kracht de leerlingen om te komen tot een voorbeeld 2 wetenschappelijke indeling op basis van de in een project rond de middeleeuwen vor vorm men de leerlingen zich een beeld van deze periode op basis van informatieve teksten probleemstellingen zijn ook een goede video s en verhalen aan het begin van het manier om de inzichten van de leerlingen te project worden de leerlingen warm gemaakt toetsen en te activeren voorafgaand aan om de rest van de school of hun ouders te de classificatie activiteit hebben de leerlin laten kennismaken met de middeleeuwse gen ook onderzocht hoe licht weerkaatst op wereld de leerlingen zoeken zelf naar een spiegels de volgende les stelt de leerkracht manier om dat te doen ze kiezen zelf met de leerlingen voor het volgende probleem welke inhouden ze hun publiek willen con in haar huis is het overal licht behalve in de fronteren en hoe ze die inhouden gaan gang die is heel donker er valt maar licht overbrengen ze verzamelen dus zelfstandig binnen op een plek als ze nu een spiegel informatie zo organiseert een vijfde leerjaar tegenover die plek zet waar het zonlicht bin een grootse happening in de gymnastiek 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 zaal waarbij in vier groepen het volgende dat wil zeggen dat in het dagelijks onderwijs opgeroepen wordt het ontstaan van burch de voorwaarden tot zelfstandig en pro ten abdijen en steden het leven van mon bleemoplossend leren gecreeerd zijn niken een riddertoernooi en een middel expliciet stilstaan bij het een en ander mag eeuws feest niet als een wonder wil je transfer bevorderen dan middel beschouwd het zal duidelijk zijn dat moeten er veelvuldige worden maar het kan de voortdurende actie gelegenheden tot verwerving in het wel nuttig zijn om de ve inbreng van de leer dagelijks onderwijs zijn aandacht van de leer lingen en het verwerken lingen te richten op van allerlei bronnen van informatie de leerlin een aantal aspecten wil je transfer bevor gen tot betere informatieverzamelaars en deren dan moeten er veelvuldige gelegen uitwisselaars maken heden tot verwerving in het dagelijks onder wijs zijn in a sense then students do not really geen aparte aandacht meer need to learn how to learn rather the desire to learn must be awakened or reawakened voor leren leren and sustained once that condition obtains there should not be a need to go through a op zich kan het geen kwaad dat je op een predetermined regime of learner training bepaald moment aparte aandacht besteedt instead learners can be guided in the aan een aantal aspecten die het leren leren exploration of their own and each other s ten goede kunnen komen belangrijk is dat ways of learning van lier 1996 zo n aparte module in goede aarde valt koen van gorp steunpunt nt2 ku leuven blijde lnkomststraat 7 3000 leuven koen vangorp arts kuleuven ac be noot 1 dit is de tekst van een lezing die ik gehouden heb op de twaalfde hsn conferentie in antwerpen 13 en 14 november 1998 zie ook van gorp 1999 sept okt 1999 nummer 1 29e jaargang bibliografie basisonderwijs ontwikkelingsdoelen en eindtermen besluit 27 mei 1997 decreet 15 juli 1997 brussel ministerie van de vlaamse gemeenschap departement onderwijs november 1997 jaspaert k uitgesproken taakgericht forumdiscussie met cor aarnoutse peter bimmel en koen jaspaert moer 1997 6 p 378 385 nieuwe rollen klasse 76 uni 1997 p 36 37 savijn j leren leren wkbao info voor het team 15 10 1996 15 11 1996 15 12 1996 van gorp k spiegel wie ben ik projectonderwijs voor wereldorientatie in het basis onderwijs leerjaar 5 en 6 leuven steunpunt nt2 1998 van gorp k leren dat doe je gewoon leren leren in wereldorientatie onderwijs in de basisschool in r rymenans h de jonghe red het schoolvak nederlands verslag van de twaalfde conferentie beigem amsterdam stichting conferenties het schoolvak nederlands 1999 p 206 212 van lier l interaction in the language curriculum awareness autonomy and authenticity new york longman 1996 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999