Documenten
leren door prate n de l w g opnieuw op pad 1 jan sture n 0 inleidin g wij leraren praten te lang te veel en te moeilijk de beschuldigende vinger is al vaak genoeg geheven wie zich aangesproken voelt probeert steeds meer te zwijgen en zijn leerlingen aan het woord te laten maar al snel komt hij voor het volgende probleem te staan wat moet ik aan met dat gebabbel sterker geklets van mijn leerlingen leren ze op die manier werkelijk wat wat is leren eigenlijk de vragen stapelen zich op de antwoorden ontbreken en een gedachte dringt zich langzamerhand steeds meer op de voorgrond of is die nooit helemaal verdwenen kan ik maar niet beter weer zelf gaan praten op wat er nu gebeurt heb ik totaal geen zicht en geen greep meer deze vragen en overwegingen zijn het uitgangspunt voor dit artikel een weergave van de resultaten van een aantal observaties gepleegd op protokollen van een bepaald soort groepsgesprekken ik denk niet dat deze resultaten al een algemeen geldend karakter hebben met die pretentie zijn ze in elk geval niet opgeschreven veeleerder wil dit artikel zoals de eerdere in deze serie opnieuw demonstreren wat je door analyse van taalmateriaal ontleend aan reele onderwijsleersituaties te weten kunt komen over het onderwijsleerproces en wat dat voor invloed kan hebben op je manier van onderwijzen ook en vooral wil dit artikel de lezer ertoe aanzetten zelf al of niet met kollega s het eigen taalgedrag en dat van zijn leerlingen te observeren en te analyseren en de resultaten ervan te vergelijken met de hier gegeven uitkomsten 1 wat is een groepsgespre k onder een groepsgesprek versta ik hier een min of meer informeel gesprek tussen twee of meer maar nooit meer dan acht personen die deel uit maken van een grotere leergroep die al enige tijd bestaat in dit geval een schoolklas de begeleider van de leergroep neemt niet deel aan het gesprek wel is onder zijn leiding binnen de grotere leergroep de opdracht of het thema vastgesteld en eventueel een tijdslimiet verder maak ik onderscheid tussen wat ik noem een taakgericht groepsgesprek t g en een persoonsgericht groepsgesprek p g cfr roels 52 ev een voorbeeld van een t g levert het volgende geval een klas krijgt rekenen uit het rekenboek moeten een aantal sommen opgelost worden de klas wordt opgesplitst in een aantal groepen waarvan de leerlingen gezamenlijk al pratend gaan werken aan die sommen er is maar een goede oplossing en waarschijnlijk maar een beste manier om die te bereiken zulke groepsgesprekken die gekenmerkt worden door een konvergente struktuur en organisatie zijn waardevolle didaktische werkvormen kort samengevat zijn de voordelen 1 drie of vier vijf leerlingen weten nu eenmaal meer als een dat is van invloed op de kwaliteit van het leer resultaat 2 de slechtere leerling steekt altijd nog wat op van de betere dat is van invloed op het individuele leerresultaat 29 3 de betere leerling verbetert zijn begrip omdat hij moet uitleggen wat hij doet opnieuw op het individuele leerresultaat 4 nieuwe toepassingen van een algemene regel zijn gemakkelijker gezamenlijk te vinden een groepsgesprek bevordert nl het divergentere denken althans het kan dat in sterke mate met dit soort groepsgesprekken houd ik me hier niet bezig het p g is niet of maar voor een zeer klein deel gericht op een objektief in termen van goed of fout te beoordelen resultaat ik geef maar weer een konkreet voorbeeld wat dan meteen een omschrijving is van het materiaal waarop dit artikel gebaseerd is vooraf moet ik er nog op wijzen dat er bij het verzamelen van het materiaal twee storende faktoren werkzaam waren zelf was ik geen begeleider van deze leergroep tijdens het groepsgesprek stond een bandrecorder opgesteld met een kollega van me die maatschappijles gaf sprak ik af dat we samen met een tweede klas van het lhno zouden praten over het nut van het leger mijn kollega stelde dat voor aan de klas zei dat ik dat gesprek wilde opnemen om er later nog eens naar te kunnen luisteren geen van de meisjes had bezwaar 8 meisjes gingen met mij mee naar een ander lokaal ze kenden mij wel al had ik nooit les aan ze gegeven ik kende hen niet in een leeg lokaal heb ik de bandrecorder opgesteld de meisjes laten zien hoe die werkte even wat opgenomen en laten horen daarna heb ik het thema op het bord geschreven gevraagd of ze niet teveel door elkaar wilden praten en gezegd dat ik nog even weg moest maar dat ze alvast maar moesten beginnen ik heb ze toen 35 min alleen gelaten die hebben ze helemaal volgepraat toen ik weer binnenkwam waren ze nog volop bezig na een paar minuten heb ik gevraagd of ze konden op houden dat ging vrij gemakkelijk een van de meisjes gaf spontaan een korte samenvatting van de standpunten daarna heb ik ze nog een stukje van de opname laten horen het is nog van belang op te merken dat deze leergroep geen training had gehad in diskussietechniek de andere twee gesprekken zijn op ongeveer gelijke manier opgenomen in een vierde klas van een atheneum en een derde klas van een mavo 3 alleen bleven de gespreks groepen daar in het lokaal en fungeerden de medeleerlingen en de docent als toehoor der 2 als je zo n p g oppervlakkig bekijkt het zo eens even aankijkt rijzen er nog al eens vragen van de volgende aard 1 zitten ze nou niet zomaar een beetje te kletsen 2 draaien ze niet allemaal in een kringetje rond 3 vertellen ze elkaar niet van alles wat ze allang van elkaar weten over opvattingen die ze toch niet wijzigen 4 duurt het allemaal niet heel erg lang kunnen ze niet wat doelgerichter bezig zijn ze hebben misschien toch leren diskussieren 5 proberen ze er niet alleen maar een gezellige boel van te maken op het eerste gezicht ben je geneigd al deze vragen bevestigend te beantwoorden en daarmee het p g als leer aktiviteit te verwerpen ik geef een voorbeeld uit het lhno gesprek op regel 11 16 staat het volgende 11 u ja want sommigen die gaan er met tegenzin naar toe want een mannetje uit uit yerseke die gaat er ook naar toe en die heeft zoveel heimwee e n 30 zo en die moest ook die was ook dienstpl ichtig die moest er ook naar toe 1 5 h j a m aar als ze no u h en die die bru l de ook hele dagen of hij naar huis mocht en een heel ein d verder op regel 260 269 vin den we het volgende 260 r bij o ns die knu l van t dorp he nou die heeft het die heeft het hard stikke naar zijn zin gehad want die heeft met zoveel l euke knullen u wie gerrit h j a die heeft die heeft zovee l die heeft zulk e leu ke knullen o p zijn kamer en die heeft het hardstikke naar zijn zin maar daar ik weet ook niet dat knulletje komt van yerseke en die heeft heimwee hoor en die heeft een paar van die hoge pieten ik weet ook niet hoe ze die noemen daar heeft hij mee staan praten die knul b je mag toch niet naar huis 3 toch be n ik van mening dat de bevestigende antwoorden op de gestelde vragen te sne l gegeven zijn ik heb nl de indruk dat je het p g dan beoordeelt met normen die gelden voor het t g h et lijkt me d an ook zinnig de kenmerken van een p g eens op een rij te zetten 2 het persoonsgerichte groepsgespre k 2 1 kenmerke n de onderstaande lijst van kenmerken lijkt me lang niet volledig ook zijn lang niet alle kenmerken exclusief als handvatje voor de bestudering van het p g kan deze lijst m i goede diensten bewijzen ik geef bij de kenmerken zoveel mogelijk voorbeelden soms is dat niet goed mogelijk omdat een voorbeeld te veel ruimte zou innemen of omdat het om vooral auditieve zaken gaat 2 1 1 in het lhno gesprek blijken bepaalde onderwerpen steeds terug te komen bv of dienstplicht aanvaardbaar is of niet zij het nogal eens in ander verband dat is vaak het kenmerk van p g s ze dragen een repeterend karakter voorbeeld zie vorige paragraaf 2 1 2 het taalgebruik is vaak ekspressief dat wil in de eerste plaats zeggen het staat nog heel dicht bij het denken van de spreker zelf de spreker gebruikt zijn taal om recente ervaringen gedachten en gevoelens bewust te maken ekspressief taalgebruik houdt ook in dat het sterk gericht is op insiders omdat het bij de luisteraar s veel bekend veronderstelt en veel wil tot begrijpen ekspressieve taal funktioneers alleen als spreker en luisteraar s veel ervaringen delen en op eenzelfde wijze tegen de wereld aankijken m a w de werkelijkheid op dezelfde manier ordenen volgens dezelfde zin geving cfr sturm bonset pag 186 daarmee hangt samen dat ekspressief taalge bruik op een buitenstaander vaak een ongestruktureerde indruk maakt ook al omdat het zich gemakkelijk beweegt van zakelijke argumentering naar uitdrukking van gevoe lens en terug van algemene opmerkingen naar een weergave van eigen bijzonder e 31 ervaringen a ls een sp rek er zijn taal ekspressief gebruikt gaat het hem n iet om akku raat en ondubb elzin n ig iets zake lijkst mee t e delen of een goed onderh oudend verhaal te vertellen een groep die de taal ek spressief geb ruikt maakt een gezellige in d ruk de groe p sleden zij n die ze zijn en durven zich ook b loot te geven voorbeeld u 3 ja m aar eigenl ij k moest het gewoon niet nodig wezen dus dat je gewoon allemaal samen kunt l even zonder oorl og he d an had je dus totaal geen leger nodig dat zou dus wel het fijnste wezen b 2 j a nou ik vind je hebt van die mensen kijk nou in vietnam u 7 ik vind het wel net als dat het we l nodig is want het lijkt mij leuk a l s knul wezende als je bijvoorbeeld naar het buitenland moet in het eigen land is het niet zo leuk u 2 nou daar ku n je tussen kiezen b 3 j a het buitenl an d dat lijkt me hardstikke leuk dan kom je ook eens va n huis 11 3 j a maar d at wil ook niet iedereen h maa r als j e het zel f moet betalen niet h 2 je kunt natuurl ijk niet zo d i kwijls naar huis toe komen al s je in d uitsland zit of in net als in suriname ll j a dat moet h ja maar dan moet je ook willen b 7 j a maar dan zie je dan vind ik dat je veel ziet van de wereld b 4 ja maar dan kom je nooit meer thuis u 7 ik zou het niet doen hoor h s j a in een jaar niet 11 3 ik zou nooit in dienst willen hoor 2 1 3 een derde ke nmerk betreft het socia le klimaat in de groep de groepsleden geven door hun taaluitingen te kenn en dat ze elkaar bevestigen dat ze e l kaars schat t ing van de situatie el kaars oordelen en meningen aksepteren a l s waardevo l d at beves tige n blijkt bv al uit het feit dat de volgende spreker vaak zijn taaluiting met ja een p g komt dan ook tegemoet aan de socia l e behoefte van een leerling aan erken nin g voorbeeld zie onder kenmerk 2 2 1 4 een p g verloopt langzaam als we letten op het uiteindelijke resultaat de groep dringt steeds verder in het onderwerp door eksploreert het a h w totdat de leden gezamenlijk het probleem be grijpen omvatten m a w het in zinvol verband gebracht hebben met ingevoegd hebben in het geheel van gedachten gevoelens hou dingen en oordelen waarop het handelen is gebaseerd vooral in het begin van zo n p g heb je als buitenstaander gauw de neiging je af te vragen waartoe allerlei uitingen dienen er is inderdaad ook veel kans vooral als de leerlingen nog weinig of geen ervaringen hebben met een p g of binnen een min of meer autoritaire struktuur 32 o nderwijs krij gen d at zo n p g ont aardt i n ge wau w e l allee n dat is zo e rg m oei lijk te b eoord e l e n 2 1 5 ove r het algem een lijkt he t p g e rg sterk o p groepsvorm en die veel buite n sch ool voorkom en in gezin de familie op s traat t u sse n l eeftijdsgen oten enz an ders gezegd op gesp reksvorm en zoals die voo r a l ook gehanteer d worden tij de ns het proces van primai re socialisatie d an gaat het dus du idelij k ook om ee n leerproces als zul ke gesprekke n zo n han d ig mid del zij n bij het buiten schoo l se l e ren heeft het minst ens zin te o nderzoek en in hoeverre dit m i d de l brui kb aar is bij het schoolse le ren voorbeeld u 3 maar je hoeft niet p er se voor acht jaar te te kenen u 5 nee alsje b 2 nee als je als je tot tot je 24e moet je varen of tot je 27ste u 5 nee tot j e 35ste jaar hoor dan hoef je niet meer in diens t u nee 11 3 als je nou die had voor heel lang ge tekend 11 5 mij n b uurj ongen ook d ie is ook b ij de grote vaart en die vaart exp res tot hij 24 of 25 jaar is dan hoeft hij niet meer in die nst u 4 j a maar zo u j ij zou jij al s je nou in het leger zat zo u je dan naar vietna m willen of zoiets u 2 nee dat zou ik niet willen 2 1 6 e en p g zal qua t aal geb ruik ste rk aanleunen bij he t sociale of regionale dialek t van de leden van de groep voor ee n leraar die te m aken heeft met l eerlin gen uit ee n hee l an de r milieu bv arb ei d erskl asse al s waaruit hij zelf stamt midd e nkl asse levert dat een ekstra moeilij kheid o p bij het hanteren van het p g als did aktische we rkvorm 2 1 7 o p basis van een p g zullen de gespreksdeel nemers over het algemeen m oeilijk to t generalisaties kunnen komen d at hangt natuurlijk ten nauwste sam en met het ekspressieve t aalgeb ruik we moeten konstateren dat de schoo l zij n leerlingen nu juist wil b renge n tot algem ene uitspraken tot abstrakties 2 1 8 bepaalde taaluitingen kom en zeer frekwent voor in p g s dat zijn vooral ja nee aan het b egin van een taalu iting om de vorige spreker te bevestigen of alth ans di rekt aansluiting bij hem t e vin den toch midde n in ee n taal uit ing voo ral om aanslu iting te vinden bij de vorige spre kers he of een dui d e lij ke vraag toon zonde r dat er een eksp licie t e vraag gest e l d wordt aan h et einde van een taal uiting vooral om bevestiging van de andere groepsleden te verkrijgen ik vi nd net al s vaak op plaat sen in het p g waar de sp reker er niet meer uit kan komen en d an een beroe p d oe t o p de gedee l de m ening die hij aan wezig veronderstelt in d e groep 33 2 1 9 in samenhang m et het vorige kunne n w e in veel p g s konstateren dat nogal w at spreke r s ter onde rsteuning van hun bij drage appe l ere n aan opvattinge n en me nin gen die in de groep al leven die zijn dan gebaseerd op wat de groepsleden vroeger hebb en verwerkt aan feit en oppervlakkige ervaringsgegevens int uities en ongekontro lee rd e opvattingen veel minder geven groepsl eden zo n bijdrage als start voor een verdere uit we rkin g door redenering als dat beroep op het algemeen gevoelen mislukt ont staat vaak irrit atie 2 1 10 ie ts minder duidelijkheid al s in de vorige gevallen ook dat waren geen karak teristieken die op hard statistisch materiaal zijn gebaseerd is er t a v het patroon dat in het verloop van het groepsgesprek op te merken is je kunt er ah w een soort hink stap sp rong patroon in ontdekken koekreet betekent dat het vol gende leerl ing 1 komt met een opmerking daarop wordt nauwelijks ingegaan leerling 1 zwij gt enige tijd en komt weer terug met zijn opmerking hij werkt die wat na d er uit e n krijgt ook wat meer respons na enige tijd keert het onderwerp opnieuw terug dan pas wordt het afgehandeld 2 2 r esu ltaten van een p g w a t je niet m ag verwachten als resultaat van een p g efficiente oplossingen snelle akties heb ik al min of meer aangegven wat kun je dan we l verwachten 1 iedereen bezit nogal wat intui tieve kennis die is echter moeilijk hanteerbaar een p g biedt vee l gelegenheid die kennis tastend en zoekend te verbaliseren waardoor d e leerling zich ervan bewust wordt en die kennis kan gaan gebruiken 2 nieuwe kennis kan niet of nauwelijks funktioneren als er geen verband is met reeds bestaande kennis het p g geeft de mogelijkheid die verbanden te leggen waardoor andere ordeninge n ontstaan 3 i n een p g kunnen leerlingen op hun eigen vivo nieuwe toepassingsmogelijkheden voor reeds aanwezige kennis onderzoeken 4 h et p g is uitstekend geschikt om de werke lijkheid te probl ematiseren wat naar freire in zijn boek pedagogie van de onderdrukten leidt tot het in handen nemen van eigen situatie om hem te verbeteren 2 3 de p laats van het p g in een onde r wijsleerproces in een p g wordt kennis kommunikabel gemaakt d w z dat de groepsleden gezamen lijk meer over de werkelijkheid kunnen zeggen zodat die voor e hanteerbaar d aer wor dt d aar mag een leer groep niet bij blijven staan de werkelijkheidskennis moet ook n aar buiten toe kommunikabel zijn dat vereist een steeds voortschrijdende ver duidel ij ki ng waarbij steeds minder bekend mag worden verondersteld bij de luis ter aars i n dit voortschrijdende proces van verduidelijking wordt het steeds minder mogelijk de taal op ekspressieve manier te gebruiken het publiek waarvoor de kennis kommunikabel moet zijn wordt steeds groter dat vereist een steeds publiekere taal die publiekere taal kunnen we ongeveer beschrijven als schooltaal cfr sturm 225 en s tu rm bo n s e t 190 als tegenstelling tot het ekspressieve taalgebruik spreken we dan wel van referentieel taa lgebr u ik of transaktioneel taalgebruik van ekspressief 34 taalgebruik zouden we kunnen zeggen dat dat ons veel duidelijk maakt over de spre ker zijn gevoelens m b t het gespreksonderwerp zijn bijzondere aktuele bijdragen eraan referentieel taalgebruik benoemt veel nauwkeuriger en verwijst veel duidelijker we hebben hier te maken met een onderscheid dat niet zomaar een twee drie te verduidelijken is t is in ieder geval niet zo dat de ene taaluiting absoluut ekspressief is de ander absoluut referentieel of transaktioneel elke taaluiting heeft van beide funkties iets in het ene geval wordt bv de ekspressieve funktie benadrukt in het andere geval de transaktionele een begin van verduidelijking kunnen we bereiken met de volgende vergelijking stel je hebt een auto ongeluk achter de rug je komt thuis en vertelt het je vrouw je taalgebruik zal sterk ekspressief zijn en veel laten blijken van jouw gevoelens je hoeft helemaal niet zo duidelijk of ekspliciet te zijn je vrouw begrijpt je toch wel nu word je gebeld op het politieburo willen ze nog wat inlich tingen nu zal je veel eksplicieter je taal moeten gaan gebruiken je woorden mogen niet meer voor tweeerlei uitleg vatbaar zijn ze moeten rechtstreeks verwijzen naar wat gebeurd is hoe kunnen we onze leerlingen nu helpen bij het doelgericht gebruik van het p g en bij de overgang van ekspressief eksplorerend taalgebruik naar referentieel of transaktio neel taalgebruik zulke hulp konsentreert zich a h w op drie punten 1 voorwaarden scheppen die het gebruik vanp g mogelijk maken 2 de leerlingen bewust maken van de voetangels en klemmen 3 de leerlingen leren verslagen te maken van hun groepsgesprek het is van groot belang dat je leerlingen weten dat ze mee kunnen doen m a w je leerling moet weten dat zijn eigen ervaring en dat zijn bijdragen van werkelijke waarde zijn voor je les als zodanig geaksepteerd worden dat bereik je nooit als je je leerlingen alleen maar antwoorden laat invullen bij jouw gesloten vragen dat bereik je wel als je je leerlingen duidelijk betrekt bij je leerplanning en bij de uitvoering ervan als je leerling er niet van overtuigd is dat hij wat kan zal hij niet bereid zijn zich in een p g bloot te geven verder moet je je leerlingen ruim de gelegenheid geven met elkaar te praten om de waarde van het p g te leren kennen en maar even vergeten dat je ze het in veel minder tijd veel beter kan vertellen ik heb er al eerder op gewezen dat het p g vooral gebaseerd is op de schat van gedeelde kennis en ervaring en de gezamenlijke kijk op de wereld binnen een leergroep als we zo n p g verder willen brengen willen bevorderen dat er nieuwe kennis en ervaring via het p g door de leden verwerkt wordt zullen we als docenten gespreksstof moeten aandragen die het onze leerlingen moge lijk maakt op basis van een grote mate van overeenstemming kleine verschillen te bespreken het kan natuurlijk ook voorkomen en dat is in veel gevallen zeker in het voortgezet onderwijs misschien wel regel dat een groep nauwelijks kan terugvallen op gedeelde ervaringen dat hangt vooral samen met de sterke eksterne demokratisering van ons onderwijs nog niet zo heel lang geleden was het voortgezet onderwijs voornamelijk toegankelijk voor kinderen uit een bepaalde kulturele laag als er geen gedeelde erva ringen zijn zul je daarvoor moeten zorgen door bv ekskursies dia s films plaatjes of allerlei teksten 35 van groot be lang is p g s regel matig t e o b serveren e n te analyseren j e krij gt dan inzicht op welke punt en in zo n p g j e voorzichtig in kan grijp en om j e l eerlingen voo r uitglijden te b eh oe den j e kunt d an eens voorzichtig helpe n ge ne r alise ren of i n ee n l ater sta dium d oor ee n vraag dw in gen tot al gemen e uitsp raken voorzicht igheid blijft ge boden dwing je tot te snelle gene r alisaties dan va lt het aksent voor de leerling al gauw op d e m anier van fo rm uleren de leerlingen m oeten j uist ruim de gelegenheid hebben he t gevecht te leveren hun gedachten en gevoelens te ordene n en te verbalise re n om tot b e grip te komen i n een la ter stadium ku n je m isschie n eens p g s gaan analysere n met de leer linge n zel f weer o nder voorwaarde d at er vo ld oende vertro uwe n is in elkaar e n in eige n ku nnen voor de l eerlingen is h et dan b elangrijk te ontdekken d at ze op bepaalde m oment en e lkaar vragen kun ne n stellen als waarom zeg je dat wat be d oel je d aarmee wat voor verschil m aakt het al s wat zullen we rapp ort eren daarmee ze t ten ze een st ap naar het referentie le taalgeb ruik vooral in het begin zullen d e leerl ing en e r moeite mee he b ben als antwoord op de v raag n iet o pnieuw te komen met an d ere voorb eelden van bijzo ndere ervaringen of m et ge n eralisaties die niet b e rust en op hun eigen ervaringen en gedachten al s we het p g als leer akt iviteit a de kwaat willen gebruik e n zullen w e onze lessen zo moeten plann en dat de leerl ingen steeds overgaan van verkenn ing in een kleine groep via een in de groep voorbereide rapportah e naar een plenaire disk u ssie over de resultaten van de verkenning i n deze werkwijze zit a h w d e overgang van ekspressief taal geb rui k naar transaktioneel inge bouwd bi nnen de gro ep moet overeenstemming worden bereikt over de resultaten dat vereist al ee n zekere ekspliciete taal d an moeten d e resultaten zo gefo rmuleerd worden dat de veel grote re groep de hele kl as die de verkenn ende fase niet heeft m eegem aakt toch kennis ervan k an nemen d at vereist een verdere eksplicitering ee n ple naire diskussie over die res u l t aten vereist dan een zo e kspliciteren d m ogelijk t aalgebruik cfr bons e t 1973 3 waarom groepsgesprekken observeren en analyseren ik d e nk d at er vier goede redene n zij n om groepsges prekken te observeren en te analysere n 3 1 je krijgt inzicht in de m anier waarop kinderen leren de nken en prate n b inn e n een bepaald kader anders gezegd je krijgt inzicht in de manier waarop leerlingen zich een register eigen make n vooral piaget heeft ero p ge w eze n dat zulke analyses o ns vee l meer dui delijk m aken en voor o n s lerar en gee ft dat niet als zich dat afspeelt o p een voor wetenscha pp elij k vivo over l eerprocessen als l ab oratorium proeven van de l eer psychologen stotzel 172 3 2 je raakt goe d op de hoogte van de beginsituatie van je leerlingen je leert de denk en lee fwereld van je leerlinge n en alleen dat kan het ver t re kpunt zijn voor nieuwe lee rp rocessen e n vooral hun vermogen om al bi nnen be p aal de kad ers te de nken 36 3 3 je krijgt gegevens die je als leraar kunnen helpen je leerlingen het groepsgesprek beter te leren hanteren als middel om buiten hun eigen kaders te leren denken en praten 3 4 je bent veel beter in staat de intenties van je leerlingen vooral als ze zich vaktaal aan het eigen maken zijn te toetsen aan je interpretaties cfr sturm 261 noten 1 wat de l w g is en doet is te lezen in peeters j p m enige algemene informatie over de landelijke werkgroep moedertaalonder wijs en toch geen nederlands ten behoeve van nieuwe leden en andere belangstellenden in moer 1974 3 4 224 226 de l w g ging in moer al eerder op pad het resultaat was brinke s ten taalgedrag van leraar en leerling via de zg kwartslag bestudeerd in moer 1974 5 230 236 sturm j vaktaal op schooi in moer 1974 5 255 271 ook het artikel van hans verweij in dit nummer is een l w g aktiviteit 2 de protokollen van deze drie groepsgesprekken omvatten meer als 22 pagina s gestencilde tekst ik kan ze moeilijk in het kader van dit artikel laten afdrukken gedeelten ervan staan afgedrukt in een eerder artikel van mijn hand zie literatuuropgave wie over de protokollen wil beschik ken kan ze bij mij tegen kostprijs bekomen tel 01640 42892 3 ik hoop dat de lezer hier niet struikelt over de zgn ongrammatikale zinnen die hij in deze twee passages onder ogen krijgt bij het luisteren naar de bandopname vallen die zeker niet zo gauw als zodanig op als we uitgeschreven protokollen lezen leggen we algauw schrijftaalnormen aan wie wel eens een uitgeschreven protokol van zichzelf gelezen heeft zal dat m i niet zo gauw doen literatuur baalen k van wordt taal voor leerlingen particulier of kollektief bezit in moer 1973 1 32 3 3 bonset h leren in diskussie en groepsgesprek in moer 1973 1 30 3 2 britton j talkmg to earn in barnes d e a language the learner and the school harmondsworth 1971 81 11 5 constandse d een woord en drie puntjes in moer 1973 1 28 29 roels r discussieren en vergaderen groningen 19703 vormingswerk theorie en praktijk spanhel d hrsg schiilersprache und lernprozesse diisseldorf 1973 sprache und lernen 29 stoetzel g zum problem des erlernens von bedeutungen in linquistik und didaktik 19 1974 165 18 1 sturm j en h bonset laat ze maar praten de rol van de taal in de onderwijsleersituatie in moer 1974 3 4 178 20 0 stcjrm j vaktaal op school in moer 1974 5 255 271 37