Leren door schrijven – een verkenning

jan stur m leren door schrijven schrijve n een verkenning vooral in de eerste helft van de jaren zeventig verschenen er in moer een aantal artikelen over leren door praten de basisgedachte daarin was dat leerlingen in wat vrijere groeps gesprekken veel van elkaar konden leren door een opdracht of probleem ieder vanuit eigen kennis en ervaring met elkaar te bespreken anders gezegd bij leren door praten gaat het erom de leerlingen ertoe te brengen taal in een conceptualiserende functie te ge bruiken al pratend concepten begrippen zeg maar in woorden te vangen eerst nog een beetje vage woorden onaffe zinnen waarmee je groepsgenoten wel genoegen nemen omdat ze wel zo ongeveer begrijpen wat je bedoelt later in steeds duidelijker en helder der taal in het onderstaande artikel probeert jan sturm erachter te komen hoe het zit met leren door schrijven zouden leerlingen ook geschreven taal in een conceptualiserende functie gebruiken hij gaat daarbij uit van drie ervaringsbronnen allereerst gaat hij na of het pas afgesloten project gericht schrijven havo vwo informatie daarover bevat vervolgens gaat hij vooral te rade bij het engelse writing and learning across the curriculum en ten slotte geeft hij de ideeen weer van de amerikaan giroux die geprobeerd heeft zijn leer lingen te laten leren door schrijven bij geschiedenisonderwijs interessant is zijn voorstel om op kleine schaal bijvoorbeeld in een sectie nederlands op een school of in een werkgroep van studenten na te gaan wat en hoe leerlingen schrijven en hoe je zo kan helpen bij het leren door schrijven wie daarover contact met hem op wil nemen kan opbellen 080 512898 of 05750 27917 als je het zo bekijkt s c h r i j v e n vwo havo d e e l l zanger 1981 34 i n hebben we eigenlijk hartstikke veel geleer d de paragraaf stemmen van leerlingen vat de schrijver gesprekken samen die hij met een flink de titel van deze paragraaf ontleen ik aan de pas aantal leerlingen gevoerd heeft over hun e rv arin verschenen slo publikatie prakiijkboek gericht gen met gericht schrijven wie er oog voor heeft 22 valt het op dat deze leerlingen nogal vaak tot uit leidt dat scholieren een vastliggend kennisbestand spraken komen die inhoudelijk overeenstemmen in geijkte formuleringen kunnen weergeven en met de door mij gekozen paragraaftitel ik geef dat ze na proefwerk of examen prompt weer ver nog een paar voorbeelden geten ik denk aan activiteiten van leerlingen waarbij ze al aanwezige kennis en ervaring actua je leert een heleboel dingen die je er niet liseren en die in verband brengen met de infor ach ter gezoch t had ib 31 matie die ze nieuw aangeboden krijgen zodat ze gericht schrijven is minstens zoveel werk als die informatie inpassen in hun eigen kijk op de boeken lezen en literatuur behandelen op de ou wereld referentiekader en tegelijk zonodig hun de manier maar ik vind dat ik hierbij meer leer kijk op de wereld aanpassen lib 32 concreet een leerling die de kenmerken van de na zo n gericht schrijven weetje vee meer atheense democratie in de juiste vaktaal weet te van zo n onderwerp af dan wanneer iemand er reproduceren heeft in mijn opvatting weinig ge iets over verteld had ib 33 leerd leerlingen die een atheense volksvergade ring hebben nagespeeld hebben mijns inziens al waar de zanger de leerlingen niet rechtstreeks meer geleerd al maken ze daarbij historische aan het woord laat meen ik een zekere verbazing blunders die de tenen van de leraar als histori in zijn formulering te proeven over deze leerlin cus doen krullen ik denk namelijk dat je die genuitspraken zo schrijft hij over een groep leer leerlingen bijvoorbeeld gemakkelijker kunt duide lingen ze waren allemaal van oordeel dat ze van lijk maken dat zo n volksvergadering toch wat deze manier van werken veel geleerd hadden anders was als een klasse discussie over een te or maar bij wat doorvragen bleek dat vooral te slaan ganiseren excursie al is dat laatste ook een vorm op de inhoud van de onderwerpen die ze bestu van democratie deerd hadden ze wisten nu meer over adoptie of dat dit soort leren bij gericht schrijven een rol over watervervuiling ib 33 cursiveringen door speelt blijkt mijns inziens uit de volgende uit mij hij wijst de leerlingen er dan op dat dat spraak die de zanger uit de mond van een leer toch nooit de voornaamste bedoeling van hun le ling optekent raar nederlands geweest kan zijn 0 nee je leert een heleboel dingen die je er niet deze terechtwijzing van de zanger is vanuit de achter gezoch t had op henk na komen we doelstelling van het project gericht schrijven allemaal van de boerderij dus op de een of ande havo vwo heel begrijpelijk die luidt immers dat re manier hebben we er d i bio industrie js uiteindelijk de leerling in staat is belangwek telkens mee te maken je weet er wel wat kende informatie helder en correct over te bren van je kent eigenlijk alleen maar van die ethische gen ib 12 bij zo n doelstelling hoor je leer aspecten dat het allemaal zielig is voor die die lingen liever iets zeggen als ik kan nu zo n goede ren maar nu weetje ook dat het nodig is voorde brief schrijven een helder verslag maken mijn economie en dat er mestproblemen zijn en dat doel bereiken bij een publiek dat ik van tevoren het te maken heeft met voedingskwaliteit gekozen heb enz nu de leerlingen zelf beginnen n het begin waren we eigenlijk allemaal tegen de over het feit dat ze zoveel geleerd hebben door bio industrie maar op een zeker moment kwa te werken aan gericht schrijven wordt het inte men we er toch achter dat er ook voordelen zijn ressant wat ze daar precies mee bedoelen zanger 1981 311 jammergenoeg kunnen we deze leerling niet vra wat i s leren e i ge nlijk gen hoe dat nu zit met dat leren zou hij even wijs zijn geworden als hij helemaal niet geschre ik vind het jammer maar vanuit de projectdoel ven had over zijn onderwerp maar alleen een stellingen opnieuw begrijpelijk dat de zangers map had gemaakt of zou zijn kennis er dan an verslag zo weinig aandacht besteedt aan de rol die ders uitgezien hebben en hoe zou het geweest gericht schrijven speelt of kan spelen bij leren of zijn als hij alles op zijn eentje gedaan hadti zonder anders gezegd in het proces van kennisverwer er met anderen over te praten of samen erover te ving door scholieren schrijven onder kennisverwerving versta ik dan niet het voor zover ik kan overzien zal het moeilijk zijn helaas nog zeer gebruikelijke proces dat ertoe de rol van leren door schrijvenjuist in het kade r 23 van het project gericht schrijven havo vwo als ik zal dat toelichten nog te analyseren dat lijkt dan eigenlijk een ge in de vele publikaties van de leden van de beide miste kans zeker nu het lijkt of juist de leerlin projectteams vind je heel wat uitspraken over de gen zelf dit aspect naar voren brengen rol die schrijven kan spelen bij het verwerven van de moeilijkheid is allereerst dat die analyse ach kennis in de zin zoals ik hierboven heb beschre teraf moet gebeuren gegevens die tijdens de uit ven samengevat komen die uitspraken op het voering van het project verzameld zijn lijken me volgende neer niet voorhanden in het huidige onderwijs heeft schrijven alleen daarnaast was het project sterk gericht op het een reproducerende functie veel overschrijfwerk onderwijzen van de communicatieve vaardighe gedicteerde aantekeningen en dictaten maar ook den bedoeld is spreken schrijven luisteren en andere vormen hebben een meer of minder sterk lezen js in hun onderlinge samenhang ib reproducerend karakter vragen bij teksten sa 12 daardoor zal het moeilijk zijn de rol van menvattingen leesverslagen 5 uitgaande van het schrijven eruit los te maken feit dat praten in formele veilige situaties zo n tenslotte vind ik dat het project teveel bena machtig middel is gebleken om reeds aanwezige drukt heeft dat moedertaalonderwijs communica kennis en e rv aring te actualiseren en in verband tie onderwijs is en dat het dus weinig of geen te brengen met nieuwe informatie waardoor aandacht geschonken heeft aan moedertaalon nieuwe zingevingen ontstaan rijst dan de vraag of derwijs als onderwijs in conceptualiseren zie ook schrijven aan datzelfde proces dienstbaar ge batelaan 1977 z als het je gaat om de concep maakt kan worden tualiserende functie van taal probeer je leerlin deze vraag wordt bevestigend beantwoord ener gen via allerlei talige activiteiten dus ook via zijds op grond van de parallellie met praten an schrijven steeds verder te laten doordringen in derzijds op basis van mijns inziens nogal opper de betekenis van begrippen concepten zodat vlakkige analyses van schrijfsels van kinderen die begrippen gaan leven geen dode onverander leren door schrijven wordt zelfs gezien als een lijke kennis over de atheense democratie om dat welkome aanvulling op leren door praten geeft voorbeeld nog even aan te halen maar kennis het laatste vooral de ruimte voor de reconstructie die ook te maken heeft met jezelf en die veran van ervaringen en kennis via herinneren beschou dert naarmate je er meer over praat en schrijft wen selecteren verbanden leggen verbeelden en speculeren dan kan schrijven ingezet worden een tweede kans voor de slo voor de meer complexe klussen als de organisatie ordening van de resultaten van dat leren door ik sprak over een gemiste kans maar zo erg is dat praten daardoor ontstaat opnieuw een andere nu ook weer niet er is namelijk nog een project kijk op de wereld martin e a 1976 6 gericht schrijven voor mavo ibo en dat is nog tot zover deze wel zeer beknopte samenvat niet afgesloten het moet mogelijk zijn in het ka ting dat klinkt allemaal heel mooi en ove rtui der van dat project wat meer te weten te komen gend er is echter een groot maar aan verbonden over leren door schrijven als de tekenen me niet de theoretische basis waarop al die uitspraken be bedriegen gaat dat ook gebeuren niet helemaal rusten is nogal zwak in het onderzoek zijn er na op eigen kracht men is zo verstandig te rade te melijk wel hypotheses ontwikkeld die deze uit gaan bij engelse publikaties zie bijvoorbeeld ko spraken moeten ondersteunen maar bij het af ning 1980 het gaat vooral om ervaringen die sluiten m oest vastgesteld worden dat die hypo zijn opgedaan in twee engelse projecten die erg theses noch bevestigd noch ontkend waren toch veel gemeen hebben met het project gericht gaat het leerplanontwikkelingsproject er min of schrijven meer vanuit dat de hypotheses bevestigd zijn en allereerst het onderzoeksproject the develop dat de theorie klopt ment of writing abiliiies 11 18 britton e a 1975 en het leerplanontwikkelingsproject writ ervaringen in het paulusprojec t ing and learning across the curriculum 11 16 martin e a 1976 3 ik ken die projecten ook een een beetje venijnig gezegd komt het tweede ge beetje en ik weet uit ervaring dat er twee gevaren vaar erop neer dat de engelse publikaties sugge op de loer liggen als je je al teveel erop verlaat reren dat er een manier is om leerlingen te bren 24 gen tot leren door schrijven maar dat ze die sug 2 zorg dat leerlingen weten welk doe ze willen gestie niet waarmaken we hebben dat e rv aren in bereiken met hun schrijfsels en laat ze vooral het zogenaamde paulusproject expressief schrijven na veel discussies over de theorie achter het 3 zorg ervoor dat leerlingen schrijven ervaren als project discussies die uiteindelijk gevoed waren echte communicatie dat wil zeggen zij moe door allerlei publikaties van leden van de engelse ten de zekerheid hebben dat hun schrijfsels de projec tteams waren we ook tot de conclusie beoogde lezer wat te bieden hebben gekomen dat schrijven een belangrijke rol moet 4 dat laatste kun je bereiken door kinderen spelen in het proces van kennisverwerving dat vooral te laten schrijven over ervaringen uit de door gezamenlijke e rv aringen en groepsgesprek eerste hand laat ze dus vooral zelf observeren ken op gang gebracht wordt de leerlingen moes interviewen onderzoeken enz en daarover ten de gelegenheid krijgen het geleerde voor zich schrijven zelf vast te leggen en in te passen in hun aanwe 5 start met expressief schrijven en dwing de zige persoonlijke kennis toen we deze gedach leerlingen niet te snel tot transactioneel schrij ten in praktijk probeerden te brengen stuitten ven voor het gemak moet expressief schrij we op een flink aantal problemen de belangrijk ven maar even opgevat worden als spreektaal ste waren opschrijven transactionele teksten zijn dan leerlingen bleken een niet geringe hekel te qua vormgeving vergelijkbaar met schoolboe hebben aan schrijven praten in groepjes was pri kenteksten ma maar daarna er ook nog over schrijven dat hoe we in het kader van het paulusproject nu stui tte op grote bezwaren verder met deze oplossingen gewerkt hebben de teksten die de leerlingen produ ceerden doet hier minder ter zake wel is de eindconclusie konden ons er niet van overtuigen dat ze produk van belang die luidt ongeveer als volgt ten waren van leren door schrijven bleek het bij de discussie over de notitie schrijven in voor ons niet zo moeilijk authentieke leermo onderwijsleersituaiiese een samenvatting in menten en ervaringen aan te wijzen in groeps hoofdpunten van een paar publikatietjes uit het gesprekken in de schriftelijke teksten lukte ons engelse leerplanontwikkelingsproject wijting dat niet ook de leerlingen zelf beschouwden die across the curriculum kwamen we tot de volgen teksten als typisch schoolse produkten in het de ontdekking het klinkt wel aardig dat schrij commentaar dat we eronder schreven waren ze ven enerzijds bewustzijn en daarmee leren tot nauwelijks geinteresseerd wat ze wel wilden stand brengt en anderzijds communicatie beoogt en wij juist niet was een cijfer en een door de en dat die twee aspecten als recto en verso van leraar gedicteerde samenva tting een blad onverbrekelijk met elkaar verbonden in dit kader ga ik niet verder in op een verklaring zijn op straffe van niet zijn maar men zegt ver voor dit leerlingengedrag het zij vold oe nde dat volgens niets over die bewustzijnskant van het we enigszins wanhopig constateerden dat we er schrijven maar gooit vrijwel alles over de com niet doorheen konden komen terug dan maar municatieve boeg anders gezegd je krijgt wel naar de bron en tot onze opluchting lazen we een aantal communicatieve voorwaarden te ho dat de engelse collega s dezelfde problemen ren waaronder leren door schrijven mogelijk is hadden als wij zie bijvoorbeeld de projectbro c q lijkt maar over het proces zelf word je niet chure from talking to writing london 1977 2 veel wijzer we hebben toen geprobeerd de oplossingen die zij bedacht hadden voor dat probleem op een rij dan zelf m aar aan de sl ag te krijgen dat resulteerde in een notitie sch rij ven in onderwijslee rsituaties zie sturm 1981 ik stel dan ook voor dat we en met we bedoel 118 122 ik iedereen die geinteresseerd is in inzicht in le hun oplossingen zijn in vijf vuistregels samen te ren door schrijven en op zoek is naar minder vatten schools formalistisch schrijfonderwijs en een na 1 zorg voor een grote verscheidenheid aan pu tuurlijke schrijfpraktijk in de klas docenten op b ieken voor de leerling en laat hem zo min leiders studenten leerplanontwikkelaars en on mogelijk schrijven aan de leraar in zijn rol als derzoekers dat we dus zelf op zoek gaan naar beoordelaar selecteur nieuwe manieren om onze vinger te krijgen ach 25 ter het intrigerende probleem van leren door ik heb een leerling gevraagd een logboek bij te schrijven met opzet noem ik docenten opleiders houden gedurende een gericht schrijven op en studenten het eerst zij kunnen op de meest dracht ik heb geprobeerd het te analyseren en natuurlijke wijze in aanraking komen met allerlei mij is het volgende opgevallen schrijfsels van leerlingen zij kunnen ook het ge we hebben teksten van een brugklas bewaard makkelijkst de schoolse schrijfsels zo manipule en ze vergeleken met teksten van dezelfde leerlin ren zie de vijf vuistregels van de engelse collega s gen nu ze in de vijfde zitten ons is het volgende bijvoorbeeld dat er zoveel mogelijk verschillende opgevallen soo rten schrijfsels ontstaan en met name de do ik heb een leerling geobserveerd die een on centen zijn in staat de schrijfsels van leerlingen derzoekje deed op een kinderboerderij ik heb door de jaren heen te volgen en te analyseren hem vooraf geinterviewden direct nadat hij zijn ik trek een parallel in de jaren zeventig hebben verslag geschreven had we weer diezelfde wel ons uitvoerig bezig ge ik vermoed dat een opeenhoping van zulke ge houden met de analyse van groeps en klassege valsbeschrijvingen ons op den duur voldoende in sprekken en met leren door praten ik denk dat zichten in leren door schrijven op zullen leveren juist wat docenten opleiders en studenten bij om ons uiteindelijke doel een natuurlijk schrijf voorbeeld in het kader van de landelijk werk onderwijs bij alle vakken te bereiken of die in groep moedertaalonderwijs en toch geen neder zichten dan nog in een hard wetenschappelijk lands peeters 1974 daarbij ontdekt hebben het onderzoek getoetst moeten worden zal dan wel meeste heeft opgeleverd voor de alledaagse prak blijken tijk ik schat dat dat onder meer ook een belang qua materiaalverzameling en rapportage zie ik rijke bijdrage hee ft geleverd aan meer natuurlijk dus niet zoveel problemen wel zie ik die voor het spreek en luisteronderwijs vooral in het moeder vinden of ontwerpen van een eerste lijst van aan taalonderwijs ik beweer niet dat we klaar zijn dachtspunten van observatiepunten kortom van met de theorie van leren door praten verre van een analyse apparaat hoe gebrekkig ook er zijn dat ik denk wel dat we voorlopig voldoende ge natuurlijk analyse en beoordelingsapparaten legitimeerde ruimte hebben gecreeerd voor na voor schrijfsels van leerlingen te over maar die tuurlijker spreek en luisteronderwijs vandaar hebben allemaal weinig te bieden voor de analyse mijn pleidooi voor activiteiten op het terrein van van leren door schrijven voor zover ik althans leren door schrijven kan overzien s ik wil die te verwachten moeilijkheid aan de zo gemakkelijk zal het niet gaa n hand van een voorbeeld demonstreren 10 en wel door een korte parafrase te geven van giroux in de vorige paragraaf heb ik beweerd dat het 1978 aan de hand daarvan zal ik dan proberen niet zo moeil ijk zal zijn schrijfsels te verzamelen enkele heel voorzichtige conclusies te trekken om die te analyseren ik baseer die bewering op de titel van dit artikel is veelbelovend writing de overtuiging dat mij geen grootschalig onder and critica thinking in the social studies de zoek voor ogen staat waarbij met representatieve doelstelling van het artikel belooft nog meer een steekproeven gewerkt wordte ik denk meer aan onderzoek naar de traditionele theoretische voor gevalsbeschrijvingen de een geproduceerd door onderstellingen die ten grondslag liggen aan de een geinteresseerde docent de ander door een didactiek van zowel schrijven als kritisch denken sectie of een groepje leraren weer een ander door en het artikel probeert niet alleen aan te tonen een groepje studenten onder begeleiding van hun dat de didactiek van schrijven en kritisch denken opleider s of door een groepje opleiders zelf dialectische verbanden zijn maar ook aan te to ideaal zou zijn dat de onderzoekers zo goed mo nen hoe een didactiek van schrijven gebruikt kan gelijk van elkaars activiteiten op de hoogte zijn worden als een leermiddel om leerlingen te hel ik denk ter gedachtenbepaling aan bijvoorbeeld pen bij het leren van en denken over elk willekeu de volgende activiteiten rig onderwerp uit de sociale vakken als de para we hebben die en die veranderingen in onze grafen van het artikel dan achtereenvolgens de ti schrijfpraktijk aangebracht toen we leerlingen tels dragen teksten van voor en na die verandering vergele traditonele benadering van schrijve n ken viel ons dat en dat op naar een didactiek van het kritisch denke n 26 een schrijven geschiedenis mode l veel lezen van gerespecteerde schrijvers en alles dan is het vermoeden niet ongewe tt igd dat dit ar komt goed deze school hoeft natuurlijk geen tikel een prima aanvulling zal geven op de eerder schrijfdidactiek te ontwikkelen twee verwerpe genoemde notitie s zeker alsje ook dan nog valt lijke opvattingen l iggen aan deze school ten op uitspraken als schrijven functionee rt als mid gron d slag de calvinistische predestinatieleer je del om kennis te genereren en als middel om lo hebt het of je hebt het niet en de erfelijkheids gische gedachten te construeren schrijven is een opvatting proces een unieke wijze van leren die beant de romantische school gaat ervan uit d at er ee n woordt aan krachtige leerstrategieen waarmee causaal verband is tussen een klimaat waarin leer complexe relaties tussen lezer het onderwerp en l ingen zich lekker voelen en de verbetering van de schrijver onderzocht worden schrijven is een de schrijfvaardigheid van de leerlingen schrijven vorm van handelen praxis een manier om het is het produkt van een emotionele uitbarsting d e bewustzijn te structureren en nog eentje we le wortels van deze school liggen in het post freu ren als we praten dat geld t ook voorschrijven dianisme van figuren als m aslow en r ogers h et we leren als we schrijven basisprobleem van de romantische school is een een nauwkeurige bestudering van het artikel overaccentuering van het belang van het innerlijk maakt je wat minder enthousiast het artikel zelf het bezwaar van deze schoot is de eenzijdig geeft wel een vlijmscherpe analyse van alle fouten heid natuurlijk is de affectieve dimensie van die in de gangbare schrijfdidactiek gemaakt zijn groot belang bij het schrijven zeker als motive en worden en verheldert de functie die schrijven rende factor maar je leert niet schrijven als je bij het geschiedenisonderwijs zou kunnen heb niet systematisch en weloverwogen inzicht krijgt ben het gaat zijdelings ook in op de traditionele in wat er gebeurt als je schrijft inhouden die het geschiedenisonderwijs aan de samengevat al deze scholen vergeten te onder orde stelt maar het faalt mijns inziens in zijn zoeken wat er gebeurt als je schrijft dat verhin praktische uitwerking die is eigenlijk nauwelijks dert een nieuwe benadering van de theorie en anders als triviaal te noemen praktijk van het schrijven om die te bereiken eerst dan nu maar een samenvatting moet schrijven onderzocht worden als een inter disciplinair proces en als kennistheoretische bena drie benaderingen van schrijfdidactiek dering die de leerlingen in staat stelt kritisch en rationeel over een onder werp te denken er zijn drie benaderingen in de didactiek van het l os van bovengenoemde scholen leven er nog een schrijven de technocratische school de mime paar vooronderstellingen die een nieuwe benade tische school en de romantische school ring van het schrijven in de weg staan d at zijn de technocratische school benadert het schrijven schrijfonderwijs behoort exclusief tot de taak puur formeel regeltjes geven aan wat je moet van de leraar moedertaal doen en laten als je schrijft schrijven is een er is genoeg bekend over de didactiek van het kwestie van techniek die je kan leren door een schrijven serie deelvaardigheden onder de knie te krijgen de leraren moedertaal zijn door hun opleiding de grondfout van deze benadering is dat men de het best in staat schrijfonderwijs te geven leerlingen niet de gelegenheid geeft verbanden te schrijfonderwijs is vaardigheidsonderwijs en leggen tussen wat vygotsky de inwendige spraak heeft nauweli j ks iets van doen met het leren noemt en de veel uitgewerktere schrijftaal met bij andere vakken andere woorden tussen de persoonlijke waarne mingen die de leerlingen zelf verwerkt hebben en tussen haakjes in nederland liggen de verhou de objectieve beschrijving daarvan voor een gege dingen als ik het goed inschat niet zo scherp ven publiek schrijven is hier een simpele tech wel zijn de drie scholen hier min of meer terug te nische vaardigheid en staat daarom los van inhou vinden het duidelijkst de technocratische den referentiekaders normen en waarden school die mijns inziens duidelijk vertegenwoor de mimetische school is het best te karakterise digd wordt door de utrechtse school van drop en ren met de uitdrukking goed voorbeeld doet de vries de romantische school is zeker terug te goed volgen leren schrijven is het resultaat van vinden in de opbloei van het creatieve schrijven een proces van assimilatie laat leerlingen maar maar ook de methode wegwijs in het taalverkeer 27 vertoont er duidelijk sporen van vergelijk bij digheid je moet schrijven definieren als een voorbeeld de oefening op pag 152 153 uit deel 3 werkzame betrekking die subject en wereld aan brinke drop 1975 elkaar relateert dat heeft consequenties voor je de mimetische school zou ik niet zo gauw aan opvattingen over leren en het kritische denken kunnen wijzen al herinner ik me uit mijn onder daarin wijzerstijd dat ik zeker niet schroomde ouders die verontrust waren over de geringe schrijfvaar vereisten voor echt lere n digheid van hun kinderen te adviseren die kinde ren aan het lezen te zetten ik neem aan dat ik leren dat er alleen toe leidt dat leerlingen een zoiets niet zelf ter plekke verzon maar mee had vast kennisbestand dat als objectief en waarden gekregen in mijn opleiding vrij gepresenteerd wordt kunnen reproduceren verdient die naam niet zulk leren bevestigt im schrijven als man ier om te lere n mers alleen het bestaande en belemmert verdere ontwikkelingen naar een menselijker wereld om het is duidelijk dat giroux wel gedwongen is met een ander leren mogelijk te maken dat wel die een eigen benadering te komen diarbij baseert openheid naar een andere betere toekomst ga hij zich op de ideeen van britton neergelegd in randeert m oe ten minstens vier maatregelen ge the development of writing abilities 11 18 brit troffen worden ton e a 1975 1 op allerlei niveaus moeten leerlingen er steeds giroux kleu rt de opvattingen van britton dialec bewust van gemaakt worden dat feiten op zich tisch bij en zegt dat het schrijfproces onderzocht niet bestaan maar dat die altijd geproduceerd moet worden als een serie relaties tussen schrij worden door een achterliggende theorie het ver en onderwerp tussen schrijver en lezer en tus theoretisch kader en de feiten die op basis daar sen onderwerp en lezer daarmee wordt schrijven van gepresenteerd worden vormen een onscheid een manier van leren als zodanig moet schrijven baar deel van wat wij kennis noemen op basis dan ook duidelijk onderscheiden worden van van dat bewustzijn m oe ten leerlingen zowel hun communicatie in het algemeen eigen kennis als de kennis die ze aangeboden krij de typische moeilijkheid van schrijven is echter gen beoordelen niets m oe t als vanzelfsprekend in vergelijking met praten dat de relatie tussen aangenomen worden kennis is altijd problema schrijver en lezer zo wankel is de schrijver heeft tisch en voorwerp van onderzoek nauwelijks middelen om de lezer erbij te houden 2 leerlingen moeten ook steeds beseffen dat be hij kan alleen proberen de lezer ervan ove rtuigen paalde kennis altijd gebonden is aan bepaalde dat hij voor hem belangrijke en interessante in waarden op basis waarvan informatie geselec formatie heeft hij sluit een eenzijdig contract teerd geordend en gepresenteerd wordt bij die met de lezer in ruil voor de aandacht van de le beoordeling van informatie speelt dus niet alleen zer belooft hij iets van waarde te verschaffen de theorie een rol maar ook de ideologie overigens slaagt een schrijver bijna per definitie 3 leerlingen moeten beseffen dat bepaalde ken nauwelijks erin de belofte waar te maken al nis nooit op zichzelf staat maar altijd binnen een schrijvend raakt hij namelijk zelf in een leerpro grotere context thuishoort en daaraan haar bete ces ten aanzien van het onderwerp waarover hij kenis mede ontleent schrijft en daardoor ontstaan valse starts onwaar 4 in de klas mogen de kennis normen en waar schijnlijke beweringen ondoorzichtige verwijzin den van de leerlingen niet zoals gebruikelijk ge gen dubbelzinnige metaforen enz al deze sto negeerd worden integendeel die moeten juist ringen kan een spreker meteen opheffen op basis uitgangspunt zijn voor het leerproces dat op gang van de feed back die hij van de luisteraar krijgt gebracht wordt dat betekent wel dat de gangba de schrijver kan dat niet en raakt er steeds verder re klasseverhouding grondig veranderd m oet wor in verward den geen allesweter tegenover een stelletje cultu als je dit verschil tussen spreker en schrijver sterk reel ongeletterden maar een gezamenlijk proces benadrukt en dat schijnen heel wat geleerden van zingeving waarin ieder zijn eigen gelijkwaar van naam te doen heeft dat gevolgen voor je dige inbreng heeft didactiek van het schrijfonderwijs schrijven kun je dan niet meer opva tt en als een technische vaar hoe ziet het didactische model dat deze leerprin 28 cipes recht wil doen eruit uit hun eigen leefwereld beschrijven en onderling toegepast op geschiedenisonderwijs doorlopen die beschrijvingen analyseren als beschreven in de de leerlingen het volgende proces vorige stap 1 allereerst moeten de leerlingen ervaren hoe 4 de volgende stap betreft een zelfstandige ana een geschiedenistekst ontstaat dat het schrijven lyse van twee historische teksten over de immi van een geschiedenistekst voor de historicus zelf gratiewe tten een leerproces is waarin hij op zijn manier bin 5 de laatste stap bevat weer een schrijfopdracht nen het kader van zijn theorie ideologie en nor de leerlingen krijgen een referentiekader op en men waardensysteem de geschiedenis begrijpt een stel feiten zelf mogen ze nog wat feiten er een opdracht kan dan zijn een beperkte geschie aan toevoegen ve rv olgens moeten ze een orde denis te schrijven van actuele gebeurtenissen en ningsprincipe formuleren en aan de hand daa rvan die onderling te vergelijken met de officiele ge een stukje schrijven waarin ze die feiten verwer schiedenis ervan leerlingen zullen ervaren dat ze ken die teksten worden dan onderl i ng beoor relaties moeten leggen tussen gebeurtenissen in deeld volgens vooraf gegeven criteria als termen van oorzaak en gevolg en dat ze op basis is de toegevoe gde informatie relevant voor het van die relatie moeten kiezen voor bepaalde fei onderwerp ten en die aan elkaar moeten schrijven past het ordeningsprincipe binnen het gegeven 2 een volgende stap is een analyse van verschil referentiekader len tussen geschiedenisteksten dat moet gebeu stemt de ordening overeen met het gekozen ren in termen van principe enz het referentiekader van de schrijver de manier van informatieverzameling een voorzichtig voorste l de ontwikkeling van een ordeningsprincipe het gebruik van feiten tot zover de ideeen van giroux rest nog de die noties kunnen gedemonstreerd worden aan vraag wat we van hem kunnen leren voor ons de hand van twee verschillende teksten die de onderzoek naar leren door schrijven heel voor vraag behandelen of de invoering van de ameri zichtig wil ik het volgende voorstellen kaanse immigratiewetten juist was of niet een 1 het lijkt me belangwekkend te onderz oe ken analyse van tekst a kan er dus als volgt uitzien of en zo ja hoe leerlingen zijn no ti es referentieka referentiekader immigranten hebben een po der en ordeningsprincipe kunnen gebruiken sitieve bijdrage geleverd aan de groei van ameri als het antwoord positief is moet nog onder ka zocht worden of leerlingen in staat zijn die noties onderwelp de beperkende immigratiewetten bewust te manipuleren feiten het geboortecijfer daalt industrialisatie 2 vooral de teksten die leerlingen in de derde groeit het westen wordt bewoond instroom van stap van het model produceren lijken mij een on geschoolde immigrantenarbeiders derzoek waard in hoeverre geven die inzicht in ordeningsprincipe immigranten hebben een de al aanwezige kennis ruim opgevat van positieve rol gespeeld bij de groei van de ameri leerlingen en bieden die een mogelijkheid de kaanse steden en industrieen doordat ze zorgden bestaande kennis een plaats te geven in het on voor waardevolle vaardigheden en werk derwijsleerproces tekst b ziet er heel anders uit dat blijkt uit de 3 we m oeten mijns inziens onze onderzoeksre volgende analyse sultaten sober presenteren zonder overspannen referentiekader immigranten vormen een ne verwachtingen te wekken gatieve kracht in de amerikaanse geschiedenis onderwerp zie a dan was ik nog een conclusie schuldig giroux feiten zie a artikel biedt zicht op een mogelijk onderzoek ordeningsprincipe immigranten namen de ar naar leren door schrijven maar laat ons in het on beidsplaatsen in van de oorspronkelijke bewoners gewisse over het effect daarvan zijn artikel geeft door genoegen te nemen met lagere lonen de geen enkele leerlingentekst laat staan een analyse werkloosheid nam toe ervan de leerlingen blijven achter de horizon 3 de derde stap is ontleend aan freires didac was het leven weer eens sterker dan de leer tiek de leerlingen moeten controversiele zaken tenslotte ik wacht met spanning reacties op mijn voorstellen af 29 noten 11 ik doe giroux zeker onrecht door zijn model zo be knopt weer te geven in dit verband gaat het mij ech 1 ik ontleen dit voorbeeld aan het zogenaamde paulus ter alleen om die aspecten die iets met leren door project in dat project uitgevoerd aan het st paulus schrijven te maken hebben lyceum te tilburg wordt geprobeerd een integratie 12 het is opvallend dat giroux aanbeveelt de leerlingen tot stand te brengen tussen moede rt aalonderwijs en een belangrijke rol te laten spelen in het organiseren onder meer geschiedenisonderwijs belangrijk uit en uitvoeren van onderwijs maar in zijn hele artikel gangspunt daarbij is dat leerlingen geacht worden te volstrekt zwijgt over reacties en evaluaties van leer leren door te praten en te schrijven in sturm 1981 lingen hier en daar kan men overigens wel degelijk heb ik een vrij uitvoerige beschrijving van het project merken dat hij volgens zijn methode met leerlingen gegeven ik ga daar ook nader in op de theorie ach heeft gewerkt ter de notie leren door praten en schrijven 2 die eenzijdigheid is overigens geen exclusief ken merk van dit project in hoofdstuk 5 in de leidse bijbel leidse werkgroep moede rtaaldidactiek 1980 wordt voor hetzelfde uitgangspunt gekozen 3 inmiddels heb ik begrepen dat d e projectleiding zich ook aan het orienteren is op duit se publikaties met name uit het projec t textschreiben als produktives literatuur und kommunikatives hande n een doelproj ect uit het project schulleistung uitgevoerd aan het max batelaan p h s taalvaard i gheidsonderwijs meer dan planck institut fur bildungsforschung zether 1979 communicatieonderwijs in l t 325 298 307 bijvoorbeeld vlak na het afsluite n van de kopij bon s et h e a taalgedrag in de klas groningen 1980 voor dit artikel kreeg ik door vriend elijke bemidde dcn cahier 9 ling van willem spee medewerker van het project bonset h j sturm ed moedertaalonderwijs en ande gericht schrijven mavo ibo een voorlopige ve rs i e re vakken groningen 1981 dcn cahier 10 van een artikel van harttuut zether dat een procedu britton j e a the development of writing abilities 11 re voorstelt durch das sich die qualit t des l e rnens 18 london 1975 aus texten verbessern i sst indem der lerner nicht brinke j s ten w drop wegwijs in het taalverkeer deel nor liest sondern ober den zu lemen den sachverhalt 3 groningen 1975 auch schreibt zether 1981 1 dat klinkt net als eimers j e a onderzoek naar m oe dertaalonderwijs in eerder bij giroux veelbelovend breder verband de rol van taal bij leren en onderwijzen 4 zie voor een onderbouwing van deze kr i tiek williams in leidse werkgroep moedertaaldidactiek 198 1 1977 haar voornaamste bezwaren zijn samengevat in giroux h a writing and critica thinking in the social eimers e a 1981 studies in curriculum lnquiry 8 1978 nr 4 291 310 5 moffett constateert vrijwel hetzelfde moffett koning m de schrijven en leren een vrije bewerking 1979 het alternatief dat hij wil ontwikkelen is me van writing and learning across the curriculum 11 16 nog niet erg duidelijk zijn beroep op de inner door n martin e a en schede 1980 interne publikatie speech als creatieve bron voor het schrijven doet slo sterk denken aan dat van de e ngelsen op expressief leidse werkgroep moedertaaldidactiek moedertaaldi taalgebruik dactiek muiderberg 198 0 6 de tekst van deze notitie is afgedrukt in sturen 1981 leidse werkgroep moedertaaldidactiek moederrda on 118 122 derwijs in ontwikkeling muiderberg 198 1 7 zie voor een overzicht daa rv an bonset e a 1980 martin n e a wijting and learning across the curricu bonset storm 1981 eimens e a 1981 lum 11 16 london 197 6 8 uit besprekingen van het engel se onderzoek blijkt moffett j integrity in the teaching of writing in phi wel hoe m oeilijk zulk grootschalig onderzoek is hoe delta kappa 1979 december 276 27 9 wel de onderzoekers het respectab e le aantal van nostrand a d van e a functional writing boston 1978 2122 teksten in hun onderz oe k betrokken is alleen storm j het paulusproject een praktijkbeschrijving al op basis van de gebruikte verzameltechniek en op van een poging tot integratie in bonset sturm 1981 basis van statistische overwegingen vernietigende kri 38 12 4 tiek te leveren zie willi ams 1977 williams j t learning to write or writing to learn 9 ik heb hiernaar geen systematisch onderzoek gedaan windsor 197 7 maar de laatste jaren wel alles opgevraagd waa rv an ik zanger j de praktijkboek gericht schrijven vwo havo verm oedde dat het iets te bieden zou hebben deel 1 enschede 1981 slo 10 bij deze demonstratie had ik graag het werkboek zether h beurteilung von schulenexren stuttgart 1979 functional writing nostrand e a 1978 expliciet be band 1 van zether h u a textschreiben als produkti trokken om te laten zien hoe dicht de methode ves hande n giroux weer aan ligt tegen puur communicatieon zether h die nutzung aufgaben induzierter procesre derwijs daarmee zou ik echter de mij toegemeten fiir selbstgesteuertes lernen berlijn 1980 interne publi plaatsruimte overschrijden katie max planck institut fut bildungsfo rschung 30