Leren leren voor beginnende alfabetisanten. Praktijkvoorbeelden uit de eerste tien weken alfabetisering.

Publicatie datum: 1999-01-01
Collectie: 30
Volume: 30
Nummer: 1
Pagina’s: 2-9

Documenten

land en wat al niet meer bedrijfsmatig inge van baaien denken over onderwijs wordt al veel lastiger als leerlingen niet meer gezien worden als te eudia fellinger bewerken grondstoffen die door van boven geleide productiemedewerkers leraren gekneed moeten worden in dat geval moet er ruimte gecreeerd worden voor echte inter leren leren voo r actie voor een wezenlijk eigen inbreng van leerling en leraar en echte interactie is niet beginnende alfabetisanten bij voorbaat gewaarborgd in een door zelf werkopdrachten gestuurd studiehuis praktijkvoorbeelden uit de voor taalonderwijs kan dat bijvoorbeeld inhouden dat een goede tekst niet staat of valt eerste tien weke n met een zoo correcte spelling de door het boek voorgeschreven alinea indeling en juist alfabetisering toegepaste stijlfiguren maar dat er ook ruim aandacht is besteed aan een relevante inhoud of aan revisie van een tekst waarbij medeleer lingen en leraar als een betrokken publiek betrokken zijn geweest ontwikk elingen in h et veld gaan s nelle r dan materi aalo ntwikk e laars m e tho den op de markt taal op t v kunn e n brenge n dit is v o or inge van baalen e n eudia fe llinge r ervaren d ocente n bij de ce ntral e het lijkt mij nou zo aardig als er eens af en opv ang vluchte lingen cov in ap eldoorn gee n toe op tv en liefst ook in pri m e tim e re d en om b ij d e pakke n n ee r t e gaan z itten als aandacht besteed zou worde n aan deze e n b es taande alfab e tise rings m etho den ge en of nauwe vergelijkbare ka nten van het taalonderwijs lijks aanda c ht schenken aan leren lere n zet je als aan het moeizame maar ook boeiende proces doce nt ze lf de ee rs te s tappe n in d e h oop dat d e van praten en o nderhandelen dat hoort bij mat eriaalo ntwikke laars volge n enkele s timule het ma ken van een tekst of he t verwe rk en rend e vo o rb ee lden uit de praktijk van een boek aan de vel e tussenproducten die vooraf gaan aan een werkstuk en waar om zouden ook niet schoolbrochures kunnen alfabetiseren in de bas isedu catie is d e titel van proberen dit in kaart te brengen voor de het onderzoeksrappo rt dat martine jetten buitenwac ht of sterker nog waarom zoude n heeft geschrev e n in opdracht v a n de intussen s cholen niet vaker en meer de buitenwacht ontbonden projec tgroep nt2 in het rapport betrekke n bij h e t onderwij s proces in plaats wordt vers l a g g edaan v a n ee n kwalitatief van die buitenwacht all een maar bestoke n onderzoek naar 7 43 de kop erop en tempo met voorspelbare eindproducten ook wel bekend als de tvcb alfabe tiseringsm e tho de de doel s telling van het onde rzoek was het spijt me intussen vreselijk van de goede na te gaan hoe de didactisc he impl ementatie bedoelingen van de omroep e n de volkskrant van de ncb methode plaatsvindt jetten geeft en philip freri ks maar het groot dictee van in ha a r leze ns waardige rapport een beschrij 14 december 1998 mag van mij het l a ats te ving van de analyse van een ze stal groep e n zijn en anders maar achter de decode r die me t de ncb alfabetiseringsmethode werk ten de dida ctiek die de docent bij het implementere n van de methode hanteerd e stond bij de analyse centraal het onderzoek is gebaseerd op lesobse rvaties logboeken die door docenten werden bijgehouden gesprek ken met betrokken docenten en cursisten en op producten van c ursisten 2 moe r 1999 i een van de conclusies die jetten trekt heeft een pe ri ode van tien weken is ko rt toch is betrekking op de aandacht voor leren leren het mogelijk om in zo n korte pe ri ode aan in de ncb methode zij geeft aan dat leren het begin van het traject een start te maken leren weliswaar in de handleiding gepropa en enig resultaat te behalen met zelfstandig geerd wordt maar dat er nauwelijks aanwij leren het is naar ons idee wel een voorwaar zingen voor worden gegeven bescheiden de dat cursisten deze lesonderdelen in de aanzetten in de richting van leren leren eigen taal kunnen volge n activiteiten in het door enkele docenten blijken echter wel kader van leren leren bijvoorbeeld a fs tem succes te hebben het is dus wel mogelijk men en beoordelen vragen namelijk de m aa r hoe nodige taalvaardigheid van cursisten zeker in dit artikel wi ll en we aangeven welke in het begin van het taa ll eerproces hebben bescheiden stappen wij in ons educatieve analfabete cursisten niet voldoende taal tot programma zetten op het gebi e d van lere n hun bes c hikking om dit soort activit eiten in leren voordat we dat doen gaan we eerst het nederlands te kunnen uitvoeren wil je kort in op d e doelen en leermiddelen voor als doc e nt toch vanaf het begin aandacht het educatieve traject voor alfabetisanten besteden aan het hoe van het leren dan kun je gebruik maken van de eigen taal door ervaringen met het ncb materiaa l regelmatig een groep s gesprek te plannen met medewerking van m ee rd ere tolken onze zelf werk e n we al lange tijd met h e t e rv a ri ngen hiermee zijn zeer positief ncb alfabetiseringsmateriaal na een kenni s makingsprogramma van e en week sta rt en we leren leren stappen in de richtin g met ee n zeke re woordenschat gevolgd door 743 en delen uit de kop erop daarnaa s t hi eronder volg en voorb e elden van leren hebben we ee n programma ontwikkeld dat leren a c tiviteiten uit onz e le spraktijk met geri cht is op het aanleren v a n relevante alfabetis erin g sgroepen we gaan in op woordenschat en routines voor gebruik in leerbehoeften van de cursi s t veelvoorkom e nde situaties als winkelen rei voorbereiden uitvoeren en bewaken te rug ze n bezoek hui sarts en dergelijke dit pro kijken en refle c teren gramma ba sis taal g e naamd sluit aan bij ee n stimulere n van actieve lee rhouding a antal maatschappij orientati e onderwerp en b u i t enschoolse activiteiten gericht op zelfstandig leren hebben we in functionaliteit ons leerpl an doel en opgenomen voor de eerste peri od e van het traje ct ongeveer to leerbehoeften van de cursis t weken waarvan ioo uur nt2 en 4 0 uur m aats chappij o rie ntati e aan de ene kant uit het onderzoek van jetten komt naar gaat het om doelen die zijn ge ri cht op h et voren dat in de meeste groepen weliswaar reguleren van het leerproces zoals wordt gevraagd wat cursisten willen leren het kunnen maken van de d ri e slag voorberei maar dat dit volgens de docenten weinig den uitvoeren en bewaken evalueren en informatie oplevert uit de interviews die refl e cteren jetten heeft gehouden met cursisten blijkt dat inzicht krijgen in eigen verwa c htingen en cursisten zeer concrete doelen formuleren behoeften onze ervaring is ook dat cursisten in eerste weten waarom planning noodzakelijk is instantie moeite hebben aan te geven wat ze willen leren de docent moet het maar aan de andere kant zijn de do elen ge ri cht op zeggen bij het doorvragen en concretiseren h e t ontwikkelen van studievaardigheden zo komen cursisten echter al snel met relevante als leerwensen het kunnen hanteren van een rooster het omgaan met de cassetterecorder wat wil je leren het ordenen van lesmate ri aal in onze lessen stimuleren we de cursisten om aan te geven wat zij willen leren concree t 1999 i moer 3 gebeurt dat bij het onderdeel woordenschat werken met symbolen maakt het voor cursis door te vragen aan de cursisten welke woor ten mogelijk om het lesrooster te lezen de den ze b ij ee n b e p aald on derwerp w ill en docent besteedt iedere les aandacht aan het leren we leggen allerlei concreet mate ri aal lezen van het rooster door bijvoorbeeld vra waaronder illustraties in het lokaal gen te ste ll en als wanneer is je volgende een voorbeeld bij het onderdeel gezond les heb je vrijdag les ho e laat heb je heidszorg vooraf is uiteraard het kader donderdag les geschetst bijvoorbeeld door eerst een video cursisten leren stap voor stap hun lesrooster film over de huisarts en de apotheek te laten te hanteren ze weten door de symbolen welk zien na het kijken vraagt de docent aan de soort activiteit wanneer plaatsvindt en kun cur s isten welke woorden ze willen l e ren nen met behulp van het rooster reflecteren curs isten overlegg e n met elkaar en pakken op wat ze geleerd hebb e n concr e et mate ri aal waa rvan ze de woorden in het begin maken de cursis ten gebruik van wi ll en weten in een groepsgesprek in de een raadstra tegi e op het lesroost e r staan de eigen taal gaat de docent ook in op de namen van de dagen van de week een aantal leerbehoefte van de cursist cursisten hebben letters daa rvan kunn e n cursist en al snel lezen zo daadwerkelijk invloed op hun l e erproces bijvoorb ee ld de m aa n van maandag d oor of zoals een van onze cursisten het via de tolk dat de do cent e lk e dag het lesroo s ter bij de le s verwoordde ik kan b ij de dokte r alleen maar betrekt lezen c ursisten al sn el m e er woorden zeggen problem e n dan wijs ik naar mijn arm en letters dan z e aang e boden hebben gekre ik wil graag mijn klachten aan kunnen geve n gen in het programma 7 43 vrijdag wordt als globaalwoord herkend hoewel de ij pas voorbereiden uitvoeren en bewaken wordt aang e bode n in thema 6 terugkijken en reflecteren d e rol van de docent is in h e t begin zeer analfabete cursi sten h e bben in de regel geen sturend hij o f zij vertelt wat er gaat gebeu idee hoe ze een leertaak kunnen aanpakken ren terwijl c ursisten meelezen in hun roos de me este cursisten zijn onzeker en hebben ter aan het eind van iedere les kijkt de in het begin houva s t nodig duidelijkheid docent met de cursisten terug op wat er die ove r doelen en het begri p van een aang ere ikt d a g gedaan is in de le s en vraagt aan de plan van aanpak leveren succese rv aringen c ursisten in h e t rooster op te zoeken wanneer op en werken motiverend een voorbeeld hun volgende les is en wat ze dan gaan doen van een voorbereidingsactiviteit is het leren naar gelang het programma vorde rt kunnen omgaan met het lesrooster cursisten m e t minder hulp van de docent h e t roo s ter lezen maar ook het roo ste r wijzigen wee t j e wat je gaat doen vandaag als er bijvoorb eeld een le s uitvalt dan stre alfabetisanten kunnen vanzelfs prek e nd geen p e n ze zelf d e les door ook het voorbere i gebruik maken van sch ri ftelijk materi aal het den op de les wordt meer en meer aan de werken met symbolen biedt echter wel wat cursist overgelaten de curs is t zoekt zelf thuis mogelijkhe den on s educatieve programma al uit welke opdrachten en werkbladen bij bestaat naast alfabeti s eren symbool boek het onderwerp van de les horen uit de onderdelen maatschappij orientatie cursist aan het woord in h e t b eg in zag ik h e t symbool vlaggetje van nederland en een lesroost e r me t te kens na een tijdje werd en h e t onderdeel basist a al praktisch nederlands door symbolen voor mij nu lees ik de dagen van d e middel van routines e n woorde nschat waar wee k en weet ik wat wanne e r gaat gebeure n bij geb ru ik gemaakt wordt van videofilms symbool tv de docent he eft in het waarom doe j e d eze o efening groep s gesprek ook van deze onderdelen aan ee n belangrijk aspect van leren leren is dat gegeven wat de doelen zijn in het lesrooster de cursist weet welke taal activiteiten waar dat met behulp van de tolk wordt uitgelegd om en wanneer plaatsvinden het waarom en toegelicht in de eigen taal is te zien van de activiteiten bespreken we in eerste wanneer welk ond e rdeel aan bod komt het instantie met cursisten in de eigen taal in ee n 4 moer 1999 i werkblad 1 merkt kijk naar de v ideo markt vier vrouwen doen boodschappen wat kopen ze zet een kruisje bij het goede antwoord 10 zo 3 40 5 6 7 813 stichting cen tra l e opva ng vluchtelingen m ark t 123 afbee lding i we rkblad 1 de markt bron centrale opva ng p lu chtelingen 1999 1 m o er 5 groepsgesprek de docent legt uit wat het lijke probleem is en op welk manier ze programma inhoudt en waarom cursisten hiermee om kunnen gaan bepaalde activiteiten uitvoeren ook hi erbij in de groepsgespre kken proberen we naast worden symbole n gebruikt een oor w a nneer reflec tie op producten cursisten te laten re het gaat om e e n lui s teroefening een mond als fle c teren op het proce s curs isten geven het g a at om het oefenen van d e spre ekvaar bijvoorbe e ld aan dat zij een bep aald ba s i s digheid een pen als het g a a t om schrijfvaar woord verge ten in het ge sprek prob e ren we dighe id en twee ogen als het o efenen van dan me t de cur s i s t te ac hterh a len hoe h et le esvaardigheid voorop staat gekozen i s vo or komt d a t hij dat woord vergeet same n met deze globale aanduidinge n omdat do elen de and ere c urs i sten worden mani e r e n gein denk aan h e t do e l in s lijp e n van letterclu s t e rs venta ri seerd om h e t woord te onthoud e n bij het oefe nenen me t wis s elrijtj es s oms la s tig expliciet wordt zo ingegaan op d e manie r zijn duidelijk te ma ken tijden s de les wij s t van lere n d e docent op de symbol e n om duidelijk te maken o m wat voor ac tiviteit he t gaat en stimuleren van actieve leerhouding wordt e e n b es che iden start ge ma akt me t het kopp e len van het do e l aan d e ac tivit eit w e prob eren we rkvorme n e n werkwijzen te ki e z e n die e en acti ev e l eerhouding van de we lke woo rden kun j e al l ezen cursist vra gen we trac hte n voort te bouw e n cur s isten voorber e ide n op ee n taak kan op op aanw e zi g e ke nnis en erv ari ngen w e ler en e e n ze er con c r e t e m a ni e r plaat s vinden bij de c ursi sten zichzelf te control er en e n we s timu le ss en va n 7 43 introdu c eert d e do ce nt he t lere n he t z elfve rtrouwen th e ma voor de ee rs te l e s van het nieuwe e e n voorbe eld v a n zulke w erkvo rmen i s de thema e n laat hij of zij d e woorden op d e volge nd e woordkaarten zi e n di e gele e rd gaan word e n de do ce nt vraagt hi e rbij a a n d e c ursiste n hoe schrijfj e knie w elk e woord e n zij van h e t nieuwe th ema a l in he t lokaal hangt een grot e afbeelding van kunnen lez e n daarn a laat de doc e nt i ll u s t ra ee n lic ha a m cursi st e n b e kijken d e plaat e n ties zien van d e woorden en vraagt wat i s krijge n de opdra cht om d e n am en van de dit v e rvolg e n s prob e re n d e cur s is ten d e lichaamsd e l e n di e ze kenn e n op te s chrijven i ll ustrati es bij de woorden te h a ngen e n de b ri efjes erbij te hangen cur s ist aan het woord ik ko n al twee nie uwe cursis t e n beheers en de woorden schat va n woo rd e n leze n voo rda t ik d e l es had gehad het li c haam ma a r hebb en no g ni e t gele erd alle woord en t e le ze n e n te sc hrijve n met d e wat h e b je d eze week ge lee rd gelee rde klanklett e r c ombinati es kunn e n z e terugkijk en en re fl e ct e re n zijn e v e n ee ns e c hter w el nieuwe woorden mak e n h e t b elangrijke a c tivite it en in h e t kader van z e lf gebeurt dan dat ze door de b eh e er s ing v an de s tandig leren samen m e t d e cur s i s te n kijke n ba s i s woord e n nek e n r i em z elf he t woord we in het gro e psgespre k t erug e n refle c tere n knie vorm e n dit geeft c urs isten ee n e norm e we op het geen i s ge l ee rd d e afg e lop e n w ee k kic k e n h e t s timul ee rt z e o m ze lf m ee r de docent vraagt de cursis ten hi e rbij e e n ni e uwe woorden te zo eken soms worde n product te noemen w a ar zij trots of t evrede n woorde n geno e md die ze eigenlijk nog ni et over zijn om d e vord eri nge n zov eel mo ge lijk kunne n l e ze n maar we l graag will en l ez e n te con cretis ere n in de bij ee nkom s t wordt zo gaf een cursist aan mijn zoon je h eeft pijn ook vooruitgekeken d e do ce nt no emt de in z ijn vo e t hoe schrijfje v oe t doel en van de ac tivit eiten die gaan kom en en vraagt naar d e leerw e ns en van d e cursiste n in afbee lding i en 2 staan voorbe elde n v an we rkblade n waarbij cursi sten gebruik mak e n uit het onderzoek van jetten blijkt dat van raads trategieen curs i s ten hebb e n woor feedback zich doorgaans richt op het product d en rondom het th e ma de m a rkt me t b e en minder op het proces hierdoor is voor hulp v a n e en ca sse tte thuisgeleerd zi e afbe e l cursisten niet altijd duidelijk wat het wezen ding i b e he e rs en de cursis t en de product 6 moe r 1999 i werk blad 1 a de mark t 1 ee n de groen te de to ma ten de kom kom mer de sl a de pa pri k a 2 twe e de schoe ne n 3 dri e de ei e ren de kaas de bo ter 4 vie r het frui t de a na na s de si naas cp pels de ba na nen 5 vij f de kie ding het o ver he md de rok 6 zes de vi s 7 ze ven de bloe men 8 a cht de stof afbeelding a werkblad ia de markt bron centrale opvang vluchtelinge n namen dan deelt de docent werkblad ra uit word en als een uiting van het zelfstandig de cursisten ontc ijferen het blad met all een kunnen werken en getuigt van een actieve de woorden in tweetallen ze krijgen met dit leerhouding jetten constatee rt in haar onder werkblad echter meer klanken aangeboden zoek dat een enkele docent w el huiswerk dan ze beheersen dus moeten ze g e bruik geeft de meesten doen het niet omdat ze het maken van raadstrategieen om de oplossing te ncb materiaal niet geschikt vinden cursisten vinden hoewel cursisten pas in thema 3 van zoud e n niet weten wat ze bij de verschi ll ende 743 z itten blijkt dat ze met deze oefening a l oefeningen moeten doen er bestaat onder veel woorden kunnen lezen cursiste n e rva cursisten echter een grote behoefte aan huis ren dit als een uitdaging werk zo blijkt uit de interviews die jetten met cursisten heeft gehouden de methode wat is het huis werk heeft een vast patroon van werkvormen het maken van huiswerk kan beschouwd hoewel dit in de lessen niet uitnodigt tot 1999 i moer 7 va ri atie leent deze vast e structuur zich uitste werkt is wij zijn al even bezig met het kend om oefeninge n mee te geven als huis ontwikkelen van een aantal korte buiten werk onze e rv a ring hiermee is goed juist schools e opdrachten bij het onderdeel alfab e door de str akke structuur van de oefeningen tiseren zi e afbe e lding 3 hieronder een en de ge ri nge va ri atie in werkvormen weten voorbeeld cursi s ten wat ze bij we lke oefening moete n doen ook als de inst ru ctie niet duidelijk s taat we lk e woord en lees je in de sup e rmarkt vermeld in het begin besteedt de do c ent da n cursisten krijgen een werkblad met een ook veel aanda c ht aan de w e rkwijze e n het a a ntal woord en die ze gel ee rd hebben in de doel van de ver schillende oefe ningen e en le s de opdra cht op het werkblad luidt ga eerste stap i s het thuis make n van een oefe naar de super markt kijk rond zie j e de ning visuele disc ri minatie al s nel wordt dat woorden de volgende l es komt de do c ent uitgebreid met me erdere oefeningen waarbij hi erop teru g zonodig in ee n groepsge sprek uiter a ard gekek e n wordt naar wat de curs is t waarbij een tolk aanw e zig i s d e docent stelt zelf thuis zou kunne n b ehalv e de oefe ning e n vragen als hoeveel woorde n kon j e vinde n voor visu ele di sc riminati e kan het gaan om de w elke woorden kon j e makkelijk vinden schrijfoefe ninge n we z etten ook di c tee s op welke moeilijk e r heb je hulp gevraa gd in de een cassett ebandj e dat d e cursist dan mee n aar wink el huis neemt m e t be hulp van e en sl e utel kijkt je merkt dat c ursi sten door dit soort opdrach de cursi s t dit dictee zelf na is e e nmaal te n alerter worden op sc hriftelijke bood duidelijk w a t van de c ursist gevraagd wordt schappen in het d a gelijks leve n en dat is to ch dan zijn er v ee l oefeningen die al s huiswerk h e t uit eindelijke do el cur s iste n di e gaan meege geven kunnen word en een bijkome nd lezen en schrijven in h e t dagelijks l even voordeel is dat er in de les me e r tijd overblijft cursist a an het woord ik vond h e t zo le uk om andersoortige o e feningen en werkvor dat ik het woo rd kaas nu op ee ns in de s upermarkt men aan te biede n zag staan ik k o m daar al maanden e n nu valt dat woo rd m e op een s op onz e cursis ten mak en in d e regel hun huis werk zond e r probl e men zelfs als ze nie t na ar functionaliteit de les kunnen komen zorgen de curs isten e rv oor dat ze hun huiswerk kunnen maken d e onderwij smethode die ten gronds la g ligt voor iedere cursist hebben w e een po stvak aan de ncb alfabetiseringsmethode d e stru c gemaakt in de kla s hierin wordt h e t huis tuurm ethod e lijkt in een ze e r st ri kt g evolgde werk gelegd als cursi s ten er niet zijn in het vorm ni e t aan de b e ho e fte van do c enten en algem ee n werkt dat goed voorwaarde is dat cursi st en te v oldoen geeft j e tten aan in haa r cursi s ten w e ten wat ze bij de vers chi ll ende ond e rzoek s r apport we onders chrijve n dit oefeningen mo e t en do e n cursiste n hebb en al vrij vro e g in he t alfabeti seri ngstraj ec t is e r mee s tal ge regeld wi e hun hui s werk ophaalt beho e fte aan m eer function el e te ksten en een mede c ursist of de partn er ta ke n behalv e op h e t g ebied van le zen en cur s i s t aan het woord mijn kind was ziek s chrijv en be s taat d eze beho e fte ook op het ik ko n nie t naar sch ool kom en ik h eb mijn man g e bied v a n spre ken en luis t e re n onder ande h e t huiswe rk uit mijn bakje late n hal en en kon zo re door het g e brek aan function e el mate ri aal to ch ve rd er le ren lijkt he t mo e ilijk d e transfer te bew erks tel ligen naar alledaags e s ituatie s buitenschoolse activiteite n w e prob e ren in d e l es s en zove e l mogelijk uit succ es ervari ng e n in buitenschools e situati es te gaan van s ituaties die relevant en fun ctio is voor alfabeti s anten van groot belang aldus neel zijn voor cursisten zek e r het program jetten in haar onderzoek komt ec hter naar ma bas is taal biedt daarvoor mogelijkh e d en voren dat op instellingen waar op nt2 bij h e t th e ma op bezo e k uit het program gebied v e el aandacht is voor buitenschools ma basis taal inventa rise ren docenten wi e de leren dit voor alfabetisanten nog niet uitg e cursist e n graag op bezo ek zouden wille n 8 moer 1999 i de mark t ga naar de al di ga naar de markt hoevee l kost het 1 hoeveel kost 1 kilo appels b ij de al di f op de ma rkt f 2 hoeveel kost 1 bloemkool bij de al di f op de mark t f 3 hoeveel kost 1 kilo paprika bij de al di f op de markt f afbee lding 3 een werkblad vo or buitenscho olse opdra cht en bron centrale opvang vlu chtelinge n vragen wat ze iemand dan wi ll en aanbieden jetten ontwikkelingen en inzichten uit het koffie of iets te eten en waarover ze zouden veld gaan altijd sneller dan materiaalontwik will en praten de les s tof kan dan zo aangepast kelaars methoden op de markt kunnen bren worden dat de c ursisten de dialogen daad gen docenten roeien in de praktijk dus vaak werkelijk kunnen gebruiken met de riemen die ze hebben soms met meer en soms met minder succes dat maakt tot beslui t docenten ook een goede inspiratiebron voor materiaalontwikkelaars zo luidt de laatste we hopen met dit artikel een aantal voor conclusie van jetten een conclusie die ons beelden te hebben gegeven van mog e lijkh e uit het hart is gegrepen den om te werken aan leren leren we hebben wi ll en laten zien dat aandacht voor lite ratuur leren leren in het alfabeti seri ngsonderwijs met soms simpele stappen ing e z e t kan wor breed m i van baalen mag ik wat vragen den natuurlijk zijn we er ons van bewust dat apeldoorn sti c hting cov 1994 we te maken hebben met een korte lespe ri o groot r de i ubeda de kop erop de van tien weken maar de resultaten die in utrecht ncb 1991 zo n lespe ri ode gehaald kunnen worden jetten m alfab etise re n in de basiseducatie s her stimuleren on s om te blijven zoeken naar togenbos c h xrc groep 1 997 werkvormen en activiteiten waarmee cursis keul e n j b tholen een zekere wo ord enschat ten hun z e lfstandig lee rv ermogen kunnen utrecht ncb 1 99 2 vergroten tholen b red 7 43 utrecht ncb 1 99 1 tot slot nog dit dat het rr es alfabetiseri ngs mate ri aal herziening behoeft is een conclusie die menig docent getrokken heeft en die nu wordt bevestigd door het onderzoek van 1999 i moer 9