Leren lezen en schrijven door kijken en luisteren

opleiders en schoolbegeleiders vinden veel recensi e bruikbare informatie ideeen voor stage opdrachten heldere analyses van de huidige stand van zaken beknopte en duidelijke overzichten van theoretische inzichten kaders henk lammers om gewenste situaties in beeld te brengen of om lerarengedrag te observeren leren lezen en schrijven de opdrachtgever de projectgroep nt2 lijkt vooral gediend met de beleidsaanbeve door kijken en luisteren lingen die in het laatste hoofdstuk bijeen zijn geplaatst verbetering van de faciliteiten aan vullingen op het aanbod van leem liddelen en realisering van scholingsmogelijkheden voor leraren er is nog veel werk aan de winkel m couzijn observation of writing and reading activities effects on learning and transfer dord recht dorfix 1995 p roefsch ri ft universiteit van amsterdam 2 8 1 blz te bestellen door f25 over te maken op girorekening 2704 152 van m couzijn amsterdam sandra zit gespannen voor een monitor waar op te zien is hoe bennie met wie ze in 3 havo zit al hardopdenkend een natuur kundeproeije uitvoert het proefje is niet echt spectaculair wie niet beter weet ziet bennie rommelen met verschillende flesjes kurken trechters rietjes en wat water dat uiteindelijk via de juiste combinatie van een kurk trechter en rietje in een flesje moet toch is sandra s meer dan gewone belang stelling begrijpelijk zij heeft namelijk de handleiding voor het proefje geschreven en is erg benieuwd of bennie alles wel snapt want zo dadelijk moet ze de handleiding herschrij ven is dit nu het schrijfonderwijs van de toe komst als het aan couzijn ligt zullen oefe ningen als deze in ieder geval regelmatig op het programma staan want in zijn proefschrift betoogt hij dat ze tot betere resultaten leiden dan de meer traditionele schrijfoefeningen dat het schrijfonderwijs voor verbetering vatbaar is hoeft nauwelijks betoog de mees te moer lezers zullen de problemen van dat onderwijs maar al te goed kennen de stapels te corrigeren werk die maar niet kleiner willen worden het gepieker over de beoor deling en natuurlijk de frustratie het lijkt wel of ze het nooit leren kortom tijdgebrek beoordelingsproblemen en twijfels over het rendement van het onderwijs zijn probleme n 1997 5 moer 253 die van oudsher onlosmakelijk met het schrijf een oefening maar een of twee keer gedaan onderwijs verbonden zijn en hoeven de gemaakte fouten niet verbeterd gezien deze problemen is couzijns proef te worden sch ri ft een interessante bijdrage aan de discus er verstrijkt zo veel tijd tussen het moment sie zijn voorstellen zijn weliswaar nog niet waarop de prestatie geleverd wordt en het zo ver uitgewerkt dat docenten er onmiddel moment waarop een leerling het commentaar lijk mee aan het werk kunnen maar zijn van de docent ontvangt dat leerlingen geen benadering lijkt veelbelovend genoeg om er verband leggen tussen hoe ze de opdracht hier de aanda cht op te vestigen hebben uitgevoerd en het commentaar docenten denken dat ze op alle aspecten van de opze t een tekst commentaar moeten leveren maar uitgebreid commentaar is niet effectiever dan in hoofdstuk i zet couzijn zich af tegen het beperkt commentaar traditionele schrijf en leesonderwijs dat hij de werkdruk voor de docent is zo groot dat karakteriseert als leren door doen en deze geneigd is minder schrijfopdrachten te beschrijft hij in een notendop zijn alternatief verstrekken dan wenselijk is leren door observeren in hoofdstuk 2 geeft de leren door doen methode is niet gericht hij een overzicht van enkele theorieen over op het proces maar op het product daardoor transfer hoofdstuk 3 biedt een theoretisch is er weinig of geen aandacht voor de manier perspectief op de verwantschap tussen lees waarop dat product tot stand komt en schrijfvaardigheid een kritische bespre king van de leren door doen methode en lere n door ob server e n een uiteenzetting van de leren door observe ren methode deze twee hoofdstukken vor couzijns alte rnatief is de lere n door observe men het theoretisch fundament voor een ren methode waarbij hij twee varianten empirisch onderzoek waarvan in de hoofd onder s cheidt stukken 4 5 en 6 verslag wordt gedaan in de eerste vari ant de observatie van model hoofdstuk 7 worden de belangrijkste bevin len houdt in dat een leerling niet zelf oefenin dingen samengevat suggesties voor vervolg ge n maakt maar medeleerli ngen peers obser onderzoek gedaan en de relevantie van het veert die hardopdenkend oefeningen maken onderzoek voor de onderwijspraktijk bespro wie observe e rt moet zichzelf vragen stellen ken al s z ou ik h et ook zo doen zou ik he t beter kunnen of wat moet ik onthouden leren door doe n van wat ik zie een concreet voorbeeld is een oefening waarbij een leerling een vid e o couzijn karakteriseert het traditionele schrijf opname te zien krijgt van twee leerlingen die en leesonderwijs als leren door doen bij die elk hardopdenkend een betogende tekst schrij methode kunnen gewoonlijk drie stappen ven daa rn a moet die leerling uitleggen wie worden onderscheiden van de twee de be s te betogende tekst heeft i presentatie van de leerstof geschreven en waarom a oefening in het toepassen ervan de tweede va riant obse rv atie als feedback 3 beoordeling van de oefening door de docent houdt in dat een leerling wel zelf e en oefening tegen deze aanpak heeft couzijn de vol maakt c q een tekst s chrijft en daa rn a obser gende bezwaren veert hoe deze verwerkt wordt de hier de oefeningen zijn meestal zo complex dat boven beschreven natuurkundeproef oefening een leerling zijn aandacht over te veel ver is er een voorbeeld van een ander voorbeeld schillende punten moet verdelen is een oefening wa ari n een leerli ng probeert een leerling wordt niet gestimuleerd zijn een helder gestructureerde tekst te schrijven werk te evalueren af is af nadenken over met behulp van aanwijzingen al s ten eerste wat anders of beter had gekund houdt maar ten tweede enerzijds anderzijds samen op vattend enzovoo rt verv olgens gaat die leer er is geen zelfcorrectie gewoonlijk wordt ling het effect van zijn poging na doo r 254 moer 1997 5 medeleerlingen te observeren die de structuur met een opmerking als het werkt wel voor van zijn tekst moeten analyseren op die een handleiding maar werkt het ook voor manier krijgt een leerling een realistisch beeld een betogende tekst omdat couzijn laat van zijn prestatie en van de behoeften zien dat de leren door observeren methode problemen en strategieen van de lezer inderdaad ook werkt voor betogende teksten all een al daarom denk ik dat couzijns proef een vergelijking van de twee sch ri ft van belang is maar er is nog een reden methoden waarom dat zo is zijn onderzoek is een stap vooruit binnen de peer evaluation benade ri ng omdat de varianten van de leren door in het schrijfonderwijs observ eren methode meer geri cht zijn op in het schrijfonderwijs is de correctie een het proces en de evaluatie meer uitnodigen knelpunt het li efst zou je leerlingen zo veel tot reflectie op het eigen handelen en meer mogelijk laten schrijven maar dat heeft toegespitst zijn op wat werkt neemt cou natuurlijk weinig zin als ze geen commentaar zijn aan dat ze effectiever zijn dan de leren op hun werk krijgen een oplossing is teksten door doen benade ri ng of die veronderstel te laten becommenta rieren door medeleerlin li ng gewettigd is gaat hij in verschi ll ende gen de pee r evaluation het is misschien te onderzoeken na vroeg om in nederland al van een traditie te in elk van die onderzoeken worden steeds spreken maar er zijn in ieder geval wel twee groepen leerli ngen met elkaar vergele systematische pogingen in die richting gedaan ken een groep die de leren door doen bijvoorbeeld het onderzoek van rijlaarsdam methode volgt en een groep die de leren 1 986 en het nijmeegse scriptorium eck ringa door obse rv eren methode volgt daarbij 1994 molenaars 1 994 dat deze benadering neemt couzijn geen halve maatregelen hij niet zonder meer tot succes leidt blijkt uit onderzoekt het schrijven van een instructieve rijlaarsdams onderzoek feedback van leer tekst de handleiding bij het natuurkunde lingen op elkaars werk resulteert niet in proefje hoofdstuk 4 het schrijven van een betere prestaties maar waardoor lukt couzijn betogende tekst hoofdstuk 5 en het lezen wel wat rijlaarsdam niet lukt van een betogende tekst hoofdstuk 6 de meerwaarde van couzijns benade ring bovendien onderzoekt hij in de hoofdstuk lijkt mij dat hij de beoordelende medeleerling ken 5 en 6 de volgende varianten het obser een pri ncipieel andere positie toekent dan veren van schrijvers als mode llen het obser rijlaarsdam in zijn onderzoek deed de leer veren van schrijvers en hun lezers al s model lingen die in rijlaarsdams onderzoek pa rt i len en het observeren van lezers als feedback cipeerden moesten net zoals een docent dat op de eigen schrijfprestatie doet teksten beoordelen die benade ri ng in a lle gevall en blijkt uit de resultaten dat vereist niet all een dat leerlingen uitgelegd leerlingen die de leren door observeren moet worden hoe ze een tekst precies moeten methode volgden betere resultaten behalen beoordelen maar heeft ook als beperking dat dan de leerlingen uit de leren door doen niet elke leerling de rol van beoordelaar met groep bovendien is de transfer sterker na de evenveel verve vervult observatietraining zijn leerli ngen beter in staat couzijns leerlingen hebben een taak die de verworven kennis to e te passen in andere meer bij hun positie als leer li ng pas t zij communicatieve situaties maar er is wel een fungeren of als lezer of als observator als een verschil de transfer van schrijven naar leerli ng als lezer fungee rt vervult hij een rol lezen is sterker dan die van lezen naar die hem niet vreemd is het enige gekunstel schrijven de is dat hij hardopdenkend moet lezen als een leerling de rol van observ ator heeft een stap voor ui t wordt er een beroep op zijn nieuwsgieri gheid gedaan hoe doen anderen het wat gebeu rt couzijn heeft zijn onderzoek breed opgezet er met mijn tekst het gegeven dat deze en dat maakt zijn resultaten des te dwingen ro ll en een leerli ng relatief minder wezens der men kan zijn bevindingen niet afdoen vreemd zijn leerlingen hoeven niet als 1997 5 moer 25 docenten in spe te fungeren verklaart mijns lezer moet hij iets in die catalogus opzoeken inziens het succes van couzijns methode met behulp van de handleiding weet die leerling dan nog niet hoe dat moet moet ik van theorie naar praktij k inderdaad wat nodig is toegang tot de schoolbibliotheek met de hele klas naar de couzijn heeft in het kader van zijn onderzoek bibliotheek hoe gaat dat in zijn werk tien a een aantal lessen ontwikkeld en uitgepro vijftien leerlingen die hardopdenkend iets beerd op grond van de resultaten conclu opzoeken in de kaartenbakken daarbij geob deert hij terecht dat leren door observeren te serveerd door evenzovele schrijvers van een verkiezen valt boven het traditionele leren handleiding door doen maar hiermee is nog niets gezegd het goede van couzijns methode lijkt mij over de toepasbaarheid van zijn methode in dat een leerling zeer gerichte feedback krijgt de praktijk een onderzoeker die voor zijn hij ziet een andere leerling met zijn handlei proefschrift enkele exemplarische lessen ont ding worstelen en kan zo tamelijk nauwkeu wikkelt en uitvoert verkeert natuurlijk in een rig bepalen wat er nog aan verbeterd moet heel andere situatie dan de docent die s worden maar in dit verband begrijp ik niet avonds zijn lessen voor de volgende dag wat de filosofie is achter het werken in voorbereidt de vraag is dus of wat couzijn groepen in de derde les waarom moet jantje gelukt is ook haalbaar is voor een gewone die een goede indeling in alinea s heeft docent het antwoord op die vraag hoeft niet meewerken aan een lijst van experimental beperkt te blijven tot speculatie omdat cou points of attention waar ongetwijfeld ook de zijn bij wijze van toegift aan het eind van zijn indeling in alinea s op voorkomt bovendien proefschrift twee reeksen voorbeeldlessen pre hebben de leerlingen dan inmiddels de eerste senteert which might be used as a first step versie van hun handleiding al herschreven towards observational learning in the class hoe leg ik ze dan uit dat het toch reuze room p 240 ik heb een van die voorstellen leerzaam is hun lijst van proposed improve vertaald zie afbeelding i ments nog eens te bespreken die verbeterin dit idee is kennelijk nog niet in de praktijk gen zijn dan toch al in de herziene versie uitgeprobeerd want couzijn meldt niets over verwerkt zijn ervaringen met deze lessen daarom voer ik een gedachtenexperiment uit ik probeer wat is het effect van methodes afbeelding me een beeld te vormen van wat ik als docent i ik geloof graag dat het hardopdenkend zou moeten doen en hoe die lessen dan lezen van teksten door leerli ngen een zeker zouden kunnen verlopen risico met zi ch meebrengt maar is dat hardop denken niet een voorwaarde die absoluut het is mij niet zonder meer duidelijk hoe ik noodzakelijk is voor de leren door observe de opdracht precies moet formuleren wat ren methode wat blijft er van die methode wordt er bedoeld met een geide to the train nog over op het moment dat ik als docent schedule kennelijk geen handleiding voor hier de taak van de leerli ngen ove rneem in h e t hele spoorboekje want bij wat n o dig is dat geval is er zij het met een ludieke rol staat photo c opied mate ri al from a train s che voor mij toch weer gewoon sprake van dule in het verlengde hie rvan blijft ook leren door doen waarom moet ik mij als onduidelijk welke taak ik de lezer moet lezer bewust zijn van alle mogelijke en denk geven hij moet waarschijnlijk met behulp beeldige voetangels en klemmen in een tekst van de handleiding al hardopdenkend opzoe die eis wordt toch ook niet gesteld aan een ken welke trein hij in n moet nemen als hij leerling die hardopdenkend de tekst van een op een bepaalde tijd in s wil aankomen maar medeleerling leest en waarom moet ik opzet wat komt er van dat hardop denken of van telijk fouten maken als onduidelijke aanwij het volgen van de handleiding terecht als die zingen mij daa rtoe de gelegenheid bieden lezende leerli ng al weet hoe een spoorboekje de didactische bedoeling is waarschijnlijk werkt hetzelfde probleem doet zich voor bij laat de leerling zien wat er allemaal verkeerd de catalogusopdracht welke taak hee ft de kan gaan maar mijn leerlingen zu ll en zo n 256 moer 1997 5 l es 1 instruc tiev e t e kste n doel instructieve teksten leren schrijven handleidingen gidsen opdrachten recepten enz m e thode a voorbereiding bedenk twee schrijfopdrachten voor een instructieve tekst bijvoorbeeld een instructie voor het gebruik van het spoorboekje guide to the train schedule een instructie voor het gebruik van de onderwerpencatalogus guide to the thematic catalogue van de schoolbibliotheek de opdrachten mogen niet te gemakkelijk zijn ee rste les de klas wordt in helften verdeeld elke helft maakt een van de opdrachten op deze manier schrijft elke leerling een eerste versie van de tekst tweede les elke leerling krijgt een partner een trein leerling geeft zijn tekst aan een catalogus leerling en vice versa een van de leerlingen volgt de instructies in de tekst van de andere leerling bij het uitvoeren van deze taak denkt hij hardop hij brengt onder woorden wat zijn denkstappen zijn en wat hij wel en niet begrijpt in de tekst u moet dit eerst klassikaal voordoen de schrijver van de tekst maakt aantekeningen terwijl hij de lezer observeert maar mag geen commentaar of uitleg geven vervolgens wisselen de leerlingen van rol h et huiswerk is a het opstellen van een lijst van mogelijke verbeteringen proposed improvements van de eerste versie en b het herschrijven van de eerste versie derde les de trein leerlingen werken in groepen en inventariseren de mogelijke verbeteringen hiervoor gebruiken ze de lijstjes die ze als huiswerk hebben gemaakt de catalogus leerlingen doen hetzelfde voor hun teksten de resultaten worden klassikaal besproken op deze manier krijgen de leerlingen voor elke schrijfopdracht de beschikking over een lijst van proefondervindelijke aandachtspunten experimental points of attention bovendien heeft elke leerling dan een keer geschreven een keer geobserveerd en een keer gereflecteerd methode 8 als u het te riskant vindt de leerlingen hardop te laten denken kunt u ook zelf optreden als de hardop denkende lezer gebruiker van de instructieve teksten u doet dit klassikaal en gebruikt van elke opdracht bijvoorbeeld twee door leerlingen geschreven teksten als onduidelijke instructies hiertoe aanleiding geven maakt u opzettelijk fouten deze methode vereist dat u zich zeer goed bewust bent van alle mogelijke en denkbare voetangels en klemmen in de teksten nadat de leerlingen naar u als lezer hebben geluisterd proberen ze hun teksten te verbeteren en maken ze een lijst van de verbeteringen een andere mogelijkheid is dat u enkele leerlingen voor de klas laat komen om hun teksten voor te lezen ze te gebruiken waarvoor ze bedoeld zijn en daarbij zo veel mogelijk opmerkingen te maken wat nodig is drie lesse n fotokopieen van een spoorboekje photocopied material from a train schedule toegang tot de schoolbibliothee k afbee lding i een les voor het leren schrijven van instru ctueve teksten couzijn 1995 p 24 1 2 42 1997 5 moer 2 5 7 houding ongetwijfeld als erg flauw betitelen dat ze niet weten hoe de onderwerpencata zodat het geheel wel eens averechts zou logus van de schoolbibliotheek werkt want kunnen uitwerken zij moeten in hun rol als onwetende lezer een gebruiksaanwijzing proberen te begrij naar aanleiding van het voorgaande conclu pen van de andere groep wordt precies het deer ik dat het nog niet zo eenvoudig is een omgekeerde verwacht die leerlingen moe les in het schrijven van instructieve teksten te ten alles weten van de onderwerpencatalogus ontwerpen een eerste vereiste is dat een maar mogen eigenlijk niet weten hoe een l eerling een duidelijke maar niet te gemak spoorboekje werkt kelijke s c hrijfopdracht krijgt die gecomple het lijkt mij duidelijk dat de eisen waaraan me nt ee rd m oe t word en me t een duid e lijk e voldaan moet worden om instructieve teksten taak voor de lezer die relatief eenvoudig en te laten schrijven en lezen in een gemiddelde in ongeveer twintig minuten uitgevoerd moet klas niet realiseerbaar zijn kunn en wo rd e n ho e meer e r i n of bui ten het klaslokaal georganiseerd moet wo rden conclusi e des te meer tijd er verloren gaat en des te groter de kans op chaos bovendien moe t de voorste ll en tot verb e te ri ng van de onderwijs taak voor de lezer zo gedefinieerd zijn dat praktijk zoals die van couzijn gaan altijd eventuele voorkennis een minimale rol speelt gepaard met discussies over het verschil tussen als dit niet het geval is dan kan nauwe lijks theo ri e en praktijk over het verschil tussen voorkomen worden dat de lezer niet op de luxe positie v a n de wetenschappelijke grond van de gegeven instructies maar op onderzoeker en het harde leven van de man basis van zijn voorkennis de opdracht uit of de vrouw voor de klas het lijkt mij juist voert het aantal schrijf en leesopdrachten dat deze discussie gevoerd wordt want hoe dat aan deze eisen voldoet lijkt mij zeer fraai een theoretisch voorstel ook mag zijn als beperkt bovendien doet zich het probleem het niet levensvatbaar is in de dagelijkse voor dat het eigenlijk niet mogelijk is al te lespraktijk dan kan het net zo goed achter veel water bij de wijn te doen als de docent wege blijven ik denk wel dat er in die bepaalde taken op zich neemt zoals bij discussie een goed onderscheid gemaakt moet methode s gaat het uniek e van de leren worden tussen dit is een goed idee maar er door obse rveren methode en daarmee ook moet nog veel gebeuren voor het in de het rendement ervan al gauw verloren praktijk bruikbaar is en dit is een goed idee het is dus niet eenvoudig volgens de p ri nci maar helaas onuitvoerbaar in de praktijk de pes van de leren door observeren methode hamvraag is natuurlijk welke uitspraak op een les in het schrijven van instructieve couzijns voorste ll en van toepassing is ik ga teksten te ontwerpen maar waarom is dat zo eerst in op bovenstaande bespreking van ik denk dat wie een goede instructieve tekst couzijns voorbeeld instructieve teksten en wil s c hrijven veel van het onderwerp moet vervolgens kom ik nog even terug op de in de afweten e n als het ware boven de stof moet inleiding gesignaleerde problemen met het staan wie die tekst leest mag daarentegen schrijfonderwijs niet te ve el van het onderwerp afweten de rol van lezer van een instructieve tekst impli naar aanleiding van de lessen in structieve ceert immers dat die lezer aan de hand van teksten denk ik dat wat in het kader van een een aantal duidelijke instructies uitgelegd promotieonderzoek lukt niet haalbaar is in krijgt wat hij nog niet wist dit leidt tot de de klas maar de ins tructiev e tekst is natuur volgende bijna paradoxale situatie lijk wel een heel bijzonder genre ik heb al een klas wordt in twee groepen verdeeld betoogd dat het mijns inziens onmogelijk is in van de leerli ngen in de ene groep wordt een gewone klas te voldoen aan de eisen die verwacht dat zij zo goed weten hoe een gesteld moeten worden om een les instructie spoorboekje werkt dat ze in een uur een ve teksten tot een succes te maken wie dan goede handleiding kunnen schrijven tegelij to c h probee rt zo n les te geven vraagt om ke rtijd wordt van diezelfde groep verwacht moeilijkheden en het is heel goed mogelij k 2 8 moer 1997 5 d a t di e moeilijkh ed en zic h ni e t vo ordoen bij ove ri gens geldt dit ook als volgens de leren argumentatieve teksten daarbij is het kennis door doen methode gewerkt wordt probleem leerlingen mogen niet moeten juist ten s lotte de twijfel s over het rendement wel weten hoe een spoorboekje of catalogus couzijn laat zien dat in een onderzoekssituatie werkt nauwelijks van belang bij argumenta de resultaten met de leren door observeren tieve teksten zijn geen excursies naar het methode er flink op vooruit gaan maar als natuurkundelokaal of de schoolbibli otheek die resultaten niet of slechts ten dele reprodu nodig maar zijn pen en papier de enig ceerbaar zijn in een praktijksituatie dan blij noodzakelijke att ri buten met andere woor ven die twijfels bestaan ik ga er echter vanuit den de hiervoor gesignaleerde problemen dat met de nodige voorzichtigheid ten aan met d e les instructieve teksten kunn e n heel zien v an het genre instructieve teksten die goed veroorzaakt worden door het specifieke resultaten ook in de praktijk bereikt kunnen karakter van dat genre en zolang een docent worden zich daar niet aan w a agt i s de leren door al met al neig ik tot de conclusie dit is een observeren methode een goed alternatief go ed idee maar er moet nog veel gebeuren couzijns benade ri ng is zo veelbelovend dat als de leren door ob s erv eren methode in het jammer zou zijn deze af te doen met derdaad een goed altern atief i s dan zouden helaas onuitvoerbaar in de praktijk ook de eerder genoemde prob lemen met het schrijfonderwijs opgelost moeten worden noot en l iteratu u r daarom loop ik die problemen tijdgebrek de beoorde li ngsproblematiek e n twijfels over r op t9 april 1996 hield couzijn voor de het rendement nog even langs vakgroep taalbeheers ing van de universiteit het tijdgebrek wordt vooral veroorzaakt van amsterdam een lezing over zijn onder door de correctie die nodig is om een le e rling zoek onder de titel leren lezen en schrijven feedback te geven over de kwaliteit van zijn door kijken en luisteren voor deze r ecensie tekst als die taak door l eerlingen wordt heb ik geen betere titel kunnen bedenken overgenomen dan levert dat een aanzienlijke tijdwinst op daar staat tegenover dat cou eckringa p het nijmeegs scriptorium zijns methode nog niet is uitgewerkt in een een cursu s procesgericht schrijven in moer methode die zonder meer in de praktijk 1 994 4 blz 1 53 15 8 gebruikt kan worden en dat betekent dat een molenaar h m het resultaat van proces docent aanvankelijk veel tijd moet investeren gericht s c hrijfonderwijs een nijmeegse in het zelf ontwikkelen van oefeningen op methode onderzocht in moer 1994 4 blz de langere termijn vervalt dit bezwaar ec hter 1 49 1 53 en wel op het moment dat de e erste methode rijl a arsdam g c w effecten van l ee rlingenres leren lezen en schrijven door kijken en pons op a spec ten van stelvaardigheid s c o rap luisteren verschijnt po rt 88 amsterdam stichting centrum voor de b e oordelingsproblemati ek blijft van onderwijsonderzo e k van de universiteit van kracht leerlingen kunnen volgens couzijns am sterdam 1986 methode wel een oordeel geven over de kwaliteit van een teks t maar van leerlingen kan en mag natuurlijk niet verwacht worden dat zij dat oordeel omzetten in een cijfe r voor een medeleerling dat is en blijft de verant woordelijkheid van de docent het i s wel mogelijk dat de beoordelingsproblemen afne men doordat in couzijns benade ri ng met specifieke opdrachten gewerkt wordt des te specifieker de opdracht des te nauwkeu ri ger kan bepaald worden of een uitwerking van die opdracht voldoende of onvoldoende is 1997 5 moer 259