Leren lezen en schrijven in het Turks

ludo th verhoeven leren lezen en schrijven in het turk s inlei din g als onderwijskund i ge argumenten worden besproken daarna bespreek i k het lees en in het taalonderwijs op de basisschool neemt schrij fonderw i js aan turkse kinderen i n neder het leren lezen en schrijven van meet af aan land waarbij wordt ingegaan op de resu l taten een belangrijke plaats in in een voorbereidend van versch i llende onderwijscondities de vol stadium wordt aan lees en schrijfvoorwaar gende paragraaf geeft een besprek i ng van leer den gewerkt in een daarop volgend stadium middelen voor het lees en schrijfonderwijs in wordt de relatie tussen schrift en betekenis het turks en tenslo tt e wordt een perspecti ef verduidelijkt bij alfabetisch schrift moeten kin gegeven van waaruit het lees en schr ijfonder deren leren dat een woord als een reeks klan wijs aan turkse kinderen i n de nabije toe ken is op te vatten en dat deze klanken door komst kan worden geoptimal i seerd combinaties van letters kunnen worden weergegeven op basis van overeenkomsten taalbehoeften en schriftel ijke commun icatie tussen klanken en lettertekens leren kinderen b ij turken in nederland woorden lezen en schrijven wanneer ze de re latie tussen gesproken en geschreven taal een turken in nederland kunnen naast elkaar uit maal door hebben komen zij toe aan een sta eenlopende schriftcodes hanteren omdat elke dium waarin het begrijpen en formuleren van code vaak specifieke functies heeft bij schrif zinnen en zinsverbanden centraal staat telijke communicatie met overheidsinstanties bij het lees en schrijfonderwijs aan tweetalige zullen zij voornamelijk van het nederlandse kinderen zien schoolteams zich voor twee vra schrift gebruik moeten maken binnen deze in gen geplaatst de eerste vraag heeft betrek stanties worden administratieve handelingen king op de eindtermen van dit onderwijs daar nu eenmaal met behulp van in het nederlands bij staat men voor de keus kinderen alleen in gestelde formulieren afgehandeld belasting het nederlands te leren lezen en schrijven of aanslagen aanvragen voor kinderbijslag aan ook in de eigen taal in de nederlandse samen meldingen van kinderen op school aanvragen leving wordt binnen een aantal tweetalige van persoonlijke papieren als het rijbewijs en groepen de eerste taal zeer vaak in geschre dergelijke niet alleen bij het afhandelen van ven vorm gebruikt om zich binnen de eigen overheidszaken speelt gebruikmaking van het groep te kunnen bewegen en thuis te voelen nederlandse schrift een rol maar ook in de kan het daarom voor tweetalige kinderen van privesfeer bij het lezen van nederlandse kran groot belang zijn dat zij in hun eerste taal een ten tijdschriften en boeken daardoor kunnen goede lees en schrijfvaardigheid bereiken de turken en andere minderheidsgroepen de ken tweede vraag is didactisch van aard en gaat nis over het waarden en normenpatroon in de na hoe men in het lees en schrijfonderwijs zo nederlandse samenleving vergroten waardoor goed mogelijk bij de linguistische en sociaal hun integratieproces kan worden bevorderd culturele behoeften van tweetalige kinderen naast het nederlandse schrift kan ook de kan aansluiten schriftcode van de eigen taal voor turken in nederland belangrijke functies dienen in de in dit artikel worden beide vragen verder uitge eerste plaats als instrument voor communica werkt voor turkse leerlingen allereerst wordt tie binnen de turkse gemeenschap in politie in de tweede paragraaf met het oog op de ke religieuze en sociale verenigingen kunnen vraag naar eindtermen ingegaan op de behoef turkstalige media de communicatie verzorgen ten die binnen de turkse gemeenschap leven hierdoor kunnen de groepsidentificatie en de om naast de schriftcode van het nederlands sociale integratie van de groep worden ver gebruik te maken van de schriftcode van de groot in de tweede plaats biedt gebruikma eigen taal vervolgens komen in de volgende king van het turkse schrift turken de moge paragraaf argumenten voor tweetalig lees en lijkheid zich in het eigen culturele erfgoed te schrijfonderwijs aan bod zowel taalpolitieke verdiepen waardoor de culturele identiteit ka n 157 worden versterkt d e rij k e literaire tr ad itie en t aalrechte n serieus g enom en w orden ee n b loeiend e he dend a ag se litera tuur vormen voor over hei d s b elei d g eric ht op onderhou d v a n de d e ze verd ie p ing een belangrijk aankno p ings eigen taa l en cultuur dra ag t e r bovendien toe punt d aarnaast k unnen mensen in het turkse bij dat etnische groe p en h un specifie ke kw ali schrift met personen in turkij e te ite n en tr ad i ties k unnen b e hou d en z o k an corresponderen d e overheid een bij dra g e leveren a an de cultu na ar d e concrete beh o eften aan h et schri ft elij k r e le verschei d enheid van d e maat sch a p p ij g e brui k van d e eigen taal bij turken in neder naa st taa lpoliti eke arg um ent en pleiten oo k on land is nog geen on derzoek g e d aan wel zijn de r w ijsk un d i ge a r g u me nt e n voor b ilin g uaal er aan w ijzingen dat d eze behoe ften aanzienlij k l e es en sch rijfon d er w ijs u it on derzoe k in de zijn zo is er s prake van grote aantallen abon vere nigde s tat en n a ar de lees e n schrijfresul nementen op turkstalige k ranten en tijdschrif taten van tweetali g e leerlin gen b lij kt d at bilin t en en v a n een toenemende gebrui k makin g guaa l on d erw ijs vrij wel nooi t tot g eringere van d e tur kstalige afd eling van bi b liothe ken lees en schrijf resultat e n in de tw eede taal d aarnaast blij k en in turkse w oonconcentra t ies l e i d t op sc h olen waar men kin d eren eerst in in het turks gestelde teksten aankondigingen d e eerste ta a l e n vervol g ens in d e t we ede taa l vlu gschriften veelvuldig te word en gebruikt lee rd e l ezen en schrijven b lijken leerresultaten in hoeverre aan behoeften aan schriftelijk ge in de t weed e t aal z elf s bet e r da n b ij k inderen b rui k van de ei g en t aal w ordt teg emoet geko die eerst leer d en lez e n en sc h rijven in d e men ha ngt vooral af van het taa l beleid van d e t weed e t a al chu chan g 1980 d it opmerk elij n ederlan d se overheid d it beleid manifesteert ke r esultaat k an zo w el le e r p sycholog isch als zich op een tweetal terreinen media en onder s oc ia al psycholog isch worden v e r k laard de w ijs m ediabeleid is vooral bepalend voor de leer p sych olo g ische ver k larin g lui d t dat in d e overlevingskansen van in het turks gestelde aanvan gs fase v a n het lees en schrijf on derw ijs pe riod ie k en kr ante n tij d schrift en en voor d e het beste op de moedert a al van k in d eren kan fon d suitb reiding van tur k se boek en in bi blio wor d en aan gesloten omdat die t aa l b ij k in d e theken o nder w ijsbeleid is vooral van invloed r e n doorg a ans h e t s terkst is on twi kkel d d e op d e mate w aarin kin d eren de eig en taal vaak a b s tr acte instructies binnen d e eerste fa schriftelijk kunnen leren hanteren voor het se van het sc h riftelij k taalonder w ijs k unnen aanleren van een goede lees en schrijfvaardig daarom beter eerst in de eerste taal w or d en hei d in de eigen taal is een minimum aantal g egeven d e sociaal psycholog ische verklaring schooltijden nood zakelijk h iervoor moet scho ga at erva n uit da t kinderen b e ter ee rst in h un len de wettelij ke ruimte w or d en geboden m oe d erta al kunnen leren lezen en schrijve n daarnaast moeten er extra faciliteiten zijn om om dat d aarmee bij kinderen een p ositief zelf p assen d e leermiddelen te kunnen gebrui k en beeld kan w ord en ontwik k eld de moedert a al alleen als aan deze randvoorwaarden is vol van kinderen vormt een belangrijk sym bool da an kan het lees en schrijfonder w ijs in twee voor d e eigen e tnisc he iden t iteit d oor eerst t alen op behoorlijke w ijze w or d en gegeven in d e eigen taal t e leren lezen en schrijven k rijgen kinderen d e gelegenheid een positieve bil i nguaal lee s e n schrijfon derw ijs atti tude tegenover die taal te vormen het g een gunstig kan zijn voor het beeld van de thuis wanneer tweetalige kinderen n i et a l leen in het cultuur en van zichzelf christian 1976 bo nederlands maar eveneens in de eigen taal le vendien zou daard oor d e afstan d tussen t h uis ren lezen en schrijven spreken we van tweeta en schoolmilieu in de b eg infase van het onder lig of bil i nguaal lees en schrijfonderwijs argu w ijs aanzienlijk w orden verk lein d zodat k inde menten voor tweetalig onderw ijs zijn i n de ren zich veili ger zullen voelen het positieve eerste plaats taalpolitiek van aard met bilin zelf b eeld en de grotere mate van veilighei d guaal lees en schrijfonderwijs worden tweeta zouden de leermotivatie van kinderen gunstig lige kinderen in de gelegenheid gesteld om zo b einvloe den wel de meerderhe idstaal a l s de eigen taal te ontwikkelen als overheids i nstanties voldoen de m i ddelen beschikbaar stel l en i s dat een te ken dat elke groep in de samenleving als gelijkwaardig wordt beschouwd en dat hun 158 het lees en schrijfonderwijs deze school maakte deel uit van het aan turkse k i nderen in nederland enschede project dat in het artikel van teu nissen in dit nummer uitvoerig wordt bespro v rijw el overal in nederland leren tur k se kinde ken op de europaschool rekent men een goe ren lezen en schrijven in het n e d erlands sa de lees en schrijfvaardigheid in zowel het men met n ederlands en an d erstalige kinderen turks als het nederlands tot de eindtermen krijgen z ij onderw ijs aan d e h and van d ezel fde van het basisonderwijs aan turkse kinderen i n s tructieme t ho d e d ie doorgaans in een zelfd e het lees en schrijfonderwijs start met een in tem po wordt d oor g e w er kt in een aantal g e structie in het turks na een periode van zes vallen w ordt na een periode van een jaar ge weken wordt tevens gedurende een beperkt d urend e een beperkt aantal uren per week aantal uren lees en schrijfonderwijs in het ne aanvullend lees en schrijfonderw ijs in het derlands gegeven deze periode vond het t u r k s g egeven van een goed d oord achte a f schoolteam het meest geschikt st e m ming o p het ned erlan d stalige p rogramma de nederlandse methode die gebruikt wordt is is echter door g aans geen spra k e letterstad een methode die een sterk accent on d erzoeksresultaten laten zien dat turkse legt op het leren analyseren en synthetiseren kin d eren al b ij het uitsluitend leren lezen en van woorden voor het turks wordt een glo schrijven in het nederlan d s snel achterop ra baalmethode gehanteerd die sterk in de rich ken b ij hun n ed erl a ndse leeft ijdgenootjes ver ting van de nederlandse methode is aange hoeven 1 985 ra pp orteert dat tur k se kind eren past de beide instructies worden steeds zo op scholen in oost n ederland na een jaar lees veel mogelijk op elkaar afgestemd zo worden en schrijfonder wijs o p uiteenlo p ende taken lettertekens die in het turks en nederlands voor begrij p end lezen in het n ederlands duide naar dezelfde klanken verwijzen steeds eerst lij k lagere scores behalen dan n ederlandse kin in het turks en pas daarna in het nederlands deren wijnstra 1985 constateert dat op behandeld scholen in r otterd am turkse k inderen b ij de op beperkte schaal is de doelmatigheid van de a anvan g van het t weede leerj aar zo w el met aanpak op de europaschool onderzocht zie technisch lezen als met begrijpend lezen in het verhoeven e a 1983 in de eerste plaats is ne derlan d s duidelijk lager uit k omen dan neder nagegaan in hoeverre de aandacht die de ei landse kinderen gen taal en cultuur in de eerste fase van het s ind s enige j a ren w ord t vooral in oost lees en schrijfonderwijs krijgen aansluit bij de ned erl a nd op scholen met grote concentraties beginsituatie van de turkse kinderen op het turk se kin d eren g eex p erimenteerd met vormen tijdstip dat met leren lezen en schrijven werd van bilinguaal lees en schrijf on d erw ijs w aarin begonnen bleken deze kinderen over een gro d e eigen taal van meet af aan een belangrijke tere beheersing van het turks dan van het ne plaats krijgt toebedeeld daarbij valt on d er derlands te beschikken bovendien bleken ze schei d te ma k en tussen twee typen instructie positiever te staan tegenover de eigen cultuur prog ra mm a s ten eerste zijn er scholen w aar dan tegenover de nederlandse cultuur de turk se kinderen min of meer tegelij k ertijd in conclusie luidt dan ook dat de beginsituatie het tur ks en n ederlands leren lezen en schrij van de kinderen zowel in linguistisch als in ven simultane instructie daarnaast zijn er sociaal emotioneel opzicht pleit voor een be scholen w aar k inderen eerst gedurende langere langrijke plaats van de eigen taal in het aan tijd meestal een j aar in het turk s leren lezen vankelijk lees en schrijfonderwijs en schrijven en p as d aarna in het n ederlands in de tweede plaats is nagegaan of in het leer successieve instructie om een wat beter proces interferentiefouten in beide talen op zicht te krijgen op het leerproces in b eide in treden dit zijn lees en schrijffouten die het structieprogramma s zullen we deze aan de gevolg zijn van het omgaan met twee schrift han d van een p raktijkvoorbeeld toelichten codes die in sterke mate op elkaar lijken voorbeeld van zo n fout is het lezen van het simultane lees en schrijfinstructi e nederlandse woordje vis als wis deze fout als voorbeeld van een simultane lees en kan worden verklaard omdat de letter v in schrijfinstructie bespreken we de aanpak op het turks als w wordt uitgesproken na vijf de europaschool in enschede waarop voorna maanden onderwijs bleken de turkse kinderen melijk turkse en nederlandse kinderen zitten inderdaad een aantal van dit soort fouten t e 159 maken na tien maanden onderwijs echter hun mondelinge v aard i g heid in b ei d e talen in nam dit aantal aanzienlijk af het optreden van het eerste leerjaar lezen en schrijven in h e t interferentiefouten bij het tegelijkertijd leren le turks of in het n ederland s aa n de hand van zen in twee talen kan gezien worden als een individuele ges p rekjes met de kin d eren w ordt systematische tussenfase die slechts tijdelijk nagegaan in w el k e taal zij het best ges pro ken van aard is instructies kunnen vol g en a ls z ij in bei d e ta tenslotte is onderzocht in hoeverre de leerre len even ster k z ijn w ord t er de voor k eur aan sulaten voor het lezen en schrijven in het gegeven om in h et turks te starten omdat turks het leren lezen en schrijven in het ne een instructie in die taal b eter bij de leefwereld derlands beinvloeden daarbij blijkt dat kinde van turkse k inderen zou aansluiten in de ren die in het turks goede lees en schrijfresul p raktij k blij kt d at v rij wel alle turkse k inderen taten haalden sneller en beter leren lezen en eerst in het tur k s leren lez e n en schrijven en schrijven in het nederlands dan kinderen die pas daarna in het nederlan d s n aast het leren vanuit het nederlands leerden lezen en schrij lezen en schrijven in het turks k rijgen d e turk ven dit laatste gegeven wijst erop dat een se kinderen in het eerste leerjaar samen met min of meer gelijktijdig of simultaan gegeven d e n ederlan d se kinderen lessen i n wereldorien lees en schrijfinstructie in het turks en het tatie en expressieva kken d it was ook het g e nederlands kan resulteren in een positieve val in het model van ensche de op deze ma transfer van vaardigheden van de eerste naar nier wordt hun mondelin ge beheersing van het de tweede taal schriftelijke vaardigheden die n ederlands ver d er gest imuleerd reeds in de eerste taal zijn geleerd bevorderen na een p eriode van een jaa r kr ijgen d e t ur kse de ontwikkeling van vergelijkbare vaardighe kinderen aanvullen d e ins t ructies voor het lezen den in de tweede taal en schrijven in het n ed erlands en worden ze ingepast in niveaugroepen waarin ook n eder successieve lees en schrijfinstructie landstalige kinderen zitten als voorbeeld van een successieve lees en evenals o p d e euro p aschool is de d oelmatig schrijfinstructie voor turkse kinderen noemen hei d van d e aan p a k voor d e schri ft elijke taal we de heyenoordschool in arnhem waarop vaardigheid op de h eyenoord sc h ool onder voornamelijk turks en nederlandstalige leerlin zocht de ronde 1984 op besc h eiden schaal gen zitten het onderwijs op deze school is is nagegaan in hoeverre t urkse kinderen in het gebaseerd op het jenaplan in onderbouw eerste leerjaar in de ei g en t a al de basis p rinci stamgroepen zitten kinderen bij elkaar in de p es van het lezen en schrijve n verw erven zo leeftijd van 6 tot 9 jaar in de bovenbouw d at zij een betere start kunnen ma k en met het stamgroepen is de leeftijdsspreiding 10 12 leren lezen en schrijven in het n ederlands n a jaar de basisprincipes van het lezen en schrij h et jaar lees en schrijfond e r w ijs in het t urks ven worden in de onderbouw aangeleerd voor blijken turk se k ind eren zich inder d a ad een be het nederlands wordt daarbij gebruik gemaakt tere uitgangsp ositie t e heb b en verw orven dan van de methode veilig leren lezen voor het kinderen die direct in het n ederlan ds met leren turks wordt een globaalmethode gehanteerd lezen en schrijven beginne n bovend ien blij kt die vooral in de beginfase sterk in de richting dat turkse k inde ren die in het turk s hebben van de nederlandse methode is aangepast in leren lezen veel sneller in het n e d erlands leren beide instructieprogramma s wordt sterk gedif lezen dan kin d eren die o p een andere school ferentieerd dit houdt in dat kinderen al naar me teen in het n e derlan d s leerden lezen gelang hun leertempo in kleine groepjes speci fieke instructie krijgen k ort samen g evat k unnen w e stellen d at e x pe net als op de europaschool ziet men op de rimenten met b iling uaal lees en schrijfonder heyenoordschool een goede lees en schrijf w ijs w aarbij de eigen taal va n tw eetalige kin vaardigheid in twee talen als belangrijke eind deren een belan g rij k e plaats k rij gt toebedeeld termen voor het basisonderwijs aan turkse oo k in nederlan d positieve resultaten laten kinderen om interferentie zoveel mogelijk te zien uit het onderzoek dat tot dusver is ver gen te gaan kiest men ervoor om in het eerste richt valt nog niet op te m ak en in hoeverre jaar turkse kinderen in een taal te instrueren men bij bilin g uaal lees en schrijfon d erw ijs b e de volgorde van instructie ligt daarbij niet op ter simult aan of successief te w erk ka n g aan voorhand vast kinderen leren afhankelijk van om hierover uitsluitsel te krij g en is onderzoe k 160 nodig waarin de leerprocessen in de verschil schrift te leren doorzien en tevens in een di lende instructieprogramma s preciezer worden dactische aansluiting tussen het leerp roces in vergeleken afgaand op resultaten uit alge het tur k s en dat in het n ederlan d s te voor meen leerpsychologisch onderzoek lijkt het op zien ten tw eed e maa kt het materi aal het mo voorhand de voorkeur te verdienen om de gelij k om k in deren die reeds in het nederlands twee schriftcodes kort na elkaar te onderwij de elemen taire lees en sch r ijfhandelin g he b zen omdat in dat geval beide schriftsystemen b en verworven daarna in het tur k s op d i d ac apart in het geheugen kunnen worden opgesla tisch verant woord e w ijze te leren lezen en gen het optreden van interferentie kan dan schrijven d aar b ij w ord t aan d acht bestee d aan geminimaliseerd worden een g eleidelij ke introductie van voor he t tur k s s pecifieke letters en aan d e bijzondere struc turkstalige leerm i ddele n tuur van het turks als a gg lutineren d e taal 3 o p deze w ijze voorziet d e nieu w e methode in een bij de organisatie van bilinguaal lees en d i d actische aansluiting tussen moe d ertaal en schrijfonderwijs staat de kwestie centraal hoe het n ederlan d s voor z ow el schoolteams d ie de aansluiting tussen het leerproces in beide hun leerlingen eerst alfa b etiseren in het turks talen in didactisch opzicht het beste kan wor en daarna in het n ederlands als voor school den verzorgd schoolteams zijn daarbij voor teams die de omgekeerde instructievolgorde een belangrijk deel afhankelijk van de aanwe hanteren zigheid van adequaat leermateriaal bij het ma teriaal dat momenteel voorhanden is valt op naast de ontwikkeling van gesch i kte leermate dat voor het leren lezen in het nederlands een rialen voor lezen en schrijven in het turks overvloed aan materiaal beschikbaar is over moeten turkse k i nderen in de gelegenheid het algemeen lijkt dit materiaal aan hoge kwa gesteld worden om met een breed scala van liteitseisen te voldoen voor het leren lezen in turkstal i ge teksten in aanraking te komen d i t het turks zijn weliswaar materialen ontwik vraagt i n de eerste p l aats om een structu rele keld maar bij de onderwijskundige en vakdi aanpak van het b i bl iotheekbeleid wat betreft dactische kwaliteit ervan kunnen vraagtekens een co l lectie uitbreiding met representatieve worden geplaatst het betreft meestal aanpas onderdelen uit de turkse kinder en jeugdlitera singen van materialen uit turkije waarbij het tuur de aanwezigheid van een brede col l ectie leren lezen volgens de globaalmethode ver turkse boeken in de bib l iotheken kan n i et al loopt deze aanpak wordt in nederland al l een het onderw ijs in eigen taal en cultuur aan meer dan twintig jaar niet meer toegepast het turkse kinderen ondersteunen maar biedt de zal duidelijk zijn dat hierdoor geen goede aan k i nderen bovendi en de mogelijkheid om betrek sluiting mogelijk is tussen het leren lezen en kelijk zelfstand i g te pa rt iciperen in vormen van schrijven in het turks en het nederlands het projectonderwijs ook de uitgave en versprei turkse materiaal is bovendien vaak niet toe ding van turkstalige kinde rtijdschriften zoals gesneden op de belevingswereld van turkse ipocuk is van belang kinderen in nederland in het licht van het ontbreken van een passen perspectie f de leesleesmethode in het turks is een werk groep opgericht om in deze leemte te voor met het oog op een optimale organisatie van zien zij heeft als doelstelling leermaterialen het lees en schrijfonderwijs aan turkse kinde te ontwikkelen voor het leren lezen en schrij ren moeten in de eerste plaats eindtermen ven in het turks op basis van dezelfde uit worden bepaald zo nauwkeurig mogelijk zou gangspunten en principes als de nederlandse moeten worden vastgesteld welke schriftelijke methode veilig leren lezen 2 de te ontwikke vaardigheden men in het turks en in het ne len leermaterialen moeten leiden tot een ver derlands beoogt inschakeling van turkse ou groting van de didactische mogelijkheden voor ders lijkt daarbij van groot belang inventarisa het leren lezen van turkse kinderen in zowel tie van taalbehoeften onder ouders lijkt vooral het turks als het nederlands ten eerste van belang voor vastlegging van de eindter wordt het daarmee mogelijk om op een verant men voor het turks temeer omdat onderwijs woorde manier turkse kinderen vanuit hun in de eigen taal aan allochtone kinderen vol moedertaal het alfabetische principe van gens de wet alleen mag worden gegeven 161 indien ouders dat wensen welke taal een kind het beste de gesproken in in geval een schoolteam in overleg met ouders structies zoals die in het aanvankelijk lees en besluit het leren lezen en schrijven in twee ta schrijfonderwijs worden gebruikt begrijpt len tot de eindtermen van het basisonderwijs in hoeverre teamleden erin slagen een opti te rekenen kan een bilinguaal schoolwerkplan maal schoolwerkplan op te stellen en uit te worden opgesteld in een dergelijk plan kan de voeren is vooral afhankelijk van een drietal didactische weg naar de vastgestelde eindter factoren in de eerste plaats moet voldoende men stapsgewijs worden beschreven daarbij wettelijke ruimte worden geboden voor het ge zullen binnen het team afspraken moeten wor ven van bilinguaal lees en schrijfonderwijs zo den gemaakt omtrent de aanvang van het on lijkt het beperkt aantal uren dat momenteel derwijs in de eigen schriftcode en de relatie voor het oetc is gepland volstrekt ontoerei van dit onderwijs met het onderwijs in het ne kend om turkse kinderen vanuit de eigen taal derlands afgaand op resultaten van algemeen te alfabetiseren turkse leerkrachten worden leerpsychologisch onderzoek lijkt het de voor bovendien vaak voor het probleem gesteld om keur te verdienen om de twee schriftcodes binnen een of meer scholen kinderen uit ver niet precies tegelijkertijd te introduceren hier schillende leerjaren en met aanzienlijke ver voor zagen we dat uit onderzoek blijkt dat bij schillen in taalvaardigheden min of meer tege bilinguaal lees en schrijfonderwijs het beste lijkertijd te moeten onderwijzen in de tweede vanuit de sterk ontwikkelde taal van kinderen plaats moeten geschikte leermiddelen voorhan kan worden gestart het kan echter voorko den zijn daarbij valt te denken aan passende men dat binnen een turks gezin met het oog leermethodes voor lezen en schrijven en aan op een snelle integratie in de nederlandse sa een brede collectie boeken in twee talen menleving vooral nederlands wordt gesproken tenslotte dienen schoolteams bij de besluitvor in dat geval zou bij een kind het nederlands ming inzake het opstellen en uitvoeren van sterker ontwikkeld kunnen zijn dan het turks een bilinguaal schoolwerkplan zo zorgvuldig en lijkt het beter om te starten met lees en mogelijk te werk te gaan de standpunten van schrijfonderwijs in het nederlands dit zou de turkse leerkrachten die altijd in de minder men globaal kunnen nagaan door te bepalen in heid zijn verdienen daarbij extra aandacht 162 noten l iter atuu r deze we r kgroep i s in feb r uari 1984 gestart en chr i stian l c soc i a l and psycho l ogi ca i mp licat i ons bestaat u i t de volgende per s onen sevim doga of b ilingual bil i teracy i n si moes a ed the bilin ny igit yasar eker papatya nalbantoglu ange l a gual child san franc i sco academ ic press 1976 sche l fhout ludo verhoeven en k im va n der ch u chang m the dependency relation between to u w de te o ntw i kke l en methode voo r het leren oral language and reading in bilingua l children d i ss lezen en schrij ven in het turk s zou om s treeks de boston schoo l of education 198 0 aanvang van het sc hooljaar 1985 86 gereed zijn ronde c de het aanvankelijk l ezen van turkse kin en b ij u i tgeve rij zwij sen worden u i tgegeven deren op een nederlandse bas isschoo l n ijmegen deze methode is om versch i llende redenen als sc ri ptie mo pedagog i ek 1984 uitgangspunt gekozen in theoret isc h opzicht is verhoeven l th geschreven taal en etn ische mi n zij goed onderbouwd ter w ijl met behu lp van em derheden i n moor e de red arabisch en tu rks pi r i sc h onderzoek d e prakt is che w er kzaamheid is op school mu i derberg couti nho 198 5 nagegaan bovend i en wo rdt zij als l eerl eesmetho verhoven l th st ructu r a l and tempo r a l aspe c ts de moment eel door mee r dan 80 van alle scho of turk i sh ch il dren s readin g dutch a s a second l an len in neder land s gehantee rd guage i n extra g t vallen ethnic minorat ies and aggluti nerende ta len a ls het turk s hebben het the acqu is ition of dutch as a second language dor kenmerk dat de g r ammat icale st ru c tuur i n een d recht foris publ 198 5 zi n wordt aangeb r ach t met behu l p van a chter verhoeven l th w verhoeven k van der voeg sel s d i e aan ba s i s woo rden wo rden gekop zouw tweetal i g leesonderwij s aan turkse k inderen peld h i e rdoo r kunnen lange woorden ontstaan i n toegepaste taalkunde in a rtikelen jrg 17 waar i n elk e l ement een bij drage levert tot de be 1983 nr 3 pp 182 20 2 teken is van het gehee l een voorbee l d evler i n w ij n s tra j m leesvaard i ghei d van autochtone en dey i m i k ben in hun hu is bestaat u i t de vo l gen cumi l eerl ingen aan het beg i n van het tweede l eer de e l ementen ev leri n de y im huis hun in ik j aar i n pedagogische studi en j rg 62 1985 nr 1 dergelij ke l ange woorden maken het leesproces in de aanvangsfase complex omdat k i nderen zich m i nder snel woordbeelden kunn en e i gen maken qocuk is een tijd schr ift voo r turkse k i nde ren van 7 tot 12 jaar het vers chij nt ti en keer per j aar en wordt u itgegeven bi j ncb sect ie publ ikat i es bu i tenl and postbus 639 3500 ap utrecht pri js jaa r abonnement f 15 k i nderen kunnen bi jvoorbee ld opd rac hten k rij gen a ls voorbeeld tu r ks s on tumcen in ba si ndaki sozcug e bak voorbeeld nederl ands k ijk i n de laatste z i n naa r het woord dat vooraan staat 163