Documenten
leren lezen met de computer pa ul tack geweeklaag atom ze kunnen niet meer lezen het loopt foot met het leesonderwijs de beeicicultuur rukt op het ergste is dat deze klachten niet ongegrond zijn vele jonge ren lezen slecht daar zijn vete oorzaken of redenen voor te bedenken e leerlingen lezen te lokaar hun quenties heen hebben geen auto controls tijdens aandacht omvat zinsdelen zin het lezen nen hooguit een korte alinea zel ze hebben maar den leesmodus geleerd het den hebben ze oog voor het over schoolse vlakke woord na woord lineaire lezen koepelend thema of bericht met vraagjes achteraf ze kennen te weinig tekstpatronen zodat de binnenkomende stroom gegevens chaotisch aandoet en zonder adres verdwijnt in het verge tend geheugen wat kun je daar als ze lezen te vlug en te traag ze beginnen te vlug zonder voldoende mentaal op de lectuur te zijn leraar aan does voorbereid daartegenover staat dat ze de onbe langrijke en bijkomstige gegevens even traag en lezen is zo n complexe mentale activiteit dat er grondig lezen als de heel belangrijke noch begin noch einde aan lijkt te ontwaren maar ze lezen te veel en te weinig ze lezen elk woord we kennen toch uit onze boekjes romeinse ge van elks regel van de hele tekst en vermijden schiedenis het adagium divide et imperal l het is angstvallig een woord over te slaan maar uiterst mogelijk inzicht te krijgen in die complexiteit door zelden keren ze op hun stappen terug om knelpun er onderscheidingen in aan te brengen door b v ten in de tekst nog eens door te nemen knelpun onderscheid te makes fusses leesproces en lees ten blijken ze ten andere nooit op te merken produkt door in het leesproces deelvaardigheden ze lezen te slaafs omdat ze geen overzicht heb te onderscheiden en door onze inspanningen met ben omdat ze geen verwachtingen hebben over specifieke werkvormen op deze deelvaardigheden verloop en geheel is detail even belangrijk heeft te richten de tekst geen relief en durven ze geen enkel bere in het leesprodukt onderscheiden we verschillen kend risico te nemen om lets over te slaan de niveaus afkomstig uit de doelstellingenleer je ze halen te weinig uitde tekst omdat ze er te weinig kunt zo lezen dat je de gegevens uit de tekst later uit zichzelf inleggen kunt herkennen dat is het laagste niveau op een ze menen alles te begrijpen zien geen problemen lets hoger niveau kun je die gegevens ook zelf glijdenargeloos over knelpunten en zelfs inconse reproduceren hoger klim je als je de informatie 19 de jaargang nummer 5 april 1990vn 34 zelfstandig kunt toepassen daarbovenuit stijgt het de verwerkingsfase divergente denken op een creatieve manier kun je met de gegevens uit de tekst een eigen ideeencon gun ons een slippertje tegen de logics door eerst structie of een eigen wereldje bouwen helemaal iets over de verwerking te zeggen om pas daarna de top bereik je als je boven de gegevens uitstijgt heel onze aandacht aan de orienteringsfase te en ze vanuit de ijle hoogte autonoom op hun waarde wijden als een tekst grondig gelezen is is de task kunt beoordelen een roman lezen kan iedereen nog niet af de boodschap van de tekst moet ver maar voor een recensie passen de meesten werkt worden d wz de gegevens moeten veran kerd worden in de eigen ervaringswereld in de maar keren we terug tot het leerproces want dat is reeds aanwezige kennis geintegreerd met de de vraag die ons bezig houdt kunnen we het lee opgeroepen emoties afgestemd daartoe moeten sproces van onze leerlingen verbeteren en hoe de leerlingen een tussenwereld opbouwen die kunnen we de computer daarbij inschakelen hen helpt de in de tekst aangeboden begrippen en beginnen we bij de leesmodi we onderscheiden gegevens in te bouwen in hun eigen wereld hun drie leesmodi er is het orienterend lezen het cll omgeving hun opvattingen en zo een beter inzicht lezen en het intensief lezen wie beweert dat te krijgen in hun eigen situatie in de wereld en tussen de laatste leesmodus de enige is die in het onder de mensen daartoe moeten ze eerst de relaties wijs au sdrieux genomen wordt schiet die een bok tussen de gegevens en begrippen uit de tekst goed hoe vaak krijgen onze leerlingen de leans gewoon onder de knie hebben hierbij helpen wat rond te neuzen in teksten op zoek naar lets dat her structureringsmodellen als tabellen boom ze wel bevalt hoe vaak is het hun toegestaan van structuren grafieken tijdbalken tekeningen men de inhoud van een tekst gewoon kennis te nemen zou de leerlingen op het pc scherm bestanden zonder dat ze er verder iets mee moeten aanvan met tijdbalken ter hand kunnen stellen of bestan gen en verder tot de orde van de dag molten den met boomgrafieken waarin al verbindingspij overgaan als niets hun aanspreekt hoe vaak len en of al enkele begrippen zijn opgenomen wordt hun gevraagd slechts een paar gegevens uit tabellen die gedeeltelijk gevuld zijn schema s een tekst te vissen maar dan wel snel en systema tekeningen schetsen ze moeten dan op het tisch gelukkig wordt steeds meer leerlingen ge scherm vervolledigd worden leerd hoe ze een woordenboek of encyclopedie om inzicht te krijgen in de waarde en de onderlinge moeten raadplegen relaties van nieuwe begrippen is het interessant ze onmiddellijk toe te passen op zijn eigen leven zijn onmiddellijke omgeving zijn eigen verleden een andere mogelijkheid is de begrippen in een teke ning te plaatsen men vraagt leerlingen de omtrek ken van hun lievelingsdier te tekenen of b v een intensief lezen olifant of een vliegtuig en daarin de verschillende begrippen of gegevens te plaatsen wat komt onderaan te zitten of zijn het de fundamenten maar beperken we ons toch maar tot het schoolse wat op de plaats van de motor of wordt het verbor intensieve lezen trouw aan ons romeins ada gen daamawordtdaarovergepraat in de klas gium kunnen we daarin drie faces onderscheiden de orienterings of hypothesefase de lees of controlefase de verwerkings of studiefase de de orienteringsfase leesfase is te klassiek al is het aspect controle daarin niet zo vaak in een schoolboek terug te we zijn ervan overtuigd dat de pc de leerkrachten vinden om er hier verder aandacht aan te beste en de leerlingen enorme diensten kan bewijzen den we zegden al dat de leerlingen te vlug lezen de mn april 1990 19 de jaargang nummer 5 orienteringsfase wordt of overgeslagen of te kort tekst van de schijf op te haler een label te veran gehouden ze beginnen te lezen zonder voorberei deren en de tekst weer wag te schrijven volstaan ding slaan de titel over en hebben geen oog voor genoeg getheoretiseer op naar de praktijk andere belangrijke gegevens of signalen ook hier geldt een ander oud adagium goed begonnen is half gewonnen we moeten de leerlingen leren zich mentaal voor te bereiden op een lectuur we werkvormen moeten voorkomen datze meteen op de tekst vallen als omnis comparatio claudicat hongerige var de titel kens op hun frog het zich vooraf mentaal op een lectuur voorbereiden is een van de strategieen van hoe kun je voorkomen dat leerlingen zich op de het voorspellend lezen dat hebben anderen al tekst werpen als voortreffelijk in vonk beschreven eenvoudig het eerste bestandje bevat enkel de titel meer krijgen ze niet ze moeten die titel maar zelf analyseren en uitmelken ze moeten zich afvragen wat ze zelf al over het thema weten welke hoe kan de computer opinie ze daarover hebben welke vragen ze zich daaromtrent stellen op welke vragen ze in de tekst daarbij helper zeker een antwoord moeten krijgen een voorbeeld de leerlingen krijgen de titel extra zeggen we vooraf dat een gewone tekstverwerker afscheid van doe maar meteen borrelt de volstaat dat het absoluut niet nodig is een compu vraag op waarom extra dan kan de analyse terfreak te zijn het volstaat dat de leerkracht met verder gaan wie wat waarom waar wanneer een tekstverwerker kan omgaan en dat vraagt de hoe er moet een verantwoording van de extra meest onhandigen order ors hooguit een paar uur ze hebben al afscheid genom en vroeger waarom oefenen en die uren worden honderdvoudig te nog eens b v een optreden ten voordele van rugbetaald want vale voorspellend lezen werkvor ethiopia er moet in de tekst niet staan wie doe men zijn erg arbeidsintensief alle leerlingen moeten maar is of zijn iedereen weet dat er moet wel op hetzelfde moment met hetzelfde bezig zijn staan wie op dat afscheid uitgenodigd worden is moeten het materiaal broksgewijze aangeboden dat het grote publiek of een select gezelschap krijgen men moet b v voor alle leerlingen dezelfde verder moet er wel een plaats van optreden staan kraut of periodiek hebben strookjes tekst uittik en het exacte adres b y de maaspoort in den ken die verknippen orderer whalen ordelijk bosch er moet een dag en uur gegeven worden bijhouden en op nog enkele andere organisatori en waarschijnlijk ook wel een adres waar men sche toestanden letter in elk geval veel werk voor kaartjes kan bestellen of een telefoonnummer de leraar en vaak is dat een volgende keer niet op sommige vragen kunnen de leerlingen al zelf meer bruikbaar het blijkt ook onmogelijk veel het antwoord geven voor andere moeten ze de voorspellend lezen strategian in een schoolboek tekst lezen maar dan komt de vraag heb ik er wel of speciaal gedrukt materiaal te verwerken daar belang bij om het exacte antwoord te kennen ga bij moet gezegd worden dat daze werkvormen erg ik b v naar dat afscheid moet ik de tekst dan wel papierverslindend zijn we zullen zien dat de tekst lezen met welke informatielading ben ik tevre verwerker veel ongerief opruimt dat een paar den misschien moet de tekst helemaal niet gele bestandjes volstaan en dat leerlingen deals zelf zen worden ok bij kranteartikels is het goad om voor de kopiedn kunnen instaan na de kop ook het hoedje of de voortitel te behan ook de leerlingen moeten geen computerfanaten delen zijn het eenvoudig bedienen van het toetsenbord na zo n oefening kan men de leerlingen vragen en de kennis van de nodige commando s om een zelf die tekst te schrijven voor alle vragen vullen ze 19 de jaargang nummer 5 april 1990×24 36 gefantaseerde gegevens in of gegevens uit hun ze kunnen nu al een eerste hypothese over in omgeving houd vorm en doel van de tekst formuleren weer wat hebben ze geleerd volgt de vraag wie de tekst echtwil lezen helemaal hun lectuur uitstellen of gedeeltelijk en waarom en voor wie maar in zich mentaal voorbereiden bepaatde informatie geinteresseerd is waar denkt de titel lezen hij die te vinden die titel analyseren we beginnen uiteraard met auteurs kanalen hun eigen kennis inschakelen teksten die de leerlingen kennen waarmee ze hun eigen idee dl n over het thema formuleren vertrouwd zijn en drijven de moeilijkheidgraad beslissen of ze de tekst uberhaupt wel zouden geleidelijk op b v door de afstand te vergroten lezen en waarom wat hebben ze geleerd je kunt die oefening herhalen met verschillende de tekst situeren binnen de communicatieve soorten van teksten met andere inhouden inhou keten den die geleidelijk verder van hun wereld afstaan daaruit conclusies trekkers voor hun eigen hou die moeilijker gestructureerd zijn die volgens ding tegenover de tekst en zijn inhoud ze waters andere stofschemata opgevuld zijn of ze op hun qui vive moeten zijn of zich aan het ritme van de woorden mogen overleveren een hypothese formuleren over inhoud vorm en informatie over de tekst doel een andere oefening bestaat erin de tekst stap voor stap of te tasten en de leerlingen te oefenen in het formuleren van hypotheses over de inhoud en de opbouw van de tekst hier heeft de tekstver onderschriften en tussentitels werker een flinke handicap hij kan de originele lay out niet tonen de rijke variatie aan lettertypes niet een volgende stap is de onderschriften en tussen laten interpreteren voorlopig been illustraties hoch titels op het scherm te toveren en daarmee de tekeningen aanbieden en dal hoortwel essentieel hypothese over inhoud vorm en doel te verfijnen bij het leren voorspellend lezen maar de tekstver bij te stellen te nuanceren of grondig te verande werker heeft andere capitate troeven die we nu ren vooral de klasgesprekken bij deze hypothe willen uitspelen we beginnen weer met de titel sevorming zijn van grote vormende waarde de onder vuur te nemen en uit te melken daarna leerlingen leren van elkaar verschillende afleidings benaderen we de tekst als behoedzame verken en oplossingsstrategieon ooktijdens het per twee ners we bieden de leerlingen telkens den stukje of brie aan een scherm werken heeft er veal inter informatie over de tekst actie plaats en draait het leerproces op voile toe wie is de auteur is die deskundig heeft die ren verkenning van nieuwe strategiedn en beves belangen is hij partijdig kan hij vrij spreken is hij aging en vastzetting van andere betrouwbaar ernstig waaruit komt de tekst uit een boek een kraut een weekblad zijn die betrouwbaar partijdig wat zou het doel van de tekst zijn objectief infor kernbegrippen meren overhalen tot andere gedachten of tot baden amuseren nog is de voorbereiding niet klaar nog steeds hoe moat ik deze tekst lezen argwanend met krijgen de leerlingen de tekst niet onder ogen om gerust gemoed om me te amuseren kan ik er ze te beletten overhaast te lezen om ze te leren lets uit leren hoe ze een tekst in omcirkelende bewegingen murw vp2capril 1990 19 de jaargang nummer 5 kunnen krijgen we bieden nu op het scherm enkele en gebruiken ze verschillende synoniemen voor kernbegrippen uit de tekst aan meer niet en vra een en hetzelfde begrip of gegeven leerlingen gen hun om daarmee hun hypothese scherper te blijken daar nog al een problemen mee te hebben stellen en meer inhoud te geven misschien kun ze begrijpen de verschillende synoniemen als echt nen ze de tekst al bijna helemaal form uleren uiter gescheiden begrippen en hebben been zicht op aard beginners we weer met erg vertrouwde inhou het verband tussen de begrippen en a fortiori op den een verslag van een ongeval een adverten hun verband in de tekst men kan dos teksten met tie een aankondiging voor een toneel muziekop dat euvel invoeren de synoniemen doen oplichten voering of dansavond om langzaam de inhouden en interpreteren meer te stofferen ze moeten uit de gegevens het in antlers teksten zijn die synoniemen van essen centrale thema en bericht halen en de plaats van tieel belang omdat de tekst b v handelt over aller de antlers gegevens daarrond hoe verhouden die lei nuances en moeten de leerlingen joist zeer zich tot het centrale thema tot elkaar welke scherp op het verschil tussen de begrippen letters gegevens ontbreken en kunnen we zelf beden willen ze de tekst goed verstaan ken voor welke gegevens hebben we beslist de tekst nodig waar zullen we dat in de tekst vinden wat hebben ze geleerd daarrond ontstaan boeiende gesprekken die de een tekst aftasten op zoek naar kernwoorden en verborgen en onbewuste menials operaties die hun samenhang zelf reconstrueren lezers doorlopen naar de oppervlakte brengen en aandacht hebben voor de twee functies van bewust maken synoniemen wat hebben ze geleerd met minimale gegevens de inhoud van een tekst reconstrueren opbouwsignalen hun eigen slapende kennis oproepen en inscha kelen met de tekstverwerker kunnen we de opbouwsig onderscheid maken tussen wat ze zelf weten en nalen de voegwoorden de volgordesignalen in de wat ze uit de tekst moeten halen kijker stellen door ze te doers oplichten dat kan bepalen wat hoofdzaak centrale thema en be gebeuren in de tekst dat kan ook gebeuren zonder richt en wat bijzaak is de tekst alle antlers woorden worden dan vervan doorzien hoe gegevens onderling samenhangen gen door waarbij 66n sterretje staat voor bepalen of ze de tekst zullen lezen een letter of drie sterretjes staat voor een en zo ja bepalen welke delen ze zullen lezen woord hier en daar blijft eventueel ook een kern bepalen waar ze die delen hopen te vinden woord staan de leerlingen moeten dan aan de hand van de titel de tekst reconstrueren we begi n nen ook hier met zeer herkenbare teksten en herhalen vaste tekstpatronen synoniemen wat hebben ze geleerd een gemakkelijker variant op de vorige werkvorm aandachtvoorverwaarloosdewoordsoorten voor bestaat erin de hele tekst gedurende een korte tijd belangrijke signalers in de tekst als voegwoor aan te bieden maar in de tekst zijn de kernwoor den volgordesignalen connectoren voor de korte den beklemtoond met ears of opgelicht of onder en de large baan streept dan weten de leerlingen al waar de kern inzicht in vaste tekstpatronen woorden staan en kunnen zij zich vlugger een ides zich eerst orienteren op het niveau van de hele vormen van hun belang tekst alvorens zich op het lokale vlak van de zin vaak spelen auteurs verstoppertje met hun lezers te begeven 19 de jaargang nummer 5 april 1990viii 38 al deze werkvormen kunnen voordelig met de een eenvoudige maar zeer leerrijke oefening is computer verlopen je kunt schaar en lijmpot rus een tekstals een monolitisch blok letters te presen tig laten roesten of verduren er moeten geen 25 teren de leerlingen ervaren dan wat een leescom kranten verknipt worden geen fotokopieen ge fort de interpunctie de witte spaties en de hoofd maakt geen strookjes tekst in enveloppes gestopt letters bieden en netjes verpakt en geordend niet met correctie vloeistof geknoeid wie eenmaal de smack te pakken heeft kan de je kiest enkele geschikte teksten tikt ze in maakt leerlingen verschillende soorten alineapatronen er korte bestandjes van geeft die korte maar vrij aanbieden eerst om ze te herkennen later wor wisselvallige labels zodat de leerlingen die wel den de alinea s verminkt men last een belangrijke vlug kunnen intikken maar niet kunnen raden welk of typische zin of functie welt en vraagt de alinea in bestandje ze in de volgende fase moeten opha haar gave vorm te herstellen len maakt daarvan twee of drie kopieon en je kunt haar de klas de leerlingen zullen zelf wel de nodige je kunttypische inhoudsverbanden inoefenen b v kopieen maken na de les kun je de bestandjes vlug hetcentrale thema van een tekstvinden middel bijwerken op basis van de ervaringen in de klas en doel onderscheiden feit en mening oorzaak en gevolg stelling en argument voordeze laatste oefeningen heeft men niet per se een tekstverwerker nodig maar hij biedt het voor deel dat de leerlingen op een vlugge manier een andere oefeningen grote verscheidenheid aan materiaal aangeboden kunnen krijgen dat ze dit snel kunnen verwerken de leerlingen kunnen ook zelf teksten bewerken daarvan een uitdraai kunnen maken of het op schijf en die ter oefening aan elkaar doorgeven je vraagt vastleggen de leraar kan zijn lesmateriaal opslaan ze bijvoorbeeld een doze tekst te maken uit een elk jaar doen aangroeien en de didactische waar tekst verwijderen ze de betekeniswoorden zodat de ervan doen stijgen door voortdurende correc de anderen nadien de tekst niet den kunnen ties aanvullingen en bijsturing reconstrueren de afspraak is echter dat ze slechts voor de leraar die enig inzicht heeft in de psycho om de vijf woorden een woord molten wissen of logische processen die zich bij de lectuur in de slechts een woord op vijf maar nooit twee woorden geest van zijn leerlingen afspelen en die vertrouwd na elkaar voor elk woord dat niet geraden kan is met de kenmerken en eigenschappen van de worden halen ze een punt verschillende tekstsoorten voor die leraar liggen in de tekstvenverker veel zalige lesuren verbor de leerkracht kan uit een tekst alle voegwoorden gen verwijderen en de leerlingen vragen deze te y in den op basis van de context hij kan uit alinea s de kernzin weglaten en vragen die te reconstrueren in beide gevallen kan dat op verschillende manie ren een gemakkelijke manier is te zeggen wat ontbreekt en de plaats waar iets ontbreekt door aan te wijzen een volgende stay is wel te zeggen wat er ontbreekt maar de plaats te verzwijgen en om de kroon op het week te zetten geeft men hele maal geen aanwijzingen of biedt men ze een paul tack gebrekkige tekst aan met de opgave die een flinke overwijs 60 facelift te geven 3180 westerlo v p i april 1990 19 de jaargang nummer 5