Leren lezen met ‘De leeslijn’

ria milder aanvankelij k leze n leren lezen met de leeslijn de von is altijd voorstander geweest van het natuurlijk leren lezen het is dan ook niet toevallig dat kees de baar medewerker van het regionaal pedago gisch centrum zeeland rpcz werd uitgenodigd op de conferentie een inlei ding te houden over de leeslijn een alternatief voor de gebruikelijke metho den ria milder onderwijsbegeleidster bij de obd noord kennemerland te alk maar schreef het verslag h et s peerpunt le z en heeft weini g z od en aa n b asisschool een educ ati ef medewe rkste r van d e dijk g ezet e r kw a m meer v a n hetzel fde m almberg onderw ijs beg el e i d ers etc soort materiaal er werd nog meer onderno men om leesproblemen te voork omen d oor d e vo n is altijd voors t an d er ge w eest v a n na toevoeging van materialen bij de bestaande tuurlijk leren lezen en van functio n eel a anvan m e th oden e en voor b eeld hiervan is de map kelij k lezen omd a t leren lezen voor een kind project p re ventie leesmoeilijkheden ma ar m eer bete k enisvol moet z ijn li ef st uit mo e t g aan van hetzelfde is nog niet automatisch beter in van d e eigen taal ervaringen v an k in de ren feite veranderde er weinig de in n ederland mees t g ebruikte me thoden caesar en koore methoden die er van uitgaan dat het leren le man bleven onaangetast zen voor een kind betekenisvol moet zijn en liefst moet uitgaan va n de eig en taal ervarin kees de baar medewerker van het regionaal gen van het kind worden gewoonlijk aange pedagogisch centrum zeeland pakte het leren duid met natuurlijk leren lezen of met functio lezen anders aan en koos een middenweg tus neel aanvan kelijk lezen ke es d e baar geb ruikt sen gestructureerd en natuurlijk leren lezen ni et d e term na tuurlijk leren lezen m aa r be t e op de conferentie leidde hij een werkgroep kenisvol leren le z en h ij meen t d at gesc h reven over het door hem ontwikkelde onderwijsleer ta a l een cultuurp rod uk t is d at niet natuurlij k pakket de leeslijn de deelnemers waren van tot sta n d ko m t het versc hil met natu url ij k l e diverse pluimage een nblc medewerker een re n lez en zit ove ri g ens ni et a ll ee n in het ge logopediste een pabo docent docenten vol bruik van een andere term voor het leren le wasseneneducatie een directeur van een zen maar ook in de uitvoering kees de baa r mo e r 1 9 89 14 p 1 4 7 151 14 7 k iest ervoor o m in te g enstellin g t o t de m e een zeer g estructureerd e w erkwijze w aarin thod e die bij natuurlijk lezen gevol gd w or d t alle lees technische p roble m en sta p voor vanaf begin groep 3 wel sturend en metho stap w orden aan ge boden g einstrueerd ge d isch te g aan w er ke n met t aalz w akke kinde oefend en geautomatiseerd d e huid i g e ren h ij wacht niet af tot z e er aan toe zijn leesmethoden als caesar en kooreman zijn a ls kinderen t w ee of drie jaar later pas leren echter veelal te moeilijk voor deze kinderen lezen missen z e al d ie tij d niet alleen een hoe veelheid informatie maar ook een vaardi g hei d genoemde uitgangspunten leiden tot de vol die van groot b elang is o m met succes het on gende werkwij ze derw ijs te kunnen volgen de werkwijze in groep 1 en 2 de uitgangspunten van de leeslijn b ete k enisvol leren l ezen start in g roe p 1 en 2 fundamentele uitgangspunten en wordt g e ken m erkt door ont d ekkend le z en het start bij de taalervaringen van kin d eren e r k i nderen zijn in princ i pe gemotiveerd om te wordt onderscheid gemaak t tussen beeldtaal leren lezen a l s aspect van groot wil l en gesproken taal en geschreven taal in de worden of ze moeten teleurgesteld zijn in eerste leerjaren vinden er b re d e lees taal volwassenen met hun ge en verboden in activiteiten p laats en specifie k e lees taal dat geval moet het ontbreken van interne activiteiten eerstgenoemde zijn activiteiten motivat i e gecompenseerd worden door vor w aarin het taalgebruik van kinderen o p velerlei men van externe motivatie manieren gestimuleerd w ordt z e zijn open van 2 kinderen leren zichzelf lezen wat onder structuur er zijn geen omsch r even leerd oelen wijsgevenden doen is kinderen door middel elk kind k an deelnemen omdat het met de ei van activiteiten i n staat stellen zichzelf te gen ervaringen en vaardigheden k an meedoen leren lezen die activ iteiten zullen afhanke de s pecifieke lees taalactiviteiten he bb en een lijk van de mogelijkheden van de kinderen half open half gesloten karakter h et is de be moeten varieren van heel open tot heel doeling d at k in d eren er iets d oor leren d at ze gesloten van ontdekkend tot gestuurd vaar d iger worden in het o m gaan m et vooral lezen geschreven taal h ier w or d en bijvoorbeeld 3 lezen is denken om leren lezen en ste l len best a ande lettermaterialen bij gebrui kt zoals mogelijk te maken zu l len we de taal denk letterstempels flanelbor d letters lin kp rint aan ontwikkeling van kinderen moeten stimule eenschakel b are letterstem p els uitgegeven d o o r ren en wel zodanig dat ze begrijpen waar de n ederlan d se stempelfabriek letterdooslet geschreven taal voor dient en hoe die ge ters etc schreven taal is opgebouwd en gebru i kt kan worden voor de specifieke lees taalactiviteiten zijn er 4 leren lezen is een vervolg op leren praten in groep 1 2 en 3 t w ee vaste hoe k en een en tekenen het is name l ijk het gebruik le leesschrij f hoe k en een luister h oe k d e b re d e ren maken van een nieuw communicat i e en de specifieke activi teiten vormen samen d e middel lezen en schr i jven dienen als om activiteitenlijn van het leeslijnpakket d ie het gaan met dat nieuwe communicatiemiddel taalsterke kinderen mogelij k maakt zelf ontde k dan ook in samenhang met elkaar te wor k ingen te doen die tot leren le zen kunnen den gestimuleerd leiden d i d actische uitgangspunten ob servatie van leerge d rag van ki nd eren is in d eze w erkw ijze essentieel a ls k inderen be 5 taalvaardi g e k in d eren he bb en baat bij een paal d e inzichten hebben ver worven d an ver w erk w ijze d ie al i n een vroeg stadium ge andert de activiteit die de leer kracht aan b iedt schreven taalervaringen en taalontdek kin van karakter h et kin d krijgt die act iviteiten gen mogelij k maa kt m ethodisch leren lezen aangeboden die he t mogelijk ma k en d at het remt vaak d e leesst erkere kinderen nieu w e inzichten opdoet en daard oor het vol 6 lees taalz w a kke k in d eren hebben b aat bij gen d e ont w i kk elingsstapje zet d e ontw i kk e 1 48 lin g svol g orde die uit ob serva ties van kinderen de tw eed e vaa r d i gheid d ui dt o p een beg inne n b lij kt kan in fasen van leesont w i k kelin g be de auditieve analyse en syn th ese een be g in schreven w ord en de lees fasen l1 t m 7 nen d be w ust z ijn dat woor d en uit k lanken z ijn opgebou wd b ij een w oord als kat de w oor d en l1 spelen met le tt ers in eerste i nstanti e vormen de mat en lat en bad noemen vraagt van een kind kant en kla re le tt ers speelmater i aa l het k i nd be om de letterg reep at los te maken en b ij d eze g rijpt de f un ct i e van de l e tters nog niet la n gza me r laatste letter g reep een ander woord of begin hand ontdekt het dat letters een brug vo r men tussen letter te zoe k en w el k met d e z elfde letter gesproken en gesch reven taal greep at ad eindigt l2 onzinwoorden maken het kind gaat de volwas d e derde vaard ighei d het kunnen wastem pelen sene nadoen het maakt met de le tt ermaterialen woorden die geen betekenis hebben maar er voor va n een eenvoudig drieletter w oord dui dt op het kind wel uitzien als echte woorden een begin van visuele analyse en visuele dis criminatie die tot letterherkenning kan leiden l 3 woorden namaken wordt de overeenkomst tus h et duidt oo k op een be gin van objectivatie sen de gesproken en de geschreven taal ontdekt dan van bezig kunnen zijn met de zichtbare wil het kind de woorden waleggen wastempelen en w oordstructuur en wat zeer b elangrijk is het natekenen door hiermee veelvuldig bezig te zijn geeft aan dat de denkontwi k kelin g k lank ontdekt het kind vaste koppelingen tussen klanken teken k oppelin g en mog elijk maa kt het kind en lettertekens wat het kind de mogelijkheid geeft moet namelij k een een een relatie leggen tus zelf woorden te lezen en te schrijven het komt in fase 4 sen de letter in het voorg es tempelde of voor gelegde woord en d e stem p el in de stem pel l4 woorden maken het k i nd maakt woorden met doos d ie een een relatie zien w e ook bij aan l e tt ers die het kent door met vee l activite iten bez i g w ijzend telle n en he bb en w e oo k w eer nodig te zij n wordt deze kenn is steeds meer uitgebre i d bij de letter k lan kkoppelingen d e leesw eg start aan het begin van fase l4 leesfasen l1 t m l3 zijn dus niet in de leer de werkw ijze in groep 3 g an g opgenomen a ctiviteiten voor deze leer fasen zijn te vinden in een activiteiten b oe k en taalster k e kinderen blij ken zichzelf met deze in een s p elletjespakket w erkw ijze na 2 jaar te leren lezen voor taal z w ak kere kinderen kiest kees de b aar voor aan het begin van g roep 3 fase l4 krijgen de methodisch gestuurd leren lezen zie de uit kin d eren eerst de korte klinkers in samen h an g gangspunten w at gaat er aan de start met met de mede k lin k ers aangeboden er word t de systematische leergan g vooraf om tw ee reden gestart met de korte k lin k ers om een auditieve reden het vermij d en van d e voordat kinderen met de leergang de lees auditieve verwarring tussen lange en korte w eg kunnen beginnen moeten ze klanken in het begin d oor te kiezen voor een 1 weten w aar geschreven taal voor d ient groep is dat realiseerbaar 2 bete k enisvol kunnen rijmen met behulp van eindrijm om een visuele reden om te bereiken d at kin 3 een eenvou d ig drieletterw oord k unnen na d eren bew ust en actief bezig zijn woord en o p leggen of wastempelen nog geen b d te bouwen en af te bre ken en ook actief b ezig woord zijn met letters lettervormen en lettercombina d aa rmee vervallen alle leesvoorw aard en ties de letters voor d e korte klan ken z ijn d a a r ond erzoe k en bij basiste k ens voor zow el d e lan g e k lin kers als de tweetekenklanken een lange klinker d e eerste vaar d igheid heeft te maken met de bestaat immers altij d uit t wee dez elfde korte d en kont w i kk eling er zullen weinig zesjarigen klanktekens en een t weeteken k lank uit t w ee en ouderen zijn die deze vaar d igheid niet be verschillende korte k lanktekens vanuit d e heersen be h alve als z e n ooit met g eschreven kennis van d e vijf k orte k lin k ers teren k ind eren taal in aanra kin g zijn gew eest vervolgens tekencom b ina ties te her kennen en te gebruiken hetzelf d e g el dt voor de me d e 149 klin kers w aarbij oo k med e klinkercombin aties ren d e het schoolj a a r 1 986 1 98 7 wa ren zo p o aangeleerd worden ch ng nk de medeklin sitief dat besloten w erd een veel g roter exp e kers w ord en b ovendien in een volgor d e aan g e riment o p te starten om ze kerhei d te krij g en leerd die auditieve visuele en visueel over de resultaten dit leidde tot een groot ruimtelijke verwarring be p erkt schalig p roject w aaraan 4 7 basisscholen en 1 8 scholen voor speciaal ond er wijs meede d en de kinderen leren eerst vijf basiswoorden w aaruit meteen de letters w orden los g e m aakt vergele k en met d e resultaten van functioneel en in nieu w e w oordcom b inaties worden o p ge aanvankelij k lezen fa l en met d ie van het nomen en geoefen d de k inderen krijgen dez e project preventie leesmoeilijkheden ppl zijn letters in hun eigen letter d oos de zgn groei ze bijzonder goed te noemen letterdoos a lle letters k omen daar stap voor stap in oo k d e letters d ie kinderen zich eigen uit een onderzoek van n euvel 19 8 8 naar re maken via inci d enteel leren vraag van een sultaten van fal blee k de f al groep als ge der deelnemers worden ouders niet zenuw heel een ac h terst and in de ont w ikkelin g van acht ig als hun pietje maar drie letters in zijn het technisch en het begrij p end lezen te heb doosje heeft en het buurmeisje ne g en ouders ben ten o p zichte van de ppl groep in d e pp l z a l verdui d elijkt moeten w orden d at de on tw ik g roep van d on g en 1 984 w as d e conclusie keling van k in d eren verschillend verloopt d at dat bij een stee kp roe f on d er tw aalf v eilig leren gel d t voor leren lezen net zo goed als voor le lezen scholen en twaalf letterstad scholen aan ren lopen of praten het ein d van g roep 3 een leesuitval van 7 5 kinderen die niet na a r g roe p 4 g aan en aa n d e basiswoorden d ui d en tevens de hoofdfigu het begin van g roep 4 nog 18 zw a kk e lezers ren aan w aar het in de t w ee gebruikte pren geconstateerd w erden tenboeken om g aat jos d i k ri k pa p en mam behalve de vijf basiswoorden z ijn er tien z g n in het leeslijnproj ect ligt h et p ercenta g e uitval letterw oord en woorden die zoals de naam lers voor alle projectscholen samen 7 4 5 kin z egt puur d ienen o m een nieu we letter in het deren in g roe p 3 o p 2 1 wanneer d e resulta betekenisvolle geheel van het verhaal aan te ten van d e fal schole n a part g enomen w or bieden den ligt di t percenta g e o p 1 2 h et aantal z wakke lezers in groe p 4 in september be d e l4 fase w ordt afg esloten met een te k st en draagt voor het t otale p roject 6 voor d e een woor dtoets m e t d eelvaard igheidstoe t sen fa l scholen 5 het verschil tussen d e tw ee voor letter k ennis en k lanksynthese groepen p rojectscholen word t w aarschijnlij k veroorzaa kt door het meer of m inder schrij f in d e l 5 f a se g aat het om stee d s moeilij ker taalgericht b ezi g zijn gew eest in groep 2 en 3 woorden in d e l 6 fase om steeds moeilijker h et is dan oo k te ver wachten dat de verschil zinnen in de l7 fase k omt het leren voorlezen len tussen d e tw ee g roepen schol en k leiner aan bod zullen worden er moet wel bedacht worden dat de 4 7 scholen g een stee kp roef vormd en h et bovenstaan de geeft slechts ge d ee l te l ijk en voor d e ned erlandse scholen zoals d e 2 4 s u mmier d e werk w ij ze in g roe p 3 aan wilt u scholen van h et ppl p roject wel varieert de uitvoeriger informa t ie over de organis a tie de schoolsituatie van de 4 7 scholen van z w are activiteiten en de materialen dan kunt u een st imulering sscholen tot schol e n in ta alrij ke informatie broc h ure a a nvra g en bij uitg everij buurten en zijn alle re g io s vertegenwoord i gd meulenhoff educatief n aast d e technische resultaten is oo k geble k en dat er zeer weinig demotiverin g sverschijn de resultate n selen b ij d e k inderen waren d e k ind eren heb ben het g e voel d at z e de tak en a a n k unn en de h et leeslijn p rojec t werd door het rp c z o p leesw e g is er juist voor d e zw akke re lezers en g e st art om ervarin g en met de nieuwe wer kw ij nie t voor het g emiddel d e k in d e n de uitval ze voor het leren lezen op g rote schaal ui t te iers p ro b eren d e erva rin g en o p k leine schaal gedu vol g ens k ees de baar heeft slechts 2 a 3 150 van de kinderen echte leesproblemen hij be twijfelt of die dyslectisch te noemen zijn er zijn twee methoden om kinderen die spellend blijven lezen te leren lezen door ze de structuur in woorden te leren herkenne n door ze mee te laten lezen met een in gesproken tekst of met de leerkracht die voorleest etc m et een laatste vraag van een van de aan we zigen wil i k d it verslag graa g afsluiten h oe g e b rui k je de lees w e g als de meeste k in d eren z w a kke lez ers zijn k ees de baar je komt d an in de richting van het speciaal on d erw ijs terecht het materiaal van de lees w eg staat dan centraal en het ont dek kende materiaal speelt een veel g eringere rol noo t 1 informatiebrochure wegwijs in de leeslijn meu lenhoff educatief amsterdam tel 020 262690 literatuur baa r k de k i nderen z ijn i n pri ncipe gemot i veerd om te leren lezen in vernieuwing 48 1989 n r 4 p 18 2 1 baar k de leesli jnproject meldt successen in school 17 1989 nr 4 p 40 44 baa r k de kant en klaarl ettermateriaal als ontw i k kel i ngsmateri aa l i n r milder en k kademake r red natuurlijk leert een kind lezen amsterdam pan doo r 1 986 p 29 38 t op r eek s n r 3 dongen d van leesmoeilijkheden naar diagnosti cerend onderw ijzen b ij het leren lezen ti l burg zwij sen 1984 neuvel j e a functioneel aanvankelijk leesonder wijs een beschrijving en eva luatie lisse swets en z ei t ling er 1 988 svo r eeks nr 86 151