Leren noteren

leren noteren tom sleeuwaert in de hogere jaren van het secundair onderwijs veronderstellen veel leerkrachten dat hun leerlingen individueel notities kunnen maken bruikbare studeerbare notities maken is echter een vaardigheid die niet zomaar verondersteld mag worden luisteren naar studiestof is immers niet hetzelfde als luisteren naar muziek zoals bekend bestaat het leren luisteren uit verschillende vaardigheden waarvan het luis teren naar studiestof of informatieve teksten er slechts een is et trainen van leerlingen in het belangrijk dat het volledige leerproces en functioneel noteren van de nodige ieder onderdeel apart beoordeeld wordt informatie is een lang leerproces deze vut strategie voorbereiden dat een goede voorbereiding ver uitvoeren terugblikken wordt overigens eist aangezien het leren pas het best bij de inoefening van alle deel en gebeurt na een uitgebreide proces totaalvaardigheden gevolgd geschemati en productevaluatie is het ook seerd ziet het leerproces er als volgt uit 1 voorbereiden 1 1 orienteren op de context 1 2 orienteren op de eigenlijke luisteropdracht 1 3 voorkennis oproepen rond het onderwerp 2 uitvoeren 2 1 rekening houden met ontvangstproblemen en oplossingen 2 2 letten op pauzes en signaalwoorden 2 3 tekststructuren nagaan 2 4 notities maken 3 terugblikken 3 1 terugblikken op de beluisterde tekst de notities 3 2 terugblikken op het luisteren in wat volgt zal ik elk van deze onderdelen van het luisterproces kort toelichten sept okt 1999 nummer 1 29e jaargang n 76 voorbereiden den mag je immers niet op dezelfde manier beluisteren als de uitleg van de leraar geschiedenis over de industriele revolutie orienteren op de context beide teksten hebben immers een heel voor je naar een uiteenzetting luistert moet ander doel en ook de context verschilt zeer je weten waarom en vooral hoe er geluisterd sterk de luisteraar en in de meeste geval moet worden een speech van de directeur len ook de spreker stelt zich voor de luister tijdens de proclamatie van de afgestudeer taak daarom best vragen over de context wie is de spreker over wat voor soort gesproken tekst gaat het ben ik vertrouwd met dit soort gesproken teksten welke kenmerken doel opbouw taalgebruik tekstpatroon heeft zo n tekst waarom wordt de informatie gegeven waarom luister ik hiernaar enzovoort orienteren op de luistertaak zowel bij onze leerlingen als bij onszelf en onze collega s zou daarom voor de start van vaak loopt het luisterproces bij het oriente het eigenlijke luister en in dit geval ook kijk ren op de luistertaak al fout de volgende proces moeten doordringen wat de eigenlij situatie is immers niet fictief de leerkracht ke bedoeling van de gesproken tekst is de geschiedenis toont bij de uiteenzetting van leerkracht zou in bovenstaand voorbeeld de industriele revolutie een fragment uit kunnen aankondigen dat het fragment de een documentaire de meeste leerlingen basis zal vormen van een diepgaand onder zitten verveeld naar het videofragment te wijsleergesprek in de volgende les de leer staren omdat het onderwerp hen niet aan lingen moeten bijvoorbeeld gericht luisteren spreekt enkele leerlingen maken aanteke naar zaken die meer informatie geven over ningen tijdens de volgende les wil de leer de leef en werksituatie van de arbeiders kracht die momenten uit de documentaire nu beseffen de leerlingen waarom ze naar beklemtonen die extra informatie gaven het fragment kijken en luisteren en weten ze over het leven van de arbeiders in die perio ook hoe ze de informatie moeten verwer de slechts weinig leerlingen kunnen aan ken in deze stap van het luisterproces stelt het onderwijsleergesprek deelnemen om de luisteraar zich daarom de volgende vra dat die informatie hen volledig ontgaan is gen waarvoor dient de informatie die ik opdoe met welke luisterstrategie kan ik dit het best bereiken op deze laatste vraag bestaan verschillende hanteert er bestaan verschillende strate antwoorden afhankelijk van het luisterdoel gieen waarvan ik er hieronder enkele het luisterdoel bepaalt de strategie die je beschrijf 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 1 globaal luisteren interessant of vernieuwend vinden deze de luisteraar vormt zich een beeld van de twee extremen tonen aan dat de keuze voor hoofdidee of vraag die in de tekst naar de leerling niet vanzelfsprekend is de leer voren komt dit globaal beeld bevat weinig krachten zouden daarom de leerlingen op randinformatie en zeker geen details dit vlak zeker moeten begeleiden 2 selectief luisteren leer ze voorspellend luisteren ze moeten de luisteraar zoekt gericht naar vooraf eerst en vooral hypotheses vormen bij de bepaalde uitspraken citaten stellingen luistertaak daarna gaan ze hun voorspellin beweringen of veronderstellingen die de gen toetsen aan de hoofdideeen en onder hoofdidee bevestigen of ontkrachten werpen uit de eigenlijke tekst bijzaken en selectief luisteren doe je ook als je een ant details die de voorspellingen ondersteunen woord op een vraag moet halen uit de luis moeten ook opgespoord worden zonder tertekst je besteedt alleen aandacht aan dat het nieuwe dat de tekst aanbiedt uit het fragment dat hierover meer duiding gee ft oog te verliezen de beste luisterhouding bestaat dus uit een combinatie van de vier 3 intensief luisteren soorten luisteren de luisteraar poogt een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de luistertekst dit beeld voor je de leerlingen een hele les aanteke bestaat uit een algemene structuur met de ningen laat maken kun je hen best een nodige bijkomende informatie meestal aantal deeloefeningen geven die hen laten wordt ook detaillistische informatie opgeno kennismaken met de verschillende manie men de luisteraar wil de losse elementen ren van luisteren om het globaal luisteren maar zeker ook de relaties ertussen ontdek te trainen geef je hen de opdracht om uit ken een luistertekst de hoofdgedachten en of onderwerpen te halen bepaal eventueel op 4 voorspellend luisteren voorhand zelf een aantal intensief luisteren voor je een tekst beluistert stel je jezelf vra stimuleren kan door hen alles te laten note gen over de tekst je maakt voorspellingen ren wat hen belangrijk lijkt selectief luiste over de inhoud of het thema en gaat tijdens ren train je door ze enkel de antwoorden op het beluisteren deze hypotheses toetsen de door de leerkracht gestelde vragen te aan de werkelijke inhoud de meeste leerlin laten noteren gen hebben problemen bij deze manier van luisteren en vinden de strategie zelfs artifi voorspellend luisteren stimuleer je als leer cieel toch komt deze luistermethode ook in kracht door elke les te laten beginnen met het dagelijks leven voor denk maar aan het een goede inleiding die direct aansluit bij het nieuws op radio en televisie meestal wor verdere lesverloop veel lessen missen den eerst kort de hoofdpunten van het immers een lesbegin en beginnen te vaak nieuws overlopen voor men ieder item ver met de uitspraak neem jullie tekstboek op der gaat uitspitten de luisteraar kan zich bladzijde 112 jan jij begint te lezen dus al voorbereiden op de luistertaak wanneer de leerlingen in een knappe inlei ding warm gemaakt worden voor het leson als je steeds intensief luistert in de klas ben derwerp zullen ze na een tijdje zelf in staat je op het einde van de dag uitgeput een zijn een probleemstelling te vinden voor de ander resultaat is een aantekeningenschrift les bespreek deze methode met de leerlin dat driemaal dikker is dan dat van een gen in het begin van elk trimester medeleerling andere leerlingen hopen dat niet alle informatie even belangrijk is en het spreekt voor zich dat de leerlingen na noteren dan ook alleen maar wat ze zelf elk van deze deeloefeningen hun notities 5 7n sept okt 1999 nummer 1 29 e jaargang laten zien aan hun medeleerlingen dit is gegeven informatie moeten doen en hoe ze mogelijk door ze aantekeningen te laten die op hun blad kunnen verwerken en struc maken op transparanten die klassikaal over tureren lopen worden het beste resultaat wordt als voorbeeld genomen de leerling die de opdracht uitstekend uitvoerde vertelt zelf voorkennis oproepen hoe hij tot dat resultaat gekomen is ook de videocamera kan hier soelaas brengen wanneer je een artikel uit een krant of een door de klas te filmen tijdens de opdracht tijdschri ft voor de eigenlijke lectuur bekijkt kan achteraf nagegaan worden wie wanneer merk je onmiddellijk dat het artikel uit ver noteerde als je de resultaten van de trans schillende onderdelen bestaat je ziet vet paranten vergelijkt met het videofragment of cursiefgedrukte onderdelen tussenkop kom je ongetwijfeld tot jes en titels die elk hun boeiende besluiten en waarom zouden we de functie hebben om de waar leerlingen echt videocamera alleen laten draaien tekst structuur te iets aan hebben tijdens de lessen nederlands geven ze stellen je ook leerlingen moeten inzien dat leren in staat om op voor en waarom zouden we noteren niet alleen geoefend wordt hand de inhoud te ver de videocamera alleen tijdens lessen nederlands kennen bij een luister laten draaien tijdens de oefening ontbreken lessen nederlands spreek eens met een deze hulpmiddelen toch kun je ook bij luis collega af of je een les biologie of wiskunde terteksten de nodige voorkennis oproepen mag opnemen leerlingen moeten inzien dat zodat je je al van in het begin van de tekst leren noteren niet alleen geoefend wordt tij kunt vastbijten in het onderwerp je zult dens lessen nederlands ieder vak heeft een geregeld ondervinden dat je voorspelling vakspecifieke aanpak wat het maken van slechts gedeeltelijk of helemaal niet uit goede notities betre ft de leraar fysica zal kwam deze strategie waarbij je je vooraf eerder een proef uitvoeren om iets te bewij vragen stelt is immers geen logaritme dat je zen de geschiedenisleraar gebruikt hiervoor 100 succes garandeert toch verhoogt de een afbeelding die hij projecteert de leraar slaagkans met deze methode je stelt je als esthetica toont een video enzovoort luisteraar vooraf de volgende vragen leerlingen moeten weten wat ze met de waar zal de tekst over gaan wat weet ik al over dit onderwerp wat wil ik er nog meer over te weten komen welke verwachtingen heb ik hierbij over de inhoud de opbouw hoe zal de tekst opgebouwd zijn volgorde structuur tekstpatroon wanneer je een nieuw hoofdstuk aansnijdt teert de leerkracht de inhoudstafel opnieuw is het zinvol om met de leerlingen de ver zodat de leerlingen kunnen zien welke schillende te bespreken onderwerpen te onderwerpen al besproken zijn en welke overlopen dit kan snel gebeuren met items de leerkracht nog zal aanbieden het behulp van bijvoorbeeld een transparant is echter niet de bedoeling dat je ook de waarop een soort van inhoudstafel staat bij inhouden van elk onderwerp in het schema het begin van elk nieuw onderwerp projec vermeldt de leerlingen moeten hier zelf 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 achter zien te komen door terug te blikken een geluidsband met veel achtergrondruis naar het verleden en rekening te houden met de titels van de nog te bespreken elk probleem heeft een oplossing leer de onderwerpen leerlingen daarom enkele technieken aan die een oplossing kunnen betekenen voor het met de leerlingen bespreek je ook het nut probleem het is belangrijk dat je de leerlin van het bekijken van de aantekeningen van gen proefondervindelijk laat ervaren hoe ze de vorige lessen door na te gaan wat er tij de ontvangstproblemen kunnen oplossen dens de vorige uren bestudeerd is kun je ga met de leerlingen tijdens een winderige voorspellingen maken over de inhoud van dag eens naar buiten je laat een leerling de eerstkomende les sen als je vooraf een tegen de wind in of vanop een grote afstand inhoudstafel aan de leerlingen geeft met de iets uitleggen aan de rest van de klas titels van de te bespreken onderwerpen kun je hen na een tijdje in het begin van de vaak volstaan kleine aanpassingen om de les vragen waarover de les van die dag zal communicatieve situatie te verbeteren je handelen ze kunnen zich voor hun ant kunt bijvoorbeeld dichter bij de spreker woord baseren op hun aantekeningen en gaan zitten of hem vragen luider te spreken de inhoudstafel of bepaalde zaken te herhalen wijs de leer lingen erop dat de situatie dit niet telkens de leerkracht moet ook de aandacht van de toelaat een spreker in een grote aula kun je leerlingen vestigen op het begin van ieder moeilijk onderbreken vanop de achterste rij lesuur meestal worden er tijdens de eerste als de luistertekst op band staat en de minuten duidelijke thema s of subthema s geluidskwaliteit slecht is kun je niets aan de van het onderwerp aangehaald die in het situatie veranderen verloop van de les verder uitgediept zullen worden leerlingen die hun aantekeningen en inhoudstafel hebben bekeken en de pauzes en signaalwoorden belangrijkste onderdelen van de les hebben meegepikt tijdens het lesbegin staan zeer vaak ervaren leerlingen een luistertekst als sterk bij het maken van aantekeningen een massief blok informatie dat in een keer overgedragen wordt aan het luisterpubliek sommige sprekers werken deze gedachte inderdaad in de hand door zeer snel zon uitvoeren der pauzes of signaalwoorden te spreken ontvangstproblemen en oplossingen pauzes en signaalwoorden geven structuur aan de luistertekst ze hebben dezelfde de uitvoering van de luisteropdracht kan functie als titels tussentitels cursief of vet bemoeilijkt worden door verscheidene fac gedrukte woorden zinnen alinea s en tus toren die te maken hebben met de luiste senkopjes bij geschreven zakelijke teksten raar de spreker of het medium dat ervoor pauzes geven aan dat er een nieuw stukje zorgt dat de luisteraar de spreker kan ver in het betoog aangesneden wordt staan en begrijpen het is immers niet signaalwoorden tonen ons het verband tus onmogelijk dat de spreker zeer stil of bin sen zinsdelen zinnen en zelfs volledige ali nensmonds praat de luisteraar is soms niet nea s of paragrafen bijvoorbeeld vervolgens in staat de spreker te verstaan door het tijd want argument daarom oorzaak en geroezemoes in het lokaal waarin beiden gevolg ten slotte opsomming ook de zich bevinden ook het medium zelf kan intonatie de luidheid en het tempo geven verstoord worden denken we maar aan een luistertekst structuur sept okt 1999 nummer 1 29e jaargang tekststructuren notities maken in de lessen nederlands hebben de leerlin het standaardmodel van een aantekenin gen al uitgebreid kennisgemaakt met de genblad is het t schema bovenaan het algemene opbouw van teksten de inlei blad staat het hoofdonderwerp daaronder ding kern slot structuur is door iedere leer staat een horizontale lijn die de hele breedte ling meer dan gekend ze weten ook waar van het blad inneemt op ongeveer 1 4 van voor ieder deel dient en weten wat het de breedte van het blad trek je een verticale verband is tussen de drie delen de meeste lijn links van de lijn komen de kernwoorden leerlingen slagen er echter niet in de transfer van de luistertekst te staan zij geven kort te maken naar luisterteksten dit soort tek de verschillende thema s van de tekst weer sten bevat meestal ook een inleiding die de rechts staat de informatie in trefwoorden aandacht trekt van de luisteraar de opbouw die over de kernwoorden gegeven wordt van de kern verduidelijkt of het hoofdonder de boodschap wordt ook in enkele woor werp aankondigt den genoteerd alle kernwoorden staan net jes onder elkaar en krijgen zo een opsom in het kerngedeelte waarin het hoofdonder mend karakter het is dus nodig om de werp uitgespit wordt zullen bij de luister relaties tussen bepaalde kernwoorden uit taak verschillende structuren opvallen deze gedrukt in de tekst door signaalwoorden en tekststructuren worden aangegeven door zinnen duidelijk te maken door middel van de eerder genoemde signaalwoorden en structuurwoorden zoals oorzaak gevolg ook door signaalzinnen zo geven zinnen besluit voorbeeld conclusie als ik vind dat of mijn mening over is dat aan dat de spreker een stelling naar in het schema is het soms mogelijk om al voren brengt de luisteraar gaat ervan uit tijdens de luisteroefening een zekere lay out dat hij deze stelling nog zal beargumente aan te brengen sommige woorden kun je ren het spreekt voor zich dat bij het note in hoofdletters schrijven ook het inspringen ren van de studietekst de luisteraar reke geeft het schema een duidelijkere structuur ning moet en kan houden met deze onderstaand schema werd gemaakt tijdens signaalwoorden en zinnen een lezing van ongeveer 15 minuten gek van angst inleiding angst en bang zijn horen bij het leven maar soms gaat angst overheersen gevolg fobieen gr fobos vlucht fobie ongegronde vlucht voor hetgeen waarvoor men bang is soorten fobieen 1 agorafobie angst om op straat in het openbaar te komen b v niet durven winkelen in een warenhuis 2 sociale fobie angst om met mensen in contact te komen b v niet naar feestjes durven gaan 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 3 dierenfobie angst voor dieren b v een enorme angst hebben voor insecten 4 seksuele fobie angst voor seksualiteit door angst voor het onbekende het geheimzinnige b v niet meer durven zwemmen 5 fobie voor pijn en de dood angst voor lichamelijke pijn die zou kunnen leiden tot de dood b v nooit naar de tandarts durven gaan gevolgen fobici vluchten voor hun angst maar vluchten ook uit de werkelijkheid isoleren zich worden passief raken verslaafd en komen in een geruststellende roes oplossingen niet vanzelfsprekend want een fobie is irreeel gevolg fobici moeten eigen waanidee eerst inzien hoe door rationeel na te denken creatief te zijn meer in het openbaar te komen conclusie een fobie complex bijna niet te genezen zonder hulp alleen te behandelen als de patient meewil schema s verschillen afhankelijk van het terugblikken soort tekst zo zal een betoog uit andere onderdelen bestaan dan een uiteenzetting terugblikken op de beluisterde tekst over een of ander probleem een basisken nis in tekstpatronen kan hier dus een enor de meeste informatieve teksten die de leer me hulp zijn vaak slagen leerlingen die op lingen beluisteren hebben tot doel informa de hoogte zijn van verschillende soorten tie over te brengen het is dan ook logisch tekstpatronen zoals het voorbeeldpatroon dat we ons na de luisteroefening de volgen het probleempatroon het betoogpatroon de vragen stellen het afwegingspatroon er beter in gestructureerde t schema s uit te werken dan leken sept okt 1999 nummer 1 29 e jaargang in waar ging de tekst precies over wat was het hoofdonderwerp en wat waren de hoofdideeen die aan bod kwamen thema boodschap wat weet ik nu meer over het onderwerp dan voor het luisteren heeft de tekst voldoende antwoorden gegeven op de vooraf gestelde vragen zijn er zaken die ik niet beg rijp of waar ik meer over te weten wil komen indien de spreker in directe relatie staat met in een kleur aan te duiden de bijkomende de luisteraar moet het voor de luisteraar informatie wordt in een andere kleur onder mogelijk zijn vragen aan de spreker te stel streept ook de signaalwoorden en zinnen len hij kan vragen naar extra informatie krijgen een eigen kleurtje als we dit proces maar kan ook kritische vragen stellen ontleden ondervinden we dat de leerling of student bezig is opnieuw de tekst schema een volgende stap in het luisterproces kan tisch voor te stellen waardoor de verschil de uitwerking van een samenvattende tekst lende onderdelen duidelijker geaccentueerd zijn de luisteraar werkt zijn t schema daarin worden eigenlijk doe je dus tweemaal het uit tot een volwaardige samenvatting zoals zelfde werk veel leerlingen leren dan ook die ook in het schrijfonderwijs naar aanlei gemakkelijker een iets vollediger schema ding van zakelijke teksten waarschijnlijk al dan een eigen geschreven tekst hoe aan bod is gekomen deze samenvatting gestructureerd die ook mag zijn kan de leerkracht beoordelen maar ook de medeleerlingen de leerlingen beluisteren de tekst opnieuw terwijl de samenvatting terugblikken op het luisteren geprojecteerd wordt zo gaan ze na of de tekst betrouwbaar volledig beknopt en naast de productevaluatie verdient natuur logisch opgebouwd is lijk ook de procesevaluatie alle aandacht als we onze leerlingen leren luisteren naar toch is een samenvatting voor het instude studiestof is het logisch dat we stilstaan bij ren van inhouden niet altijd de goede oplos het totale luisterproces het is juist tijdens sing we merken immers dat leerlingen het terugblikken dat de leerlingen inzichten eigen samengevatte teksten met markeer opdoen die hen helpen bij de uitvoering van stiften te lijf gaan wat zeker een goede een soortgelijke taak in de toekomst methode is met als doel de kernwoorden logische vragen zijn hoe heb ik de luistertaak uitgevoerd heb ik de juiste luisterstrategieen gekozen om het beoogde doel te bereiken welke vaardigheden heb ik onder de knie welke verdienen training welke aandachtspunten hou ik over voor soo rtgelijke oefeningen in de toe komst als bepaalde problemen bij meer leerlingen dieren eventueel moeten extra oefeningen voorkomen moet de leerkracht hier klassi gemaakt worden bij een bepaalde stap in kaal bij stil blijven staan en trachten te reme het luisterproces 29e jaargang nummer 1 sept okt 1999 tot slot zich les na les met behulp van de boven staande systematiek trainen zijn in geen notities maken blijkt dus een zeer complex tijd in staat zeer overzichtelijke en gestructu maar leerrijk proces te zijn leerlingen die reerde t schema s uit te werken tom sleeuwaert heideweg 84 2980 halle zoersel tomsleeuwaert hotmail com noten 1 voor de uitwerking van dit luister en leerproces heb ik me laten inspireren door bonset h contouren van een didactiek van de mondelinge vaardigheden vonk 27 5 mei juni 1998 p 3 22 bonset heeft het in deze bijdrage over de ovur strategie orienteren voor bereiden uitvoeren reflecteren 2 een overzicht van de belangrijkste tekstpatronen vind je bijvoorbeeld terug in compendium tweede graad uitgegeven door wolters plantyn bij de bespre king van deze patronen wordt ook aangegeven hoe ze bij het leren noteren een hulp kunnen bieden om tot betere t schema s te komen 3 de schoolboekenreeks nv nederlands van wolters plantyn werkt volledig volgens dit leerproces vanaf het vierde jaar na dit inoefenjaar worden de leerlingen in het vijfde en het zesde jaar verder getraind in het gericht luisteren en het uitwerken van bruikbare t schema s sept okt 1999 nummer 1 29 e jaargang lit