Leren, schrijven en schrijfstrategieën

3 leren schrijven en schrijfstrategieen marleen kieft gert rijlaarsdam voor leerlingen in de hoogste jaren van havo vwo algemeen secundair onderwijs in nederland zijn schrijftaken aan de orde van de dag zij schrijven bijvoorbeeld werk stukken voor aardrijkskunde onderzoeksverslagen bij natuurkunde of scheikunde leesverslagen voor literatuur en betogen bij nederlands ook in het literatuur onderwijs wordt over het algemeen veel geschreven door leerlingen het doel van zo n schrijfopdracht bij literatuur is niet zozeer het leren schrijven het belangrijkste is niet de tekst en de kwaliteit daarvan maar wat de leerling van de schrijfopdracht heeft geleerd dit artikel draait om dat tweeledige doel van schrijven toegepast in het literatuuronderwijs enerzijds helpt schrijven bij het leren begrijpen van literatuur anderzijds kan zo denken wij literatuur ook een heel mooi onderwerp zijn om te gebruiken bij het leren schrijven twee teksten van roos te schrijven waarin zij vertelden waar het verhaal over ging en wat ze van het verhaal wij leggen u twee teksten van roos vonden verderop in dit artikel zullen we voor zij is een leerling uit havo 4 dieper ingaan op de aanleiding voor deze vergelijkbaar met een vierde jaar van opdracht de eerste tekst gaat over het het algemeen secundair onderwijs in verhaal en toen waren wij aan de beurt van vlaanderen op een school in het kader abdolah de tekst is letterlijk weer midden van nederland zij en haar gegeven zoals die is opgeschreven door klasgenoten kregen een kort literair verhaal roos inclusief schrijf en spelfouten aangeboden en werden gevraagd een tekst tekst 1 deze tekst gaat over het verhaal toen waren wij aan de beurt het is geschreven door kader abdalah de hoofdpersonen zijn elf kleine jongentjes die het verhaal van hun vader aanhoren het verhaal is erg verwarrend want in het begin lijkt het op een gedicht dan opeens weer juli 2006 nummer 5 35e jaargang 4 op een verhaal het onderwerp is ook niet makkelijk te achterhalen omdat het in het begin over een moord gaat vervolgens over gedichten en magie het boek zelf is niet iets voor jongeren omdat het een saai verwarrend verhaal is er gebeurt ook weinig in omdat je van de meeste personen zo weinig weet wordt het verhaal nog saaier de schrijver had er meer uitleg bij moeten schrijven en want meer afwisseling in de zinnen van kort naar lang daardoor komt er meer aktie in het verhaal is voor volwassenen die van verhalen houden die een beetje verwarrend zijn ik houd niet van deze genres daarom zal ik ook dit boek niet aanraden misschien als het verhaal een gedicht was zou ik hem wel mooi gevonden hebben vijf weken nadat roos deze tekst schreef nooteboom een verhaal over een jongen schreef ze weer een tekst over een literair die zijn neefje ziet verdrinken zie tekst 2 verhaal ditmaal over hoela van cees tekst 2 hulpeloos verdronken het verhaal hoela is geschreven door cees nooteboom het gaat over een jongetje die op een verjaardag is van zijn tante hij zit in de kamer bij alle volwassenen arthur zijn neefje speelt buiten de jongen staart naar buiten plotseling ziet hij zijn neefje verdrinken 35e jaargang nummer 5 juli 2006 5 waarom heeft het jongetje niemand geroepen toen zijn neefje arthur verdronk hij kon uit noodweer niemand roepen en daardoor verdronk arthur mijn standpunt is dat hij niet iemand heeft geroepen omdat hij jaloers was op zijn kleine neefje arthur ten eerste omdat zijn eigen opa arthur zelfs beter vond citaat zijn grootvader zei dat arthur veel kleiner was maar veel flinker want die speelde buiten terwijl het mistte en toch wel een beetje koud was ze keken allemaal naar buiten naar het rode autootje in het gras en lachten ook vond hij zijn neefje niet zo aardig anders was hij wel met hem buiten gaan spelen citaat sigarenrook kwam op hem af stond achter hem en zei moet je niet buiten spelen en parfum kwam op hem af stond achter hem en zei arthur is ook buiten dat wist hij maar hij ging niet naar buiten tenslotte ging hij toen zijn neefje arthur verdronken was feest vieren dat is toch een teken dat hij jaloers was want als hij het erg had gevonden was hij wel in tranen uitgebarsten citaat hij bleef staan pas toen de auto helemaal weggezonken was toen arthur helemaal nat nog een keer boven het water was gekomen en daarna weer en nu voorgoed was weggezakt ging hij bij zijn moeder zitten en kreeg een taartje en nog een glas limonade ook bij dit citaat volstrekt duidelijk had hij gedacht hoela hoela hoela wat zijn nu de verschillen tussen deze beide de vraag of het verhaal van abdolah nu teksten zit er een verschil in kwaliteit eigenlijk niet meer een gedicht is dan een tussen tekst 1 en tekst 2 we zullen een verhaal ze schrijft daarover in de eerste paar opvallende punten noemen kenmer alinea en komt daar in de slotzin weer op kend voor tekst 1 is dat roos van de ene terug daarmee snijdt ze een interessant observatie naar de andere springt er zit niet punt aan verwijzend naar het opvallende echt een duidelijke hoofdgedachte in deze taalgebruik van abdolah tekst wat haar wel lijkt bezig te houden is juli 2006 nummer 5 35e jaargang 6 tekst 2 is een stuk beter te volgen dan tekst 1 teksten als de kwaliteit van hun interpretatie dat komt enerzijds door de helderder struc van literaire verhalen toenam tuur maar ook door de informatie over het verhaal die wordt gegeven verder is een begin van een zekere kennis van het tekst recensies leren schrijven genre betogende tekst te bespeuren roos neemt een standpunt in en geeft argumenten voor haar standpunt wat de tekst niet zo aan de lessenserie recensies leren schrijven trekkelijk om te lezen maakt is dat het stand bevat vijf lessen1 elke les bestaat uit een punt en de argumenten steeds heel letterlijk werkboekje dat leerlingen deels zelfstandig worden aangekondigd mijn standpunt deels samenwerkend met anderen door is we zien ook dat roos citaten gebruikt werken in 90 minuten theorie over het tekst om haar argumenten te ondersteunen al zijn genre en bijbehorende opdrachten wisselen de citaten niet allemaal heel goed gekozen en elkaar af de kern van elke les is hetzelfde maakt weer het gebruik van expliciet aankon digen van genreonderdelen citaat de 1 leerlingen lezen een kort verhaal tekst niet erg prettig om te lezen gevolgd door een taak om op het ver haal te reageren wat is er nu in die vijf weken gebeurd 2 leerlingen krijgen stukjes theorie over waardoor deze verandering in roos schrijf de recensie voorgeschoteld afgewis vaardigheid heeft plaats gevonden roos seld met opdrachten over het schrijven heeft in de klas de lessenserie recensies van een recensie leren schrijven over literatuur gevolgd we 3 leerlingen schrijven zelf een korte maakten die met een tweeledig doel ener recensie zijds om leerlingen het genre argumen tatieve tekst te leren schrijven anderzijds we zullen de inhoud en opzet van iedere les om via het schrijven over literatuur het leren kort bespreken begrijpen van korte verhalen te stimuleren deze lessenserie is in de afgelopen jaren op les 1 verschillende scholen in nederland uitge probeerd door verschillende leraren wij in de eerste les staat de kwestie centraal zullen in dit artikel deze lessenserie beschrij een kwestie is een discussievraag waar ven en daarna ingaan op de vraag of door meerdere meningen over mogelijk zijn een deze lessenserie inderdaad zowel de kwali kwestie kan ook over literatuur gaan in de teit van de door de leerlingen geschreven les wordt dat zo uitgelegd een kwestie kan natuurlijk ook over literatuur gaan een paar voorbeelden van mogelijke kwesties bij boeken en verhalen in het kinderboek de griezelbus van paul van loon staan enge en griezelige dingen is het boek eigenlijk wel geschikt voor jonge kinderen in im beschrijft connie palmen haar prive leven tot in de details is dit wel interessant voor lezers om te lezen 35e jaargang nummer 5 juli 2006 7 deelnemers aan de discussie hebben meestal een mening over de kwestie die mening noemen we het standpunt over een kwestie is altijd meer dan een mening mogelijk als dat niet zo is dan is het geen kwestie leerlingen leren een kwestie bij een verhaal wordt steeds gevraagd naar de eerste te kiezen en schrijven een kort tekstje van reacties op het verhaal zo ook in les 2 in twee alinea s over deze kwestie deze les worden leerlingen uitgenodigd om het hoofd van de hoofdpersoon zie figuur les 2 1 te vullen met gedachten die er volgens hen in het hoofd van de hoofdpersoon om in iedere les wordt een nieuw verhaal aan gaan geboden na het lezen van het verhaal figuur 1 juli 2006 nummer 5 35e jaargang 8 in les 2 schrijven leerlingen ook weer een les 3 tekst over een kort verhaal deze keer leren ze daarbij korte goede informatie over het het doel van de derde les is het leren verhaal te geven zodat een lezer die het onderbouwen van een standpunt met verhaal niet kent de tekst toch kan be behulp van citaten uit het verhaal in deze grijpen daarnaast leren ze een aanspre les stond het verhaal een onbekende kende inleiding en een goed slot te kiezen trekvogel van kader abdolah centraal de eerste opdracht van deze les was vrij schrijven over het verhaal zie hier de uitleg aan leerlingen over wat vrij schrijven is een handige manier om na te denken over een verhaal is vrij schrijven vrij schrijven betekent dat je een tijdje lang zo snel mogelijk achter elkaar opschrijft wat je te binnen schiet nadat je het verhaal hebt gelezen net alsof je tegen iemand praat de truc is dat je achter elkaar doorschrijft stop niet om dingen te verbeteren of te veranderen alles is goed soufian kon goed uit de voeten met vrij schrijven ziet u maar wat hij schreef deze tekst vind ik heel erg leuk heel spannend en midden in de tekst wordt het alleen nog maar spannender in het begin is het niet zo boeiend niet interessant genoeg zodat ik dacht ach wat een saaie tekst maar naarmate je verder leest wordt het veel leuker hij vertelt op het begin alleen iets over hem en zijn werk en dat vind ik erg saai de tekst trekt je aandacht ook niet in het begin pas in het midden maar dan stoppen sommige lezers er misschien mee alleen vind ik het wel zielig wat gerrit met die vogels doet maar van ik perspectief begrijp ik dat wel want dat is een vluchteling die werkt voor zijn brood en heeft geen andere optie en toen kader de vogels beschreef kan je in gedachten meeleven als je je fantasie gebruikt en wat ik ook mooi vond is dat kader zegt ik heb ontmoet en niet gevonden en op het einde zegt kader tijdens het verlaten van de museum er vloog een rij trekvogels over in v vorm maar er was geen begeleider bij dus de dode vogel was de begeleider 35e jaargang nummer 5 juli 2006 9 les 4 schrijvers te veel processen tegelijkertijd uit moeten voeren of dat ze te veel aandacht in les 4 stond argumentatie centraal leer moeten besteden aan verschillende tekst lingen leerden een argumentatieschema kenmerken dit probleem zal bij leerlingen maken als steun bij het schrijven van hun die een nieuw tekstgenre zoals de recensie recensie natuurlijk lazen ze ook weer een leren schrijven nog veel meer optreden is verhaal en kregen ze er enkele opdrachten het dan niet veel te veel gevraagd om te bij verwachten dat leerlingen ook nog zullen leren van hun schrijven les 5 ons antwoord was ja misschien wel daarom zochten we naar een manier om de les 5 was bedoeld als toets in deze les cognitieve inspanning die schrijven kost te werd geen nieuwe kennis meer geintro verminderen zodat meer ruimte en aan duceerd maar schreven leerlingen een dacht overblijft voor leren uit de weten complete recensie waarbij ze alle nieuw schappelijke literatuur over schrijven en verworven kennis over recensies samen leren schrijven is bekend dat het ontwik brachten en toepasten van het verzinnen kelen van een schrijfstrategie helpt om de van een aantrekkelijke titel tot het zoeken cognitieve inspanning die een schrijftaak van passende citaten en het schrijven van kost te verminderen kellogg 1999 een mooi slot rijlaarsdam e a 2005 de meest voor komende schrijfstrategieen die leerlingen en studenten hanteren zijn een strategie van overwegend plannen of een strategie van lessen in twee versies overwegend reviseren galbraith torrance 2004 met plannen bedoelen we schrijven nu duidelijk is geworden wat de inhoud en door een planning te maken leerlingen met werkwijze van de lessen is willen we even een plannende strategie bepalen de inhoud met u teruggaan naar wat de doelen van de van de tekst voordat ze beginnen met lessenserie waren we ontwikkelden de schrijven en maken daarbij graag lijstjes of lessen om leerlingen te leren hoe betere schema s leerlingen met een reviserende argumentatieve teksten te schrijven en ook strategie hebben het schrijven zelf nodig om om door middel van het schrijven over op ideeen te komen zij beginnen met het literatuur de interpretatie van korte verhalen schrijven van een eerste versie van een te stimuleren nu zou je je kunnen afvragen tekst en gaan daarna schaven en schrap of deze doelen niet te hoog gegrepen zijn pen schrijven en herschrijven om tot de eerst en vooral is schrijven op zichzelf al uiteindelijke tekst te komen een complexe taak bij de introductie van hun beroemde schrijfmodel definieerden natuurlijk is het te eenvoudig om te veron flower hayes 1980 schrijven als het derstellen dat elke leerling of een planner of uitvoeren van allerlei taken zoals het een reviseerder is een leerling kan een plannen van de tekst het reviseren van al beetje van allebei hebben of heel veel van geschreven tekst en het verwoorden van allebei het kan ook zijn dat nog niet alle gedachten waardoor cognitive overload leerlingen in de tweede fase de hoogste veroorzaakt kan worden dit betekent dat jaren van het algemeen secundair onder juli 2006 nummer 5 35e jaargang 10 wijs al een uitgekristalliseerde schrijf het uitvoeren van de schrijftaak strategie hebben ontwikkeld maar er zijn enkele onderzoeken gedaan die laten zien de eerste reactie op het verhaal in beide dat leerlingen en studenten consistent versies van de lessenserie worden open gedrag vertonen als zij schrijftaken uitvoeren schrijfopdrachten gebruikt om leerlingen te torrance thomas robinson 2000 levy laten nadenken over het verhaal twee ransdell 1996 voorbeelden heeft u voorbij zien komen in het voorafgaande het lege hoofd in les 2 en opvallend is dat de nederlandse taalmetho het vrij schrijven in les 3 de opdracht met des voor het voortgezet secundair onder het lege hoofd waarin leerlingen kort en wijs leerlingen vrijwel altijd leren schrijven puntsgewijs kreten kwijt kunnen is een met de planningsstrategie stappenplan opdracht uit de versie plannen waarin nen denkschema s bouwplannen enzo leerlingen door het maken van korte aante voort zijn in deze methodes meer regel dan keningen bij het verhaal ideeen over het uitzondering blijkbaar veronderstellen verhaal genereren de opdracht vrij schrij methodemakers dat plannen voor het ven bestaat uit het enige tijd achter elkaar schrijven de enige goede manier is om doorschrijven in hele zinnen deze opdracht teksten te schrijven ook al horen we regel is een onderdeel van de versie reviseren matig van leraren dat veel leerlingen onze hypothese is dat planners meer heb helemaal niet zo goed uit de voeten kunnen ben aan kort en puntsgewijs al schrijvend met een planningsschema nadenken over het verhaal en reviseerders en deze leerlingen schrij meer baat hebben bij het schrijven van hele ven soms eerst de tekst zinnen in een lopende tekst ongeveer veel leerlingen om daarna nog een zoals de eerste tekst van roos die we aan kunnen helemaal planningsschema in te het begin van dit artikel presenteerden niet zo goed uit de vullen deze hypothese is gebaseerd op het werk voeten met een van david galbraith 1992 1996 een planningsschema wij denken dat het aan britse psycholoog die onderzoek doet naar en schrijven soms passen van schrijfop schrijfprocessen hij ontdekte dat verschil eerst de tekst om drachten en schrijfinstruc lende typen studenten baat hebben bij ver daarna nog een tie aan de verschillen in schillende soorten schrijfopdrachten om op planningsschema schrijfstrategieen van leer nieuwe ideeen te komen2 in te vullen lingen kan zorgen voor een verlichting van cogni voorbereiden van de schrijftaak het moge tieve inspanning die een duidelijk zijn waar de verschillen tussen de schrijftaak kost daarom versie plannen p en de versie reviseren maakten we van de lessenserie die we r liggen in de fase van het voorbereiden hierboven al beschreven twee verschillende van de tekst in de p versie krijgen de leer versies een versie aangepast aan leerlingen lingen de opdracht een planningsschema die liever plannen een andere versie met vragen zoals wat is het standpunt aangepast aan leerlingen die graag welke argumenten heb je in te vullen in schrijven en dan reviseren de beide versies de r versie maken de leerlingen een eerste verschillen op drie belangrijke punten van kladversie van de tekst waarna ze een lijstje elkaar 1 de eerste reactie op het verhaal met dezelfde vragen krijgen om te kijken 2 het voorbereiden van de schrijftaak en 3 aan welke eisen hun tekst moet voldoen 35e jaargang nummer 5 juli 2006 11 uitvoeren van de schrijftaak nadat de leer begrijpen en 2 leren leerlingen van deze lingen tot het schrijven van de definitieve lessen hoe ze betere teksten kunnen tekst overgaan kijken ze eerst kritisch naar schrijven om antwoord te kunnen geven hun planning respectievelijk naar hun op deze vragen hebben de leerlingen mee eerste kladversie vervolgens is het verschil gewerkt aan het maken van een voortoets tussen beide versies als volgt in de p versie en een natoets om de leerwinst te kunnen schrijven de leerlingen de definitieve tekst bepalen werden zowel de voortoets als de op basis van hun planning en hun kritische natoets door beoordelaars gescoord op de beschouwing daarop in de r versie kwaliteit van de interpretatie en op de kwali schrijven de leerlingen de definitieve tekst teit van de schrijfvaardigheid het scoren op basis van hun eerste versie en de van schrijfvaardigheid en interpretatie werd reflectie daarop geheel afzonderlijk van elkaar gedaan met verschillende scoremodellen want het kan zo hebben we door relatief kleine ingrepen immers dat een leerling een hele goede in de lessen twee versies van de lessen interpretatie van een verhaal geeft maar serie gecreeerd waarvan we denken dat ze een niet zo goede tekst schrijft toch een cruciaal verschil maken voor leerlingen als planners mogen schrijven op aan het begin van de lessenserie werden de een manier zoals ze dat het liefste doen en 113 leerlingen aselect toegewezen aan een als reviseerders zich niet meer door ver van beide versies de p versie of de r plichte schema s en planningen heen hoe versie en zodoende waren beide versies ven te worstelen maar mogen schrijven evenwichtig verdeeld over alle klassen om zoals zij dat graag doen dan denken we vast te kunnen stellen in welke mate een dat dat een positief effect zal hebben op de leerling planner of reviseerder is hebben we leerresultaten van deze lessenserie onze de leerlingen gevraagd een vragenlijst over hypothese is dus dat leerlingen met een hun manier van schrijven in te vullen de sterke voorkeur voor plannen meer leren in vragenlijst bestond uit een lijst uitspraken de plannende lessenserie en dat leerlingen over reviseren en plannen leerlingen kruis met een sterke voorkeur voor reviseren ten aan of ze het meer of minder met de uit meer leren in de reviserende lessen om spraak eens waren een paar voorbeelden deze hypothese te toetsen hebben we een ik maak altijd eerst een schema voordat ik onderzoek opgezet dat we hierna in hoofd begin met schrijven of ik herschrijf mijn lijnen zullen beschrijven teksten meestal wel een of meerdere keren iedere leerling kreeg een score voor revise ren en een score voor plannen opzet van het onderzoek nu u wat meer weet over de lessen en het onderzoek naar de effecten ervan kunnen het onderzoek vond plaats op drie ver we weer even terugkijken naar de teksten schillende scholen in nederland waar van roos tekst 1 was de tekst die ze leraren nederlands de lessenserie gaven in schreef bij de voortoets tekst 2 was de hun eigen derde en vierde klassen uit havo tekst die ze schreef bij de natoets zoals en vwo algemeen secundair onderwijs ook bij globale lezing al valt vast te stellen onze onderzoeksvragen waren 1 leren bleek ook uit de scores van de beoorde leerlingen van deze lessenserie literatuur te laars dat de tekst die ze schreef bij de na juli 2006 nummer 5 35e jaargang 12 toets beter was dan de tekst die ze schreef de gemiddelde tekstkwaliteit van de als voortoets zowel op schrijfvaardigheid natoetsen was hoger dan de gemid als op literaire interpretatie delde tekstkwaliteit van de voortoetsen het gaat dan om schrijfvaardigheid waarom hebben wij nu de teksten van de gemiddelde interpretatie in de na roos uitgekozen om u te laten lezen wel toets was gelijk aan de score in de vooraf bleek uit de schrijfvragenlijst dat voortoets hier gaat het om literaire roos nog niet echt een interpretatie duidelijke voorkeur voor kijken we naar de leerlingen met een een schrijfstrategie had sterke voorkeur voor plannen dan blijkt als je wilt dat op zowel plannen als revi dat deze leerlingen gemiddeld beter leerlingen leren seren had zij een gemid interpreteerden bij de natoets als zij in schrijven maakt delde score vervolgens de plannende conditie zaten het niet uit of je kreeg zij de versie revise kijken we alleen naar de leerlingen met rekening houdt ren van de lessenserie een sterke voorkeur voor reviseren dan met hun schrijf toebedeeld het grappige blijkt dat zij gemiddeld beter interpre strategieen is dat zij toen zij na afloop teerden in de natoets als zij in de van de lessenserie weer reviserende conditie zaten dezelfde schrijfvragenlijst de combinatie tussen schrijfvoorkeuren invulde nu een sterke voorkeur voor van een leerling en de conditie waar reviseren liet zien blijkbaar was het voor een leerling in zat had geen invloed op haar een hele ontdekking dat je ook op een de schrijfvaardigheid in de natoets reviserende manier kunt schrijven en heeft of leerlingen nu graag reviseerden of dat bij haar ook goede effecten op de kwa planden voor zowel de plannings liteit van de interpretatie en de kwaliteit van conditie als de reviseerconditie waren de tekst die ze schreef de natoetsen van gemiddeld hogere tekstkwaliteit dan de voortoetsen dit ging overigens niet voor alle leerlingen op als we naar de gehele groep leerlingen met andere woorden als je wilt dat leer kijken en daarbij betrekken 1 welke con lingen leren schrijven maakt het niet uit of je ditie zij toegewezen hadden gekregen 2 rekening houdt met hun schrijfstrategieen wat hun voorkeuren voor plannen en of als je wilt dat leerlingen via de schrijftaak reviseren waren en 3 wat hun scores op leren over het onderwerp dan is aanpassen interpretatie en schrijfvaardigheid waren van de lessen aan de schrijfstrategie dan bleek uit het onderzoek het volgende verstandig 35e jaargang nummer 5 juli 2006 13 4 slot tiek op basis van leerling vragen zoals beschreven door janssen braaksma vat dit artikel niet op als een pleidooi om op couzijn 2006 in vonk 35 3 februari nog grotere schaal schrijfopdrachten in het 2006 wel denken wij dat als schrijven literatuuronderwijs in te voeren we denken zo n belangrijk onderdeel van de literatuur niet dat voor het leren interpreteren van lessen is en blijft de effectiviteit van schrijf literatuur schrijven per se het beste leer opdrachten groter kan worden als bij het middel is waarschijnlijk zijn voor het leren geven van schrijfopdrachten rekening wordt interpreteren van literatuur andere metho gehouden met de individuele verschillen in den effectiever zoals bijvoorbeeld de didac schrijfstrategie van leerlingen marleen kieft gert rijlaarsdam instituut voor de lerarenopleiding universiteit van amsterdam wibautstraat 2 4 nl 1091 gm amsterdam m h kieft uva nl g c w rijlaarsdam uva nl noten 1 de lessenserie is te downloaden via 2 zijn werk beschreven we eerder in kieft m rijlaarsdam g 2003 recensies schrijven de brug tussen schrijfvaardigheid en literatuur vonk 32 2 bibliografie flower l s hayes j r 1980 the dynamics of composing making plans and juggling constraints in l w gregg e r steinberg eds cognitive processes in writing an interdisciplinary approach pp 31 50 hillsdale nj lawrence erlbaum galbraith d torrance m 2004 revision in the context of different drafting strategies in g rijlaarsdam series ed l allal l chanquoy and p largy vol eds studies in writing vol 13 revision cognitive and instructional processes pp 63 85 dordrecht kluwer academic publishers juli 2006 nummer 5 35e jaargang 14 janssen t braaksma m couzijn m 2006 leren verhalen interpreteren door vragen stellen vonk 35 1 kellogg r t 1994 the psychology of writing new york oxford university press kieft m rijlaarsdam g 2003 recensies schrijven de brug tussen schrijfvaardigheid en literatuur vonk 32 2 levy c m ransdell s 1996 writing signatures in c m levy s ransdell eds the science of writing theories methods individual differences and applications pp 149 161 mahwah nj lawrence erlbaum associates rijlaarsdam g braaksma m couzijn m janssen t kieft m broekkamp h van den bergh h 2005 psychology and the teaching of writing in 8000 and some words in pedagogy learning for teaching british journal of educational psychology monograph series ii 3 127 153 torrance m thomas g v robinson e j 2000 individual differences in undergraduate essay writing strategies a longitudinal study higher education 39 181 200 voor meer informatie over het project zie ook kieft m rijlaarsdam g 2005 recensies over literatuur schrijven om te leren tsjip letteren 15 2 kieft m rijaarsdam g 2005 schrijftaken en schrijverstypen levende talen magazine 92 2 35e jaargang nummer 5 juli 2006