Les in lektuur

les in lektou r verslag van een kursus lektour goals die gegeven is aan de tweedejaarsstudenten nederlands 1974175 van de lerarenopleiding zuidwest nederland te delft en den haag kees de ruiter en bernard schu t het onderstaande artikel wordt gevolgd door een nogal lange bijlage in kleine letter gezet niet bevorderlijk voor het leesgemak door gebrek aan ruimte wel noodzakelijk de auteurs en de redaktie vonden dat lezers die willen gaan werken met de in het artikel geschetste lektuurbenadering moesten kunnen beschikken over het volledige leerplan vandaar dit kompromis nou t interesseert me niet zoveel de nederlandse literatuur ik vind er niks aan voor mij hoeft t allemaal niet ik lees niet zo veel meestal romans van die verhalen over trouwen en zo en ook veel strips vondel wordt behandeld in de klas vandaag hebben we er nog wat over gesproken maar ik heb niets bijzonders over hem gehoord tenminste ik zou niets over hem kunnen vertellen voor mij hoeft t niet literatuur vind ik zelf niet zo goed t boeit me niet t is te droog ja t nut zie ik er wel van in natuurlijk wel maar op t ogenblik ja ik heb er nog geen behoefte aan om literair te gaan lezen veel liever die leuke romannetjes nog ik heb een keer een boek gekocht k vond er niks an sinsdien heb ik nooit meer boeken gekocht stemmen van mavo leerlingen over het literatuuronderwijs overgenomen uit het ncrv radio prog ra m ma l ite ra ur a l ive van maandag 7 apr il j l ge ti te ld h e t lit era tuur on d er wijs o p d e mavo 1 inleiding en verantwoordin g 1 1 wanneer je leest wat er de laatste jaren zoal gepubliceerd is met betrekking tot literatuuronderwijs dan worden twee dingen je ontstellend duidelijk wij breken ons het hoofd over een eventuele grensoverschrijding uit het gebied van de literatuur in dat van de lektour en over de waarden van een historische knuvelder versus een struktureel analytischez drop eventueel versus een socio l ogische leesstrategie3 brouwers voor verreweg de meeste leerlingen zeker in de leeftijd van 12 tot 16 jaar bestaat er geen tegenstelling literatuur lektour en heeft de manier waarop wij teksten in ons literatuuronderwijs benaderen weinig of geen betekenis er valt uit het beschikbare materiaal nog een derde konklusie te trekken ondanks ons literatuuronderwijs lezen ze wel maar hun eigen teksten op hun eigen manier 288 1 2 met paul kuyer c s 4 kun je menen wij het bovenstaande als volgt samenvatten jij leest niet maar zij en wat doen we eraan op deze vraag proberen wij op de lerarenopleiding zuidwest nederland een antwoord te vinden met ons literatuuronderwijs waarin we onze studenten leren hoe zij later op hun beurt literatuuronderwijs moeten geven aan scholieren van 12 tot 16 jaar in dit artikel gaat het ons niet om de principiele verantwoording van ons standpunt inzake literatuuronderwijs maar om de praktische uitwerking daa rv an wij brengen verslag uit van een serie lessen over de analyse van lektuur en literatuur enkele punten die wij voor ons onderwijs van wezenlijk belang achten w il len wij eerst echter kort expliciteren literatuuronderwijs moet leerlingen een werkelijk noodzakelijke leestechniek en leesattitude aanleren wat leerlingen lezen moeten ze ook kritisch kunnen en soms vaak niet altijd willen lezen kritisch lezen w il zeggen uit een boek de informatie halen die erin zit en je afvragen welke waarde deze voor je heeft leerlingen hebben ook het recht om kritisch te leren lezen literatuuronderwijs moet uitgaan van die teksten die leerlingen de moeite waard vinden om te lezen je leert iemand niet kritisch lezen met teksten die hem siberisch laten of die hij niet begrijpt leerlingen hebben ook het recht om te lezen wat zij de moeite waard vinden wat natuurlijk niet wil zeggen dat je niet hun belangstelling mag wekken voor boeken die ze nog niet kennen hieruit volgt voor ons dat in ons literatuuronderwijs het onderscheid literatuur lektuur niet van wezenlijk belang is en dat wij een leestechniek voorstaan waa ri n de sociolo gische analyse domineert 1 3 wij hebben dit artikel niet in de eerste plaats geschreven voor onze kollega s aan andere lerarenopleidingen veel van wat hier staat is zo menen wij bruikbaar in het lbo mavo havo en vwo onderwijs waarvoor we onze studenten immers opleiden wel zal het leerplan en vooral de achtergrondinformatie aangepast moeten worden herschreven voor leerlingen van 12 tot 16 17 18 jaar 1 4 hoe is dit artikel opgebouwd paragraaf 1 bevat dus de inleiding en de verantwoording paragraaf 2 bestaat uit een kort overzicht van de kursus onze studenten hebben de kursus schriftelijk geevalueerd paragraaf 3 bevat de gegevens die deze evaluatie opgeleverd heeft in paragraaf 4 bespreken wij op grond van onze e rv aringen kort deze lessen en trekken een aantal konldusies als bijlagen treft u aan het komplete leerplan en een selektie uit het door ons gebruikte materiaal met opzet hebben wij het leerplan onverkort opgenomen het is niet ge bruikelijk leerplannen te publiceren maar naar onze mening wel wenselijk bij het voorbereiden van je lessen kun je er immers gebruik van maken dat bespaart veel tijd 289 1 5 tenslotte bij het schrijven van deze kursus hebben wij gebruik kunnen maken van enkele leerplannen uit de bijscholing nederlands van de hand van jan boland een belangrijk deel van onze inspiratie en van ons materiaal danken we daaraan 2 de kursus l e ktuur 2 1 uitgangspunte n 2 1 1 de studenten voor wie de kursus bestemd was is stammen over het algemeen uit een literaire traditie zij hebben in hun vooropleiding h a v o v w o onderwijs in literatuur gehad ze lezen graag literaire werken en ze stellen zich doorgaans voor dat ze in hun latere onderwijspraktijk vooral met vondel van eeden marsman e d bezig zullen zijn het is voor hen dan ook dikwijls teleurstellend te moeten horen dat ze ze worden in principe opgeleid voor het 3e en 2e graadsgebied in de praktijk niet of nauwelijks met de groten te maken zullen krijgen de gedachte dat bestudering van lektuur meer relevantie heeft voor hun toekomstige werkterrein wekt nog wel eens wat weerstanden op 2 1 2 de studenten zijn gewend de hun aangeboden teksten in een historisch kader te plaatsen en eventueel als leesstrategie de strukturele analyse toe te passen een sociologische benadering is hun over het algemeen vreemd ze leggen zelden uit zich zelf een relatie tussen de tekst en de maatschappij de wijze waarop zij verhalen ver werken blijft dikwijls dan ook beperkt tot een zuiver technisch procede 2 1 3 hie rv an uitgaande hebben wij er bij de opzet van de kursus vooral naar gestreefd de studenten duidelijk te maken dat het werken met triviale teksten boeiend kan zijn en dat het voor hun latere onderwijspraktijk van grote waarde is de studenten een dusdanige methode van tekstbestudering aan te bieden dat de maatschappelijke implikaties zichtbaar worden n b de kursus wordt door ons aan tweedejaarsstudenten gegeven dezen hebben gedurende het eerste jaar een kursus literatuurtheorie gevolgd 2 2 konkrete uitwerking 2 2 1 algemeen het werkplan is onde rv erdee l d in vier fasen in fase 1 wordt gepoogd een antwoord te vinden op de vraag wat is de invloed van de maatschappij op een fiktionele tekst fase 2 is gewijd aan het vergelijken van een literaire met een triviale tekst in fase 3 worden de elementen zender en ontvanger in het kommunikatieproces aan de orde gesteld het gaat hierin om de vragen wie schrijft wat en waarom wie leest wat en waarom in fase 4 staan de verwerking door de studenten de toepassing in schrijf opdrachten en de evaluatie centraal n b een overzicht van het gebruikte werk en informatiemateriaal is te vinden i n paragraaf 3 punt 1 290 2 2 2 fase 1 deze fase bestaat uit vijf lessen v an twee uur zij vormt wat de bestede tijd betreft het zwaartepunt van de kursus naar onze mening terecht omdat in deze fase de analyse van de tekst als zodanig en daar gaat het toch in de eerste plaats om centraal staat we houden ons bezig met zg intrinsieke faktoren s aan de hand van enige vragenlijsten proberen we erachter te komen welk maatschappijbeeld in een margrietverhaal gegeven wordt de gebruikte vragen zijn ontleend aan dieter wellershof die impliciet katego rieen uit de strukturele en de sociologische analysemethode hantee rt joachim grunwaldt die zuiver sociologisch te werk gaat bodo lecke die expliciet zowel struktuuranalytische als sociologische maatstaven aanlegt en peter van lint die zich aan de zuiver sociologische benade ri ng houdt zijn vragen zijn trouwens ook goed toe pasbaar op referentiele teksten zie voor de vragenlijsten van grunwaldt en leck e de bijlagen 11 en 111 de studenten proberen te komen tot een selektie van de naar hun mening meest relev an te vragen met deze vragen gaan zij ve rvolgens in groepjes een door henzelf gekozen triviale tekst supermarktlektuur ca 50 blz te lijf de resultaten van hun analyse brengen zij tenslotte als les in de totale groep waarna een uitwisseling van ervaringe n en het trekken van algemene konklusies plaatsheeft het gaat hierbij zeer nadrukkelijk niet om esthetische ethische of andere waarde oordelen van de kant van de studenten zelf maar om het konstateren en registreren van de maatschappelijke implikaties in de teksten zelf waaronder uiteraard wel waarde oordelen kunnen vallen n b er wordt in deze fase een uitstapje gemaakt naar visuele teksten de studenten bekijken en beluisteren een speel film en beoordelen deze daa rna op zijn triviale aspekten 2 2 3 fase 2 deze fase bestaat uit een les van twee uur wij hebben haar bewust zo kort gehouden omdat we zie inleiding en verantwoording het zoeken naar de versch illen tussen lektuur en literatuur van sekundair belang achten gezien het belangstellingspatroon van de studenten dient de kwestie echter wel even aan de orde gesteld te worden ook in deze les houden we ons bezig met de int rinsieke faktoren van een tekst we leggen een algemeen als literair gekwalificeerd verhaal in dit geval de arme student een kerstverte ll ing van anna blaman naast een margri etverhaal een kerstve rte ll ing alweer aan de hand van een of meer van de hie rv oor genoemde of door de studenten geselekteerde vragenlijsten proberen we punten van verschil en mogelijk overeen komst tussen de beide teksten manifest te maken we gebruiken een artikel verhaal van carmiggelt als illustratiemateriaal 2 2 4 fase 3 ook deze fase bestaat uit een les van twee uur hoewel de inhoud van deze fase interes sant en uitgebreid genoeg is om een diepergaande behandeling te rechtvaardigen be perken wij ons hier aangezien bij gebrek aan tijd in de eerste plaats op sekundaire aspekten moet worden gesnoeid 291 in deze les behandelen we een aantal artikelen het aan te bieden mate riaal is te uitge breid om totaal te bespreken voor de dokumentatie van de studenten is het echter nuttig die betrekking hebben op de rol van de auteur uitgever en die van de lezer extrinsieke faktoren s dus juist op dit nog weinig betreden terrein kan door de stu denten nu of later onderzoek verricht worden zie voor de gebruikte artikelen en de werkwijze het leerplan in deze les wordt tevens een begin gemaakt met wat in fase 4 centraal staat de toepassing van het geleerde door de studenten d m v schrijfopdrach ten de studenten dienen in groepjes een prospektus te schrijven waarin ze auteurs of lezers proberen te werven voor een op te richten uitgeverij van t riviale teksten de studenten dienen zich daarbij goed rekenschap te geven van hun doelstellingen en van het publiek waartoe zij zich richten 2 2 5 fase 4 in fase 4 die bestaat uit twee lessen van twee uur gaat het zoals gezegd om de toe passing van het geleerde door de studenten d m v schrijfopdrachten in deze fase is tevens de evaluatie van de kursus opgenomen zie voor de evaluatievragen paragraaf 3 als onderwerp voor de schrijfopdracht hebben we de smartlap gekozen de lektuur op muziek zou je kunnen zeggen ter inleiding laten we een bandje met smartlappen of een diskussie tussen michel v d plas en kees fens overgenomen van een radio uit zending horen waarna we in een leergesprek de karakteristieken van het verschijnsel proberen vast te leggen op basis hie rv an gaan de studenten groepsgewijs aan de gang uiteindelijk brengen ze de door hen geproduceerde smartlap onder begeleiding van medestudenten muzikanten ten gehore voor de gehele groep in deze les kan vanuit literatuur gemakkelijk een lijn naar dramatische expressie en taalbeheersing getrokken worden 2 2 6 toetsing er vindt een toetsing van het proces plaats elke student dient naar het oordeel van zijn medestudenten en van de docent met inzet aan de kolleges te hebben deelgeno men deze toetsing kan gekoppeld worden aan de evaluatie daarnaast vindt er een toetsing van het produkt plaats de studenten dienen een skriptie te schrijven waarin zij een drietal triviale werken analyseren vergelijken en beoordelen eventueel kan een triviaal werk door een literair ve rv angen worden zodanig dat eruit blijkt dat zij de kollegestof beheersen 2 2 7 kitsch festival de kursus kan uitmonden in een festival dat de studenten nederlands organiseren voor hun medestudenten op dit festival kunnen de tijdens de lessen gemaakte smart lappen ten gehore gebracht worden voorts kan er bv een tentoonstelling worden gehouden van triviale kunst kitsch kunnen er triviale fil ms vertoond worden revu es sketches goochel en akrobatenacts e d mits een en ander een triviaal karakter draagt ook hier kan een belangrijke taak liggen voor docenten taalbeheersing en dramatische expressie 292 3 evaluatiegegeven s 3 1 het evaluatieformulier bevatte de volgende vragen 1 heb je nu de indruk dat je vaardig er geworden bent in het analyseren van fiktio nele teksten op de literatuursociologische manier 2 heb je nu de indruk dat je uit de verschillende vragenseries de beste vragen geselek teerd hebt 3 heb je nu de indruk dat je meer inzicht gekregen hebt in de rol van schrijver uitgever en publiek bij lektuur 4 vind je het boeiend om met triviale teksten te werken 5 vind je het belangrijk dat er op de middelbare school met triviale teksten gewerkt wordt 6 heb je de indruk dat wij docenten met deze lessen een stokpaardje bereden hebben 7 dit leerblok was opgebouwd in vier fasen fase 1 analyseren van fiktionele teksten op de invloed van de maatschappij fase 2 vergelijken van literatuur met lektuur fase 3 nadenken over de vragen wie schrijft wat en waarom en wie leest wat en waarom fase 4 werken met fiktionele teksten d m v schrijfopdrachten vind je deze opbouw juist 8 vind je dat voor de verschillende fasen voldoende tijd uitgetrokken is fase 1 le s 1 5 fas e 2 le s 6 fase 3 les 7 fase 4 l es 7 en 8 9 vind je dat de werkvormen die we in deze lessen hanteerden veel werken in sub groepen afgewisseld door rapportages en diskussies in de gehele groep voldaan hebben 10 vind je dat de docent meer had moeten doceren 11 vind je dat je voor deze lessen te hard hebt moeten werken 12 vind je dat het informatie en werkmateriaal voldaan heeft a wellershof door de moraal gesnapt b margrietverhaal hoe heette ze ook alweer c fil m gunman s walk d vragen grunwaldt e vragen leck e f vragen van lin t g anna blaman de arme student h margrietverhaal de lange nacht i simon carmiggelt over kerstverhalen gesproken j hans thresen die romanfabrik k bibeb interview met ge rt timmerman 1 marc van rooy de vertellers m m e r van caelenberg hoe maak ik een damesroman n bernard schut op zoek naar het leesgedrag van leerlingen 293 o edo veenstra anatomie van de streekroman p prospektus nieuwe gids q kassetteband smart lappen 13 vind je wat we in deze lessen gedaan hebben zinvol 14 ben je het eens met het besluit om de boekenlijst d m v een skriptie te toetsen 15 heb je nog andere opmerkingen 3 2 deze vragen dienden de studenten te beantwoorden d m v een vijfpuntenschaal van helemaal niet naar helemaal in tekens van via en naar voorts konden ze bij elke vraag een motivering van hun antwoord geven hieronder staat de be antwoording in aantallen afgedrukt 3 3 het ging om de beantwoording door ca 125 studenten dit totaal wordt niet bij alle vragen behaald aangezien niet iedereen alle vragen duidelijk ingevuld heeft vraag 1 2 6 28 76 14 2 5 10 34 56 20 3 6 10 33 60 26 4 5 21 33 42 33 5 5 5 17 39 67 6 25 31 36 19 15 7 1 5 19 69 38 8 1 6 12 22 48 42 8 2 21 36 22 31 19 8 3 10 26 20 51 21 8 4 9 18 19 61 23 9 2 13 30 52 35 10 55 38 20 13 5 11 51 55 18 5 0 12a 1 6 21 56 39 12b 2 3 20 67 36 12 c 9 10 16 45 36 12d 3 5 14 53 51 12e 4 4 12 58 45 1 2f 8 13 22 50 33 12g 8 11 31 44 33 12h 2 4 23 69 29 12i 1 8 17 51 47 12j 13 15 26 36 25 12k 15 19 28 39 24 121 0 5 24 64 26 12m 2 2 17 64 41 12n 3 9 22 53 26 294 vraag 120 2 2 26 59 34 12p 11 23 25 50 14 12q 9 7 21 41 35 13 2 1 15 53 58 14 7 10 15 46 48 4 konklusi e s en slotopm e rkinge n 4 1 in de vorige paragraaf zijn de antwoorden op vraag 15 en de motiveringen bij de overige vragen van het evaluatieformulier niet opgenomen omdat het wegens de diversiteit ondoenlijk is daarvan een overzicht te geven een aantal van de o i belang rijkste kritische opmerkingen door de studenten gemaakt geven wij hieronder echter samengevat weer de analysevragen zijn te weinig operationeel geworden doordat de keuze van de meest relevante aan de studenten zelf overgelaten is er hadden meer komplete analyses op basis van de verschillende vragenlijsten als voorbeeld gegeven moeten worden de fasering is niet erg gelukkig geweest want a fase 1 duurde relatief te lang b aan fase 2 is te weinig aandacht besteed velen hadden dieper willen ingaan op de mogelijke verschillen tussen lektuur en literatuur en hadden met name meer het grensgebied toon kortooms jan de hartog e a behandeld willen zien c fase 3 is te weinig uit de verf gekomen tamelijk veel van de artikelen die in dit verband aangeboden zijn zijn onbesproken gebleven na de kursus moest verhoudingsgewijs veel meer werk verzet worden skriptie dan tijdens de kursus 4 2 wij willen hier van onze kant nog het volgende aan toevoegen ook al zijn er enkele meetbare versch il len tussen literatuur en lektuur vgl literatuur en lectuur door j kruithof in wezen is het onderscheid tussen de beide kategorieen toch een zeer persoonlijke zaak over eenzelfde werk werd doo r de studenten soms heel versch il lend geoordeeld in verband hiermee is het van groot belang dat docent en mede student zee r voorzichtig zijn met het geven van waarde oordelen en zelfs de schijn van ridikuli seren vermijden het is opmerkelijk hoe snel mensen zich bij deze materie gekwets t voelen en waarschijnlijk hebben zij hierin dikwijls gelijk het lijkt ons wenselijk dat het onderhavige gebied voor de leerlingen in verban d gebracht wordt met bv jeugdboeken strips en t v series wij wil len dit in onze op leiding zeker doen en wellicht brengen we er eens op soortgelijke wijze als hier ge beurd is verslag van uit 4 3 ondanks de fouten die we bij het opzetten uitwerken en geven van deze kursus gemaakt hebben is er door de studenten zie de evaluatiegegevens en door de docen 295 ten mondelinge informele evaluatie positief op gereageerd een en ander is uitge mond in een door veel mensen bezocht festival du kitsch op 27 februari j l van 16 00 uur tot middernacht gehouden in het waagtheater te delft hoewel niet alle studenten voor het voetlicht traden was er een ruim aanbod van al dan niet echte kitsch artiesten smartlappen dans variete toneel mime film tentoonstelling cafe e d dit festival heeft op zijn beurt weer tot gevolg gehad dat we in het ncrv radioprogramma literaura livei 2 s van 7 april j l iets over de opzet en de doelstellin gen van de kursus konden vertellen 4 4 tenslotte de prestaties van de studenten i v m deze kursus zijn o i gemiddeld van een heel redelijk niveau geweest23 zowel wat hun inbreng tijdens de lessen als wat hun werk aan de skriptie het festival en het radioprogramma betreft de laatste twee mede dankzij de bemoeienissen van onze kollega s dramatische expressie augustus 1975 bijlage 1 leerplan negen lessen lekluur 1 algemee n 1 1 doelstellinge n de student heeft enige vaardigheid in de literatuursociologische analyse van fiktionele teksten hij zij heeft verschillende vragenseries gehanteerd die bij de literatuursociologische analyse ge bruikt kunnen worden hij heeft daaruit die vragen geselekteerd die het meest geschikt lijken voor gebruik in het onder wijs hij heeft een triviale tekst vergeleken met een literaire met betrekking tot kriteria ontleend aan de analytische en literatuursociologische methode hij heeft enig inzicht in de rol van schrijver uitgever en publiek in het lekturale kommunikatie proces hij heeft een smartlap geschreven hij heeft meegewerkt aan het voorbereiden en presenteren van een festival du kitsch hij heeft ingezien dat het werken met triviale teksten een boeiende en voor de middelbare school waardevolle aktiviteit is 1 2 leersto f de eerste vijf lessen geven antwoord op de vraag wat is de invloed van de maatschappij op een fiktionele tekst in les 6 vergelijken we een triviale tekst met een literaire kriteria ontlenen we aan de analytische en literatuursociologische methode les 7 richt zich op andere aspekten van het kommunikatieproces zender kanaal ontvanger het gaat hierin om de vragen wie schrijft wat en waarom wie leest wat en waarom in deze les komt dus een aantal extrinsieke faktoren aan de orde in les 8 schrijven de studenten zelf een triviale tekst les 9 is bestemd voor de afronding van deze serie lessen na les 8 organiseren de studenten een festival du kitsch daar brengen de verschillende groepen hun levenslied ten gehore ten overstaan van een deskundige jury er is een tentoonstelling van kitsch non stop worden triviale films vertoond volkstoneel etc etc kortom een happening die een keerpunt zou kunnen betekenen in de westeuropese kultuur 296 1 3 gewenste beginsituatie de studenten diene n de gevoelswaarde te kennen van woorden als kunst kitsch literatuur lekluur triviale roman smartlap en levenslied te weten dat ook bij literatuur sprake is van een kommunikatieproces waarbij we o a onder scheid kunnen maken tussen zender boodschap kanaal en ontvanger te weten dat de literatuursociologische methode literatuur beschouwt als een sociaal fenomeen beinvloed door en van invloed op de maatschappij te weten dat bij de literatuursociologische analyse van een tekst onderscheid wordt gemaakt tussen intrinsieke en extrinsieke faktoren s in te zien dat de literatuursociologische methode anders dan de struktureel analytische niet primair leidt tot een esthetisch waarde oordeel 1 4 didaktische werkvorme n de studenten zullen voornamelijk in subgroepen werken afgewisseld door rapportages en diskussies in de gehele groep de docent heeft een begeleidende taak hij bewaakt de procedure en het proces stimuleert en informeert maar doceert niet in les 3 4 en 5 krijgen deze lessen tijdelijk het karakter van een projekt 1 5 beschikbare tij d negen lessen van twee uur achttien uur 1 6 materiaal dieter wellershof door de moraal gesnapt 6 margrietverhaal hoe heette ze ook alweer 7 vragen joachim grunwaldt vragen bodo lecke9 vragen peter van lintgo 11 film gunman s walk anna blaman de arme student 12 3 margrietverhaal de lange nacht 1 simon carmiggelt over kerstverhalen gesproken hans thresen die romanfabrik 1 5 bibeb interview met gert timmerman16 17 max van rooy de vertellers m e r van caelenberg hoe maak ik een damesroman 1 8 19 bernard schut op zoek naar het leesgedrag van leerlingen 0 edo veenstra anatomie van de streekroman 2 prospektus nieuwe gids21 kassetteband smartlappe n ontleend aan de basis en zomerkursus van de bijscholing nederland s al liet bovengenoemde materiaal plus het leerplan ter beschikking van en te gebruiken door de studenten en de docenten terwille van het gemak voor de docenten bovendien een door ons zelf samengesteld overzicht van de door wellershof gebruikte kriteria 1 7 evaluati e 1 7 1 toetsing van deze negen lessen wie aanwezig is geweest en gemotiveerd gewerkt heeft ontvangt zijn studiepunt n 1 7 2 toetsing van de boekenlijst eind februari wordt een skriptie ingeleverd het onderwerp dient samen te hangen met de boeken 297 lij st en wordt in overleg met de docent ge kozen al s uit de s kriptie inzicht en vaardigheid zoals in de lessen bedoeld blijken dan ontvangt de student twee studiepunten d e skriptie wordt met de s t u d ent besp roken voor nauwkeuriger richtl ijnen zie het desbetreffende stencil 23 2 les na les 2 1 les 1 2 1 1 doelstellinge n de student weet hoe het programma van deze lessen in elkaar zit hij heeft onderzocht welke kriteria wellershof hanteert bij het analyseren van een triviale tekst 2 1 2 werkwijz e voorbereiding geen uitvoering introduktie van het programma van deze negen lessen plenair 15 min introduktie van deze les plenair 5 min opdracht analyse van we llershofs artikel op gehanteerde kriteria plenair n b bij rubricering gebruike men de volgende kategorieen van drop tijd handeling figuren ruimte en idee 5 min uitvoering opdracht in groepen van 3 4 man 40 min rapportage op flappen reaktie plenair 20 min werkafspraken zie onder 2 2 2 voorbereiding plenair 5 min evaluatie plenair 10 min 2 1 3 materiaa l artikel wellershof margrietverhaal leerpla n flappen en vil tstiften voor de docent leerpla n overzicht kriteria we llershof 2 2 les 2 2 2 1 doelstellinge n de student heeft met behulp v an de door wellershof gehanteerde kriteria een triviale tekst geanalyseerd hij heeft de vragen van lecke grunwaldt en van lint vergeleken met de kriteria van wellershof en daaruit een selektie gemaakt hij kent de korte inhoud van de film die deze week vertoond zal worden 2 2 2 werkwijz e voorbereiding analyse van het margrietverhaal met behulp van de kriteria van wellershof de zelfde groepen als in les 1 uitvoering introduktie van deze les plenair 5 min rapportage van de analyse opdracht en bespreking plenair 25 min opdracht vergelijking van vragen grunwaldt lecke en van lint met wellershof ter selektie van de meest geschikte plenair 5 min uitvoering opdracht in groepen 30 min rapportage en diskussie plenair 25 min 298 introd uktie van de d eze week te vertonen film p laats tij d en korte inh ou d werk afspraak k ijk en met behul p van de gesele kteerde vragen plenair 10 min evalu atie plenair 5 min 2 2 3 materiaa l vragen gru nwaldt lecke en van lint verder al s les i 2 3 les 3 2 3 1 d oelstellinge n d e student heeft met behulp van de in les 2 gevonden kriteria een trivia l e film geanalyseerd hij heeft zich een oord eel gevormd over de waarde van deze kriteria 2 3 2 werkwijz e voorbereiding analyse van de vertoonde film individueel uitvoering introduktie van deze les plenair 5 min uitwisseling van kijkervaringen en gesprek over de bruikbaarheid van de gehanteerde vragen plenair 25 min opdracht analyse van een willekeurige triviale tekst door groepen van 4 6 man beschikbare tijd helft les 3 en heel les 4 minimale omvang van de tekst 50 blz in les 5 wordt verslag uitgebracht 20 min per groep 5 min korte inhoud 10 min analyse 5 min beantwoorden van vragen plenair 20 min evaluatie plenair 5 min 2 3 3 materiaal zie les 1 en 2 2 4 les 4 de docent is aanwez ig de studenten raadplegen hem desgewenst 2 5 les 5 2 5 1 d oelstel lingen de student heeft een triviale tekst geanalyseerd hij heeft uit de tot dusverre geanalyseerde triviale teksten de gemeenschappelijke kenmerken gedistilleerd 2 5 2 werkwijz e voorbereiding zie onder 2 3 2 uitvoering uitvoering introduktie van deze les plenair 5 min verslag groep 1 plenair 20 min verslag groep 2 plenair 20 min pauze 20 min verslag groep 3 plenair 20 min vergelijking van de tot dusverre geanalyseerde teksten op gemeenschap pelijke kenmerken plenair 20 min werkafspraken zie 2 6 2 voorbereiding plenair 5 min evaluatie plenair 10 min 2 5 3 m ateriaal zie de vorige lessen 299 2 6 les 6 2 6 1 doelstellinge n de student heeft met behulp van de door lecke en grunwaldt gehanteerde kriteria een triviale en een literaire tekst geanalyseerd hij heeft zich een oordeel gevormd over de literaire waarde van beide teksten hij heeft de vraag beantwoord in hoeverre dit oordeel korrespondeert met het traditionele onderscheid tussen literatuur en lektuur hij weet op welke manier dit leerblok met de erbij behorende boekenlijst getoetst wordt 2 6 2 werkwijze voorbereiding individueel lezen van het verhaal de arme student van anna blaman en van het margrietverhaal de lange nacht lezen van over kerstverhalen gesproken van simon carmiggelt in halve groep gedetailleerde analyse van de beide verhalen halve groep m b v lecke halve groep m b v grunwaldt uitvoering introduktie van deze les plenair 5 min bespreking van de analyseresultaten 1 groep lecke 1 groep grunwaldt 40 min bespreking van de literaire waarde van de beide teksten 2 nieuwe groepen vermenging van de vorige 2 groepen 30 min rapportage bespreking van de vraag naar de generaliseerbaarheid van d e uitkomsten plenair 25 min 23 bespreking van stencil skriptie lektuur nadere richtlijnen voor he t maken van de skriptie plenair 5 min werkafspraken zie onder 2 7 2 voorbereiding plenair 5 min evaluatie plenair 5 min 2 6 3 materiaal vragen leck e vragen grunwaldt tekst anna blama n margrietverhaal de lange nacht stencil skriptie lektuur simon carmiggelt over kerstverhalen gesproken informatie ter voorbereiding van les 7 2 7 les 7 2 7 1 doelstellinge n de student heeft enig inzicht in de rol van schrijver uitgever en publiek in het lekturale kommunikatieproces hij heeft een prospektus geschreven voor een op te richten lektuurtijdschrift voor een te kiezen publiek met een te kiezen doelstelling 2 7 2 werkwijz e voorbereiding globaal lezen va n bibeb inte rv iew met gert timmerman max van rooy de vertellers m e r van caelenberg hoe maak ik een damesroman edo veenstra anatomie van de streekroman hans thresen die romanfabrik bernard schut op zoek naar het leesgedrag van leerlingen 300 opm voor deze kursus hadden wij met minder informatie kunnen volstaan het argument om het teveel toch aan te bieden is dat deze informatie de student later in de schoolpraktijk van pas kan komen hij heeft die dan direkt bij de hand uitvoering introduktie van deze les plenair 5 min bespreken van de informatie met als doel de informatie waar nodig t e verduidelijken plenair 15 min opdracht schrijf naar voorbeeld van de nieuwe gids prospektu s ee n prospektus voor een op te richten lektuurtijdschrift voor een te kiezen publiek met een te kiezen doelstelling plenair de docent deelt de nieuwe gidsprospektus uit 5 min uitvoering opdracht drie groepen 60 min rapportage plenair 15 min opm voor een uitvoerige bespreking van de geproduceerde teksten is i n deze les geen tijd desgewenst is hiervoor ruimte in les 9 werkafspraken zie onder 2 8 2 voorbereiding plenair 5 min evaluatie plenair 5 min 2 7 3 materiaal zie onder 2 7 2 voorbereiding prospektus nieuwe gids 2 8 les 8 2 8 1 doelstellinge n de student heeft enig begrip van de kenmerken van de smartlap hij heeft zelf een smartlap geschreven en gepresenteerd 2 8 2 werkwijze voorbereiding meenemen van de muziekinstrumenten waarover men beschikt uitvoering introduktie van deze les plenair 5 min afspelen van een fragment van ca 15 min uit de kassetteband smartlappen plenair 15 min korte bespreking van het fenomeen smartlap in brainstorm vorm genres stereotypen plenair 15 min opdracht schrijf een smartlap en bereid de presentatie voor plenair 5 min uitvoering opdracht drie groepen 55 min presentatie plenair 20 min n b 1 wanneer de smartlappen opgenomen worden kunnen de groepe n daarvan gebruik maken bij de voorbereiding van het festival du kitsch n b 2 als de uitvoering van de opdracht uitloopt is er voor de presentatie nog ruimte in les 9 werkafspraken zie onder 2 9 2 voorbereiding plenair 5 min evaluatie opgenomen in les 9 2 8 3 materiaal kassetterekorder met opname apparatuur kassetteband smartlappen lege kassetteband evaluatieformulier 301 2 9 les 9 2 9 1 doelstelling de student heeft d e voorafgaande acht lessen systemat isch op h un waarde beoordeeld 2 9 2 werkwijz e voorbereiding de stu d ent beantwoor dt zorgvuldig de vragen van het evaluatieformul ier uitvoer i ng intro du kti e van deze les plenair 5 min eval uatief ges p rek p lenair 30 min n b 1 je kunt in d it gespre k de p u nten van het eval uatieformulier nog een s langslopen maar je kunt het gesprek ook ongestruktureerd ho uden n b 2 voor een nabespreking onder de docenten is het nuttig dat je van dit gesprek aante keningen maakt waarbij je natuur lijk oo k je eigen kritiek kunt opnemen verzamelen van a lle evaluatieformulieren 5 min 2 9 3 ma t e ria a l gee n bijlag e ii vragen voor het ana lyseren van lektuut deze vragen zijn ontleend aan joachim grunwaldt an a lyse von fernsehserien im deu tschu nt er richt i n projekt deutsch unterricht s massenmedien un d 71rivial ite ratur stuttgart 19742 b l z 28 41 de vragen hebben bij grunwa l dt betrekking op televisiestukken h ieronder zijn ze bewerkt voor lekluur 1 wat boeit je vooral in het verhaal d e beschrij ving van scenes met kleine kind eren of dieren liefdesscenes scenes met mensen die lijden of sterven erg mooie of erg lelij ke men sen erg domme of erg onhandige mensen fraaie hu i zen of vertrekken in huizen of sch itterende kleding mooie land schappen kuriositeiten naakte mensen sexuele handelingen wreedheden de wedloop met de t ijd geheimzinn igheden onverwachte gebeurtenissen 2 h oe wordt de werke l ijkheid beschreven idealiserend verklarend kritisch i n hoeverre staat de wereld van het verhaal in rel atie met de werke l ijkheid 302 3 worden de handelende personen als mens of als type gekarakteriseerd 4 welke opvattingen over de maatschappij worden weergegeven bv worden de mensen als eensgezind of als onder ling vijandig voorgesteld worden maatschappelijke konflikten veroordeeld wordt er een lans gebroken voor het leiderschap van enkelen worden buitenbeentjes veroordeeld 5 heeft het beschreven kon fl ikt zo dit er is iets met de struktuur van de maatschappij te maken 6 van welke aard zijn de oorzaken van de beschreven problemen en konflikten zijn ze extern d w z gaan ze buiten de mens om bv natuu rv erschijnselen toevalligheden zijn ze psychisch zijn ze sociaal 7 hoe worden de konflikten opgelost door hogere machten zoals het toeval het lot god door het ingrijpen van overheidswege door het optreden van de desbetreffende personen zelf 8 wordt het konflikt werkelijk of schijnbaar opgelost 9 in wat voor milieu speelt het verhaal zich af in een onduidelijk onbestemd milieu in een exotisch vreemd onbekend mili eu binnen een duidelijk herkenbare sociale groep 10 tot welk e beroepskategorie stand geslacht leeftijdsgroep en ras behoren de po sitieve figuren de negatieve figuren 11 welke maatschappelijke gedragingen worden goedgekeurd en welke niet bv ondergeschiktheid dienstbaarheid verzet openheid handigheid verdraagzaamheid aanmatiging wreedheid welwillendheid li stigheid charme heerszucht vertrouwen ambitie beleefdheid ontrouw flexib iliteit solidatiteit 12 welke persoonlijke eigenschappen worden ten voorbeeld gesteld bv vlijt spaarzaamheid 303 netheid prestatiezucht voorzichtigheid moed flair scherpzinnigheid volharding wijsheid luiheid gelijkmoedigheid 1 3 stemmen d e b eschre v e n maa t schappe l ijk e gedraginge n e n d e ten voorbeeld geste l de persoo n lijke eigenschappen overeen met de normen van een bepaalde sociale groep 14 wo rd e n i n het ve rhaa l algemene maa t schappe lij ke za ken zoa ls be kend e p ersonen en aktue l e ge beurt eni ssen of p roble m en van uit de gez ichts h oe k va n ee n bepaald e soc i ale groep belicht bijlage iii vragen voor het analyseren van lektuu r deze vragen zijn ontleend aan bodo lecke comics als vorschule in projekt deutschunterricht 5 massenmedien und trivialliteratur stuttgart 1974 2 blz 114 155 de vragen hebben bij lecke betrekking op strips hieronder zijn ze bewerkt voor lektuut 1 ruimte en tijd waar speelt het verhaal zich af welke landen en of landstreken worden vaak genoemd zijn deze in de atlas te vinden wat hebben ze gemeenschappelijk hoe worden ze beschreven al dan niet gedetailleerd mogelijke weglatingen stemt de beschrijving overeen met de werkelijkheid wat voor sfeer roepen ze op of geven ze weer hoe wordt die sfeer bereikt op wat voor plaatsen in wat voor gebouwen en ruimtes bevinden de figuren zich vaak in welke tijd speelt het verhaal hoe wordt de tijd beschreven 2 personen hoe worden de helden beschreven hoe worden ze uiterlijk gekenschetst lichaamsbouw gelaat kleding welke eigenschappen en bekwaamheden hebben ze wat doen ze hoe gedragen ze zich tegenover anderen vriend vijand bereiken ze hun doel zo ja hoe zo neen waardoor niet hoe worden hun tegenspelers beschreven tegenstanders vijanden booswichten hoe zien zij eruit welke eigenschappen hebben ze wat doen ze hoe gedragen ze zich tegenover anderen tot welk volk of ras behoren ze eventueel tot welke volksgroep waarom worden ze bestreden 304 hebben d e he ld e n en h u n tegensp e l e r s i e t s ge meen z o ja w at b estaan p ersonen al s i n het verhaa l besc hre v en oo k in we rkelijkh e id welk beroep oefenen de hoofdpersonen uit wa t voo r ro l spee l t d e v r o u w wa t voor men se n ko me n e r behalve de h e lde n en hun tege n sp e l ers nog meer v oo r wat voor ro l sp e l e n z ij h oe i s h un relatie onderling e n met d e hoo fd personen 3 handeling wa t gebe u rt er we lke gebe u rte ni sse n k o men mee r dan eens voo r we lke moeilijkheden en of ge v are n zijn er wa t is de samenhang tusse n de ge beur ten issen afzon d e rl ijk va n we lk e technische h u l pmid d e le n maken de hoofd person en gebru ik w e lke erva n kennen we ui t he t d agelij k s leve n e n welke n i et spee l t het toeval d ikwijls een ro l wat is ge l oofwaa rdi g wat on waarsch ijn l ij k hoe begi nt het verh aa l en hoe ei n di gt het waar l iggen de hoogte pu n t en 4 di verse n tot welk s ubgenre zou je dit v e rhaal kunnen r e ke nen str eekroman avonturenroman dokters roman e tc waaro m maakt de schrijv e r van bijzondere middelen gebruik om zijn v er haal te doe n overkom e n zo ja van welk e wat vind j e va n h e t taalge bruik z it e r s pa nn ing in h e t verhaal zi t e r humor in h et verh aal heeft het verhaal je geboeid waardoor not e n 1 bij d e lit erai r h i s t ori sc h e ben a de r ing v an literatu ur gaa t het erom h e t werk in z ijn l ite r ai r histo rische ko n tek st te begrij pe n genre biografie van de sch rijver litera i r t ijdpe r k li t era i re stroming literaire generatie 2 de struktu ree l ana lyti sche b ena d ering is gericht op de i n ter pre tat i e van een li terai r e tek st d ie deze tekst als een nauw samenhangende struktuur toont 3 bij d e litera t u ur sociologisc he b e n a de rin g gaat h et om d e wisselwe rk ing tusse n litera tuur en maatschappij in tegenstelling tot de strukturele benadering beschouwt de sociologische het werk niet al s aut o n oo m m aar a l s o nderdeel v an d e hi storisc he werk el ijk hei d d e l itera tuur soc i o log ie bestud ee rt de be paaldhe id d oor e n de in v l oe d o p de maa t scha p pe lij ke werk elijk he i d van literatuur zi e voor 1 2 e n 3 s chut bernard en cees t ahey li te r atu ur wat d oe je e rmee o p sc h ool in lett eren l eren leze n purm e re nd 1 97 4 4 k uyer p e a j ij leest niet maar zij en wat doen we eraan i n moer 1972 nr 1 blz 12 17 5 zi e voor dit o ndersc heid kruithof j literatuur en lectuur i n raam 1973 nr 96 blz 22 32 6 wellershof dieter door de moraal gesnapt uit der spiegel 15 mei 1969 vertaald 7 wynne sy lv i a hoe heette ze oo k al w eer in margrie t 11 1 7 dece mbe r 19 7 1 bl z 22 vv 8 grunwaldt joachim analyse von fernsehserien int deutschunterricht uit projekt deutsch unterricht 5 massenmedien und trivialliteratur stuttgart 1973 74 blz 28 41 vertaald 9 lecke bodo comics als vorschule uit projekt deutschunterricht s massenmedien und 7yivialliteratur stuttgart 1973 74 blz 114 155 vertaald 305 10 van lint p overzicht van de lessen kritische tekstanalyse stencil bijscholing nederlands 11 gunman s walk dramatische western van regisseur phil karlson met in de hoofdrollen van heffin en tab hunter 1960 m 12 blaman anna de arme student in overdag en andere verhalen amsterdam 1957 blz 57 65 13 elizabeth milne de lange nacht in margriet nr 52 18 24 december 1971 blz 98 w 14 carmiggelt simon over kerstverhalen gesproken in tussen twee stoelen amsterdam 1962 blz 117 121 15 thresen hans die romanfabrik ein groschenheftschreiber packt aus uit texte zur trivialliteratur stuttgart 1971 16 bibeb interview met gert timmerman in bibeb andere vip s amsterdam 1967 blz 43 57 17 rooy max van de vertellers in haagse post nr 28 14 juli 1973 blz 26 vv 18 caelenberg m e r van hoe maak ik een damesroman in avenue literair 19 schut bernard op zoek naar het leesgedrag van leerlingen stencil bijscholing nederlands 20 veenstra edo anatomie van de streekroman in haagse post nr 23 8 juni 1974 blz 48 vv 21 de nieuwe gids prospektus amsterdam 1885 22 de lerarenopleiding zuidwest nederland heeft geen cijfer maar een studiepuntensysteem ter waardering van de resultaten van de studenten 23 degenen die belangstelling hebben voor het stencil skriptie lekluur kunnen dit ter inzage krijgen dit geldt in principe ook voor het overige informatie en werkmateriaal voor skripties uiteraard na toestemming van de desbetreffende student adres lerarenopleiding zuidwest nederland postbus 2967 delft t a v bernard schut of kees de ruiter tel 015 133222 toestel 3160 24 drop w indringend lezen 2 analyse van verhalend proza in de serie variaties op een thema dl 2b groningen 1970 25 literaura live uitzendingen zijn speciale afleveringen van het ncrv radioprogramma literaura kroniek over boeken schrijvers en toneel onder eindredaktie van wim ramaker literatuuropgave zie hie rv oor de artikelen en boeken die in de noten ge no e md zijn voorts gieten jos e a massaliteratuur een onderzoek naar de schriftroman saskia 2 dln nijmegen 1974 eigen akademische uitgave 306