Lezen als communicatie-analyse

Publicatie datum: 1995-01-01
Collectie: 26
Volume: 26
Nummer: 6
Pagina’s: 285-292

Documenten

recensi e het werkterrein van respe ctievelijk hans hulshof en ton hendrix vanuit didactisch perspectief gezien omvat de john b vorenkamp gepropagee rde leesprocedure vijf stappen die de leerkracht samen niet de leerlingen zal lezen als moeten nemen communicatie analys e a voorbereiding b eerste lezing c studerend lezen en samenvatten studievaardigh e i d ton h e ndr ix hans huishof l ees vaardigh e id d verwerking e n ne derlands omga an m e t zakelijke tek st en bu s beoordeling sum coutinho 1 994 1 66 blz isbn 90 6283 e andere activiteiten 953 3 f29 50 afbeelding i lezen i n viff stappe n de didactische ontwikkelingen in het lees d e leerling e n zu ll en de vijf elkaar opvol gende va ardigh e idsonderwij s van de afgelopen ruim s t a pp e n uite indel ijk z e lfstandig sn elle r e n in r s j aar vragen volgens hendrix en huis hof ve rkorte vorm moeten zette n het moet leer om een nieuwe praktisc h e e n th e oretisc h lin ge n duid elijk wo rd e n dat e r ee n ve rb a nd onderbouwde aanpak van zakelijke teks ten in b estaat tussen beg rijpend studerend lezen e n he t sc ho o lv a k ned erlands in hun boek lees h et s amenvatte n va n te k ste n z e mo e t en e rva vaardigh eid nederlands bedoeld als ee n dida c ti ren dat met het maken va n vragen e n sche handleiding presenteren zij een lee spro opdra chten bij ee n teks t afzonderlijke vaardig c edure of lees s trat egie van vijf stappen waarin heden worden ge oefend di e ze ee r s t goed go e d g ekozen deelvaardi ghed en in ee n over moeten lere n toepa ssen en b e he erse n om te n koepelend en zinvol verband geplaatst zijn de slotte een goede lees en studievaa rdigheid te b epl e ite strate gi e vo or he t lez en van zakelijke ontwikkel en vol gens h e ndrix e n hui shof t ekst e n i s geb a seerd op res ultaten van onder be seffe n l eerlingen op die mani er dat bij h et zoek naar het l e zen van zakelijk e te ksten de vak ned erlands i ets te leren valt dat niet ke rndo elen lezen in de ba s isvorming en de all e en bij n e d e rlands z n nut h eeft maa r dat voor s tellen van d e cven te n aanzien van lee s e r s prake is v an bruikbaarh e id voor a ndere vaardigheid in h et nieuwe eindexamenpro vakke n transfer p r r gramma voor havo en vwo cven 1991 de auteurs beschrijv en en demon streren in doelgroep hun boek de route van het trainen van deel vaardigh e d en naar h et leren gebruiken van met de praktische didactiek richten de auteurs een omvatte nde s trategie een groot deel van zich allereerst op aankomende docenten het opg enome n demonstratiemat eriaal is nederlands maar zij zijn er terecht van over ge tes t in werkgroepen van de universitaire tuigd dat ook docenten moderne vreemde l e rarenopleiding n e derl a nds aan de rijksuni talen veel bruikbaars in leesvaardigheid neder versiteit leiden of delen van het materiaal in lanrls zullen aantreffen voor hun leesonderwijs de klas zijn uitgeprobeerd of alleen op d e uni zij merken verder in het voorwoord op dat versiteit wordt niet duidelijk ook docenten tevens docenten van de opleidingen nut tea ms die de cito eindexame ns nederlands tige tips in het boek kunnen vinden voor het voor havo en vwo opste ll en hebben delen verbeteren van de studievaardigheid van hun van de voorgestelde methode uitgeprobeerd studenten mijns inziens kan het boek voor dat deze instellingen daarvoor de gelegenheid een veel grotere groep leerkrachten nuttig kregen is niet zo verwonderlijk zij vormen zijn de voorgestelde leesdidactiek voor me t 1995 6 moer 285 name de tweede fa s e va n het voortgezet zakelijke tekst e n in de praktijk van alle dag e n onderwijs is vakoverstijgend dat bete kent dat binn e n het klassikal e onderwijssy s teem komt de sectie nederlands e en didac ti e k te bieden erop neer d a t leerlingen blijk moeten geve n heeft die bij een brede invoering in de school van hun vaardighe id een te kst zelfs tan dig t e een serieuze bijdra ge kan leveren aan het zelf int erpreteren te analy seren en te b e oord e l en standig l eren le zen verwerken en beoordele n p z6 van zakelijke teksten hendrix en hul shof voordat he ndrix en hul s hof in het omvang geven in hun boek hela a s geen aanwijzing en rijke hoofd stuk 5 de vijfs tapp e n pro ce dure voor d e wijze waarop de dida ctiek op s cholen demonstre ren ga an zij in hoofds tuk 4 in op vakoverstijgend kan word e n ge re alise erd zij ee n aant a l kwesties rond d e dida c tiek va n l ees we ten natuurlijk ook wel dat op v ee l s cholen vaardigheid z e zijn bepal e nd voo r d e voorge d e barri e res tu s sen s ecti es ni e t zo eenvoudig s t elde lees procedure in d e p a rag raa f didac zijn te doorbreken al met al zijn het we e r tische kw es ti es kom ik hi erop te rug do c ente n n e derl a nds die m et veel e nthou in hoofdstuk 6 g aa n de a ute urs in op d e siasme e en a rbeidsintensieve taak moge n uit praktijk van h et lees ond erwij s op dit mom ent vo eren in ho ofds tuk 7 z ett e n zij d e t oeko msti ge ont ik wee t dat e r scholen zijn di e op h et terrein wikkelingen op een rij gerel a t e erd aan d e v a n h et leesvaardi g h e ids onderwij s de sc hei k erndo e l e n l eze n in de basisvorming en aan ding van vakken pro beren te do o rbreken van d e eindt erme n voor l ees vaardigh eid voo r uit de gebruikte methode voor de ba si svor xnvo en vwo in h et nie uwe eind exam enp ro ming de s ectie n ed e rland s van d e wa ezen gramma v o lge ns he t c v ety ra pport in da t burg te le ek groningen bijvoorb eeld maakt hoofds tuk wordt duid elijk dat to e k o msti ge e en reader van de in d e l e erg a ng a a n geb oden ontwikke linge n h e t moge lijk m a ken l ee rlijn en werkwijze e n verzorgt e en aantal trainingen uit te z etten dus in prin c ipe longitudin aa l te vo o r coll e ga s van d e za a kvakke n w a arna m en we rk e n in he t slo thoo fdstuk 8 i s in een tot aa l tenslott e be sluit op e en uniforme manier met overzi c ht d e h el e vijf stapp en pro ce dure uit lee rt ekst en of zakelijke teksten om te gaa n gew erkt aa n de hand v a n een te kst ove r uit enkele mondelinge rapportage s van c o ll e dove ntaal ga s kan ik voorzi c htig c onc lud e re n dat l eerlinge n door e en breed ge dragen a a npak naar een samenhangende procedur e van zake lijke t e kst en me er zi cht krijge n o p hun eigen lee svaardigheid e n m a nier van l e ze n h e ndr ix e n hul s ho f d em o ns treren o p een e n dat hun leerpre s taties gemiddeld ge nome n h eldere e n ove rtui ge nd e manier de vijf licht s tijge n stapp e n pro ce dure a a n d e h a nd van drie uitwerkingen voorzi e n van toeli c ht e nd c om de inhoud van het boek m e nt a ar st aa n zij h et m ees t s til bij stap c stu d ere nd l ezen e n same nvatt e n en n ve rwer na de inleiding geven de auteurs in hoofdstuk kin g e n b eo ord elin g o mdat d eze s ta pp e n van 2 een overzicht van de belangrijkste ontwik groot b elang zijn v o or de s tudi eva ardigh eid kelingen in het denken over het leesonderwijs in de s t a pp e n n voorb ere iding en s e e rs t e zij stellen vast dat in de afgelopen vijfen l e zing vindt d e o ri entati e o p h e t th ema en d e twintig jaar de aandacht in het leesonderwijs is t ekst pl a ats door mond elin g o f sc hrift elijk verlegd van moeilijkheden op zins en alinea a chtergrondinfo rmatie te geven ove r d e niveau naar kenmerken van de hele tekst naar communicatieve context va n de tek s t de bro n opbouw en samenhang en argumentatie van d e tek s t de ac ht ergro nd van de aut eur h et kortom een ontwikkeling in de richting van the ma e n toeli c htin g van b elang rijke begrip een meer functioneel communicatieve bena p en hi e rm ee wordt de vo o rkenni s va n l eer dering van tekstbegrip lingen gemobilise erd ik werk in d e bove n in hoofdstuk 3 maken hendrix en huishof bouw al enke l e j a re n me t ee n d erg e lijke duidelijk van welke algemene doelstelling introductie van teks tmate riaal zij he t d a n dat voor het lezen van zakelijke teksten zij uit he t vee lal gaat om geiso leerde t ekst e n het gaan schools begrijpend studerend lezen van g evolg van zo n voorb ere iding m ees tal in d e 286 moer 1995 6 aandachtsturende richtvragen bij de interactieve analys e interactieve tekstanalys e top down aandachtsturende ric htvrage n bottom u p titel welke informatie biedt de titel en ondertitel welke informatie bi e den eventuele tussenkoppen zijn het aandachttrekker s of m arkeerders van de inhoudelijke structuur inl eiding tot welke voorl o pige b e palin g van d e them a tiek kom j e op b as is van gegeve ns in tit e l e n e erste alinea s tot welke voorlopi ge probleemstelling kom j e nu sl o t waarop wijzen d e la a tst e a lin ea s t en aa nzi e n va n th e ma probl ee ms t e lling e n co nclu si e c q oploss in g sluite n de gegeve n s uit de e e rste en laats te alin ea s duidelijk op elkaar a an t en teken va n ee n jui s t e marke ring van inl eiding e n slot of is h e rle zing c q h erind elin g noodza k e lijk midde ndeel we lke zijn d e g ro te inh o udelijke d e le n van h et midde n gedee lte va n de teks t ond e r s t e unt h et middengedeelte va n de t ekst d e bevindingen ui t titel inleiding slot we lke co n se qu e nti es moe t ee n na d ere analyse va n h et midde n ge d eelt e eve ntu eel h e bben voo r de formul ering van de problee m s telling en d e typ e rin g van de tek s t eva lu a ti e we lke bijzond e rh ed en vertoont d e teks t na analyse w a t betreft inhoud opbouw samenhang tekstsoort we lke co n sequ e nti es h ee ft da t vo o r d e samenvattin g afbeelding 2 riclitvragen bij interactieve tekstanalyse vorm van ee n klass egespre k is dat l ee rlin gen een sam envattin g van d e te kst kunn e n maken zi c h o ntw ikk el e n tot ac tievere l e zer s di e al in d e tweede uitwerki ng de mon streren zij ho e l ez e nd vrage n di e d e te ks t opro e pt prob ere n leerlingen aan de hand van me e r t ek s ton af te b ea ntwo ord e n h e t l ezen wordt daarmee hankelijke vrage n niet de t eks t als geh eel om een vorm va n c ommuni catie d e ee rs te l ezing kunnen gaan in de laatst e uitwerkin g l a t en van de tek s t i s op te va tte n als e en ee r s te h endrix en hui shof zi en hoe een int erac ti e ve vo o rbereiding op n og te ve rri c hte n l ees ta k en analys e top down bo ttom up van e en t eks t d e stapp e n c e n n represent er e n lezen a ls kan word en gemaakt d e ke rn van een de rge studievaardiglieid d e dri e uitw e rkingen di e lijke analy se is een sc h ema met na n rla cht h e ndri x e n huishof g e ven maken duidelijk s tureti de richtvragen h e t sch e ma biedt leerlin hoe vanuit het train e n van deelva ardigh eden ge n houvast en helpt lee rli ngen ook bij he t to egew e rkt kan wo rde n naar e e n zelfsta ndige b eoordel e n van de uitg e vo erde a naly ses pro ce dur e voo r tekst a n aly se in de eer s t e uit we rkin g late n de aut e urs zien hoe l eerlingen h et is de b edo e ling dat e e n geo efe nde l ez er met behulp van informatie verkre g en uit vra zo n intera cti eve tekstanaly s e vooral in het gen die bij e en tek s t ges teld zijn en m et de hoofd uitvoert e n al werk e nd e alleen de resul antwo o rden op vragen na ar de elvaardigh e den taten van de b elangrijkst e onderdelen noteert r995 6 moe r 287 hendrix en huishof merken nog op dat en nie uw nederlands e n bovenb o u w m e th od es afhankelijk van h e t lee s do el d e analyse als taaldaden over e ts wee r en pijler beknopt glob aal of gedetai ll eerd kan zijn zij concluderen ve rder d a t de leer de laatste stap in de proc e dure stap e andere psyc hologisch e opv a ttingen over de wa arde activiteiten leidt tot een verdere ve rwerking van het vo o rspellend lez e n en het kunnen e n uitdieping van het thema diver s e sc hrijf hante ren van le ess trategi ee n hun uitwe rki n g en s pre e kvaardigh e ids take n kunne n hi e rin hebb en geh a d op de huidige pra ktijk van h e t ond e rgebracht worden de aute urs no em en in omgaa n met zakelijke te ks te n en uit onde r dat verband het volgende idee het thema kan zo ek naar cognitieve proc essen die zich in het bij s tap n vo orbereiding geintrodu ce erd hoofd v a n de l e z er voltrekke n is kom e n vas t word e n door l ee rling en opdracht t e g even te s t a an dat ee n goed e en ge o e fe nde l e z er zi c h een co n ce ptu a li se re nde t e ks t t e ma ke n en onde r s ch e idt van ee n minder goed e l e z er da arin hun idee en d e re e d s aanwe zige k e nni s door de wijz e wa a rop informa ti everwerkings t e verwoord e n deze te ks ten mo e t en strategi een worde n g e ha nteerd strat e gi ee n be wa a rd word en n a h et l ez en van de ver kunn en aa ngeleerd en verb ete rd worde n e n sc hille nde t eks t e n over h e t th e m a jb v kunn en e en zwakk e l e zer veel h ouvas t geve n ka n een geri c ht e sc hrijfopdrac ht de we rk wa t uite ind e lijk bij voldo e nd e oe fe nin g ka n zaamh e de n met betre kking tot het th e ma l eide n tot verb e t e ring e n v erkorting va n de afronden in ie d er g e val zou d e leerling dan l ees pro c edure c omm e nta ar kunne n geve n op de in de eerste h e t i s niet van ge rin g belan g da t h e ndri x en s chrijfopdr a cht door h e m ve rwo o rde ideee n huis hof hi e r wij zen op ho uv as t vo o r zwa kke p 72 73 l e z e rs e n een m ogel ijke ve rkorting e n p er leesonderwij s dat tot do el h eeft l ee rling en te so onlijke b ijstelling va n e en l ee s str a t egi e o f l e re n hoe zij moe ilijke te kste n moete n aan lee s pro ce du re want d e kritie k op d e door h en p a kke n zal volge ns hendrix en hui sho f voo rges t elde o mvatte nd e pro ce dure zou kun zov eel mogelijk th e matisch c ur sori s ch opge n en zijn da t di e vee l t e tijdrove nd e n te s tu zet moeten zijn met a ls einddoel ee n l ees rend i s wa a rdoor l eerlinge n al sn el a fh a ke n en procedure afges te md op zelfs tandig leze n de weinig zelfst andig of zelfontd e kkend l e r e n c ursorisc he opz e t is nodi g om deelvaard i g mijn e rva r in g met h et aa nbied e n van e en h e de n t e trainen m e t het oo g op de ve rwer l ees pro cedure a an mijn havo e n vwo l eer kin g e n vo o r al de b eoordelin g van de tek s t lin gen di e ee n h eel e ind kom t in d e ri c htin g inhoud i s werk en roet teks ten rond e en van d e pro cedure di e b eschre ve n e n ve ra nt bep aa ld th e ma noodza k e lijk dergelijk onder wo o rd is in leesvaardigh e id nederlands is d a t wij s mo et inh o udelijk e n did acti sch op e e n l eerli ngen i n de rdaa d na ve rl oop va n tijd hun b ep aa ld e ma nier opgezet wo rd en zij ve rwij e i gen leeshande lin g ontwikkel en m et nam e z e n uit eraa rd n aa r hun eige n vo org este ld e d e m eer geo efe nde en s t erk e lee rling en he b pro ce dure en bijlage 2 in hun boek the o ri e b en van m eet af aan veel moei te me t het el em e nte n leesva ardigh e id ond erwijzen daa r dwingend volge n va n d e s ta pp e n in d e pro ce in zijn de th e oreti sc he k ernpunt en bij de door dure vo o ral omda t h et hun e i ge n manier va n d e auteurs bes chr e ve n pro ce dure vanuit h et we rke n do orkrui s t en zij vanwege hun geoe p e rsp ec ti e f va n de do cent g egeve n fendhe id e n toc h a l g o e d e pres t a ti es gee n ve rb ete rin ge n zi en h e t ri g ide gebruik l a te n deelvaardigheden en leesprocedure s ma ke n van in een leergang aan g ebo de n pro c edures of strat egieen i s dan ook zeer a f t e h e ndrix e n huishof con s ta t e ren e en m ee r rad en dat fru s tr ee rt l ee rlin ge n di e inmiddels fun ctione e l co mmunicati eve b e n a dering va n ee n s u cces volle leer o f l eesstijl h e bbe n ont tekstbe grip in h et voortgezet onderwij s in wikke ld e norm e en a antal ni e uwe le ergangen voor de basis in m ijn vi s ie gaat het aanreike n va n pro ce vorming en de bovenbouw i s die ben a d ering dures die v o oral d e wat zw a kkere le erlinge n van te k s tbegrip goe d terug te vind en h e n tot s teun kunn e n zijn b esli s t nie t in teg e n ee n drix e n hui s hof no em en in dat ve rband van de uitga ngspunt en va n de tweede fase ba sisvormingsm e thode s zoals goer nede rlands begel eid zelfstandi g en zelfontdekkend l eren 288 moer 1 995 6 theorie elementen leesvaardigheid onderwijze n orientatie stapp e n a en b i h et doel van de les sen aangeven 2 kennis making met he t thema door voorkennis te mobiliseren e n of aan te knopen bij de inhoud van de re e ds be s proken t ekst e n over he t aan de orde zijnd e thema 3 het in zijn ge he e l laten lezen van de ni e uwe t e kst in norm aa l tempo 4 struikelblokken m e t betrekking tot de teksttoega nkelijkheid wegnemen het doordringen in de wereld van de tekst s tap c s anal yse door d eelhandelinge n ges tuurd v as tste ll en van th em a s belangrijke bet e keni ssen ve rsc hi ll ende relaties de te kststru c tuur s chrijfdo el en e n stijlmidde len via te ks tafha nkelijke vrage n bottom up 6 analy se aan d e hand van ri c htvrage n zelfstandig verricht vas t s tell en van d e thema s het ce ntral e problee m en de c onclu si e van de te bes preken tek s t a a n de hand v a n de tit el de inl e iding e n h e t s lot va n de tek s t control e d oor analy se van het midd end ee l via t eks t on a fhanke lijk e ri c htvra gen top down 7 het late n produ cere n va n ee n bij de a naly se aan sluite nde sa menvatting verwerking en beoorde li ng in het verlengde van en op basis van eerder gelezen materiaal s ta p d 8 vr agen stelle n die qua gedrag ee n b e roe p doe n op to e p assing va n ke nnis en qu a inhoud op de ei ge nsc h a pp en van h e t them a 9 vra gen ste llen die qua gedrag ee n b e ro e p do e n op to e pa ssing van kennis en qu a inhoud op kwesties probleme n en of b en a de ringen niet b e re kking tot he t thema io vra gen s te ll en die qua gedrag een be ro e p do e n op beoordeling en qu a inhoud op d e eige n sc happ en va n het th ema i r vra gen ste ll en die qu a g edra g e e n bero ep doen op b e oordelin g en qu a inhoud op kwe s ti es problemen en of b enaderin g en met betrekking tot het thema 12 gegeven s uit de te kst confront e ren met de k e nni s van d e were ld bij de l e erlinge n ter bij s t ellin g daarva n afronding s tap e 1 3 comm e ntare n e n opvattinge n van leerlinge n evalueren en integre ren in e en nieuwe vi s ie op he t d esbetr e ffe nd e th e ma 1 4 ee n ge richte sc hrijf en of spr ee k o pdracht g eve n aa n s luit end bij d e punt e n 2 8 tot en m e t 12 afbeelding 3 theorie e le rn enten leesvaardigheid on derwijze n volgens d e auteurs moeten leerling e n zic h er he t fund ere nd onderwij s uit s luit e nd deel van bewust zijn dat z e ee n l ees pro c edure va a rdigh eidstr a ining moe t inhouden dat zou moete n l ere n h a nt e re n e n da t ze da a rt oe ee r s t ee n onjuiste inte rpre tati e zijn van de kerndoe een aantal d eelvaardighe den mo e t en beheer len lezen voor de b asi svo rming s en p 26 h e ndrix e n hulshof zie n d e s am e nvatting als ik me en dat l e erlin gen d e m ees te deel afsluiting van het ze lfstandig interpret eren en vaardi g he den toch a a n h et e inde va n d e basis analyseren van ee n tek st zij fo rmuleren twee vorming zu llen moete n behee rse n dit impl i doel s t elling en voor d e s amenvattin g waarin ceert dat de bove nbouwdida c tiek zi c h vooral l ee rlingen inzichten samenvoege n in een moet ri c hten op het z e lfstandig int e rpreteren nieuwe tek st dat komt volg ens h e n n e er op e n a nalys eren van teks ten d a t w il niet z eggen h e t volgend e de ge dach t enga ng in een uit dat ik van m ening b en d a t le e svaardigh eid in eenzetting of b eschouwing zo beknopt moge 1995 6 moer 289 lijk weergeve n of de essentie van een betoog sten te leren verwe rken en beoordelen s tap de hoofduitspraak hoofdargumenten en con n zullen ook te kstonafhankelijke vragen c lusie in e en in go ed nederl and s geschreven b ean twoor d m oeten word en tekst kunnen weergeven met name de twee laats tge n oemd e compo ter compl e tering van de do e lstellingen nent e n van de le esprocedure s tap d verwer le esvaardigheid geven de aut e urs twee doel king en b e oordelin g vallen vooral onder de s t ellin g en bij s tap n ve rwerkin g e n b eo orde s tudi evaard igheden he ndrix e n hulshof m e r ling uit hun vijf stapp e n procedure ken terecht op dat h e t b eoord el en en ve rwer he t kunne n onderkenn e n en kunnen beno e ken van teksten in d e huidi ge praktijk in het m e n van wez enlijke e ig en sc h app e n ontwik voortg e ze t onderwij s vaak ac hte rw e g e blijft k elinge n opinie s e n de rgelijke met betre kkin g de a a n ge bod en teks t e n s taan m eestal op zi c h tot het g e kozen thema in ni e uw voorgel e gd z e lf d e au t eurs zijn van me ning dat a ls l ee r t ekstmateriaal lingen zelfst andig ee n teks t inhoud elijk will en h e t kunne n geve n van e e n o ordeel s t a ndpunt verwerken e r th e mati sch curso risc h g e we rkt o ve r e e n aa ntal b elang rijk e kwes ti es rondom mo et wo rde n op he t nivea u van ve rwe rkin g h e t thema e n beoordeling zal de vraags t elling moete n ve r s chuive n va n d e prin c ip es rond t e ks t o p didactische kwesties bouw en teks tkenme rken naa r d e the mati ek t ege n h e t li c ht van d e inh o ud van and e re te k he t h a nt e re n va n e en tek s t onafhan kelijk sten die de l eerling over h et th em a ge lezen vra ag s y ste em h eeft lange tijd zo b ew e ren he eft p 63 6 4 h e ndrix e n hul s h o f a ls e en so o rt w aa rme rk g e lukki g geven de aute ur s heel he ld er e gedie nd v o or verni e uwing van h e t leeso nd e r voorb ee ld en van die and erso orti ge vra a gs t el wij s m e t h et st ellen van tekstajhankelijke vra ling die nodig i s bij he t verwerke n e n b eo or g en i s he t imme rs nie t m ogelijk een p roce d el e n v a n tekstinh oud e n d e vi e r ty p e n vr a dure t e l e re n voor h et z e lfs tandi g le ren le z e n ge n di e zij ond ersc h eiden doe n een b e ro ep o p va n te kst e n en dat lijkt in ni euwe le er ga ngen t o ep assing v a n ke nnis e n h et be pal e n va n oor voor de basisvorming priorit eit te krijgen d e d el en s tandpunt en ik geef e en vo orb ee ld va n aute urs b epl e it e n ee n c ombinati e van b eid e een ty pe vr aa g waa rbij leerlinge n op basis van vraagsysteinen die p as t binn e n ee n breed d e gegeven s uit de t eks t he t antwo ord z elf communicatieve visi e o p het fun c tioneren van mo e ten formuleren wat zal h et c omm ent a ar t e ks ten in ee n dergelijke breed communica va n kre e ft zijn op d e door hendrix in h e t tieve b enade ring van t e k s ten gaat he t om een fr ag m ent ge formul eerd e al ge m en e visi e op b esc houwende le ze r die oog h eeft voo r aller te kstb e grip l ei verschi llende fa c to ren di e de sc hrift elijke volg e ns hendrix e n hul s hof wordt in d e co mmunicati e b e pale n en beinvlo e den p 16 huidi ge ond erwij s pr a ktijk we inig expli c i e te zoals overtuigingskracht sc hrijfdo e le n publieks in stru c ti e ge geve n we ini g volledi g v oor ge geri c hth e id d es kundigheid a c hte rgro nde n daan als h e t om s tra teg i ee n gaa t d e l ee rkrac ht bronn e n reac ties e nzovo o rt vanuit d eze bre d e mo et e erst mondeling hardop de nke nd vo or vi s ie is de l eespro c edure de el s o ok ontwikk e ld do en hoe l eerling e n een b epaa lde s trategi e en da a rin pas t nie t allee n een tek s t ona fhanke m oete n toe passe n vervo l ge ns p as t d e l eer lijk vraagsys t ee m voor he t beno e m en van krac ht d e s trategi e sa men m e t de le e rlinge n opini es in te kste n bijvo o rb ee ld passe n tekst to e d e z e vo rm van dire cte in s tru cti e be tre kt afh ankelijke vrage n l eerlinge n actie f bij de te kst g e l e id elijk tre kt h endri x e n hul s h o f ac hte n een th e mati sc h d e l eerkrac ht zi c h t eru g e n w o rdt de ve rant curs ori sch e benad e ring de b est e weg om woorde lijkhe id van d e l ee rling grot e r functionel e e n c ommunic ati eve a s pe cte n in het l ees ond e rwij s aa n de orde te lat en kome n conclu s ie in ee n the ma ti sc h c ur so ri sc h e b e nad erin g zull e n in ve rb a nd met d e int e rpr e tatie en an a met hun bo e k leesvaardigheid nederlands lev e l y se van de te ks t uite raard t e kstafhankelijk e ren h e ndrix en hui s hof e en bijzonder pr a kti vragen g esteld mo e t en worde n maar om te k sc h e bijdrage aan de dis cu ss ie o ve r d e ri chtin g 290 moer 1995 6 waarin de didactiek van de lee svaardigheid ge n vraagt hanteerbaar is het is denkbaar dat zich in de tweede fase van het voortgezet leerlinge n doordat zij langdurig met een th e onderwijs zou kunnen of moeten ontwikke ma bezig zijn uiteindelijk afhaken en gede len ook al is de door de aute urs voorgestelde motive erd rake n in de praktijk zal h e t erop procedure voor het lez en van zakelijke teksten n e erkome n en d a ar wijze n d e auteurs ook voor e en deel zoals zij zelf zeggen gebaseerd wel op dat een a an tal stappen versneld mo e t op de kerndo el e n l ee svaardigh e id in d e word e n genomen ba s isvorming toch kan ik mij gezi en h et niveau van de uitgewerkte voorbeelde n va n dat beide auteurs deel uitmaakten van de de pro ce dure niet a an de indruk onttrekken commi ssie ve rnieuwing eind e xame npro dat zij zic h met name ge richt hebbe n op h e t gramma s n ederland se taal e n letterkunde l eesva a rdigheids onderwij s in d e twe ede fas e v w o en h a v o c verr is go e d te zien al s we d at i s j a mmer en dat heeft mij t even s ver ond er a nd er e de tips voor h et a a nl e ren van baa s d inuner s in de k e rndoelen wordt van leesvaardigheden in he t eindvers lag van d e l ee rlingen in de basi s vorming ook gevraagd commissie bezi en cv ety 1 99 1 p 4 5 d e antwo ord te geve n op vra g e n over de re lati e commissie zegt n amelijk te n aa nzie n va n ana tu sse n tekst en werkelijkh e id en de waarde lyse e n b e oord elin g van tek sten dat van de tek s t voor h e nzel f e n anderen ve rwer d e a nalyse proc e dure interactief moet zijn dat kin g en b eo o rd e ling en ook in de ba s i s wil zegge n mo et be s ta an uit h et afwi ssel e nd vorming mo e t en le e rlingen s tuderend kunn en gebruike n va n top down e n bottom up s trate le z en en ee n global e samenva tting kunnen g i een ma ken natuurlijk kan de vo o rg e steld e s trate dat de an a lyse a an de b eo ord eling vooraf mo e t g i e to e gepas t worden in d e basi s vorming die gaan i s er imme rs d ee ls op geent maar daarover dat globaal l ez e n met a a nda c ht voor global e wordt in het b oe k ni e t gesproken waarom vormkenm e rken aan e lk e analyse vooraf gaat h e bb e n de aute urs n e rgens gerept over d e bruikbaarh e id van de procedure in d e onde r een klein voorproefje van de komende veran bou w eve ntu eel kan daarto e ee n wa t afge deringen in het havo examen tekstbegrip slankte vorm worden ontwikkeld op een hebben we kunnen ervaren in het centraal a a n de l ee rlin gen aangep as t laat ik zeggen examen 1995 eerste tijdvak meer dan ooit mind er a bstra c t cognitief en va ardigh eids werden toepassingsvragen gesteld waarbij veel niveau gebruik makend va n t eks t en di e leeswerk van leerlingen werd gevraagd vragen aa n s luit en bij he t nive a u e n d e l e efwer eld va n naar functies van tekstdelen kwamen niet d e ze le eftijdsg roe p meer voor vreemd genoeg was dit weer wel d e beschreve n s trat egie is op hoofdlijnen het geval in het tweede tijdvak ge en ve rni euwin g het i s ee n uitbouwing van in de uitwerking van de procedure hebben zo langzam e rhand algemee n geacc epteerde hendrix en huishof op een voortreffelijke opvattin gen over s trat e gisc h handel e n door manier gedemonstreerd hoe de leerkracht leerlinge n h e t vernie uw e nde as pe c t in de hardop denkend procedures kan voordoen voor s t elle n van hendrix en hui s hof zit naar een leergang voor de tweede fase kan die mijn oordee l vooral in het pla a tsen van tek modellerende taak van de leerkracht ook gro s ten in ee n bred e c ommunic atieve co nte xt tendeels overnemen de auteurs geven daar dus ge en geisoleerd aanbod van tekst en hun prima voorbeelden van door de manier waar voors tel o m teks t e n ov er taalb esc houwelijk e op zij vragen analyseren en becommenta ond erwe rpen aan te bi e d e n lijkt een se rie uz e rieren poging om t e gemo e t te komen aan veel in het boek vinden leerkrachten voldoende geuit e we n se n het sch oolvak nede rl a nd s ee n suggesties om de vernieuwde leesdidactiek uit meer eige n ge zi c ht te geven de a anzet die in te proberen daarmee is leesvaardigheid neder dat opzicht is g e da an in d e havo methode de lands eerder een praktijk dan een theorie ro de draad i s d a arvoor illu s tratief boek het doet meer dan slechts de ontwikke in vra ag me ook wel af in hoeverre d e pro lingen van de leesdidactiek van de afgelopen ce dure die nog a l w a t handelin gen van leerlin 25 jaar beschrijven hoewel de beknopte e n 1995 6 moer 291 heldere wijze waarop hendr ix en hulshof dat foru m ook in hun boek doen respect afdwingt ik ben nieuwsgierig naar onderzoeksresultaten van uitwerkinge n van de procedure door le er lingen in de bovenbouw aartje van dijk liter atuu r in reactie op uw reactie het cv en rapport eindverslag van de commissie vernieuwing eindexamenprogramma s nederlandse taal en letterkunde vwo en h a v o den haag een a ute ur di e ietwat ongebruikelijk rea r99i geert op een r e censie zoals a florijn op de bespr e king van de regels van het ne de rlands door l zijlmans moer 1 995 4 p 186 189 staat voor zijn werk dat moet gezegd wor den in zijn r e actie n eemt florijn en pass ant e en r e censie van mij in leve nde talen nr 496 janu ari 1 995 p 52 55 me e ook ik s ta voor mijn w e rk en daarom wil ik kort reage ren in die recensie b espreek ik dri e granuliatica s be stemd voor onderwijs aan volwassen a nders talig en waarond e r de rege ls van h e t ned erlands in mijn be s pre king li gt het accent op de bruikb aa rh eid van de drie grammatica s in h e t tweed e ta a lond e rwij s en in h et bijzond er in communicati e f tweede taalonderwijs de c e n trale vr a ag is of e r in d e ve rs c hi lle nde vorm en van volwassenen e du c ati e effectie f met deze grammatic a s gewerkt zal kunn e n word e n en deze be nadering bevalt florijn kenn elijk nie t hij zi et graag e en bespreking zoal s di e van zijlmans waarin met name ingegaan wordt op de inhoud van de grammati c a op welke wijz e de onderwerp en b esproke n wo rde n welke onderwe rpen ontbrek e n enzovoort dat was ook een mogelijkheid geweest d at ik daar nie t voor g ekoz en h e b is geen re den om mijn b espreking af te doen als een aankondiging door iem and die niet goed thuis is in d e materi e dat is ni e t e e n pa sse nde rea c tie voor iemand di e staat voor zijn we rk 292 moer 1995 6