Lezen: dat doe je ‘gewoon’! Een taakgerichte aanpak ‘lezen’.

dezen dat doe je gewoon een taakgerichte aanpak lezen koen van gorp barbara linsen een van de belangrijkste doelstellingen van de basisschool 2 is ervoor te zorgen dat leerlingen aan het eind van de rit kunnen lezen en met lezen wordt dan niet bedoeld dat leerlingen letters en woorden moeten kunnen verklanken maar dat leerlingen zo lezen we in de eindtermen informatie uit allerlei teksten op verschil lende niveaus kunnen verwerken leerlingen moeten dus van alles kunnen doen met teksten de term daarvoor is functionele geletterdheid de discussie de hoofdgedachte van een tekst te zoeken als ze een verhaal niet kunnen navertellen ie functionele geletterdheid zullen we hen eens iets leren over signaal staat de laatste tijd dikwijls in woorden die het verloop van de tijd in een de kijker zie o a aarts 1994 verhaal aanduiden we laten hen die onder kurvers van der zouw 1990 strepen en dan zal het wel lukken we verhoeven 1992 zwarts 1990 ieren de leerlingen eerst hoe ze het moeten onderzoek toont aan dat het met die doen en dan mogen ze het inoefenen functionele geletterdheid niet zo best eerst op gemakkelijke tekstjes later op gesteld is aan het einde van de basis moeilijke school presteert bijvoorbeeld tenminste 7 van de leerlingen op bijna alle leestaken op het leerproces kan inderdaad op die manier minimaal niveau ze halen het vereiste benaderd worden je vertrekt dan vanuit niveau van functionele geletterdheid niet een systematiek die je kunt onderscheiden zwarts 1990 men concludeert dan ook in het leesproces een lezer gebruikt immers dat de effectiviteit van het onderwijs in bepaalde strategieen tijdens het lezen bv schriftelijke vaardigheden te wensen over voorspellen van de inhoud van de tekst aan laat ook in het actieplan taal van de hand van de titel en ook in de teksten aarnoutse e a 1995 wordt deze conclusie zelf zit een bepaalde systematiek bv een getrokken tekst is ingedeeld in alinea s woorden wor den van elkaar gescheiden door een spatie een oplossing voor dit probleem luidt vaak vertrekken vanuit die systematiek is een als volgt laten we het hen dan maar wat manier om leerlingen te leren lezen je leert beter aanleren als ze de hoofdgedacnte de leerlingen iets over de systematiek en van een tekst niet kunnen weergeven laten dat moeten ze dan gaan toepassen tijdens we hen dan maar een strategie aanleren om het lezen een andere aanpak om leerlingen mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang te ieren lezen vertrekt van het gebruiksas liefst van de systematiek ze lezen de hand pect van lezen het functionele je laat leer leidingen van een programma hoofdstuk lingen het lezen gebruiken om allerlei din per hoofdstuk door en passen het geleerde gen te doen bv achterhalen welke vervolgens toe anderen vertrekken van het programma s op tv worden uitgezonden gebruik ze zetten de computer aan om een informatie halen uit een krant en de leer tekst uit te tikken en al doende ontdekken lingen gaan zelf een systematiek ontdek ze de verschillende functies van het tekst ken verwerkingsprogramma pas als ze niet ver der kunnen raadplegen ze de handleiding in het eerste geval krijgt de leerling allerlei of een verder gevorderde computergebrui regels en strategieen aangeleerd die hij ver ker een deskundige volgens tijdens het lezen moet gaan toe passen bij de tweede aanpak ontdekt de net zoals een teerder die stap voor stap de leerling zelf allerlei regelmatigheden die hij handleiding van zijn computerprogramma dan zelf in een systeem gaat gieten syste volgt het nut van de verschillende functies matiseren jaspaert 1995 bogaert 1994 en de volgorde van aanbrengen niet altijd inziet en soms gedemotiveerd raakt bestaat het gevaar bij een aanpak lezen toepassen die vertrekt van het systeem dat leerlingen het doel van het lezen uit het oog verliezen kinderen beschouwen lezen dan niet meer g s als een middel om informatie in te winnen om plezier te beleven om iets te weten over de leefwereld van iemand anders om systematiseren te weten hoe je iets moet doen ze gaan lezen zien als een vak dat je op school leert het gebruiksaspect is dan niet meer zo deze twee visies op leren vinden we vaak vanzelfsprekend aanwezig en dan krijg je terug bijvoorbeeld in de verschillende situaties zoals annerieke freeman manieren waarop mensen met computers smulders ze aanhaalt in moer ieren omgaan sommigen vertrekken het oma waarom lezen wij ik lees om iets te weten te komen bijvoorbeeld ik kijk in de krant om te weten wat er in de wereld gebeurt of wanneer de bibliotheek open is en als ik een verhaal lees dan lees ik om te weten hoe het de hoofdpersoon vergaat wat ze allemaal mee maakt ja oma dat dacht ik ook maar op school is lezen heel iets anders gisteren hadden we een les en daar waren woorden uitgelaten die we moesten invullen kon de meester zien of wij het snapten zei hij maar het ging over zwitserland hoog in de bergen met sneeuw en zo en daar weet ik niets van en ook hadden we laatst iets over eilanden in de stille zuidzee de nieuwe hebriden en mensen die daar ziek zijn en wat ze daarover denken oma zijn er ook oude hebriden maar kind de eilanden in de stille zuidzee en bijgeloof dat is culturele antropolo gie leren jullie dat tegenwoordig ook al op de basisschool nrx 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 welnee oma het ging er helemaal niet om dat we iets leerden over de stille zuidzee we m oe sten gewoon een feit van mening kunnen onderscheiden oma waarom moeten we bij begrijpend lezen de ene keer feit van mening onderscheiden een andere keer woorden onders trepen en ook soms een samenvatting maken dan leer je toch niks als je steeds voor de meester kunstjes met de tekst m oe t uithalen zo kom ik nooit aan lezen toe een betere manier om het leesonderwijs te gericht dit is echter een te enge interpreta optimaliseren is daarom ons inziens door te tie van het begrip taak om van een taakge vertrekken van het gebruiksaspect dit krijgt richte aanpak te kunnen spreken moet je vorm in het taakgerichte onderwijs dat we taak aan een aantal eisen voldoen voor het hier nader willen toelichten bij zo n aanpak lezen betekent dit dat je taken de volgende zorg je ervoor dat leerlingen juist erg vaak kenmerken hebben aan functioneel lezen toekomen zodat ze ervaren dat de geschreven taal net als de gesproken taal een middel is om allerlei natuurlijke taken functies te vervullen al doende leren lezen dus de taken zijn reele taken die representatief zijn voor natuurlijke leessituatiese leerlingen natuurlijk kun je niet zomaar zeggen jon krijgen bijvoorbeeld de opdracht om een gens lees maar raak en dan met je armen mobiel te knutselen om dat te kunnen gekruist gaan zitten wachten tot ze het zul moeten ze de bijbehorende instructies len kunnen dit zou in principe wel kunnen lezen in de buitenschoolse context komt als je een zee van tijd hebt maar die heb je dit soort lezen vaak voor denk maar aan in het onderwijs niet dus stellen we een gebruiksaanwijzingen of de instructies bij aanpak voor die ervoor zorgt dat alle leerlin een zelfbouwpakket van bv lego gen voldoende leeservaring opdoen om aan het eind van de rit de eindtermen te berei de taak is ook zodanig opgebouwd dat het ken lezen van de tekst er op een natuurlijke en zelfs noodzakelijke manier uit voortvloeit bij een kokosflan maken hoort bijvoorbeeld de taakgerichte aanpak5 vanzelfsprekend het stapsgewijs grondig lezen van het recept omgekeerd is het een taakgerichte aanpak voor lezen bestaat natuurlijk ook zo dat de taak op een natuur erin om leerlingen leestaken voor te schote lijke wijze bij de tekstsoort aansluit bij een len door die leestaken uit te voeren wordt instructie vraag je de leerlingen wel om die de leerling als het ware gedwongen om een uit te voeren maar niet om hem samen te bepaalde strategie toe te passen of om de vatten een samenvatting maken past ech tekst op een bepaalde manier te verwerken ter wel bij informatieve teksten bijvoorbeeld wanneer de leerlingen de informatie daaruit nu kun je zeggen dat gebeurt toch al in moeten uitwisselen de samenvatting is dan het onderwijs men laat leerlingen een tekst bovendien op dat moment functioneel voor lezen en op het eind ervan stelt men enkele de leerlingen omdat ze helpt om de infor vragen om die vragen op te kunnen lossen matie over te brengen moeten ze de tekst toch ook op de juiste manier lezen men werkt dus toch al taak mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang nm niet alleen de leestaak maar ook de lees motiverend zijn wanneer leerlingen gedu tekst moet representatief zijn voor teksten rende een thema aan het zoeken zijn naar waarmee leerlingen binnen en buiten de een jongen die verdwenen is onder de school worden geconfronteerd daarom grond een tekst over de voedingsgewoon gaat de voorkeur uit naar authentieke tek ten van de mol kan de leerlingen helpen om sten teksten van hedendaagse jeugdau te antwoorden op de vraag is fabio opge teurs teksten uit informatieve boeken en geten door een hongerige mol tijdschriften bestemd voor de leeftijdscate gorie van de leerlingen enzovoort het voordeel hierbij is dat de leerlingen die vaar de taken bevatten een kloof digheden ontwikkelen die ze nodig hebben functionele geletterdheid de transfer naar alsje ervan uitgaat dat leerlingen leren door andere leessituaties is gewaarborgd door te doen moet je hen dingen laten doen die dat de leestaak bijna identiek is aan de ze nog niet kunnen anders leren ze weinig doeltaak bij iemand die al vlot een tekst kan intikken en uitprinten met de computer leert niet veel bij door dat nog vaak te doen die per motiverende taken soon leert pas bij wanneer hij iets probeert wat hij nog niet kan bijvoorbeeld de tekst in de taak moet een doel hebben dat voor de kolommen afdrukken de handleiding of leerlingen uitdagend en motiverend is zulke computerdeskundige kan altijd geraad taken noemen we ook wel eens pedagogi pleegd worden als dit niet lukt na enkele sche taken omdat ze een schoolse doel keren proberen taak vervangen op een zodanige manier dat de leerlingen niet beseffen dat ze een leestaken bevatten daarom steeds een schoolse taak aan het uitvoeren zijn bij het bepaalde moeilijkheid een kloof die kloof lezen van het recept zeggen we bijvoor kan zich zowel op inhoudelijk vlak voordoen beeld niet beste leerlingen vandaag gaan een tekst bevat nieuwe informatie als op we oefenen in het lezen van instructies cognitief vlak de leerling moet iets met de daarom gaan jullie een recept lezen neen tekst doen wat hij nog niet helemaal kan de leerlingen zijn bezig met het maken van leerlingen leren bijvoorbeeld al doende de kokosflan en lezen daarom de tekst met vallen en opstaan hoe ze een samen vatting kunnen maken van een tekst ze het motiverende van een taak kan ook op kunnen het nog niet helemaal en dat is de het inhoudelijke vlak liggen een informatie kloof die ze moeten overbruggen als ze het ve tekst over het doen en laten van griezelfi al zouden kunnen zouden ze niets bijleren guren spreekt leerlingen meer aan dan een door het nog vaak te doen door die kloof tekst over het leven van de rode bosmier wordt de taak nog uitdagender voor de ook het doel weet iets meer over is dan leerlingen en zullen ze nog meer gemoti een doel dat leerlingen graag willen berei veerd zijn om ze uit te voeren is de kloof ken zeker als leerlingen in het kader van echter te groot voor bepaalde leerlingen een thema op zoek gaan naar allerlei dan vervult de leerkracht de functie van manieren om zich te verdedigen tegen grie handleiding of deskundige hij geeft de leer zelfiguren lingen op zulke manier feedback dat ze in staat zijn om de kloof te overbruggen thematisch werken is trouwens een ideale manier om de leergierigheid van leerlingen te verhogen een informatieve tekst over het leven van de mol kan bijvoorbeeld wel heel nrix 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 de taken bevorderen interactie als hij de taak goed wil uitvoeren om onmiddellijk de informatie uit de tekst onder interactie tussen leerlingen onderling is een te verdelen in relevant of niet relevant de ander en erg geschikt hulpmiddel om moei taak zorgt er dus voor dat de leerling de lijkheden bij het uitvoeren van de taak te informatie uit de tekst gaat ordenen overwinnen zie van den branden 1995 als een leerling bijvoorbeeld de informatie het derde verwerkingsniveau is het evalu uit verschillende tekstjes over straatkinderen erend of beoordelend niveau dit houdt in moet onderbrengen in een tabel een taak dat de leerling de informatie uit de tekst die vrij moeilijk is voor die leerling zal dat ordent en beoordeelt op basis van eigen veel gemakkelijker gaan als hij tijdens het ervaringen of op basis van informatie uit uitvoeren van die taak kan overleggen met andere bronnen zo lezen de leerlingen in een klasgenoot die samen met hem de taak een thema over geld uitspraken over geld uitvoert cooperatieve taken zijn erg transport van verschillende mensen die niet geschikt om die interactie te garanderen erkend worden als wettige geldtranspor omdat de inbreng van elke leerling noodza teur zie bijlage 2 de leerlingen moeten op kelijk is voor het uitvoeren van de taak zo basis van de uitspraken verklaren waarom vermijd je dat de sterkere leerlingen de die mensen niet erkend zijn ze kunnen zwakkeren domineren en er van echte daarbij gebruik maken van enkele informa interactie weinig sprake is tieve teksten over geldtransport om de taak goed te kunnen uitvoeren is het nood zakelijk dat de leerlingen de informatie uit de taken zorgen voor een de twee soorten teksten vergelijken en op bepaald verwerkingsniveau basis daarvan de uitspraken beoordelen aan leestaken worden bepaalde verwer door in het materiaal veel taken met de ver kingsniveaus gekoppeld in de eindtermen schillende verwerkingsniveaus te voorzien voor lezen wordt van de leerlingen verwacht zorg je ervoor dat de eindtermen bereikt dat ze teksten op verschillende niveaus worden dat de leerlingen de juiste leerlin kunnen verwerken de informatie uit een gen de juiste vaardigheden ontwikkelen tekst achterhalen en begrijpen zonder er verder iets mee te doen is het beschrijven de niveau het lezen van een verhaal is relevante tekstsoorten daarvan een voorbeeld de eindtermen onderscheiden naast de het tweede niveau is het structurerend verwerkingsniveaus van teksten ook ver lezen hierbij moeten de leerlingen de infor schillende teksttypes waar de leerlingen op matie uit een tekst op een persoonlijke en het eind van de basisschool moeten kun overzichtelijke wijze kunnen ordenen een nen mee omgaan daarbij worden zowel taak die daartoe leidt vinden we bijvoor typisch schoolse teksten vermeld als tek beeld in een thema over geheimzinnige hui sten die zich buiten de schoolcontext situ zen en labyrinten zie bijlage 1 de leerlin eren bij de keuze van de teksten moet je er gen krijgen een nogal lange en moeilijke dan ook voor zorgen dat die verschillende informatieve tekst over labyrinten de tekstsoorten vaak aan bod komen opdracht luidt vind zo snel mogelijk een truc om uit om het even welk labyrint te komen de beschrijving van die truc wordt pas beschreven op het einde van de tekst bij het lezen wordt de leerling gedwongen mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang nm de eindtermen tingen gaan in groepjes aan het werk en de leerkracht suggereert ondertussen dat het als we de taakgerichte aanpak naast de misschien wel handig is om alle belangrijke eisen uit de eindtermen leggen zien we het woorden van een alinea aan te duiden om volgende daaruit een titel te kiezen de leerlingen overleggen dan met elkaar over welke leerlingen moeten ten eerste allerlei teksten woorden ze gaan onderstrepen daaruit op allerlei niveaus kunnen verwerken deze komt vanzelf de discussie over belangrijk doelstelling wordt bereikt doordat de leerlin of niet belangrijk voort de leerlingen ont gen veel verschillende leestaken uitvoeren dekken zelf dat sommige woorden belang doordat de taken steeds nieuwe dingen rijk zijn en ontdekken dus zelf dat er zoiets bevatten en de leerlingen gemotiveerd zijn bestaat als kernwoorden de reflectie om inspanningen te leveren voor het uitvoe vloeit voort uit het gebruik en is ook steeds ren ervan verhogen de leerlingen telkens functioneel voor de leerlingen op dat hun leesvaardigheid moment door dit vaak genoeg te herhalen hebben opdat leerlingen al doende dingen zouden ze op het eind van de basisschool voldoen ieren en opdat ze systematiek achter iets de leeservaring opgedaan om de strate zouden kunnen ontdekken is het wel nood gieen die nodig zijn voor het bereiken van zakelijk dat ze ook veel kansen krijgen om de eerste doelstelling te ontwikkelen de die dingen uit te proberen door een keer leerling heeft vaak genoeg alle toetsen en de informatie uit een tabel te moeten inter knopjes van het lezen kunnen uitproberen preteren zullen leerlingen dit niet kunnen om zelf de systematiek erachter te ontdek pas als ze dat meerdere keren doen zullen ken daarmee is het tweede luik uit de eind ze ontdekken dat een tabel enkele vaste termen bereikt kenmerken heeft en zullen ze ook zelf een strategie vinden om snel informatie uit een ten derde wordt in de eindtermen gesteld tabel te halen dat de leerlingen een positieve leesattitude moeten ontwikkelen dat dit doel met een taakgerichte aanpak zeker wordt bereikt ko rt om hoeft geen verdere verduidelijking samenvattend kunnen we stellen dat leer ook het werken aan het vierde element in lingen door veel verschillende motiverende de eindtermen namelijk reflectie kan per en uitdagende leestaken uit te voeren zelf fect plaatsvinden in een taakgerichte aan ieren lezen binnen een taakgerichte aan pak ook om leerlingen aan te zetten tot pak is het niet langer de leerkracht die reflectie kun je motiverende en natuurlijke ervoor zorgt dat de leerlingen ieren lezen taken bedenken het nadenken over tek maar zijn het de leerlingen zelf die leren sten of bewust worden van leesstrategieen lezen de leerlingen zijn niet langer het lij kan op een natuurlijke manier binnen een dend voorwerp van het lezen maar het taak aan bod komen onderwerp de leerkracht speelt tijdens dit proces wel een zeer belangrijke rol hij de leerlingen hebben bijvoorbeeld een tekst moet de rol van deskundige vervullen niet in de vorm van een folder over een muse zoals een professor die voor zijn groep stu um ze krijgen te horen dat de drukker van denten staat de leerkracht in een taakge de folder de tussentitels vergeten is willen richte aanpak is als een leermeester die de leerlingen hem helpen om boven elke ali achter zijn leerling staat en over zijn schou nea een gepaste titel te verzinnen de leer der meekijkt naar wat hij doet hij weet n j 25e jaargang nummer 5 mei juni 1996 ri ys j l k ov yr goed hoe het leesproces in zijn werk gaat de moeilijke taak hulp maar het uiteindelij ziet wanneer zijn leerling problemen heeft ke leren gebeurt door de leerling al doende en biedt dan terwijl de leerling bezig is met leert hij lezen koen van gorp barbara linsen p a steunpunt nt2 blijde inkomststraat 7 3000 leuven noten 1 dit is de licht gewijzigde tekst van een lezing die we gehouden hebben op de 9de conferentie het schoolvak nederlands diemen 1995 2 wat we in deze bijdrage zeggen over het basisonderwijs geldt ook voor het voort gezet secundair onderwijs maar vermits onze ervaring met het basisonderwijs groter is beperken we ons bij het geven van voorbeelden tot dat deel van het onderwijs alle voorbeelden die we aanhalen komen uit de geintegreerde taal en leesmethode de toren van babbel nederlands voor de lagere school uitgeverij plantyn deurne 3 naar a freeman smulders teksten in het leesonderwijs moer 1991 nr 6 4 voor alle duidelijkheid in deze uiteenzetting hebben we het enkel over begrijpend lezen en niet over technisch lezen hoewel er ook hier voldoende argumenten zijn om te kiezen voor een taakgerichte aanpak 5 voor meer uitleg over de taakgerichte aanpak uitgangspunten concrete uitwerking en implementatie verwijzen we naar de bijdragen van bogaert van gorp en linsen in van iseghem j h de jonghe red het schoolvak nederlands verslag van de achtste conferentie leuven acco 1995 zie ook von werkgroep nt2 taakgericht onderwijs vonk 24 5 mei juni 1995 p 3 9 6 met natuurlijke leessituaties bedoelen we hier zowel de leessituaties die buiten de schoolse context voorkomen als schoolse leessituaties het doel dat we willen bereiken is immers dat leerlingen die leesvaardigheid ontwikkelen die ze op school en daarbuiten nodig hebben 7 het uitgewerkte voorbeeld over straatkinderen is opgenomen in barbara linsen machteld verhelst intercuituraliteit in materiaal basisonderwijs steunpunt nt2 vonk 24 4 maart april 1995 themanummer intercultureel onderwijs p 49 58 mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang w 26 bibliografie aarnoutse c k de glopper p litjens j sijtstra k vernooy probleemidentificatie en aanzet voor een actieplan taal nijmegen vakgroep onderwijskunde 1995 aarts r functionele geletterdheid van turkse leerlingen in turkije en in nederland de lier academisch boekencentrum 1994 bogaert n van de delen naar het geheel of van het geheel naar de delen een analy tische aanpak van taalvaardigheidsonderwijs in j van iseghem h de jonghe red 1995 jaspaert k nederlands als eerste en als tweede taal in nederland en vlaanderen in s kroon t vallen red het verschil voorbij reeks voorzetten s gravenhage sdu in publikatie jaspaert k red de toren van babbel nederlands voor de lagere school deurnes uitgeverij plantyn 1995 kurvers j k van der zouw in de ban van het schrift over analfabetisme en alfabetisering in een tweede taal amsterdam lisse swets zeitlinger 1990 linsen b de nt2 praktijk in het vlaamse onderwijs een kijkje in de klas in j van iseghem h de jonghe red 1995 ministerie van de vlaamse gemeenschap departement onderwijs basisonderwijs ontwikkelingsdoelen en eindtermen decretale tekst en uitgangspunten brussel 1995 van den branden k begrijpe wie kan over onbegripsproblemen bij leerlingen en hoe ermee omgaan spiegel 13 2 p 31 47 van gorp k taakgericht onderwijs een kijkje achter de schermen in j van iseghem h de jonghe red 1995 van iseghem j h de jonghe red het schoolvak nederlands verslag van de achtste conferentie leuven acco 1995 verhoeven l red handboek lees en schrijfdidactiek functioneel geletterdheid in basis en voortgezet onderwijs amsterdam lisse swets zeitlinger 1992 zwarts m r balans van het taalonderwijs aan het einde van de basisschool uitkomsten van de eerste taalpeiling einde basisonderwijs ppon reeks 2 arnhem cito 1990 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 bijlage 1 uit het labyrint uit jaspaert k red de toren van babbel 6a deurne uitgeverij plantyn 1 aard van de activiteit de leerlingen luisteren naar de mythe over het ontstaan van het labyrint zij proberen zelf hun weg te vinden in labyrinten en lezen een tekst over de beste methode daarvoor 2 vaardigheid beschrijvend luisteren structurerend lezen 3 lesverloop 11 introduc ti e gesprek klassikaal houd met de leerlingen een gesprek over allerlei schuilplaatsen mensen hebben niet alleen graag schuilplaatsen voor zichzelf maar ook voor belangrijke voorwerpen ze verbergen ze voor andere mensen op allerhande plaat sen waarvan ze denken dat die andere mensen toch niet gaan kijken hebben jullie ook dingen die je graag verborgen houdt voor je ouders je broers of zussen brie ven een dagboek hebben jullie ook een geheime bergplaats de functie van zo n bergplaats is dat je er dingen in kunt opbergen zodat andere mensen ze niet vinden je kunt talloze geheime bergplaatsen bedenken maar het moet wel haalbaar zijn om je spullen er te verstoppen waarschijnlijk zullen ze het bij jou thuis wel gek vinden als jij bijvoorbeeld iedere avond in het donker in de tuin gaat om daar je dagboek op te halen datje tussen de bloemen verborgen hebt sommige mensen laten geheime bergplaatsen bouwen bijvoorbeeld een brandkast in de muur sommige mensen gaan zelfs zo ver dat ze om iets of zichzelf te bescher men een heel labyrint laten bouwen weten jullie wat een labyrint is wie kent er een ander woord voor doolho fl hebben jullie al eens in een doolhof rondgelopen vertel de leerlingen kort de mythe over het ontstaan van het labyrint je kan je hiervoor baseren op de tekst het ontstaan van het labyrint in de toren van babbel mei juni 996 nummer 5 25 jaargang yrg 3 2 kern gesprek klassikaal houd met de leerlingen een ko rt gesprek over manieren om uit een labyrint te geraken daedalos en skaros geraakten uit het labyrint via een uitvinding van daedalos ik denk dat er nog talloze andere manieren te bedenken zijn om uit een labyrint te ontsnap pen kennen jullie nog andere manieren om uit een labyrint te geraken probeer zoveel mogelijk manieren te vinden opdracht individueel als jullie nog niet in een echt labyrint geweest zijn kennen jullie het misschien als puzzelvorm los deze opdracht maar eens op de leerlingen zoeken de weg door de bergen probeer zo snel mogelijk van de ene kant naar de andere kant van de berg te gera ken en je moet erdoor niet erover y 14 4 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 hoe hebben jullie deze puzzel opgelost hebben jullie een bepaalde methode gevolgd hoe hebben jullie het aangepakt leesopdracht individueel de leerlingen bekijken de opdracht wie weet de weg de opdracht bestaat uit twee vrij ingewikkelde labyrinten bij het eerste moeten ze van de ene naar de andere plaats aange duid met kruisjes in het labyrint gaan bij het tweede zijn er twee ingangen vanwaar de weg naar het midden moet worden gevonden probeer zo snel mogelijk van het ene kies een van de ingangen en pro kruisje naar het andere te geraken beer zo snel mogelijk in het midden van het labyrint te raken mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang wf 30 de weg door de bergen was nog een gemakkelijke puzzel de twee volgende zijn al een stuk moeilijker om te weten hoe je die het snelst kunt oplossen moet je eerst de volgende tekst lezen daarin staat een methode beschreven die je helpt bij het oplossen van dergelijke puzzels je hoeft niet heel de tekst te lezen probeer zo snel mogelijk een methode te vinden om uit de doolhof te geraken de leerlingen proberen in de tekst hoe vind je je weg in een labyrint de gemakkelijkste manier te achterhalen om de opdracht wie weet de weg tot een goed einde te brengen deze tekst is nogal moeilijk maar het is ook niet de bedoeling dat de leerlingen de hele tekst begrijpen ze moeten selectief op zoek gaan naar de passage die ze nodig hebben namelijk die waar de rechtsafregel beschreven staat hoe vind je je weg in een labyrint een labyrint is iets mysterieus wanneer je het bekijkt stel je je direct de vraag hoe geraak ik eruit elk labyrint heeft tenminste een ingang het doel is een bepaalde plaats in de doolhof te vinden dat doel ligt meestal in de buurt van het midden van de doolhof al kan het ook gewoon een uitgang aan de buitenkant zijn zoals bij een spiegeldoolhof op de kermis om een dergelijke doolhof op te lossen moet je een route vinden van de ingang naar het doel er kan een weg zijn of er kunnen er meer zijn wanneer meer dan een route de ingang met het doel verbindt gaat het er om de kortste weg te vinden het is een ding om een doolhof op een tekening op te lossen om dat van binnenuit een labyrint te doen is wat anders op een tekening zie je hoe het labyrint er in zijn geheel uitziet en kun je het daarom makkelijk oplossen bovendien kun je een aantal technie ken gebruiken als beginnen bij het eindpunt en in de omgekeerde richting werken soms is dat gemakkelijker soms niet of het aanduiden van doodlopende wegen zodat je een beter overzicht krijgt van de wegen die wel naar het doe l kunnen leiden in een echte doolhof met muren of heggen kun je evenwel deze technieken niet gebruiken slimme ontwerpers van doolhoven laten de ene plaats zo op de andere lijken dat je denkt in kringetjes rond te lopen ook al doe je dat niet bestaat er dan geen methode waarmee elke doolhof is op te lossen nee er bestaat niet een methode feitelijk bestaan er verschillende methodes de oplossing is afhankelijk van het soort labyrint waarmee je te maken krijgt toch is er een handige regel die je helpt bij de meest voorkomende vorm van labyrinten het gaat hierbij om een labyrint dat in feite een groot pad is dat zich van begin tot einde niet splitst je kunt eigenlijk nooit een foute afslag nemen deze regel heet de rechtsafregel en is heel eenvoudig wat moet je doen als je op een kruispunt van wegen komt moet je altijd de meest rechtse weg inslaan als de weg doodloopt ga je terug naar het vorige kruispunt en neem je de meest rechtse weg die je nog niet hebt gehad de beste manier om dit vol te houden is door in de hele doolhof met je rechterhand de heg of muur aan de rechterkant vast te blijven houden sla nooit een weg aan de rechterkant over er is natuurlijk niets bijzonders aan die rechterhand de linksafregel werkt even goed het is alleen nodig dat je altijd slechts een regel volgt zodra je in de doolhof bent j 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 de rechtsaf of linksafregel leve rt niet altijd de kortste weg op naar je doel ma ar hij helpt je wel bij het oplossen van de meeste laby rinten naar janet bord doolhoven en labyrinten amsterdam landshoff 3 3 afsluiting bespreking klassikaal bespreek de opdracht hebben de leerlingen de linksafregel of rechtsafregel gebruikt werkte die methode bijlage 2 geldtransport uit jaspaert k red de toren van babbel 6b deurnes uitgeverij plantyn 1 aard van de activiteit de leerlingen lezen een tekst over geldtransport en lossen aan de hand daarvan problemen op 2 va ardigheid beschrijvend lezen evaluerend spreken luisteren 3 lesverloop 3 1 introduc tie gesprek klassikaal houd een gesprek met de leerlingen over hoe zij hun zakgeld bewaren bergen ze het veilig op waar bewaren zij hun geld in hun spaarpot op de bank onder hun matras in een oude sok weten ze hoe grote winkels en banken hun geld veilig opbergen 3 2 kern tekst individueel de leerlingen lezen de tekst het geldtransport mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang nm hst geldtransport vroeger brachten de mensen hun geld van de winkel zelf naar de bank ze staken het in een zak en brachten het naar de bank maar dat is tegenwoordig te gevaarlijk elke dag worden er allerlei dingen gestolen maar de meeste dieven willen het liefst geld dat kunnen ze gemakkelijk meenemen en meteen gebruiken daarom moet je geld altijd goed opbergen want waar geld is liggen dieven op de l oe r een klein bedrag kun je goed bewaren in een spaarpot of in een geldkistje achter in de k as t maar bedrijven bewaren geld meestal in een kluis of brandkast dat is een grote ijzeren kast die met een zware metalen deur wordt afgesloten die deur heeft een geheim cijferslot het geld is er niet alleen beschermd tegen dieven maar ook tegen brand vandaar de naam brandkast maar het geld k an daar niet eeuwig blijven liggen het moe t ook worden vervoerd van de winkel naar de bank vroeger deden banklopers dat die liepen gewoon met honderd duizenden franken over straat en brachten die in gewone bestelwagens naar hun bestem ming ze werden vaak midden op straat overvallen en van hun t as met geld beroofd bestelwagens die geld vervoerden werden geregeld onderweg klemgereden en leegge haald geld verv oeren werd gevaarlijk werk ook omdat bij ove rv allen steeds meer wapens werden gebruikt er vielen dodelijke slachtoffers dat was een be l angrijke factor bij de beslissing om iets te veranderen aan de m an ier waarop het geld vervoe rd werd het ver voeren van geld moest op een veiligere manier gebeuren het moest in de eerste plaats veiliger zijn voor de mensen en het geld mocht niet in vreemde handen komen er zijn nu speciale erkende bedrijven die zich enkel bezighouden met het vervoe ren van geld in speciaal daa rv oor beveiligde wagens geldauto s deze sector is in volle groe i omdat er steeds meer vraag is naar veilig transport van geld er komen dan ook steeds meer bedrijven die zich bezighouden met het vervoeren van geld bron ton ransijn de geldauto houten de ruiter educatieve partners bespreking klassikaal bespreek kort de tekst hebben de leerlingen al eens geldauto s zien rijden wat weten ze er al van willen ze er meer over weten vertel de leerlingen dat ze in groepen meer te weten gaan komen over geldauto s en geldtransport leesopdracht individueel verdeel de verschillende stukken van de tekst hoe werkt geldtransport over de leerlin gen de leerlingen lezen hun stuk tekst individueel ze kunnen eventueel de belangrijkste informatie onderstrepen dat kan hen helpen bij het uitvoeren van de opdracht die volgt j 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 wat ook een goede hulp kan zijn is vragen dat de leerlingen zich de informatie die in de tekst staat voorstellen de leerlingen sluiten de ogen en draaien als het ware een film af in hun hoofd waarin ze zien wat in de tekst verteld wordt hoe werkt geldtransport a voorzorgsmaatregelen preventie er zijn twee grote voorzorgsmaatregelen die ervoor moeten zorgen dat dieven weinig zin hebben om een geldauto te overvallen bij de bank of de winkel of het bedrijf of wordt het geld in een soort plastic zak gedaan die zak wordt op een speciale manier gesloten en kan maar een keer worden gebruikt zo n afgesloten plastic zak heet een sealbag daarna wordt de plastic zak in een cassette gestopt dat is geen bandje waar muziek uit komt maar een stevige koffer die op slot kan daarin wordt het geld vervoerd als een overvaller de cassette met sealbags wil afpakken zal hij er weinig plezier aan beleven de man van de geldauto kan in de cassette een handig apparaatje in werking stellen hoe dat gebeurt is geheim maar in de sealbags komt dan een heel vieze plak kende vloeistof vrij het geld dat in de sealbags zit wordt door die vloeistof vernietigd of onbruikbaar gemaakt de overvaller heeft er dan niets meer aan overvallers weten dit en zullen dus niet zo snel meer een overval plegen een tweede voorzorgsmaatregel is de manier waarop een geldauto er uitziet dit lijkt iets banaals maar het is toch een belangrijke factor bij het voorkomen van overvallen een geldauto is aan de buitenkant duidelijk herkenbaar iedereen kan zien dat het een geldau to is hierdoor valt de auto goed op dat maakt het voor misdadigers niet aantrekkelijk de auto te overvallen stel dat iemand zo n opvallende auto klemrijdt of probeert binnen te dringen dan kan iedereen meteen zien wat er aan de hand is en dieven hebben er lie ver geen nieuwsgierig publiek bij b het transport van winkel naar auto en omgekeerd veiligheid op het trottoir alleen als de man van de geldauto met de geldkoffer buiten de auto komt loopt hij echt risico het gaat erom dat trottoirrisico zo klein mogelijk te maken je snapt wel hoe dat moet door de afstand tussen de auto en het gebouw waar geld wordt afgeleverd of opgehaald zo klein mogelijk te maken daarom wordt de auto vlak langs de gevel gere den sommige bedrijven hebben een luik in de muur waar de geldauto dan vlak voor kan gaan staan dat heet de deur luik methode bij een geldauto zit het stuur rechts dat is gemakkelijker voor de chauffeur zo kan hij de auto vlak langs de muur van een winkel of bank rijden om de afstand tussen de bank en de auto zo klein mogelijk te houden mogen geldauto s rijden op plaatsen waar normaal geen auto s mogen rijden of parkeren bijvoorbeeld in autovrije zones npfx mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang 34 de chauffeur blijft steeds in de auto hij moet goed opletten als de bijrijder de man die met de chauffeur meerijdt naar buiten gaat ze mogen nooit alle twee de auto verla ten de bijrijder haalt of brengt de geldcassettes stevige koffers die op slot kunnen bij de klant ondertussen let de chauffeur op of er geen ongewone dingen gebeuren dat neemt al zijn aandacht in beslag als de bijrijder toch een langer stuk over het trottoir moet lopen met het geld wordt de geldcassette aan zijn pols vastgemaakt zodat niemand de cassette zomaar uit zijn hand kan rukken c veiligheid in de auto een geldauto moet altijd doorrijden hij moet zo weinig mogelijk stilstaan daarom zijn de banden beveiligd de auto heeft een dubbel stel achterwielen als een band lekge schoten wordt kan de auto blijven rijden op reservebanden dat systeem heet dubbel lucht stel dat overvallers de auto toch tot stilstand weten te brengen bijvoorbeeld door scher pe voorwerpen onder de banden te gooien of door de auto idem te rijden dan nag kun nen ze de auto niet binnenkomen een geldauto is immers een rijdende kluis hij is gepantserd met dik staal kogels kun nen daar niet doorheen komen de cabine waarin de veiligheidsmensen zitten is ook gepantserd de ramen zijn van kogelvrij glas van de buitenkant kunnen de deuren niet worden geopend alleen de chauffeur kan vanuit de cabine de deuren bedienen de auto is heel goed af te sluiten met een goed uitgedokterd stelsel van deuren je moet altijd minstens door twee deuren voor je in de cabine bent alleen in geval van nood kan de chauffeur met een handeling de cabinedeur openen bijvoorbeeld als de wagen in het water rijdt of kantelt maar hoe dat precies in z n werk gaat is geheim een geldauto bestaat uit drie delen van voor naar achter zijn dat de cabine de sluis en de laadruimte de cabine is de plaats waar de chauffeur en de bijrijder de man die met de chauffeur meerijdt zitten deze ruimte is achter de stoelen afgesloten er is alleen een kleine tussendeur naar de sluis de sluis is een hokje achter de cabine aan beide zij kanten van de sluis zit een deur naar buiten verder is er een tussendeur naar de laad ruimte in die laadruimte bevinden zich de cassettes stevige koffers die op slot kunnen met geld ze staan in kleine stalen kastjes die safeloketten worden genoemd de deuren worden bediend door de chauffeur dat werkt heel slim als een van de tus sendeuren open is kunnen de buitendeuren niet open en als er een buitendeur open is zitten de tussendeuren op slot op die manier kan een overvaller nooit bij het geld komen nn 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 d als er toch iets mis gaat het alarmsysteem de cabine de plaats waar de chauffeur en de bijrijder de man die met de chauffeur meerijdt zitten is voorzien van een mobilofoon dat is een telefoon die werkt via de radio die stelt de chauffeur in staat om steeds contact te houden met de meldkamer van het transportbedrijf daar zitten mensen die naar alles luisteren wat de chauffeurs van de verschillende wagens aan het doen zijn als er iets mis gaat kunnen zij dat meteen aan de politie doorgeven een gesprek tussen een chauffeur en de meldkamer is moeilijk te volgen ze spreken met elkaar in codetaal een soort geheimtaal bij een overval moet de bijrijder direct de geldkoffer neerzetten hij moet proberen te voorkomen dat er geweld wordt gebruikt hij mag dus niet met de overvaller gaan vech ten of hem achterna gaan rennen dat zou veel te gevaarlijk zijn de vracht mag dan een grote waarde hebben maar een mensenleven in onbetaalbaar daarom komt de veilig heid van het personeel op de eerste plaats de bemanning weet ook nooit hoeveel geld ze vervoert wel moet de chauffeur meteen alarm slaan aan de buitenkant van de auto merk je dan niets er komen geen zwaailichten of sirenes aan te pas de chauffeur meldt de overval per mobilofoon direct aan de meldkamer daar wordt de politie gewaar schuwd bron ton ransijn de geldauto houten de ruiter educatieve partners opdracht in groepen van vier vorm groepen van vier leerlingen die ieder een ander stuk van de tekst hebben gelezen de groepen lossen gezamenlijk de opdracht het verschil tussen erkende en niet erkende vei ligheidsmensen op waarbij ze onderling informatie moeten uitwisselen elke leerling die een leugen of fout ontdekt vertelt aan de andere leerlingen waarom het een leugen is loop rond en help waar nodig het verschil tussen erkende en niet erkende veiligheidsmensen de onderstaande veiligheidsmensen zijn niet erkend ze kennen hun vak niet goed genoeg waarom niet lees hun verhalen en zoek de fouten waarom kunnen deze veiligheidsmensen maar beter afgevoerd worden onderstreep die zinnen in de tekst die aangeven dat deze veiligheidsmensen iets fout doen schrijf op wat is het verschil met veiligheidsmensen die wel erkend zijn hoe zouden zij het doen en waarom kaelos als ik het geld ga afhalen in een winkel gaat mijn partner de chauffeur altijd de boodschappen doen voor zijn gezin dat spaart tijd uit zijn vrouw hoeft het dan s avonds niet te doen als het mooi weer is eten we onze boterhammen op aan de kant van de weg in het zonnetje hoe moet het wel mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang 36 maurits ik en jean hebben eens iets heel spannends meegemaakt er werd op de auto geschoten lk kon nog net een kogel ontwijken anders was die door mijn hoofd gegaan we kregen een lekke band dus we moesten wel stoppen een van de overvallers helemaal geen schraal mannetje maar een stevig gebouwde kerel kwam op de auto af hij rukte de deur aan mijn kant open en hij dwong mij uit te stappen jean moest het geld uit de koffer halen anders zouden ze mij doodschieten bijna was ons avontuur slecht geeindigd maar gelukkig stopte er net een politieauto de overvallers vluchtten weg en wij kwamen er met de schrik vanaf hoe moet het wel jochem als ik de baas was van het transportbedrijf zou ik grote hervormingen doorvoeren ik zou het geld altijd met een gewone auto vervoeren dan weet niemand dat er geld in zit en dus zullen we nooit overvallen worden de agenten doen de deuren gewoon op slot zodat niemand binnen kan en als we het geld gewoon onder de zetel verstoppen vinden de dieven het nooit hoe moet het wel micha ik vind het een echt privilege om met de geldauto te mogen rondrijden je ziet veel onderweg je hebt altijd kans op een avontuur en je kunt heel veel met de auto rijden dat laatste doe ik erg graag k vind het vooral spannend om te weten hoeveel geld er in de cas settes zit als ik weet dat ik met tien miljoen frank over de straat rijd ben ik altijd heel erg opgewonden hoe moet het wel lans ik rijd het liefst alleen dan hoef ik niet te praten met iemand en kan ik zo vlug rijden als ik zelf kies ook vind ik het wel leuk om af en toe een eindje te wandelen met de geld koffer in mijn hand hoe moet het wel fabienne als ik overvallen zou worden met een geldkoffer in mijn handen zou ik me toch niet schikken naar de wil van de overvaller lk zou de koffer niet afgeven lk zou heel hard roepen en proberen zijn wapen af te nemen wat denken ze wel dat ze zomaar geld kunnen stelen niet met mij hoe moet het wel bieke op een dag zijn we in de val gelopen we moesten eerst naar een winkel en daar kre gen we van de meldkamer de opdracht om op een bepaald uur naar een bank te gaan daar zouden we erg veel geld moeten ophalen de overvallers hadden ons gewoon afgeluisterd en zij wisten dus hoe laat we precies bij die bank gingen zijn ze stonden ons daar dus op te j 25 jaargang nummer 5 mei juni 1996 wachten en ze konden zo onze auto klemrijden gelukkig hadden we het geld nog niet alle maal opgehaald en was de opbrengst voorde dieven dus maar mager hoe moet het wel 3 3 afsluiting bespreking klassikaal de groepen stellen hun oplossingen van de opdracht voor bespreek deze oplossingen klassikaal tussendoor vlaamse wetenschapsweek 1996 van 21 tot 26 oktober 1996 vindt de vlaamse wetenschapsweek opnieuw plaats ook bij deze tweede editie staan de wetenschap en het wetenschappelijk onderzoek in al zijn facetten centraal denk vooral niet dat de wetenschapsweek zich uitsluitend met exacte wetenschappen bezighoudt ook in de andere vakgebieden valt er heel wat te ontdekken een kleine greep uit het programma wetenschap in de kijker leerlingen en leerkrachten kunnen een halve dag in de huid van een echte wetenschapper kruipen in universiteiten hogescholen en wetenschap pelijke instellingen het wetenschapsfeest sluit de vlaamse wetenschapsweek af universiteiten hoge scholen wetenschappelijke verenigingen musea en bedrijven stellen zich die dag inter actief voor aan hef grote publiek tal van locale activiteiten en weds trijden zoals de uitvinderswedstrijd en de foto wedstrjd een tentoonstelling over 7 000 jaa g chinese ontdekkingen en uitvindingen in brussel en tal van locale activiteiten door wetenschappelijke instellingen en musea voor diverse doelgroepen meer informatie over al deze activiteiten vindt u in de wetenschapskrant die in mei naar alle vlaamse scholen wordt gestuurd met vragen kunt u terecht bij de administra tie voor de programmatje van het wetenschapsbeleid tel 02 502 44 66 mevrouw vervaecke mei juni 1996 nummer 5 25 jaargang nuf