Lezen: de boekentaal leren begrijpen

annerieke freeman smulders boekentaal lezen spreektaal de boekentaal leren begrijpen het lezen en begrijpen van grotere stukken tekst is voor veel kinderen een moeilijke opgave een van de oorzaken ligt in het gegeven dat hun dagelijks taalgebruik afwijkt van wat zij in school te horen en te lezen krijgen in dit artikel beschrijft annerieke freeman smulders werkzaam bij de openbare bibliotheek hilversum expressieve en transactionele spreektaal het verschil met vak en boekentaal en de problemen die daar door bij het lezen kunnen ontstaan ze baseert zich daarbij op leeservaringen van kinde ren opgedaan in jeugd en schoolbibliotheekwerk op gesprekken met leerkrachten en op vakliteratuur praten en leze n hoewel het voor ons bijna vanzelfsprekend is dat schrijven weliswaar schrijven vele kinderen van een mens kan praten en lezen toch hebben deze plm 5 jaar hun naam kunnen sommigen woor vaardigheden een heel ander verleden praten den en letters herkennen maar de omringende doet iedereen die tussen mensen is opgegroeid en volwassenen nemen een andere houding aan dan dat is zo sinds plm 400 000 jaar lezen daarente bij het praten kinderen lezen en schrijven leren gen is een nieuwigheidje van slechts plm 3 000 is de taak van daartoe opgeleide specialisten en jaar oud alfabetisering op grote schaal ontstond niet van de ouders daardoor is een duidelijke pas in de negentiende eeuw scheiding ontstaan thuis leer je praten en luiste ook in de geschiedenis van ieder mensenkind ren de school is er voor het lezen en schrijven en gaat het leren praten anders dan het leren lezen daar heeft iedereen vrede mee praten kan je niet vanaf de geboorte hoort ieder kind haar moeder missen het is een sociaal gebeuren het begeleidt taal we bekommeren er ons niet om of een baby en becommentarieert de dagelijkse belevenissen begrijpt wat we zeggen we praten of het ons ver lezen is als een eenzaam avontuur zeker wan staat na vier a vijf jaar praktijklessen argeloos neer dat gebeurt in een huis waar niemand leest gegeven kan een kind praten in normale beteke voorlezen heeft daarentegen een sociaal karakter nisvolle zinnen en is mede daarom een tussenvorm praten luis hoe anders is de gang van zaken bij lezen en teren en lezen ineen 13 spreekta al expre ss ief en tran sacti oneel 2 van onderwerp veranderen zo gebruiken vierjari ge kinderen als ze met tweejarigen spreken een de taal die kinderen als baby peuter en kleuter voudiger zinnen dan in een gesprek met leeftijds leren verstaan en gebruiken is net als onze dage genoten een gesprek is ook niet statisch met lijkse spreektaal concreet en situaiiegebonden een vooraf vastliggend verloop het buigt af her hun taal verwoordt wat ze op dat moment zien haalt zich verandert van intentie al naar gelang voelen en doen de situatie waarin ze spreken en de luimen van de deelnemers door de gemeen luisteren geeft verheldering omtrent de bedoeling schappelijke basis die de situatie en de nabijheid van wat ze horen en zeggen als iemand aan tafel van de ander met zich meebrengt hoeven de zin roept wat lekker is het voor de aanwezigen nen grammaticaal niet compleet te zijn om begre duidelijk dat dat op de chocoladepudding slaat pen te worden neem bijvoorbeeld het volgende dezelfde opmerking in het zwembad geuit met gesprekje een teen ver uitgestoken zullen omstanders zon wat ik vragen wou heb je nog der aarzeling interpreteren als een mededeling natuurlijk had ik toch beloofd omtrent de temperatuur van het zwemwater wat ja maar je zei niet wat ie zei je wilt zeggen hoeft dus niet expliciet geformu overmorgen zei ie gegarandeerd leerd te worden de situatie waarin je spreekt en och prima toch luistert geeft de benodigde toelichting volledig duidelijk voor ingewijden buitenstaan het begrip bij het luisteren wordt daarnaast on ders kunnen slechts gissen dersteund door een persoonlijke toets gebaren deze taal noemt britton expressieve spreektaal intonatie frasering mimiek de spreker zal zich dit in tegenstelling tot transactionele taa 3 aanpassen bij een wellicht nog onuitgesproken gesproken taal kan ook minder concreet en reactie van de luisteraar bij getoond onbegrip situatiegebonden zijn als je met kinderen door via mimiek bijvoorbeeld zal een spreker herha praat over het hoe en waarom van gebeurtenis len een ander accent leggen vereenvoudigen of sen als concrete ervaringen meer generaliseren d 14 aan de orde komen of ook in de vorm van crea taal nog sprake van enig oor en oogcontact bij tief denkwerk om een praktisch probleem tot een boeken zijn zender en ontvanger lijfelijk en in de oplossing te brengen deze transactionele taal geest ver van elkaar verwijderd lezen wordt is minder persoonlijk getint en daardoor beter daardoor een ander proces dan luisteren de voor oningewijden te volgen vergeleken met de boodschap is geisoleerd geraakt een tekst is op expressieve taal missen de woorden meestal de lezers in het algemeen gericht en niet op deze le steun van de situatie maar gebaar en intonatie zer in het bijzonder zoals bijvoorbeeld in een werken nog steeds verhelderend het taalgebruik brief boekentaal kent zijn eigen conventies de zal meer compleet en wellicht ingewikkelder wor zinnen zijn compleet soms complex de opbouw den argumenten afwegen gaat gepaard met is van een logica of samenhang die de lezer wel woorden als want omdat hoewel waarom licht niet duidelijk is kortom schriftelijk taalge bruik is explicieter en context afhankelijker dan kinderen die veel met volwassenen praten zullen mondeling taalgebruik dat meer impliciet en si een grotere taalervaring hebben dan degenen die tuatie afhankelijk is de ene tekst is gericht op dat niet doen het maakt verschil hoe er gespro overdracht van feiten een andere spreekt de ken wordt alleen dagelijkse koetjes en kalfjes emoties van de lezer aan is het betoog zakelijk praat of ook meer abstract en verder denken sti poetisch of ironisch bedoeld de lezer realiseert mulerend het zal de taalervaring van kinderen zich niet dat hij andere hulpbronnen voor begrip verrijken als ze naast het expressieve ook het moet aanboren dan bij expressieve taal heeft zij transactionele praten beoefenen ze leren op die al voorkennis dan is niet altijd het besef aanwe manier hun ervaringen in een breder verband on zig dat je die voorkennis moet oproepen is de der te brengen en hun aandacht in meer generali tekst niet expliciet dan ontaardt lezen in woor serende zin te richten op zaken buiten hun on den prevelen middellijke omgeving zij zijn daardoor wellicht en dan is er nog de handicap van het leestempo beter voorbereid op wat hen in school en in bij weinig geroutineerde lezers is het ontrafelen schoolboeken te wachten staat van de tekst nog nauwelijks op gang gekomen hun stil leestempo ligt niet veel hoger dan 125 v aktaal en boe k en taa l woorden per minuut dat is de snelheid waarmee ze hardop lezen vandaar dat er juist bij hen vaktaal in gebruik bij frontaal lesgeven wordt problemen ontstaan woorden komen geisoleerd weliswaar gesproken maar is daarmee nog geen over en worden niet als betekenisvol in de con spreektaal er is nauwelijks dialoog de situatie text begrepen om een leestekst te begrijpen is waarin gesproken wordt geeft geen verheldering een minimale leessnelheid van zo n 200 woorden de gebruikte woorden zijn niet afkomstig uit de per minuut noodzakelijk gewenst dit tempo omgangstaal maar aan het vak ontleend sommi wordt alleen gehaald door kinderen die regelma ge van deze woorden hebben een andere beteke tig op school of thuis stil lezen de geroutineer nis dan in het gangbare spraakgebruik op syntac den onder hen halen al gauw een 300 tot 400 tisch niveau lijkt het op geschreven taal sturm woorden per minuut 1980a deze taal is moeilijker te begrijpen dan transactionele taal naast de al genoemde aspec b egri p bij het l ez e n ten ontbreekt de eigen ervaring van kinderen dit zijn de gevolgen uit de literatuur en in de praktijk van het jeugd erg veel brugklaskinderen blijken niet geringe en schoolbibliotheekwerk blijkt dat het lezen van moeite te ondervinden bij de verwerking van grotere stukken tekst vele kinderen zwaar valt leer teksten uit aardrijkskunde geschiedenis en ze komen er niet door ze begrijpen niet wat er biologieboeken sturm 1981 staat andere kinderen hebben daar minder moei vele kinderen kunnen handleidingen bijvoor te mee laten we aannemen dat beide groepen beeld recepten in een kookboek niet uitvoeren kinderen het technisch lezen beheersen tech wanneer deze op schrift staan ze blijken dit wel nisch lezen het onvoorbereid hardop lezen van te kunnen wanneer hen precies hetzelfde wordt een onbekende tekst of woordenrij in een rede verteld bol 1982 lijk tempo met de nadruk op correct verklanken is bij expressieve en transactionele taal en bij vak waarbij de moeilijkheidsgraad van deze tekst of 15 woordenrij niet met de inhoud maar met de personages stereotype figuren zijn dan moet de woord en zins lengte samenhangt lezer de i nformatie uit de context zelfstandig ver voor het begrijpen van een leestekst is het niet werken en dat is woord voor woord lezers te van belang of je alle woorden correct kunt uit zwaar informatieve boeken bevatten vaak vak spreken aan een redelijk leestempo heb je meer taal die voor kinderen weinig toegankelijk is zie een laag leestempo is niet hinderlijk en valt ook het eerder gegeven voorbeeld van de brugklasleer nauwelijks op bij het lezen van korte teksten zo lingen voor hen kan het hulp betekenen als de als de koppen in een krant het blaadje van de tekst voorgelezen wordt de taal krijgt verduide voetbalclub sta ik zaterdag opgesteld een taal lijking door middel van intonatie klemtoon fra lesje dat ingevuld moet worden iets wat je van sering wellicht gebaar net zoals zij dat bij ex het bord moet overschrijven bezwaarlijk is lang pressieve spreektaal gewend zijn zaam lezen wel als je zwijgend en op eigen kracht het stillezen heeft naast het temp o verhogend ef een of twee pagina s van een boek moet lezen de fect nog een ander voordeel het kan leiden tot informatie komt traag over de samenhang is een strategie om met onduidelijkheden in een daardoor onduidelijk dan dwaalt de aandacht af tekst om te gaan bij het hardop technisch lezen en vermindert het begrip nog meer lees je door of je het begrijpt of niet bij het stil technisch kunnen lezen zoals hierboven om lezen is het begrijpen van de tekst onmisbaar om schreven geeft dus geen garantie voor zelfstandig verder te willen kunnen lezen goede lezers zien met begrip kunnen lezen daarvoor moet het stil lezen als zingeving en zoeken naar betekenis leesproces zodanig geautomatiseerd zijn dat de slechte lezers ervaren een onbekend woord niet lezer losraakt van het in gedachten alle woorden als een probleem zolang ze het woord voor zich uitspreken zoals hij dat bij het technisch lezen zelf kunnen uitspreken bij een boekbespreking geleerd heeft in plaats daarvan moet hij ervaren met enkele 11 tot 12 jarigen werd alibi geen dat het ook anders kan namelijk in twee of drie moeilijk woord gevonden hoewel niemand wist fixaties per regel een groepje woorden tegelijk wat het betekende het was niet moeilijk zeiden overzien dan stijgt het leestempo vanzelf zo ze omdat je het zo kon uitspreken tekst wordt heeft de geroutineerde lezer dat zichzelf ook ge dan niet als communicatiemiddel gezien maar als leerd een dergelijke verandering in het leespro een verzameling woorden die indruk wordt he ces kan alleen optreden bij het regelmatig stille laas gewekt door het technisch lezen als kinde zen van niet te moeilijke voorspelbare of beken ren veel tijd hebben moeten besteden aan fout de boeken het woord voor woord bekijken wat loos decoderen als hun leesprestaties en leesvor er staat maakt dan plaats voor het rechtstreeks dering voornamelijk daaraan afgemeten wordt betekenis geven aan een tekst krijgen ze onwillekeurig de indruk dat het correct kinderen die thuis regelmatig lezen omdat zij uitspreken van woorden het doel van het lezen boeken hebben en of lid zijn van een bibliotheek is 5 tijdens het lezen je begrip controleren brengt verwerven deze vaardigheid uit zichzelf krijgen met zich mee dat je soms moet gokken naar de zij op school een tekst voor begrijpend lezen dan betekenis van een woord gokken vereist zelfver passen ze dit toe kinderen die thuis alleen korte trouwen en dat ontbreekt slechte lezers ten enen stukjes tekst lezen en op school niet de kans krij male gen door veelvuldig stillezen hun leestempo op te uit een onderzoek naar het lezen van 15 a 16 ja voeren lopen vast als ze teksten onder ogen krij rigen blijkt dan ook dat geroutineerde lezers een gen die wat langer zijn en daarbij dan nog meer andere relatie met de tekst hebben en in eenzelf dan een enkelvoudige mededeling bevatten ze de tekst andere dingen lezen dan ongeroutineer kunnen niet anders lezen dan woord voor woord de lezers de eersten lezen interpreterend zoeken zin voor zin en daardoor ontgaat hen de samen naar een verborgen mening en leggen relatie tus hang heeft de tekst weinig innerlijke consisten sen de inhoud en hun eigen leven de ongerouti tie bijvoorbeeld triviale literatuur en of wordt neerden herinneren zich alleen gebeurtenissen en de tekst door illustraties ondersteund bijvoor feiten en kijken daar niet doorheen ze ervaren beeld stripverhalen dan blij ft de aandacht van in lezen als iets dat voor school moet gebeuren en cident naar incident gevangen gaat het om een niet als van belang voor henzelf bij geroutineer goed geschreven kinderboek dat karaktergroei de lezers leidt lezen tot zelfstandig doordenken van de hoofdpersonen weergeeft waarbij niet alle bij ongeroutineerden is er alleen sprake van waar nemen maloney 1980 16 wat betekent dit voor het onderwijs blaffen en daardoor leren ze een verkeerde lees houding vanuit deze gedachtengang kunnen consequen ties getrokken worden voor het onderwijs en de als je kinderen van vier vijf jaar gadeslaat zie je didactiek van het lezen ze soms serieus zitten lezen in boeken die ze de problemen van het lezen van boekentaal kun kennen hebben ze een tekening gemaakt dan nen globaal herleid worden tot drie oorzaken vertellen ze erbij en schrijven hun naam erbo 1 de afwezigheid van de bij expressieve en ven voor hen zijn al die activiteiten logisch met transactionele spreektaal gebruikelijke per elkaar verbonden deze instelling van kinderen soonlijke relatie maakt het mogelijk door het verbinden van lezen 2 de inhoud en de vorm van boeken en vaktaal schrijven tekenen luisteren en praten hen te la is expliciet en context afhankelijk terwijl ex ten ervaren dat schriftelijke taal soms anders is pressieve en transactionele spreektaal impli dan mondelinge taal tekeningen en korte zinnen ciet en meestal situatie afhankelijk is worden voor een ander pas begrijpelijk als deze 3 een te laag leestempo speciaal bij slechte le ondersteund worden door mondelinge taal of als zers verhindert een goed begrip de tekst zelf expliciet is de situatie en de om standigheden moeten in de tekst beschreven wor als kinderen voor het eerst naar school gaan heb den het teruglezen van die teksten is zinvol om ben ze al enkele jaren ervaring met gedrukte of dat vanuit hun eigen taal omgeving en ervaringen geschreven teksten de ansichtkaarten die de post verwoord zijn brengt en wat staat daar op hartelijk gefelici een groepsgesprek kan eveneens dienen om spre teerd nanna veel kusjes van oma het uithang ken en lezen te verbinden kinderen verwoorden bord van macdonalds waar moeder op ijs trac hierin hun eigen ervaringen vergelijken nieuwe teert als ze in een goede bui is de radio tv gids van leesteksten afkomstige kennis met oude er waarin ze voor je naslaan wanneer de televisie be varingen dat geeft hen het besef dat in gedrukte gint kortom kinderen die op school komen we teksten interessante dingen kunnen staan het ex ten dat lezen zingeving is helaas raken een aantal pressieve spreken kan leiden tot transactioneel van hen deze positieve grondhouding kwijt het taalgebruik doordat men ingaat op de uitspra lezen op school is zo anders dan ze dachten zo ken van het kind groeit het woordbegrip de moeten ze soms woordjes van boven naar bene woordenschat neemt de algemene kennis en de den lezen hoewel hun ogen toch echt naast el verbale vaardigheid toe dit alles betekent een kaar staan sommigen hebben daar geen pro grote steun bij het lezen en dit geldt niet alleen bleem mee zij zijn de francesco mosers van het voor de eerste jaren dat een kind onderwijs in het technisch lezen en slaan het wereldrecord 1 mi lezen krijgt voor sommige kinderen is boeken nuut lezen bij anderen blijft het tobben met het en vaktaal een vreemde spraak het onderwijs links rechts lezen en voor straf of om te oefe stelt eisen aan deze talen en die wijken af van wat nen komen dan de rijtjes van boven naar onder kinderen onder elkaar en thuis nodig hebben en weer op de proppen oefenen trainen is het pa gebruiken kinderen die alleen expressieve rool is het voor slechte lezers niet animerender spreektaal gebruiken zullen daar meer moeite om in een groepje om beurten zelf eens struc mee hebben vandaar het al zo vaak gehoorde tuur rijtjes te verzinnen struik straat stront pleidooi om kinderen op school spontaan met streep bestaande of non lense woorden dat taal bezig te laten zijn om zo hun mogelijkheden doet er niet toe als ze het zelf verzinnen weet te verruimen niemand meer een nieuw woord dan alle woor in methodes voor het aanvankelijk lezen is er den langzaam laten herhalen en opschrijven ieder hoegenaamd geen aandacht voor spontane reac voor zich en op het bord tot slot in koor de ties en taaluitingen van de kinderen het produk woorden opnoemen dat is samen bezig zijn met tieve taalgebruik het leren schrijven van eigen woorden daarna kan er weer gelezen worden le ideeen wordt niet gestimuleerd een andere orga zen moet je immers geen lezen noemen als het nisatie met andere inhouden voor leren lezen en geen lezen is lezen is begrijpend lezen pleo schrijven dan de bekende aanvankelijke leesme nasme van zinvolle teksten kunnen kinderen thodes is beschreven door van der ven 1981 het niet begrijpen dan ontaardt lezen in letters hij gaat uit van vier integratieve werkwijzen wat 17 betreft spreken schrijven en lezen in twee ande w e lke teks te n i n d e kla s re praktijkbeschrijvingen van een jenaplanschool en een freinetschool van der mark godfried de vrij toegankelijke leesteksten vanaf klas 2 1983 wordt het aanvankelijk leesproces zo geor moeten gevarieerd van samenstelling zijn boekjes dend dat het begrijpen en het lezen schrijven van voor het technisch leesonderwijs gewone kinder teksten gekoppeld blijft om de relatie tussen het boeken prentenboeken boeken met versjes technisch leren lezen en het begrijpen van de door kinderen gemaakte boeken of gebundelde teksten te waarborgen worden steeds inhouden vellen met teksten plakboeken met foto s en on gekozen die de leerlingen zelf aandragen de derschriften bundels met verhalen en sprookjes teksten die op deze wijze ontstaan en gelezen eenvoudige informatieve lectuur kinde rt ijdschrif worden hebben het kind zijn omgeving en erva ten eventueel plaatselijke dagbladen waarin een ring als inhoud de ervaringen opgedaan met ei verslag van aan kinderen bekende gebeurtenissen gen teksten helpen kinderen de gangbare schrif en evenementen intocht van sinterklaas over telijke taal te verwerven stroming in het buu rthuis teksten voor beginnende en onzekere lezers zijn n a h et aanva nkel ijk l e z e n ko rt dat wil zeggen dat ze binnen twee leesuur tjes uitgelezen kunnen worden de tekst moet na het aanvankelijk lezen en schrijven moet het syntactisch en semantisch voorspelbaar zijn de leestempo verhoogd worden wat een belangrijke voorspelbaarheid en dus de leesbaarheid wordt voorwaarde is voor het leesplezier en het begrip bevorderd door ritme en rijm en repeteer ele dat gebeurt in de vorm van zelfstandig stil lezen menten ook een verhaal vastknopen aan een uit teksten naar eigen keuze hoe eerder een kind volgorde die kinderen bekend is werkt positief zichzelf kan redden hoe beter pakt het een te de dagen van de week de maanden van het jaar makkelijk boek dan is dat heel geschikt om het de seizoenen het alfabet alsook de telboeken leestempo op te voeren dat was uiteindelijk de in informatieve teksten dient de relevante infor bedoeling kinderen die thuis met boeken op matie overvloedig gegeven te worden in een voor groeien weten meestal al gauw een keus te ma jonge lezers logische opbouw er valt niets te ken degenen die geen ervaring hebben met boe voorspellen als de structuur van een tekst geen ken die het voor jezelf zitten lezen als activiteit samenhang vertoont bij een aan de lezer onbe nauwelijks kennen komen wellicht wat moeilij kende inhoud tellen deze voorwaarden zwaar de ker tot een keuze voor hen zal het hulp beteke lezer heeft geen voorkennis en ontmoet onbeken nen als er regelmatig leesboekjes voorgelezen de woorden daardoor gaat veel energie zi tt en in worden zij kunnen het stillezen dan beoefenen het ontsleutelen van de tekst dan blijft er weinig aan bekende teksten hoe eerder ze zelfstandig aandacht over voor de inhoud zeker als deze niet lezen hoe meer kans ze hebben hun leestempo te begrijpelijk samenhangt een bekende inhoud versnellen en hoe meer tekstervaring ze opdoen daarentegen roept op tot voorspellend lezen alles dat betekent vergroten van de woordenschat wat men over het onderwerp weet maakt het ont kennismaken met boekentaal de juiste spelling sleutelen gemakkelijker en dan is er meer ruimte van een woord vaak onder ogen krijgen met an om het verloop van de tekst te volgen dere woorden een grotere taalervaring opdoen voor verhalende teksten geldt hetzelfde alleen kunnen ze helemaal geen keus maken dan is het komt daar nog iets anders bij verhalende teksten beter enkele waarschijnlijk geschikte teksten worden hoger gewaardeerd vlotter gelezen en be aan te bieden dan er een aan te prijzen ze moe ter onthouden als ze opgebouwd zijn volgens een ten zelf beslissen wat ze willen lezen een boek aan kinderen bekend verhaal patroon een ver wegleggen omdat het te moeilijk of te saai is haal verwachtings patroon is een samenstel van doen we allemaal wel eens laat het hen dan ook verwachtingen omtrent de interne structuur van doen wil het stillezen slagen dan is het van verhalen zo n patroon of schema in de engels cruciaal belang dat de hele klas leest de leer talige vakliteratuur story grammar of story kracht incluis lezen is dan een sociaal gebeuren schema genoemd is een kader waarin verhaal en niet iets dat je van je omgeving isoleert zoals elementen hierarchisch geordend zijn het helpt dat bij sommige kinderen thuis het geval is de lezer aandacht te geven aan bepaalde aspecten van de tekst en deze als meer of minder belang 18 rijk voor het verhaalverloop in de herinnering op voorspelbaarheid betekent leesgemak het on te bergen als een gelezen verhaal naverteld voorbereid lezen van onbekende teksten zoals dat wordt volgt de lezer in gedachten het hem be wel bij het technisch leesonderwijs gebeurt lijkt kende kader hoe beter een verhaal de bekende van de ietwat sadistische gedachte uit te gaan dat lijn volgt hoe vlotter het geheugen functioneert een kind pas echt wat lee rt als je de opdracht vanaf plm 3 jaar zijn kinderen in staat verhaal extra moeilijk maakt de tekst eerst voorlezen of verwachtingspatronen voor zichzelf op te bou wel vooraf door de leerling in stilte te laten pre wen en te hanteren 7 veel leesboekjes en ver pareren maakt anticiperen mogelijk wekt de ge haaltjes uit taal leesmethodes voldoen niet aan wenste leeshouding op is de bevordering voor deze voorwaarde het zijn nogal eens opsommin het zelfve rt rouwen en is voor mede lezers aange gen van willekeurig op elkaar volgende gebeurte namer om naar te luisteren nissen waarin een kind geen bekende structuur kan ontdekken dit gaat ten koste van het begrip kind ere n met lees mo ei l ij khede n en het leesplezier de recente over produktie van boeken voor kin g e bruik van vo ork e nn is deren met leesmoeilijkheden is het gevolg van een vraag en die vraag is ontstaan door een probleem een geroutineerde en efficiente lezer begrijpt deze boeken gebruiken en menen dat dit pro een tekst onder meer door gebruik te maken van bleem hiermee voldoende is aangepakt lijkt me voorkennis en de verheldering die de context al te gemakkelijk gedacht dan ligt weer de be geeft het oproepen van voorkennis is voor velen wijslast bij de kinderen nu hebben we het je zo een automatisch en vanzelfsprekend proces maar gemakkelijk gemaakt nu moetje het toch zeker dit kan ook onderwezen en geoefend worden kunnen lezen ik meen dat het probleem ook men kan kinderen vragen vooraf te bedenken wat vanuit het onderwijs aangepakt moet worden ze over het onderwerp al weten en daarna op wat in de praktijk ziet men nogal eens dat kinderen de tekst te bieden heeft hennephof 1975 bij met leesmoeilijkheden uit tweede en hogere klas een informatieve tekst heeft dit oproepen een sen regelmatig in een apart leesgroepje bij elkaar feitelijk karakter de titel is over het algemeen ex komen om het technisch lezen te beoefenen dat pliciet en geeft de inhoud al aan bij verhalende wordt als middel gehanteerd om hun achterstand boeken gaat het niet om kennisoverdracht maar weg te werken zo n slechte lezersgroep heeft om leesplezier om betrokkenheid bij de beleve voor de deelnemers verschillende nadelen hun nissen van personages om emotionele beleving lezen verloopt moeizaam en ze worden nogal de titel is soms minder duidelijk maar er zijn eens onderbroken om hun fouten te verbeteren nog andere informatiebronnen binnen handbe zij gaan daardoor langzamer en aarzelender le reik de omslagillustratie flaptekst illustraties zen de totale hoeveelheid leestekst die tijdens hoofdstuktitels zeggen allemaal iets over de in het lezen verwerkt wordt bedraagt daardoor on houd en dit alles bijeen genomen maakt mis geveer de helft van de tekst die de goede lezers schien de titel duidelijk door toepassen van ken in dezelfde tijd verwerken goede lezers doen in nis over hoe het in de wereld en in boeken toe zo n periode dus meer lees en boekentaalervaring gaat is het mogelijk te anticiperen en te parafrase op dan slechte lezers waardoor de kloof tussen ren op de inhoud de opgeroepen voorkennis be beide groepen vergroot wordt allington 1980 tekent hulp bij het begrijpen van de tekst de op men zou in plaats van hardop lezen de kinderen geroepen verwachting omtrent het verhaalverloop beter regelmatig kort voor zichzelf kunnen laten prikkelt de nieuwsgierigheid en dus de motivatie lezen in zelfgekozen teksten en boeken of hen om verder te lezen hoe vaak immers begint een regelmatig als groepje apart voorlezen hun pro kind niet in een willekeurig boek te lezen zonder bleem zit immers niet alleen in de techniek van zich af te vragen of zij juist opdat moment zin het lezen maar ook in hun houding ten opzichte had in dat boek enige voorbereiding op het le van het leesproces en dat is begrijpelijk zeker zen is dringend noodzakelijk om het begrijpen ge als ze al veel teleurstellingen hebben moeten in makkelijker te maken en teleurstellingen te voor casseren komen volgens gordon wells is niet zozeer het be voorkennis maakt een tekst voorspelbaar en heersen van de technische vaardigheden bij het le 19 zen en schrijven van belang maar eerder kennis relden kan creeren in de gesprekken komt voor omtrent de functies van geschreven taal de voor kennis aan de orde en ervaringen komen in een schoolse ervaring bereidt lang niet alle kinderen breder verband te staan het expressieve taalge voor op lezen en omgaan met boeken boeken bruik krijgt transactionele accenten ze ervaren taal is hen onbekend gedrukte teksten kennen ze dat schriftelijke taal explicieter en context afhan alleen van de ster reclame krantenkoppen strip kelijk is verhalen etc als het onderwijs in het lezen teveel het voorlezen wordt afgewisseld met stillezen uit op technische deelvaardigheden gericht is als het zelfgekozen teksten en wie weet zijn dat de boe verband niet duidelijk wordt tussen leesinstructie ken waaruit voorgelezen is ook luisteren kan het en voor je plezier lezen dan leidt dat gemakkelijk lezen bevorderen tot een negatieve leeshouding om dit te doorbreken dienen kinderen met lees de geopperde ideeen voor onderwijs in het lezen moeilijkheden eerst ervaring op te doen met kort herhaald voor hen interessant schriftelijk taalgebruik lezen moet van meet af aan zingevend zijn zo slechte lezers zijn ook vaak slechte luisteraars en dat het kind een relatie kan leggen tussen haar ook daar ondervinden ze in de klas alle nadelen eigen leven en taal en de in het boek verwoor van het voorlezen aan een klein groepje moeilijk de werkelijkheid of verbeelding lezenden kan de eerste stap betekenen van een het stillezen zal in een vroeg stadium toege nieuwe aanpak korte verhalen komen daarvoor past moeten worden om het begrijpend lezen in aanmerking maar ook informatieve teksten van boekentaal te bevorderen hoe te remmen met een crossfiets als het glad is na het voorlezen volgt een gesprek waarin ze de leesproblematiek van sociolectgebruikers en relatie kunnen leggen naar eigen belevenissen of van kinderen met een andere moedertaal zijn niet hun mening kunnen geven of de opgeroepen ter sprake gekomen mede omdat mijn ervaring in emotie verwoorden omdat de groep klein is kan dit opzicht beperkt is het lijkt mij duidelijk dat iedereen aan bod komen het gesprek gaat op en naarmate de dagelijkse spreektaal verder afligt neer tussen de ervaringen van de kinderen en de van de boekentaal de problemen met het lezen werkelijkheid van het verhaal het begint te da nog groter lullen zijn gen dat taal andere bekende en onbekende we no ten literatuur 1 met dank aan de redactie die mij geadviseerd heeft allingto n r l poor readers don t gat to read much in bij het bewerken van een lezing voor het genoot reading groups in language arts 1980 57 p 872 876 s chap onze taal tot dit a rt ikel voor moer applebee a m the child s concept of story ages two 2 z i e britton 1975 fische r 1980 goody watt to neventeen ch i cago 1978 1972 olson 1977 smith 3d ad 1982 bol e leespsychologie een onderwijs eespsycho 3 e r va l t over taal heel wat meer te zeggen dan ik h ier gischeanalyse van begrijpend lezen groningen 1982 doe in het kader van dit art ikel meen ik met deze britton j de taal en het leren utrecht 197 3 simplif i catie te mogen vo l staan brown a l learning how to learn from reading in 4 z i e brus malmquist 1980 danks 1980 smith 3d ed j a langer t smith burke ed reader meers 1982 author bridging the gap newark ira 1982 5 z i e brown 1982 ryan 1980 werts de zanger brus malmquist e b th brus lezen leren lezend le 1 9 83 ren tilburg 198 0 6 z ie sturm 1980 werts 1981 damme l van m spoelde rs taa lwetenschap en 7 literatuur over sto ry grammar applebee 1978 moedertaalonderwijs in moer 1983 6 p 8 1 3 mandier johnson 1977 freeman smulders 1983a danks j h comprehension in listening and reading in 8 voor uitgewerkte ideeen om met kinderen voora f j danks k pezdek reading and understanding over boeken te praten zie freeman smulders 1983b newark ira 1980 9 z i e van damme spoelders 1983 pincher k m metalinguistic ski lis and the competence 20 pe rforman ce distinction in language awareness and 1977 47 p 257 281 reading nawerk ira 198 0 ryan e b metalinguistic development and reading in freeman smulders a voorkennis als stimulan s bij het language awareness and reading nawerk ira 1980 lezen wie wat verwacht die krijgt wat in kinderen tot sm ith f undernanding reading a psycholinguisric lezen stimuleren bijdragen aan het gelijknamig sympo analysis of reading and learning to read 3d ed new sium tilburg 1983a p 122 133 york 198 2 freeman smulders a het kinderboek als struikelblok sturm j vaktaal op school in h bonnet t kusters den haag nblc 1983b j sturm taalgedrag in deklas dcn cahier 9 gronin godfried r elk kind taalt natuurlijk in moer 1983 gen 1980a 1 p 11 23 sturm j leren door praten in h bonnet t kusters goody j i watt the co nsequen ces of l iteract i n j sturm taalgedrag in deklas dcn cahier 9 gronin p p gigliolo ed language and social context london gen 1980 b penguin 197 2 sturm j het paulus project in h bonnet j sturm hennephof k leesonderwijs in moer 1975 4 p 214 moedertaalonderwijs en andere vakken dcn cahier 10 23 3 groningen 198 1 malony b b an examination of response to literature ven p h van der taalonderwijs of deelvaardigheidstrai in relation to reading maturity michigan 1980 ning in moer 1981 4 p 28 3 7 mandier j m n s johnson rememberance of things we rts m taal onderwijs op de kleute rschool taal op parsed story structure and recall in cognitive psycho de lagere school in h bonnet j sturm moedertaal logy 1977 9 p 111 15 1 onderwijs en andere vakken dcn cahier 10 groningen mark ch van der samen tasten naar de vle ugels van het 198 1 morgen rood in moer 1983 1 p 2 1 0 we rts m j de zanger leestrategieen in het onder olson d r erom utterance to text the bias of langua wijs onderdeel iv van werken met boeken hoe doe je ge in speech and writing in ha rvard educational review dai slo publikatie enschede 1983 21