‘Lezen en schrijven verandert werkelijk het bestaan van de mens’ – Belle van Zuylen

fie van dij k leze n en schrijve n ve ran dert we rkelijk h et bestaan va n de me n s analfabeten belle van zuylen de discussie over definities van geletterdheid wordt gevoerd buiten de mensen om die geen deel hebben aan geletterdheid analfabeten onderzoek naar het wezenlijk belang van analfabeten om geletterd te zijn zou wel eens verhelde rend kunnen zijn in die discussie studenten en docenten van de projectgroep volwassenen educatie hebben een begin gemaakt met dit soort onderzoek da t zij taalvaardigheidssociologie noemen fie van dijk neer l andistiek universiteit van amsterdam laat zien hoe met na me bij vrouwen leren lezen en schrijven in verband met sociale overheersing staat van wat voor begrip van taal wordt er uitgegaan een cursist over een leesboekje er staan geen woorden in a nalfabetisme de palen b lij ven het nummer staat we l i n het telefoonboek gera rd sc h rij f j i j effe op dat gerard werkt in de bouw m et zijn m aten tus s en de m i ddag zwerft gera rd wat rond wo rdt h ij in een bu sj e va n zij n werkgever va n al s h ij een man met een hondje z iet weet h i j z ij n wo on pl aa t s mi j dr ec ht naar d e bouwp la a ts dat d ie i n de buu rt moet wonen e n n i et s me t ve rvo er d op ee n d ag we r ke n z e ergens i n d e de b ouw te mak e n heeft a an h e m durft hij te bij lmer gerard heeft geen idee w aa r hij kan vragen hoe het h i er in d i e godvergeten wilder de bord e n en st r aatnamen n i et lezen als hij n i s e i gen l ijk heet want je ziet nergens een het bu s je op e en m o rgen zou m issen zou h ij bord d e p l ek n i et te r ug ku n n en vi nd e n m e t z i jn ei nu zit gerard een paar jaar bij mij op een lees g e n a u t o omdat h ij al t i en j aa r zon der r ij be en sc h rijfg r oep voor volwassenen h ij kan z ijn w ij s r ijd t durft h ij de weg oo k n i et a a n d e p o naam en adre s sc h rij ven h ij kan de borde n ie li ti e te vragen ook a a n z i jn maten durft hi j zen en eenvoud ige berichten hij heeft twee n i et te v ragen waar ze ergens z i tten in de r ij bew ijzen gehaa l d nadat h ij e i nde l ijk be sefte bou w is de hierarchie sterk en gerard zou het dat h ij n i et z o stom was al s de mees ter en zi j n m i kpunt ku nnen worden v an p rac t ica l j oke s omgeving a l t ij d ze i den hi j had d i e rijbew ijz en g e r ard be l jij eff e d ie e n d ie f irma wa ar o f n og maar nauwe li jk s o f ze we r den i ngenom e n 54 wegens een bekeu r ing van twee jaar gel eden kasteel terug waren tegen zijn moeder hoorde vanwege rij d en zon d er rijbe w ijs zeggen was ze kan niet lezen d e mannen die ik leer lezen en schrijven w il en wat doet dat ertoe vroeg sainte anne d e n op een gegeven ogenbl i k leren om te l e een beetje kribbig f oonnummers op te zoe ken h et tele foonboe k iedereen begon te protesteren aanvankelijk werd erb ij g ehaa l d we b l aderden eri n op pa wilde hij daar helemaal niet op ingaan maar gina 12 s tond een were l dkaa rt waarom d i e toen hij zag dat er niet aan viel te ontkomen er i n stond ik le g u i t hoe het werkt al s j e i n zei hij tegen zijn familieleden ik heb de boe n ederland om 12 uur belt is h et in australie 6 ken die hier rondslingeren eens bekeken en ik of 7 of 8 u ur hoe w ist ik dat d i e zw a rte vl ek denk dat het niet veel uitmaakt of ik ze wel of rec ht s onder au st ral i e was de mannen heb niet had kunnen lezen ik vraag me zelfs af of b e n a l le vi e r de l age re sc hoo l doo rl open z ij n jullie in je hele leven ooit een regel hebben ge t ussen d e 3 0 en 6 0 j aar ou d op zulke mo lezen die je niet net zo goed had kunnen menten wordt de globe e rbi j gehaa l d en praten missen w e o ver were l dd el en pool i js de warme de dames vonden deze manier van denken zo gol f str oom en een vulkaan in mexico die het eigenaardig dat zij er geen raad mee wisten weer bij ons beinvloedt sommigen schreven hem toe aan een zekere henk zit in de autohandel voordat hij op les irritatie jegens hen en anderen meenden dat kwam kon h ij ze l f de vr ij war i ngspap i eren niet sainte anne slachtoffer was van een algehele i nvu ll en z ij n klanten waren zo goed om dat neiging tot somberheid niet een van hen klu sj e van hem o ver te nemen henk kon ook vroeg zich af wat ze nu werkelijk voor nut van nie t c o n tro l e r en o f z e d a t go e d d e d e n met h e t het lezen had gehad mevrouw de sainte an g ev o l g d a t d e a u to s d ie hi j verko c ht n o g j a re n ne die heel intelligent was zag dat haar zoon o p z ij n n a am b lijv en st aan henk komt af en verliefd was op mademoiselle d estival en toe o p les met een p l asti c tas vo l a c ceptgiro s mademoiselle de rhedon betreurde het dat en aanmaningen van d e autobelas t ing en be men haar had leren lezen keuringen door het hele land a ls de bedragen van zuylen 1986 p 7 en 9 z b ho o g z ij n o pg e lopen d at h ij z e n ie t me er k an b e tal e n v e rdw ijn t h e nk ee n paar weken na vee l verw i kkel ingen geeft mademo i sel l e i n een p e n i te ntaire in r ic hti ng de p ort ie r z i t er d estival haar ja woord aan mijnheer sainte leve n sl ang zegt he n k opt i m isti sc h anne in het bi j z ijn van haar moeder zegt ze tegen hem uit d e voorb ee ld en d ie ik h ie r u it m ij n ei g e n to c h zo u ik in de to ekoms t lie v er wel k un nen p ra kt ijk geef zijn a l enke l e a s p ec t e n van ana l lezen en je moet het me leren be loofd is be fa bet is me af t e lez en d eso rie nt a t ie a fhank e loofd ik hoop dat je me ook l eert s ch rij ven lij kh ei d m in d e rwaa rd i gh ei d sgevo elens s o ci a le dat raad ik u niet aan zei mevrouw d estival controle bureaucratische beheersbaarheid be tegen sainte ann e nu zij ongel etterd is houdt s od em i et e rd word e n de rij kan a a ngevu l d zij van u en houdt u van haar maak haar niet w or d en vo o r al oo k met erv ari ng e n va n vr o u ge lette rd of gel eerd veran derin g is ui t den bo wen d ie w ill e n lez en en sc h rij ven ze u hebt h a ar lief zoals z ij is laa t het zo daar komt b ij dat ik me nog een paa r r ege l s vrouwen e n anal f a bet is me poezie herinner de enige die ik ooit heb ge ken d mijn oo m de sc hoo l m ees ter he e ft ze me ze k an niet lezen moe t je je v oors te llen ze zo vaak l aten op zegg en da t ik ze voor a ltijd in kan nie t lez en riepen de dames de rhed on mijn hoofd heb maar he t alfabet wou hij me d e r ieu x en de k erber a ls ui t e en m ond tegen niet leren w a t ik ook ba d en smee kte hij z ei sain te a n ne op het moment dat mademo isell e een vrouw d ie letters zou kennen zou ook d es t iva l uit het o og verdween omdat zij de willen leren lezen en wanneer zij dat zou kun oprijlaan van k as te el mis illac a fsloeg en via n en zo u zij g e heel op e igen kracht kunne n l e een voetpad d wars door d e ve lden t erugging ren sch rijve n e n ik houd h et op de w oorden naar de boerderij waar zij woonde ze v an een wijs man k a n nie t lez en zeiden zij na dat mademoise lle wanne er de vrou w zich t h uis ver vee l t d es t ival uit het gez ic ht verdwen en was en dat de man haar pen en inkt verheelt he t eers te wat s ain te a nn e toen zij op het hij sp r e ekt h ij s chrij ft e n t is zijn woord 55 dat men door d eeuwen leest en hoort con naure samen geboren worden zoals t behoort van zuylen 1986 p 92 analfabetisme betekent niet alleen een ontbre ken van technische vaardigheden huillca een analfabetisme van vrouwen betekent een dub analfabete peruaanse boer zegt het zo in bele onderdrukking in haar boek de kleur mijn leven als leider heb ik niet alleen voor de paars laat alice walker een driedubbele onder rechten van de boeren gevochten om hun drukking zien die van de zwarte vrouw die werkomstandigheden te verbeteren maar ik moeite heeft met lezen en schrijven haar man ben ook opgekomen voor het recht van de kin houdt de brieven die aan haar gericht zijn ach deren dat er een huis van kennis voor hen is ter en in de blanke amerikaanse samenleving waar ze veel kunnen leren en hun ogen ge telt een zwarte vrouw niet mee zeker niet als opend worden en hun tongen loskomen daar ze tot de laagste sociaal economische klasse om heb ik me ingezet voor de school ik behoort zet me in voor de school omdat ik wil dat on nu leven we niet in de achttiende eeuw en ze kinderen wat leren zodat ze niet zoals wij we leven niet in de verenigde staten om te analfabeet zullen blijven daarvoor spannen we beginnen met het laatste in nederland be ons in onderwijs is altijd nuttig wanneer hoort 4 van de schoolkinderen tot de zoge mensen kunnen lezen en schrijven hebben ze noemde allochtone bevolking hoe vergaat het meer mogelijkheden bovendien wordt een de meisjes op school analfabeet gezien als een ding hij is niet gelijk binnen het project volwassenen educatie doen aan de man die het wel kan een man die niet yvonne heisloot en lide van bemmel onder kan lezen en schrijven wordt niet gezien als zoek naar vrouwen alfabetisering en afvallen een mens voor muildieren wordt nog beter uit hun vooronderzoek bleek dat in amster gezorgd dan voor iemand die niets weet om dam meer dan eenderde van de vrouwen die al deze redenen zitten we er achterheen dat er aan een lees en schrijfgroep deelnemen afha meer scholen komen samanez 1975 p 94 ken zonder dat ze hebben leren lezen en schrij een huis van kennis waar ze veel kunnen le ven we weten ook dat veel analfabete vrou ren en hun ogen geopend worden en hun ton wen hun analfabetisme als zo n grote schande gen los komen leren kennis opdoen is een ervaren dat ze niet naar een lees en schrijf sociaal proces zei de chileense cultuur groep durven te komen maar er blijkt meer filosoof antonia faundez op een bijeenkomst aan de hand te zijn dan schaamtegevoel juist van het project volwassenen educatie in mei door hun positie als vrouw als echtgenote 1986 het is niet een individueel proces ook moeder oma zuster of verzorgster komen ze al is de participatie van het individu noodzake niet aan het leren lezen en schrijven toe fi lijk en fundamenteel hij breng connaitre ken nanciele problemen de meeste mensen die nen in verband met na tre geboren worden niet goed kunnen lezen en schrijven zijn af kennis opdoen is gezamenlijk deelnemen aan komstig uit de lagere sociaal economische i action de connaptre de naptre ensemble de klasse gezondheidsproblemen geen tijd om een leert van de ander en vice versa het pro een cursus te volgen geen plaats om huis ces van alfabetisering is niet een simpel leren werk te maken altijd beschikbaar zijn voor lezen schrijven en rekenen maar het is in we huisgenoten of familie er zijn genoeg rede zen leren de werkelijkheid te lezen het proces nen om geen cursus te volgen nog erger is van alfabetisering is het zich toeeigenen van dat veel vrouwen voor hun schriftelijke con basiskennis omtrent alle beslissingen en han tacten volkomen afhankelijk zijn van hun man delingen die verbonden zijn met leven in een of andere huisgenoten die vaak niet willen dat gemeenschap dat betekent ook dat je leert ze zelf dingen gaan regelen ze krijgen meestal hoe je de werkelijkheid van de samenleving weinig steun om te gaan leren en als ze steun moet begrijpen en analyseren met het doel te krijgen houdt die vaak op als het lezen en weten te komen wat mogelijk is en wat onmo schrijven een beetje moeilijk gaat je bent gelijk om de samenleving te veranderen goed genoeg zoals je bent willen de vrouwen in zijn boek oralite et ecriture en afrique zet toch doorzetten dan moeten ze zichzelf en faundez uiteen dat de methodes die gebruikt hun plaats in het gezin ter discussie durven worden voor de alfabetisering ingedeeld kun stellen nen worden in drie categorieen naar de peda 56 gogische principes en de politieke doelen die ge en de schrifte l ijke cultuur en door de wis eraan ten grondslag liggen se l werking tussen emp i rische en theoret ische a de traditionele methode die als doel heeft kenn i s te leren lezen en schrijven zonder deze vaardigheden te verbinden met de praktijk de klerk is vrijges teld van handarbeid van het dagelijkse leven van de deelnemer h ij deelt de orders u it ook al worden de technieken verbeterd in oud egyptisch gezegde de loop der tijden de principes en de doe len zijn dezelfde gebleven in the social context of literact zegt kenneth b de functionele methode die een instrument levine dat geletterdheid haar sociale en politie tot ontwikkeling beoogt te zijn daarom ke betekenis ontleent aan de spreiding van wordt het leren lezen en schrijven en kennis het al of niet beschikken over bepaalde meestal ook rekenen verbonden met activi informatie is de sleutel tot verbetering van je teiten om problemen met gezondheid pro positie wie de controle heeft over de kanalen duktie etc van de bevolking van een be die de informatie verspreiden heeft een instru paald land op te lossen deze methode ment tot sociale overheersing in handen als wordt over de gehele wereld toegepast on geletterdheid die functie niet had zou niet der meer door de unesco en helaas met kunnen lezen te vergelijken zijn met klankdoof weinig bemoedigende resultaten heid en niet kunnen schrijven net zo weinig c de bevrijdende methode die niet alleen de sociale gevolgen hebben als niet kunnen flui doelen nastreeft van de twee eerder ge ten levine 1986 p 46 noemde methodes maar ook nog een ho hoewel levine hier voorbijgaat aan de kritisch ger doel alfabetisering in dienst van bevrij creatieve functie van geletterdheid een ding op het terrein van politiek economie functie die hij elders in zijn boek voornamelijk gezondheidszorg participatie cultuur enzo aan schrijven toekent en minder aan lezen voort in deze benadering zijn de noden en wil ik het punt van sociale overheersing wat behoeften van een bevolking het uit nader toelichten aan de hand van een stukje gangspunt voor de programma s en het di geschiedenis van geletterdheid de gegevens dactisch materiaal de bevolking heeft een heb ik verkregen uit een artikel van simon de actief aandeel in de uitwerking daarvan jong de jong 1975 p 475 502 en uit het omdat de mensen zelf hun vorming in eigen boek the politics of literact royles 1977 handen moeten nemen de alfabetisering in vele oude voor koloniale onderwijsstelsels moet dan ook gevolgd worden door een bijvoorbeeld in boerensamenlevingen als het programma van post alfabetisering om een oude egypte bij de azteken in het oude chi veranderingsproces in het leven van de na en inde islamitische wereld was het ei analfabeten en dus ook in de maatschappij genlijke onderwijs voorbehouden aan de so tot een goed einde te brengen ciaal belangrijkste groeperingen de priesters faundez 1986 p 75 de architecten doktoren en schrijvers het is interessant dat in afrika de mondelinge communicatie veel belangrijker is bij de over het was nauw met de godsdienst verbonden droeg dracht van empirische kennis verhalen gevoe een religieus wereldbeeld met een voor ieder vaste lens politieke strijd literatuur techniek etc plaats op aarde over en werd door de rijke en mach dan schriftelijke communicatie geletterdheid tige priesters verzorgd vooral de opleiding van hoge moet dan ook niet tegenover een mondelinge ambtenaren schrijvers opzichters en politie agenten cultuur worden geplaatst bij het samen leren was belangrijk zij bemanden de sterk ontwikkelde moet er juist gepraat worden over de waarde bureaucratische organisatie van de farao s waarmee van de mondelinge cultuur en de kennis die onder andere de landbouwsurplussen in de vorm van belastingen werden geind en geregistreerd en de daarmee overgedragen wordt de dialoog be kooplieden belast alleen via de positie van schrijver gint bij de mondelinge cultuur de werkelijk bestond er een mogelijkheid voor sociale stijging in heid wordt onderzocht beschreven kritisch deze orde waarin voor het overige erfelijkheid van geanalyseerd vanuit die analyse kan men sociale functies en beroepen de plaats en de vor plannen maken tot verandering van de samen ming van ieder bepaalde en die vooral religieus werd leving de kennis wordt vergroot en ontwik gelegitimeerd keld door de wisselwerking tussen de mondeli de onderwijsmethoden correspondeerden met de 57 s o ci a le d oelei nden v a n het onde r w ijs het geheugen le onderdrukking van de arme vrouwen af en d e na b oot sin g wa r en evena ls i n h et o nder w ijs i n hankelijk van hun positie in een bepaalde sa het romeins e rij k in de isla m i t isc he wereld en el menleving hadden meisjes wel eens toegang ders d e on d er st re ng e d isci p li ne m eest ge o efen de tot de school maar meestal ontbraken ze of vermo gens da ar b ij waren lijfst raffe n voor d e leer bleef hun aantal beperkt schreef sofokles niet ling even ge br ui kelijk als d e sto k slag en d ie zij late r in zijn ajax het is het zwijgen dat het juiste als vol w assen en de k ans lie p en t oegedien d te k rij fatsoen geeft aan de vrouw tact toi et sois g e n v i a he t be werk s t elli gen van ee n goed e aanpa s belle zeggen de fransen trouwens nog sin g en co nfo r m isme aan het bestel waar i n ieder z ou h e bbe n te lev e n z o nd er ze lf of and e ren o nnod ige steeds en de griekse komedieschrijver me vragen te stellen w erd de con tinuite it van de bet ref nander 342 291 v chr laat een acteur zeg fende ord e ge g aran d eer d gen een vrouw letters leren da s een fout van de het oude china kende een soortgelijk onderwijs eerste rang systeem hoewel de school er in principe voor ieder gelijk het toedienen van extra venijn aan een een toegankelijk was werd deze slechts door een afschuwwekkende slang deel van de bevolking bezocht bepaalde verwant de komst van de drukpers bracht een nieuwe schapsgroepen hadden soms hun eigen scholen de geletterden of mandarijnen vormden de geschoolde kijk op de waarde en het gebruik van het klasse en tevens de klasse van ambtenaren want schrift met zich mee de handschriften waren die werden onder de geletterden gerecruteerd via meestal in het latijn geschreven en konden een ingewikkeld systeem van examens en rangen uiteraard niet veelvuldig verspreid worden ze kon een bevoorrechte student via de aanvangsexa konden alleen door een kleine groep mensen mens in de districtshoofdplaatsen met enkele hon gelezen worden gedrukte boeken verschenen derdduizenden kandidaten de examens in het de ook in de landstaal en hadden een veel grotere partement de provincie en vervolgens die in peking spreiding er ontstond nu een geletterde en het eindexamen met enkele honderden kandida middenklasse ten doordringen tot de keizerlijke academie het autor iteitsprincipe het formalisme en de oefe ning van het geheugen vormden de basis van deze tot voor kort dac ht iedereen dat met de i nvoe opleiding waarin de overdracht van de traditie en re r i ng van de leerpl icht elke leerl i ng va n een l a produktie van het verleden in hoge mate waren ge ge r e school l eerde lezen en sch r i j ven afgez i en perfectioneerd de studenten keken neer op alle an van een paar s chipperski ndere n en wat woon dere beroepsactiviteiten en achtten alleen de boe wagenbewoners de school produceert echter kenstudie een edele en verheven bez igheid de in nog steed s analfabeten d i e nog s teeds houd van het geleerde h i eld voor het grootste deel voorname l ijk uit de lage r e s o ci aa l e conom i sc he geen direct verband met de latere taakuitoefening k l asse afkomst i g z ij n en de k i nd e ren d i e wel als men tenslotte als ambtenaar van de keizerlijke bureaucratie voor telkens ongeveer vier jaar in een leren lezen en schrij ven wat voor soort ge let district of provincie werd aangesteld dan lag de terdheid verwerven z ij weg voor verr i jking van de eigen verwantschaps groep open door toeeigening van een deel van de zet een kr i ngetje om de juis te lette r gei nde belastingen dat in grond geinvesteerd kon worden aldus werden de ambitieuzen begaafden in l it erac y and schoolin g an unchan ging en machtigen onder de indirecte controle van de equation iaat jenny cook gumperz zi en dat staat gebracht i n de l oop der jaren de i nhoud van geletterd heid binnen het insti tuut school veranderd is de jong 1 9 75 p 481 kan men ook nu n og gelette rd z ijn z o nder o n derwijs onderw ijs vo l gen z onder ge letterd twe e d ingen wor d e n uit deze c it at e n dui de lij k te z ij n is ni et moge li jk sc h o len z ij n d e i n stitu ge l ette rdheid sto n d in dienst van soc i a l e ove r t ies bij uit st e k ge w orden om t e selecteren en h eer si n g maa r o ok de ge l etterde zelf wa s n i et te voorz i en in de ingew i kke l de verde l ing van vri j zowe l hij zel f al s de aa rd van zij n ge l et arbeid sp l aats en b i nnen d i e c ont e xt heeft ge terdheid die je met de be st e wi l van d e w e lette rdh eid e en spec iale beteken is g ekregen re l d n iet krit i sc h of cr eat ie f ka n n oemen die je schoo lse g eletterdheid zo u ku nn en noe st on d en o nde r con t role van d e st aa t bo v e n men j enn y cook om sc h ri jf t die a ls a s y s tem d ien was ge l etterdhe i d boekenw ijsheid los o f deconte x tualised k no w l ed ge validat ed van het dage li jk s e l even through test performan c e s cook 1986 p ond erd rukki ng v a n de arme bevolk i ng dubbe 41 een systeem du s van kenn is waaraan he t 58 buk lam aal 70 j l 78 c rus sa m aap bas som raa p bus sap eef bom pi keet aam te tpe n uit oom vet eef zoom pet ee t leve n ont no m en is e n d ie ge l ega lis e e rd w o rdt fa ut heet m a ar sa m de a a p ka n e rm e e door doo r tes tbatterijen a l s i k terugk ij k naar de maar ik v i nd d i e wel behoorli j k afle i den maar sc ho l ing van de oude egyptenaren en ch i ne dan bij het volgende p l aatje moeten de ki nde ze n komt d eze o m sc h rij ving me over i gen s n i et r en die adem l oos het jeugd j ou r naa l volgen zo v reemd voor m a ar het gaat me h i er niet toch menen dat hier een s i tuat i e u i t be i roet i s om de j u is te i nt er p re t atie van de g esc h i ed enis wee r gege v en het woo r d bom is du s op z i jn hoe in te re ss ant d ie oo k is het gaat me om de p l aats d a a rop vo l gt waars c h ij n lij k pet maar sc hoo lse ge l ett erdh ei d va n de dag van de pi t die onze ma ri n e uitstraa lt mag to c h ook vandaag ni et ve r waa rloo s d worden en ma a k van uw d i e k a n i k het be st illustreren aa n de hand va n ma c d o n al d s dag keet maken al s eef ui t gaat de methode d i e op 90 van de nederlandse en eet ikzel f zou er eetai onde r gezet hebben basissc holen gebru i kt wordt om de k i nderen te kinderen moeten trouwens onge l ooflijk soepel leren l ezen de methode veilig leren lezen op zij n om o p het ene moment een oli fant sam te een we rkblad d a t b ij de meth od e hoort lu i dt noemen op het andere moment een aap aap oef enin g 1 hee l m o d e r n a ls een st i p i n e en een man met een b a a r d n i et ma n maar oom vierkantje aangegeven zet een kringetje om een man met een pet pet en een meisje niet de goede woorden op het ee r ste p l aatje staat meisje maar eet een me l kbus d i e stad s k i nderen hoogstens nog hoe i ngew i kkeld het proces van leren l ezen i n de etalage van een antiekzaak z i en maar gemaakt wordt blij kt ook uit de opdracht die o p de boerd e r ij nauwe li jk s meer voo r ko mt wat hoor je a c hteraan zet een kr i ngetj e o m d i t is e e n sc ho ol woord de k in d ere n hebbe n de goede l etter van de j uf geh oor d d a t het e e n bus is op het de pa al i s een kru isin g tus sen e e n am ster volgende pl aatje staat een o li fant d i e n i et oli dammertj e en een postmode r n i st i sche 59 r s p t p r p m s v b t t v paa tra gei la ntaarnp a a l d i e i n geen v e rh ou ding staat tot waar gaan de le sj es uit veilig leren lezen het hondje denk n i et dat i k s p i jkers op laag over over kees en m i ep en e i ndeloos gezeur water zoek m ij n e i gen zoon k reeg b ijn a een omdat de d i ngen vanwege de verpl i chte klank br il v oorgesc hreven door de o ogarts omdat h ij zuiverhe i d n i et recht voor z i jn raap gezegd mo we ig e r de e en p l aatj e eend te n oemen omdat gen worden het bee st e en l a n g e n e k h a d maar to c h ook oom loopt in de zon w ee r g e en gan s of zwaan wa s h ij wa s toen de jas op de riek drie jaar ou d en w e zijn g een lid van de vereni de pet op de riek ging van ouders van hoog be g aa fd e k in d ere n en bij trap k a n je n i et ho r en of j e een p of een b papa is in huis moet zetten dat kan je al leen als je er twee mi ep loopt naar papa trappen van maakt d at is dus gewoon een kees is er met een doos s m eri ge v al en a ls de olifant sam h e et wa a r de doos is voor papa om zou dat beest met die horens niet geis he in de doos zi t een p ijp ten a ls j e het m ij v r a a gt ho or ik a c hteraan de pijp is voor papa een g ei t b eee maar dan zeggen de desk u nd i gen d at i k n i et kan ob j e c ti ver en want i n h et d e kinderen die ort hodox in de ceasar leer zijn n ascho li ngspakket preventie va n leesmoeilijk opgevoed kunnen dan ook nauwe lij ks i et s an heden s taat wat leerkra c hten moeten weten ders u i t hun pen kr ij gen dan kees en m i ep l e over k inderen van zes jaar die moeten leren zen doe je op s c hoo l over s choo l se dingen als lezen een ri ek en een p i jp en vo or s c h o o l w a nt als vraag w el k w o o rd i s het k or t ste reu s of je n i et kan lezen kan j e n i et ve rder fu nc ties k a bo ut e r van lezen en schr ijven brieven schr i jven een kind dat niet obj e ctiveert d e ka bouter n a dagboek s c hr ijven een krant maken i nforma tuur lij k want e e n kabo ut er is kleiner dan e en t i e opzoeken leren p l ez i er hebben in boeken reus gedichten lezen etc komen niet aan de orde kind d at w el ob jec t iveert r eus w a nt k a k inderen he b ben er toch recht op o m niet al bouter k lin k t veel langer l een te leren l ezen en schri j ven maa r ook te h oofd s tuk 3 p 4 leren w at ze e rmee k unnen doen d a t o bje c tiveren zal du s o o k we l bij de sc ho o l d i e he l e s choo ls e te c hn i s c he non s en se wordt se gelet ter dh ei d hore n imm ers als j e n o r m aal n og h e t b es te getyp ee rd door e e n deel nemer p r aat praat je n i et in w oorde n e n z el f s n ie t i n aan ee n l e es e n sc hri jfg r oep voo r v olwa ss e zi n ne n m aa r i n k lan k s t r omen de l eesvoor nen d e bege l e i d s ter v an z ij n gro e p had h em waarden van sixma sixma 1973 zijn trou een paar boekj e van veilig leren lezen mee wens ook geen voorwaarden waaraan je moet naar hu i s gegeve n om thuis wat te oefenen voldoen om te kunnen leren lezen maar voor h i j gaf ze de week daa r op kwaad terug er w a a rde n o m de lees methode s te k u n ne n s taan g een woord en in ze i hij volgen 60 k ce s q a s de armzaligheid van dit soort onderwijs in le mate geletterdheid wordt hier niet geformu ren lezen en schrijven komt goed tot uitdruk leerd vanuit de eigen behoeften en inzichten king in de term minimale geletterdheid ik ci van de mensen zelf de analfabeten niet van teer a van der leij uit een streven naar het humaniseren van de werkelijkheid de term is van freire maar een volwa ssene in een geletterde maatschapp ij vanuit een neutrale visie op lezen en schrij dient naar verondersteld mag worden schriftelijke ven lezen en schrijven is decoderen en code informatie van a lledaagse aard te kunnen lezen ren van symbolen dat wil zeggen als er een kranteberichten het nieuws voor doven en slecht formulier ingevuld moet worden vullen we dat horenden de ondertiteling van televisiefilms de ti accuraat op alledaags niveau in we vragen tels van loketten de bewegwijzering van de anwb ons niet af waarom we dat formulier moeten etc dat moet h ij of zi j in een tempo kunnen doen invullen en of we dat formulier wel willen in dat boven een bepaald min i mum ligt dat ge ldt het meest dwingend voor informatie die na ko rte tijd vullen willen ze van ons weten of we jood verdwijnt maar e i genlijk ook in andere gevallen het zijn of zigeuner of homofiel of voordeurdeler gevolg is dat geletterdheid wat betreft de leesvaar hup gewoon accuraat op alledaags niveau d i gheid tot op zekere hoogte geautomatiseerd moet moeten we bij onze schriftelijke sollicitatie zijn een zekere hoevee l heid schriftelijke i nfo r matie meteen vermelden dat we in paramaribo ge d i ent accuraat binnen een bepaalde hoeveelheid tijd boren zijn hup gewoon doen krijgen we die betekenisvol verwerkt te worden zo gedef i nieerd baan niet maar we hebben ons best gedaan bestaat er geletterdheid naar de mate van geauto natuurlijk als je het maatschappelijk kader mati seerdheid van de leesvaard igheid datze l fde is het geva l v oor het kunnen schrijven van woorden en weglaat kan je meteen doorstromen naar ope teksten ten behoeve van alledaagse activiteiten het rationalisering dat doet van der leij dan ook invullen van formul i e ren het schrijven van een brief met de kanttekening erbij dat het om een en dergelijke al zal naar i k aanneem b ij het schrij voorlopig idee gaat dat nadere empirische fun ven het snelhe i dsaspect een minder dom i nante rol dering behoeft de crux van het minimaal ge spelen dan bij lezen in beide gevallen is accuratesse letterd zijn is mijns inziens te vinden in de op a l ledaags niveau vereist wil de taak naar beho term automatisering van de leesvaardigheid ren uitgevoe rd kunnen worden ik stel me voor dat enzovoorts enzovoorts e r een min ima l e ge l etterdheid bestaat om voornoem hoezeer een begrip als minimale geletterdheid de taken u i t te voeren een theoretische constructie is van heren ach van der leij 1983 p 4 5 ter een bureau zal ik laten zien aan een voor beeld uit de praktijk in het alfabetiseringspro dit klinkt allemaal heel redelijk en logisch als ject van den bosch wordt tijdens de bijeen je een wegwijzer wilt lezen moet je niet eerst komsten van de lees en schrijfgroepen veel in de berm hoeven parkeren om de letters een gepraat over de concrete situaties van de deel voor een te spellen wat ontbreekt is echter ne e mers sters bijvoorbeeld over waar ze in een kader waarbinnen deze robot achtige acti hun werk tegen aanlopen wat lezen en schrij viteiten aangeleerd moeten worden een mini ven betreft automatisch komen dan ook 61 door s tromingswensen op tafel voor de horeca van de horeca op l eidingen ve r zorgt i s het echt een beroepse i s mensen die als wat sch r ijft het onderw ijscentrum ho r eca te ass is tent behee r de r van een kant i ne in een rug ten eerste dat de vraag voorge l egd zou buurthu i s werken moeten een horecadiploma worden aan het m i n i sterie van econom i s c he ha l en ze wo r den bedre igd met ontsl ag zaken het antwoo r d hierop kan even op z ic h ee n moe ili jkhede n dat ze daa r gehad hebbe n l aten wa c hten even slikken maa r dan met het opzetten van een cu r sus voo r mensen het v er baa st ons dat deze pe r so n en i n aanmer k i ng d i e dat d i p l oma wi l den hebben afde li ng we l gek o m en z ijn om z ic h v oor te be r e i den v oor he t e x a z ij n afde li ng onderw ij s van de gemeen te ge men cafebedr ij f wes te li jk arbe i dsbureau st r e e ksch oo l com h et e x amen cafe bedrij f is e en vesti g i ngsexam en me rciele o pleid i nge n e i nde l oze gesprekken met a nd ere woo rden d it e x a m en is b estemd voor over f i na n c i e l e en o r g a n isato r i sc he p rob l emen aansta an d e o n d ernemers het g i ng om een groep van 14 dee l nemers ge z ien u w b rie f vragen wij o ns het navol gende af van w i e somm i gen a l een eigen bedr ij f hebben zijn dez e pe rs onen we l i n staat om ond ernemer in e n een aanta l mensen in de wao of d e ww d e h or e ca t e worden a ls deze p erso nen z o s nel i n paniek rak en hoe m oe t en ze da n f unct ion er en in d ie nog n a u welijk s pe rs pe ct i ef op we rk heb club e n b uurthu izen ben maa r to c h wi ll en p r obe re n v o o r z ic hze l f m et andere w oord en is h et w el reeel d eze persone n te b eg i n n en op te lei d en voo r z o n e xa men te rw ijl zij zic h w aar b ij de ho r eca op l e id i ng is de en ige e i s wat sc h ijnlij k i n de p rak tij k niet waa r kun n en make n s chr i fte lij khe i d betreft dat dee l nemers rede lij k m ij n s in z iens ku n n en deze p erso n e n beter een ee n moeten kunne n l ezen dat w il z e ggen dat het v oud ige curs u s voor k o k o f k el ne r vo lg en le zen em o ti o nee l en tec hn i sc h ni et a l te vee l dan k unne n z e we rk zaam z ijn a ls wer k nemer prob l em en mee r o p le vert k u nne n s c h rijven is nieu w sbrief 1 986 p 23 gee n vo o rwa ar de om d e e l te ne m e n h e t ex a men is mu l t i ple choice werk lezen i s dus de meneer van der leij en al le anderen d i e het hoofdmo o t woord min ima le ge letterdheid zo gemakkeli j k het pr oject d e n bo s ch zette een sc hake l cur i n de mond nemen de c rux van het m i n i maal sus op s am e n met het en i g e co mmer ci e l e i n geletterd z ij n i s niet te vinden i n d e term au s t itu ut dat mond e l i nge horec a cu rs u s sen ve r tomatise ri ng van de ge l etterdheid de c rux is zo r gt w aa rva n d e t o ekom st ige deel neme rs n iet te vinden i n een maatschappij waar de bazen ze i den daar moeten we n i et z i jn die z ij n al van de knechten ondersche i den moeten wor leen maar op centen uit na een jaar praten den net a l s b ij d e oude egyptenaren en de ou en een half jaar met de groe p voorbere i den de chinezen ik ken nog vee l andere soo r tge g i ng de sc hake l groep va n sta rt het mate riaal l ijke gev a ll en voora l i n verband met het ha l en wa s s om s ta me lij k i r rel evant b ijvoorbee l d bij va n vakd i p l oma s mensen d i e al jaren naar a l ned erlan d s w er d gest r eefd n a a r ee n v olle d i ge ler tevredenheid al s lasse r s werkzaam z ij n behee rsin g van d e s pel li ng wat in dit g e v al m o eten nu onder de dreiging van ont s lag hun niet t e rz a ke deed en h et ver t rou wen i n het ei a u tomat iseri n g v a n d e le e s vaard i ghe i d waa r g en l eer v e r moge n va n de c u rsisten d a n i g deed z i en te mak e n ik zie er de s c hr i jnende gev ol da l en z e war e n du s s terk afhank el i j k van de gen van over de contro l e van de staat met kwa liteit van de do c enten betrekk i ng tot wat en hoe we moeten leren ten sl ott e wa s e r nog een p r ob l eem h e t heb i k ges c hreven i n het a rti ke l meer van het l ees te mpo van de dee l nemer s wa s nog n i et zel fd e moer 1985 5 p 15 hoog ge noeg o m b i nn e n de g es tel d e examen natu u r l ij k kunnen w e de maat sc happ ij n i et via ti j d d e m ul ti p l e cho ic evragen t e b ea ntwoo r d e n het o n de r wij s ve r a nde r en hoew e l h et onder tijdnood mondt u it in een pan i ekgevoe l waar wi js n i et bui ten d e maatschappij staat en daa r doo r van een j u is te toetsing van ho reca kennis door deel u i tmaakt van zowel behoudende al s n i et vee l mee r tere c htkomt verzoek om ve r van kriti sche strij d ook moeten we n i et stop l eng i ng v a n de exament i jd werd afgewezen pen met onde rw ij s omdat de revo l ut i e nog tel efoni sc h werd toegezegd dat het we l mo n i et p l a a tsgevonde n h e eft bis wat we w e l ge li jk wa s dat de examentek st v oo r deze d ee l voo rtdu r end moeten do e n i s ee n ana l yse ma nemers voorge l ezen zou worden dit moest ken van waa r we mee bez i g z ijn en on s han schriftelij k aangevraagd worden b ij het onder de l en daarop afs t emmen de mensen d i e een w ijsce n trum ho re c a dat het l ande li jk examen vernieuw i ng wi ll en van maats c happ ij en onder 62 wijs hebben de tijd op het ogenblik niet mee methode leren kinderen de woorden en letters maar zoals co van calcar in vernieuwing jrg niet eerst om ze daarna op een of andere wij 45 nr 9 1986 zei we moeten rustig door ze te gebruiken maar ze leren ze doordat ze werken en klaarstaan als het nodig is ze willen gebruiken in hun verhalen als leer die empirische fundering voor de operationali kracht heb je de taak te voorkomen dat het sering van het begrip minimale geletterdheid schrijven en lezen wordt teruggebracht tot en komt er wel in feite is die er al voor een deel kele uurtjes die je er toevallig aan besteedt uit onderzoek is gebleken dat de meeste deel het gaat hier dus om de werkwijze en dat nelelmers sters aan lees en schrijfgroepen je de kinderen begeleidt in het zelfstandig le van volwassenen al voor kerstmis van hun ren lezen en schrijven hier gaat het om het eerste schooljaar op de lagere school zijn af leerproces gevallen beter uitgestoten uit het onder wijsleerproces van caspel 1983 net niet snel genoeg geautomatiseerd de testen zijn er al inclusief stopwatch een minuut testen in het onderwijs wordt al van brus kinderen gesproken kinderen die slecht scoren op de een minuut test van brus leesniveautesten de home made testen van onderwijsbegelei dingsdiensten enzovoort we hebben ook al een periodieke peiling van het onderwijsniveau gehad die 7 functionele analfabeten oplever de in de zesde klas en de nieuwe wet op de basiseducatie eist dat cursisten van lees en schrijfgroepen in drie jaar leren lezen en schrij ven even operationaliseren of een potentiele deelnemer nog uitzicht heeft om binnen drie jaar voldoende snel te automatiseren drempel inbouwen dus instaptoets zou je zoiets kun nen noemen of leesvoorwaardentoets of uit kiesthuis 1986 basis educatie rijpheidstoets zeker weten dat de vrouwen het eerst uitgeselecteerd worden dit rijke boek samenvatten doet tekort aan zo gezien de problemen die zij hebben om naar de wel de praktijk als de theorie die erin beschre cursus te komen en te blijven komen ven worden daarom beperk ik me tot het laatste hoofdstuk voorwaarden voor veran zo een jurk noemen wij dvin g dering daarin wordt onder andere aandacht besteed aan de zekerheden die de gangbare het kan anders lees het schitterende boek methoden bieden aan de leerkracht een van dat suze riesthuis en goof donkersloot heb die zekerheden is dat de leerkracht een groot ben geschreven voor de landelijke pedagogi deel van de verantwoordelijkheid voor de alfa sche centra als alternatief cursusmateriaal in betisering van de leerling heeft overgedragen het kader van het speerpunt nascholing zorg aan de schrijver van de methode zijn eigen verbreding lezen riesthuis 1986 in hun le verantwoordelijkheid is beperkt tot het precies ren lezen en schrijven volgens de natuurlijke opvolgen van de aanwijzingen en het ervoor methode maken ze aan de hand van voorbeel zorgen dat de kinderen de opdrachten uitvoe den uit de praktijk duidelijk dat de natuurlijke ren zijn verantwoordelijkheid voor de werkwij methode wel even wat anders is dan stuur ze ze treedt eigenlijk alleen op op het moment maar het bos in wat de no nonsense lobby dat hij de methode kiest want elke keuze voortdurend suggereert bijvoorbeeld frater houdt in dat men verantwoordelijkheid op zich ceasarius in didaktief van mei 1986 en dre neemt wanneer steeds meer scholen echter van dongen in moer 1986 6 dezelfde methode kiezen wordt het aantal be als fundamenteel verschil met de gangbare schikbare methoden kleiner en de keuze dus methodes voor het aanvankelijk lezen noemen geringer bovendien oefent het feit dat een kiesthuis en donkersloot dit bij de natuurlijke methode veel gebruikt wordt invloed uit op d e 63 mogelijkheid tot kiezen bij iets dat weinig ge van hoofd de taal en hand het drukken van daan wordt moet men aannemelijk maken een tekst gecombineerd ook hier vormen de waarom men dat doet bij iets dat veel gedaan alledaagse ervaringen en de onderlinge uitwis wordt moet men verklaren waarom men het seling daarvan het uitgangspunt van het bezig niet doet dit alles werkt volgens bepaalde zijn met taal ik laat op de volgende pagina s mechanismen onafhankelijk van de inhoud een paar stukjes zien uit de kinderkrant over van die methode je kleren een uitgave van de werkgroep vrek in samenwerking met de taaldrukwerkplaats de g roots t e b eperk i n g van de vrijhei d om vera nde van amsterdam mei 1985 het plezier van rin ge n aan te brengen in het lees en schrij fo nder de kinderen de natuurlijke taal ik was een w ijs ligt in d e ee n v or mi g heid van d a t o n der w ijs o p andere prinses hij roept waah waah met zijn de sc h ole n er zijn geen ern sti g e be per k ingen van we t t elij ke a a r d of mate rie l e b el emmeri ng e n d ie on handen voor zijn mond ik voel me stoer de over k omelijk z ijn d e m oei l ij kheid z it e r i n d at de l eer eigen cultuur die aan bod komt niet als een k rac h t g e ba a nd e w eg en moet verl ate n d a t v ereis t exotisch hapje op een schoolavond maar gein een dui d elij k sta n d p unt d a t h et an d ers m oet ver tegreerd in het lees en schrijfonderwijs een t rou wen dat h et an d ers k an en ee n zeke r inzic ht in binnenjurk en een buitenjurk zo een jurk noe hoe he t anders ka n bovend ien moeten alle rlei be men wij dving en als je nog geen nederlands t ro kk enen zoals collega s ouders inspec t eur en b e spreekt of schrijft druk je toch gewoon benim g el e iders op z ijn mins t dat vertr ou w e n ook h ebben annem bas rtu drtuyor mijn moeder draagt de pro bleme n d ie we h ierb ij t ege nkome n zij n deze l f een hoofddoek en je voegt er meteen maar de als ie d er tege nkomt d ie iets w il vera nd e re n een probleem van de tweede generatie aan toe ik doe die niet om omdat ik een hoofd dit houdt onder andere in dat de meer theore doek niet leuk vind wat zou zo n kind met tische kennis van zaken niet alleen nodig is oom en de riek moeten voor het werken zelf maar nog meer om de verandering tegenover anderen aannemelijk te maken de praktijk van de lees en schrijfgroepen van volwassenen is vooral geinspireerd door de de zekerhei d d ie een gangbare m e th ode bied t bi j he t praktijk en de theorie van de braziliaanse pe wer k d e zekerhei d die h e t gaa n van de vertrou wd e dagoog paulo freire om op onze beurt leer b ek ende p a den i n het a lg emeen hee ft is een ui terlij krachten in het basisonderwijs te inspireren k e z e ke r hei d di e ertoe k a n l e id e n dat de vr ij h ei d hebben nel hofmeester en ik het boekje kees wor dt in g e per kt maar ee n in nne r lij k e z eke r h eid dat en miep zijn groot alfabetisering van volwas bep aal d e d in g en d ie je met d e k inderen do e t ook senen en leesonderwijs op de basisschool ge het ge w ens te effec t zulle n h ebb en ontsta a t uit e r varing en inzicht schreven evenals het boek over leren lezen en d ie zek er heid g r oeit dus met h et werk d e conclusie schrijven volgens de natuurlijke methode be moet d us zijn d at we die ze k er h eid n iet k un n en h e b doeld als alternatief materiaal voor de nascho b en voord at w e b eginnen we moe t en d an o ok t w ee ling speerpunt lezen van dijk 1986 we be d i ng en do en schrijven hoe we in het volwassenenonderwijs t en eerst e beg innen aankijken tegen niveaus de verhouding leraar ten t w eed e toch uiterlijke ze kerheden zoe k en leerling het belang van eigen teksten spelling vooral in het b egin afwijkingen als hyperactiviteit dyslexie we zullen d us naar compromissen zoe k en z o nder concentratieproblemen evalueren taal en dat w e ons da ar aa n ophangen e n zo onze vrij he i d verliezen cultuur ik geef hier een voorbeeld van een leestekst die door een begeleidster is opge b ij het zoeken naa r i nnerlij ke en uiter l ijke ze schreven het is het bijna letterlijke verhaal k e rheden is h e t boek van kiesthu is en don van een cursist ke rsl o o t onm is baa r het i s in s p i re r end en overtu i gend winterjanne n de taaldrukwe rkplaaisen hebben zo hun e i gen de winterjan was een van de laatste peren we r kw ij ze ontwi kkeld voor he t werken met die gep lukt werden k i nderen en volwa ss enen maar hun prakt ijk je legde op zolder uit el kaar e n de theor i e die d a araan ten grond sl ag l i gt is s w int ers we rd er een maa l afgehaald zeer verwant aan die van de n atuurlijke me afgewassen en met schil en al gekookt thode ook h i er worden de werkzaamheden met een st uk ham 64 waar k a n je me a a n h erke nn e n i s e en se ri e t eke nin gen van d e 4 ki n d e r en v an de ee r st e e n t we e de kla s van d e ben tinc k sc h o ol de kin de re n van de tu rk se les sc hr even de kl eding in t u rkij e is a nders h e t g a at speci aa l o ver f eestk l ed ing d e ze s d e kla s v an de d e r de elt h eto sc hoo l en de tw eed e en d e rde kl as van de b e n tinc ksc h ool sch reven oo k o v e r f eest k leding ma ar dan spe c i aal ove r ve r kleden en k ler en v a n filmste rr en n feest dving hij roept waah waah met ik zou me echt gaan verkleden in een vrouw zijn handen voor zijn mon d met feestkleren als er een bruidsfeest is je hebt er sieraden en ringen voor nodig zo een jurk heeft een binnen jurk en een jurk wat een beetje open is die jurk hoort een buitenjurk te zijn zo een jurk noemen wij dving je gaat dansen en zingen en met andere mensen praten ik was een militair en ik had een militaire ik was een andere prinse s broek aan ik ben een boe f die cowboy had een koe ik had handschoenen aan gevangen de deftige dame zij heeft een tasje om 65 j ik voel me pas stoer als ik wijde broeken aan heb die broeken draag ik meestal op feestjes op feestjes draag ik ook soms een pak die zwart wit is ik voel me stoer in een hoge waterbroek met witte sokken en merkschoenen en een ik voel me stoer in m n michael jackson wijde trui en dan nog een hele mooie pak hij is zwart en heeft veel ritsen zwarte jas en ik draag hem veel naar feestjes mijn moeder vind het ook erg mooi staan m n meester vindt het heel erg mooi n athalie en nadin e ben okuldayken annem bana mavi yun ben 18 ya ina girince ablamin gibi almist7 ben eve geldigimde dedim ki rtu takacagim ben a ik gezmiyecegim anne ben bu rengi begenmedim ben ablamin gibi rtunecegim pembe renk isterim ve o pembe rengi aldiktan sonra annem urdu ve ik zal een doek om doen zoals mijn giydim grote zus als ik 18 jaa r ben ik zal me dus goed inpakken zoals mijn moeder heeft blauwe wol voor mij n z u s mij gekocht toen ik naar school was toen ik thuis kwam zei ik tegen haar moeder ik vind deze kleur niet zo leuk ik heb liever rose nadat we die rose wol gekocht hadden heeft mijn moeder een mooie trui voor mij gebreid en ik heb die aange trokken benim elbisemi a nne m aldi ben elbis e mi oo k begi n iyorum onun iri n e n fok o elbisemi giyiyorum mijn moeder heeft mijn jur k gekocht ik vind mij n kleren heel leuk daarom trek ik die kleren zo vaak aan biz arkada5imla camiye giderken basbrtii takiyoruz eer ben ba5tortu tersem sikiliyorum onun i in evde bile ba rtu takmiyor be n im annem ba5sr tu o r tuyor we trekken onze hoofdoeken aan als ben rtem e m 4un ku b a r tu ik met mijn vriendin naar de moskee sevmiyorum gaan wanneer ik die aan heb krijg ik het benauwd daarom trek ik hem mijn moeder draagt een hoofddoek thuis niet aan zelfs mijn moeder ik doe die niet om omdat ik een trekt geen hoofddoek aan hoofddoek niet leuk vind 66 a ls de ham gaar was werd hij erui t gehaald de winte rjannen moesten nog op een laag p itje sudderen zuid ierland en werden lekk er rood gaan wij de sc h ill en zijn ietsje vettig van de ham het steeltje blijft er aan zi tte n en j e kan de pee r haast als een haring opeten gaan wij kamperen tenslotte wil ik nog een voorbeeld geven van een alternatieve praktijk een voorbeeld waar klein e mee ik mijn aanklacht tegen mechanistisch huisjes kijken taalonderwijs en ideeen over minimale gelet terdheid en mijn pleidooi voor een humanise rend taalonderwijs en een maximale geletterd kleine ierland heid wil besluiten het is het boekje ik spring van de vel dat gemaakt is door deelnemers van het dagverblijf de hoeve te laren in de inleiding zwakzinnige mensen genoemd zwakzinnig zwakbegaafd debiel iq correcte spelling correcte zinsbouw wat kunnen we veel van deze mensen leren topitjes wotojes artapeljes balgehak vi a bo njes g eklurde t op ikje s rijst ragoe apeljes sbi t kool artapejes costaa t soep zapgons soep rooi e k ool a rta pelj es 67 bibliografi e anoni menach i m de un iversi te i t van auschwitz krachten in moer 1985 5 p 15 2 7 amsterdam aps 198 6 di jk fie van nel hofmeester kees en miep zijn ashruf g oetc h i ndi urdu en sarnami voor suri groot alfabetisering van vol wassenen en l eesonder namers in moer 1986 1 p 92 9 7 wijs op de basisschool s he rtogenbosch katholiek bergh h van den misverstanden over functione l e pedagogisch centrum 198 6 analfabeten in pedagogische studien 63 doornenbal j het kind en de rode schoolmeester p 141 14 4 een analyse van de ideeen van de bond van neder best e the maori school of learn ing wel li ngton landse onderwijzers ten aanzien van de kindgerichte 195 9 pedagogiek in het begin van de 20e eeuw i n co bezoen h l j naarding red verk larend hand men ius jrg 3 1983 nr 10 p 239 25 9 woordenboek der nederlandse taa l groningen wol duffy g c l d mclntyre a naturalistic study of te r s 195 6 i n structional assi stance in primary grade reading b irjmohan b l toespraak hindi parishad nederland in the el ementary schoo l journal 1983 nr 1 op hindidag gehouden op zaterdag 27 september p 15 2 5 1986 in hindi parishad neder l and 1 p 2 6 elias michael plat haags publikaties van het insti bloomfield leonard language london george allen tuut voor algemene taalwetenschap 15 amsterdam unwin 193 3 197 7 boal augusto theater der unterdriickten frankfu rt el i as m i chael de vraag of je met zo n pe il ing de am main suhrkamp 197 9 werke l ijkheid benadert blijft gerechtvaardigd i nter bois reymond m du e a onderwijzersleven nijme view met hildo wesdorp en huub van den bergh in gen sun 198 1 didakti ef jrg 15 1985 nr 8 p 16 1 9 bo i s reymond m du onderwijsideologieen in co erickson school literact reasoning and civi lity an men ius j rg 3 1983 nr 9 p 44 7 1 anthropologist s perspective in rev iew of educat bruinesse n m de koerden van turk ij e en hun l ite i onal research jrg 54 1984 nr 4 p 525 547 ratuur in trad iti e en modernisme in de turkse li te evan l can you read chinese i n the sciences ratuur s gravenhage 1985 p 47 6 5 jrg 11 1971 nr 6 bruner jerome language mind and reading in faksh m a a historica survey of the educational goe l man e a eds 1984 p 193 200 system in egypt in internati onal revi ew of educat calfee robert compute r l iteract and book l i teract ion jrg 22 1976 nr 2 p 234 24 4 parallels and contrasts in educationa l reseacrher faundez antonio orali te et ecriture en afrique pro mei 1985 p 8 1 3 cessus d alphabe tisation et de post alphabe tisation a caspel tamar van nel hofmeester rutger hue soa tome et principe gen eve conseil oecumenique t i ng wat doe ik hier e igenlijk afvallers van het lees des e g l ises 198 6 en schrijfonderwijs aan het woord amsterdam pen fens k ontbloeid ge sl acht in de volkskrant 9 ja door 198 3 nuari 1987 p 15 a caste ll suzanne de al l an luke kie ran egan fans k verbindingen in de volkskrant 16 januari eds l ite r a ct society and schoo ling cambridge 1987 p 17 b cambr i dge university press 198 6 geerts g e a van da le woordenboek der neder cook gumperz jenny the soc ial constru c tion of li landse taal utrecht antwerpen van dale lexicogra teracy stud i es i n interact ional socioli nguistics 3 fie 198 4 cambridge cambridge un i versity press 198 6 geest th van de r de computer in het schrij fonder van dele woordenboek der neder l andsche taa l s wijs perspectief voor een procesbeheersing ensche g ravenhage leiden nijhoff sijthoff 191 6 de th twente 198 6 van da le engels nederlands woordenboek ger ritsen a schrijven van dichtbi j naar veraf in utrecht antwe r pen van dale lexicografi e 1984 moer 1983 3 4 5 p 142 15 0 van dele groot woordenboek der nederlandse taa l goelman hillel antoinette a oberg frank sm ith utrecht antwerpen van dale lexicografie 1984 eds awakening to li teract london hei nemann basberg l j w g jansing meer kenn is meer 198 4 kans het nederlandse onderwijs 1843 1914 haar goody j ed li teract in traditional societi es cam lem fibula van dishoeck 197 8 br i dge 196 8 delnoy r j sturm aspecten van schoolse gelet gough k implications of literact in traditional chi terdhe id een comp il ati e van etnografisch onder na and india in goody ed 1968 p 70 8 4 zoek naar leesonderw ijs enschede slo 1986 grace g teachers ldeology and control a study in derrida jacques de la grammatologie paris les e d i urban education london routledge kegan pau l tions de m i nuit 196 7 197 8 d ijk f van meer van hetzelfde over beter leeson greenfie ld patricia mark s bee l dbuisk inderen nijkerk derw ijs op basisscholen door n asc holing van leer intro 198 6 68 groot lodewijk de jan smits lezen na de brug s p eaker and the teac h ing of li te r act in journal of klas plezier of plicht dcn cahier 17 curricu lum studi es j rg 1 8 1986 n r 4 p 397 408 s he rtogenbosch malmberg 198 6 maas utz ka nn man sp rache lehren l f r a n kfu rt gudsch i nsky sarah c linguistics and literact in syn d ikat 197 6 sebeok ed current trends in l ingu istics 12 m a th ies on m the preachers of cul ture a study of s gravenhage mouton 1974 p 2039 2057 eng lish a nd its tea chers london a l len unw i n havelock e a preface to plato cambridge mass 197 5 harvard university press 196 3 m c luhan m m ens en media utr ec ht 1967 havelock e a the muse learns to wri te refl ections mossink jo n ke rs a k rabben info rmat i e jun ior go on orality and l iteract from antiqui lt to the present ri n c hem de ru i ter 197 8 new haven london yale university press 1986 mu rdoc k gr aham guy phe lp s jeugd en mass ame heath sh i rley brice the functions and uses of l ite di a le iden staf l eu zoon 197 6 r acy i n de castel l luke egan 1986 p 15 26 nederko o rn a de b oo m e n h e t bos con c entratie herr litz w de vakh istorische d i mensie in sch ool op deta ils i n het aanva n k elij k lee s onde r w ijs i n mo er etnografisch onderzoek in lentz e a 1986 1986 4 p 11 2 3 p 142 14 7 n i el e n chr is de bedoeling van info rmatie voor men s hoedt r ten de greep van dr mommers op het en organis a tie alphen aan de r ij n sam s on 1976 leesonderwijs in didaktief jrg 16 1986 nr 5 n i ele n chr is informat iesystemen en h e t be stur e n p 14 1 6 va n o ndernemingen a l phen aan de r ij n sam s on hoogeveen m m verkampen schrijfonderw ijs in 1 96 9 praktijk een vers lag van een etnografisch onderzoek n i e l en em ile het bela ng van het beg ri p i nf orm atie naar de invoering van thematisch cursorisch schrijf voor de d i d ac t i ek van het moeder taa lo n d er w ijs in onderwijs op een bas isschool enschede slo 1985 le ven de ta len 345 1979 p 720 73 5 hoyles ma rtin ed the poli tics of literact london n ijssen a ge s p re kk en over d e k oransc h ool in wr iters en readers publi shing cooperative 1977 westerman w e red del ta bronnenboek ik spring van de vel door dee l nemers van het dag gees telijke stromingen h oevelak en 198 7 verblijf de hoeve te laren zwolle uitgeverij waan n is pen v van verkenningen op he t ge bied van taal ders z j en taalonderwijs til bu r g r k jo ng en s wees huis jong simon c n onderwijs noodzakelijke voor 194 6 waarde voor ontwikkel i ng in jeugd en samenle oen en s van d e eth ie k va n h et o nd erwi jz ers b e ving 1975 nr 5 juni roep ro nd 1900 in comenius jr g 4 1984 n r 1 3 kleyer t e a molukse vertellingen assen 1984 p 51 68 klinkenbe rg s e a het onderzoek naar vernieu o lson d avid t he cognitive consequences o f litera w i ng en vernieuwingsweerstanden in het voortge cy in canadian psychology psychologie canadien zet moedertaalonderw i j s i n sp iegel 1984 nr 3 ne jrg 27 1986 n r 2 p 109 12 1 p 5 32 ong w al ter o rality an d literac t the technologizing knorringa r het oor wil ook wat over monde lin of the word l ondo n n e w york meth uen 1982 gen literatuur assen 198 0 p eer w v an ov e r d e g emakk elij kheid va n h et teren kroon s j sturm imp lications of defin ing l i tera lezen in moer 1 986 6 p 26 3 4 cy as a major goal of teach i ng the mother tongu e p lato verzameld werk d eel iv ve rtaal d d oor x de in a multi cultural soc i ety tilburg kub 1985 win antwe r pen baa rn de neder l and se boekhan labov william the l og i c of nonstandard en glish d el ambo 197 8 in language in the inner city ph i ladelphia universi p oig n ant r oceanic mythology lon don 1967 ty of pennsylvania press 197 2 p ostm an n the disappearance of childhood n e w leidse werkgroep moede rt aald i dactiek moedertaal york 1984 didactiek een handleiding voor het voo rtgezet on r a ws k i e s education and po p ular liter a c t in derwijs mu i derberg coutinho 198 6 ch ing china a nn a r bor 1 9 7 9 leij a van der ernst ige leesprob lemen de ka ns op r es n ic k dan i e l p leu ren b re snic k th e n a tu re onvo l doende geletterdhe id en de functi e van s pe of lite ract en h isto r ica e xpl anat io n in harvard c iaal onderw ijs een taxatie van de problemat iek pa educatio nal r e vie w jrg 47 1977 n r 3 per gebaseerd op een voordracht gehouden op de p 370 38 5 info dag svo op 31 oktober 1983 te amsterdam revie w of educational r esearch jrg 54 1984 nr 4 lentz l e a red schrijfonderwijs onder he t mes r i esth uis s g don k e rsloot l eren le zen en schrij enschede slo 198 6 ven volgens de n atuurlijke metho d e s hert oge n levine kenneth the soc ial context of l iteract lon bosc h kath olie k p e dag og isch c entru m 1 986 don boston 198 6 ro s z a k t h the cult of informa tion n e w yo rk pan l i ppmann l racism in australian child ren s books t h e on b ooks 198 6 in preiswerk r ed the slapt of the pen tieneva s a manez h ug o n eira h uillca een peruaanse boer 1986 p 61 7 1 ver telt b aarn 1 97 5 luke allen linguistic stereotypes the divergent sanneh l c th e i sl a mi c edu c a tion of en af rica n 69 c hild in brown g n m h is kett eds th e isla straathof m het ci rcu i tmodel i n de h ilve rs um se mic education in tropic al africa london 1975 v i o l en s chool i n onder wijs opvoeding augustu s p 168 18 6 1985 p 10 1 3 s a puletej j m we l ke ta a l i n de kerk i n komuni stu rm j wie mo et van w i e leren lezen wa ar k asi 1985 n r 11 p 39 4 3 om en hoe i n valo m 198 6 s aussure ferd in and d e co urs de lin g uistique g ene tamb iah s j l i tera ct in a buddh is t v ill ag e in rale pub lie p ar c ball y e t a se c heh a ye 1916 pa no rt h east tha ila n d i n goody ed 1968 r is ed itio n t de ma u ro 197 2 p 8 6 13 1 s c h ie rb e ek b ta al en teken am s terdam 1965 t i baw i a l islamic education london 19792 s c o ll on suzan ne b k ron s c o ll on run tri l o turkl e sherr y het tweede ik computers e n de gy ca n tomm y re ad i n g o e l m an e a ed s menselijk e g eest gron i ngen wo lte rs no ordhof f 198 4 198 6 s c ri bn e r sy lvi a m ic hael cola the ps y chology of valo m verslag s tudiedag leeson der wijs 29 no li teract ca mbri dg e mass h a rva rd un iv ersit y pre ss vember 1 985 ensch ed e slo 198 6 198 1 vee r ren e van d e r cul tuu r en c ogn i tie gron i ngen se b eo k thomas ed curre nt trends in lin g uistics wolte rs noor dhoff 198 5 14 the h ag u e mo uton 197 4 ve n p h va n d e k l ank c ultuu r en commun i catie setten h v a n op voedend ond er w ijs d e verni eu op vatti ng en over h et sc hoo lvak n ed e rl and s v anaf w i ng va n h e t n ederlan d se vol kson der w ijs in h et b e 1900 in levende talen 411 1986 p 275 280 g in van de vorig e eeu w in comenius jrg 2 1982 vygotsk ij l s m ind in so ciet y cambr idge mass nr 5 p 5 3 6 har v a rd un i ve rsi ty p re ss 197 8 sil b e rm an n a l pho ns udo m ichael k r ug er s ociolo we i z enba um ja c ob computer p o wer a nd human gie van de massa co mmunicatie au la 5 5 1 re a so n from ju dgem en t to calculation s an f r a ncis u t r ec ht a n twerp e n h et spec trum 197 5 c o fr e eman 197 4 si x ma j leesv oorw aarden een ond erw ijs k undige wesdorp h il do goed o nder wijs wat is dat voor bijdrage t ot een meer continue beg eleiding van het s t udie periodieke peilin g van het on der wijs n i veau kin d b ij zijn leren lezen in d e n ede rlan dse schoolsi s gravenhalte svo sco en o w 198 5 tuatie d isser t atie u trec ht 19 7 3 w esse ls a de koran vers ta an k amp en 1986 spe rn a w ei l and e a red erasmus de actualiteit weste r ma n w e v ert elle n in h et park en o p van zijn denken deven t er walburg p ers 1 986 school i n h a a s w d e e a re d verhalen vertelle n sterhouse l c ase st u d y in com p ari t ive e d ucat ion am sterd a m 1 985 p 32 40 pa rtic u larity and ge ner al is ati o n in comparative edu weste r ma n w e red wij z ijn er weer nie t b ij hoe ca t ion jrg 15 1979 n r 1 p 5 1 0 ve l ake n 198 5 ster k e burg p g j va n w j j p ijpen burg van zo nneve ld loek h et t h e a ter va n augusto boa l in d ale groot woorden boe k van hedendaags n eder sp eltribune jr g 4 z j nr 1 2 p 8 2 1 lands utrec ht a nt w er pen va n d ale le x ico gr a f ie zuylen b el l e van mijnheer s ainte a nne a msterdam 1984 198 6 7 0