Lezen in de Speelleerklas

v rustig rust ig aan zo n kere l v alt toc h ni et s te verliez e n be l maar een zie kenwagen op en vraa g of dok te r v a n campen o ok mee komt die is nogal thuis in dit soort zaakjes p gaat bellen p ze komen di r ekt tenminste dat hoop ik v da t hoop ik ook hoe ee rder hij onder de grond li g t ho e bete r sl appe v ent om zo uit de moeilijkhe de n te s ta ppe n ik he b t veel moeil ijker dan hij e n pleeg i k soms zelfmo o rd ik doe ook gee n touw om m ijn n ek om daarna van een kruk af t e sp ringe n er wordt aangebeld 2 verple g er s k o men b inne n het l i jk wordt w egge drag en de vader valt in slaap genoem de li teratu ur boender a b m fabels moer 69 70 1 12 1 8 dij kstra p aul a g s pelen m et de pen eerst e artik el i n seri e i n l eve nde talen maart 1 970 post p taalo nderwijs via social e e n cultu rele v erke nningen v oor tec hnische scholen groningen 1 965 lezen in de speelleer kla s p p w m de boe r in overl eg me t de redac ti e v an mo er geef ik gaarne en ige info rmatie over de manier w aar op i n onze speelleerklas aa n de thomas more school t e t il burg het leze n gel eerd wordt 1 s i tua t ieverken n i n g 1 1 mili eu afgez ien van enk el e uitzonderinge n k ome n o nze leer li nge n uit de milieugroep waarin hoogstens een der ouders ulo gevolgd heeft 1 2 voorop l eiding de ki ndere n die in on ze speelleerkla s komen hebbe n meestal een of twee jaar kl euterschool gevolg d enkel en kwam en v an kinder tehu izen voor kleute rs u it m i nder soci ale mil i eus ze zij n dan tu ssen 5 10 en 6 12 jaar oud 1 3 begaafdheid d e intelli genti e van onze leerl i ngen is zeer verschi llen d het gemiddel de i s 94 de ui t ers t en zijn 70 e n 123 gemeten v olge n s de terma nn merri l 75 1 4 groepsgro o tte in on ze speell eerkl as zaten in aug u stus 196 9 105 kindere n d e hele sch ool telt er ca 4 70 al l een voor taal en lezen heb b en we de ki n de re n i n aa nv ankelij k twee later d r ie niveau groepen verdeel d d eze ve rdel i ng had plaats op grond van onderstaande leesvoorwaardentoets 2 l eesvoorwaarde n toets 2 1 twee we k e n voor het k ind de kleuterschool ve rl iet hebbe n wij het d e n i p g leesrijph eidstest van s wiegersma en w ge m ert a fg enom e n we de den dit norgma als toe n het kind een week op on ze school zat deze t est bestaa t uit v ier groepsopdrachten en ee n in dividueel af te n emen toets 2 1 1 tek e nopdr acht het kind moet na m ondeli nge opdracht kruisjes krin getjes strepen e d tekene n enke l en meervoudi ge opdrachten 2 1 2 woo rdbeel den verge lijke n het kind moet van vier aangeboden woorden de twee gelijke met elkaa r ver bi nden 2 1 3 woordbeelde n onthouden het kind moet een woord dat het korte tijd geto on d is tussen v i er woorden terugvinden 2 1 4 rijmen h et kind k rijgt vie r plaatjes het lu i stert naar een woord dat de proefl eider uitspreekt en moet dan het plaatje aankruisen dat op het u itge sprok en w oord rij mt 2 1 s leze n kent het kin d al letters of cijfers de te k ens staan niet i n de juiste volgor de het is duidel ijk dat de uitslag van de ze proef sterk afhangt van het m ili eu waaruit het kin d afkomst ig is men mag er dan ook niet te veel wa a rde aa n hechten 2 2 zoa ls r eeds gezegd is liepen de resultaten sterk uiteen volge ns de nor men van wiege rsma w as 38 pct nog niet l eesrijp 27 pct twijfe l geval en slech t s 35 pct van de k i nderen was leesr i jp deze l aatste kwamen vooral uit de betere milieus in verband hiermee bleek dat m et n ame de laatste proef 2 1 5 de kinderen punten heeft gekost ook daarom heb b en we geen onwrikbare conclusies uit de test getro kken het so ciaal mi l ieu beinvloe d de geschiktheid voor het l everen van leesprestaties hoewel dit gee n groot n ieuws is heeft dit inzicht o n s ertoe gebrach t juist die g ezinsfac tore n d i e ee n ki n d motiveren tot lezen in ons onderwijs zo goed mo ge l ij k in te passe n 3 o ntwik k e l ingsspelen we begi nne n met spelen die die vaardigheden o n twikkelen welke voor he t l er e n lezen n odig z ijn we geven er twee 3 1 1 als eerste voorbee l d w il ik noemen het mozaiek oefenspe l van b kaak s augsma uitg v e rm ande ijm u iden de kinderen k ri jge n een serie 76 van zesti en bedruk te kaarte n di e m e t behulp v an m o zaiek als b ij een l e g pu zze l moeten wor de n n age l eg d d e r eeks k li mt op in m oe il ij kh eidsgraad 3 1 2 d e bedoel ing v an dit spel is het herk enn e n e n wee rgeven v an vorme n te oefe n en h e t k i nd dat leert leze n moet nam elij k abstr act en m o tori sch hoog gediffer entiee rd te we rk ga an l ett ervorm en sy m b ole n zij n voor h et k in d doorga ans abstr act e n bete k e n isloos het sch rijven va n d ie l ette rs eist ee n fij n motor isch bewe g en e n dat gee f t vaak moe ilij khe de n waarop di t spel v oorbe rei dt 3 2 1 al s tw eede v oorbeeld noe m ik de serie kijk u i t pas aan k ortw eg kupa uit g v er man de ijmuiden de ze besta at ui t v ijf spel e n ee n spel heeft zestie n v i erk ante n waar ove r l ij n en zijn getrokk e n op bep aal de mani e r en r esp een lijn m et ee n hoek lij n en met hoeken lij ne n met een ro nd i ng m ee rvou dig g ebogen l ijnen en com binaties h et ki n d m oet bij elk e kaar t de bijp as sen de aanvu lling zoeken 3 2 2 di t is een co n ce ntrati e waarne mingsspe l voor le ze n is geconce ntreerd waarnemen noodza k el ijk ju ist ki nder en uit bove ng enoe mde mil ieu s missen die concentratie wat b v t ot gevolg heeft dat zij de ze opdracht ni et binne n r e de l ij ke tijd v oltooie n dit spel heb b en wij i n onze l eesvoorbereidingsspel en op g e nomen om het nauwkeurig w aa rnemen en het zi ch co n centre r en te verbetere n 4 speel l ees l essen om de l ezer een in druk te ge v e n van de l eesl essen in de speelleerklas be spr eken we hi er enke l e pra kt ijkvoorbeelde n we werk en met drie niv eaugr oe pen a b en c 4 1 het aanbi e den v an ni e u we gl ob aalwo orden beginnen de l ezers l ere n glo baa lw oor den als g eheel herke nnen dus niet door de l etters apart te ontcijfer en en z e da n aan elkaar te plakk e n om tot h et woord te kome n n a de ze fa se volgt anal yse va n de e nkele le tter e n daa rna synthese va n nieuw e woorden 4 1 1 in de a groep gebe urt he t aanbieden van n ie uwe g l obaalwoord en vol ge n s de met hode zo ler en lezen veilig l er en lezen van f c aesar in ee n ve rtelling worden zes woordjes aangebo de n die b ij de leerstofk ern behoren m et teke ningen op het bord en m et wandk aart en wordt het besprokene zi cht baar gemaakt e n ten slotte voorzien van een etike t het woo rd h ierbij wordt het kind zovee l mogelij k ingeschak eld 4 1 2 in de b groep gebe ur t hetzel fde maar ter wille v an de leer lingen volgt hierna een spel met de woorden er zijn lotto s me t erop de afbeeldin g en he t woord di e gemakkelijk va n el k aar geschei d en k unne n w orden d an g aa t het k in d met behulp van de wan dkaarte n de w oor de n b ij de p la atjes zoek e n te n slotte gebeu rt dit zonder de wandk aar ten individuele hul p zal va ak no di g zij n 77 4 1 3 in de c groep wordt bij de aanbied ing van dezelfde zes globaalwoorden een nog sterk er beroep g eda an op h et zelf doe n d a ar d eze k i nd er en vee l moei te h ebben met he t v inden van de n aa m v an een zaak i s voor he n een k wartet g e maakt elk e eenh e id van pl aat e n w oord is in v ie rv ou d a a nwe zig er z ij n dus in tot aal 24 ka arten het spel w ordt i n groe pjes van vier lee rl i ngen ge s p eeld e lk kind moet trac h te n zov eel mog el ij k stel l en van vier k a a rte n bij ee n te krij gen h et is opva llend hoe g emakk elij k d e kinder en met de w o orden om g a an al s ze het spel ee nm aal door heb b en tijdens d e l es wordt elk stel ve rw isse l d v o or twee kaarten met de pl a a t e n twee met het woord de opdracht blijft zoveel mogelijk stellen te vergaren 4 2 h et s am enste ll e n v a n ni euwe w oorden sy nth e ti ser en dit i s een vo or bee ld van een l a tere leesl es d e a l aange lee rde l ette rs moe t e n gebruikt wor den b i j het ma ken v an n ieuw e woo rden e n het aa nvulle n tot glob aal woorde n 4 2 1 d e a groep gaat vol ge ns de me thode t e werk m et vis uele sy nth ese rij tjes r oos kees r aam rook k eep n a am roo m kee 1 s aam d e lee rl i ngen gaan met een letterdoos aan het werk en maken analoge woor den 4 2 2 om dat sy nthetiser e n voor de mi dden g r oep veel moeilij ker i s moe ten deze leerling e n synthese rij tjes sorteren o p kaartjes zij n r eeds woorde n g egeven w a arva n de gel ij k e de l e n ge l ijk gekl e u rd zijn de afwij k ende l et ter is opva l l e nder g ekl eurd om te voork omen dat dit sortere n a llee n m aar op het gezicht g ebeurt sta a t naas t e lk woord een sche m at i sch e afbee ldi ng 4 2 3 d e k indere n in de c groep ku nnen doorgaa ns nog n iet de kl ank te k e ns letters uit he t g lob a alwoord l osm ak e n om da t te bevord ere n hebben w ij op nieuw ee n g roepsspel vervaar digd ee n soort joker kaartspel elk kind kr ij gt ee n serie kaarten met d aa rop een woord en zij n afbee l ding aan he t woord ontbreekt echt er een le tter d i e gesy nthe tiseerd moet wor den in het midde n l igt een stapel kaar te n m et l osse kl ank te k ens om de beurt nemen de kinw ren er een kaart af kijken of ze de letter kunne n g ebru i ken om ee n k aa rt aan te vull en en a l s dat k a n gebru i ken ze de kaart kan een k ind de ka art ni et geb ruiken d an l egt het d ie zichtbaar terug al l ee n de vol ge nde m a g e r zo m ogel ij k gebr u i k van mak e n op di t spel zij n ve l e varia nte n te bedenke n m e n ka n e en ki nd ook ee n nodi g e letter a an ee n me delee rl ing late n vragen ik vraag ma ri a n de k va n k ees 5 m oei li jkhede n de grootst e moei l ijkh eid die i n de praktij k is voo rg ek omen is w el het veran t woo rd indel en van gro ep en doo rg aans gesc h iedt de inde l i ng ove r ee nkoms t i g 78 het oorde e l van de l ee rkra ch ten toch blijken steeds e nk el e l eerlinge n ver k eerd g e pla ats t te zijn e e n go ede toets hi ervoor te vinden is enorm mo eilijk vaak bl ijk e n ki nderen uit deze mil ieus een sterke binding m e t e en b ep aalde leerkracht nodig te heb b en in dien m en da araan toe g eeft be le mm ert deze bin di ng he t w elove rwog e n i ndelen op grond v a n all een de prestaties v oo rts is m en b ij na wel v erpli ch t b i j de ze mani er v an werke n ee n sp ec ial e leer kracht beschi kb aar t e he bb en voor het begelei de n van individuele g eval len dit ech ter all een t ij dens de l eesu r en 5 3 4 uur pe r week al s me n hiertoe reeds in het begin van het schooljaar in staat is zoals bij ons door medew erking van ee n gr ote gr oep hospi tanten en stagier es da n b lijk e n slechts we i nig kindere n met lezen a chte r te bl ijven dit i s v an bela ng want tijdens he t schoolja ar ontk om t m e n ni et aan het fo rmere n van niv eau te m p o groe p en en dan is het ook van belang da t de l aag ste niv e augroep ni et teveel spr eiding vertoo nt ten slotte wi l ik op m erken dat een en an der pa s te re al ise ren is a l s men beschi kt over een a antal inve nt ieve leerkrachten me t hart voor de za ak veel ha ngt van h en af ma ar dat is niet vol doen de ee n g oe de ke nn is van ki n de r psychol ogie vooral t a v het l er en en v an het proces dat zich moet vol trekke n om t ot lezen te k omen zijn onontbeerl ijk 6 slo t dit a rt i kel heeft geenszins de pr etentie v oll edige in forma tie te geven mi s schien geeft het enig i n zicht in wat e r than s gaa n de i s in een speelleer kl as een speelleerkl as want ik ben erva n ov ertuigd dat die i n all e experi ment en an ders za l zij n opgezet dit i s d an o ok slechts ee n b ij drage aan ee n ev entue l e disc ussie als die tot stand k an ko m e n heeft dit zijn doel bereik t tilburg 5 april 1 970 schoolbibliotheek en basisonderwijs i i i ndiv i dueel lezen a ol der sma hi er volg en e nke le suggesties de mees te k unt u g e regeld he rhal e n z e z ijn bestemd voor de kl assen 2 3 t m 6 het is moeilijk u te ve rtellen welke l es i n welk leerja ar g e g eve n k an w orden h et hangt vooral af v an uw situat i e het l eesniveau e n de leesbereidheid van uw klas het al of n iet g e we nd zij n individueel te l eze n het lees aante k e nschr ift wordt ook bij het i ndividu ee l l ezen gebruikt zoal s i n deel b v an de proeve n e de rlan dse taal w or dt beschre v en 79